Chilidúǵu sive Res Chilenses vel Descriptio Status tum naturalis, tum civilis, cum moralis Regni populique Chilensis, inserta suis locis prefectæ ad Chilensem Lingua Manuductioni

PARS QUARTA

Rev. Bernhard Havestadt

1777

Monasterii Wstphaliæ Typis Aschendorsianis

Mapudungun

Various

Vocabulary

Corpus of Historical Mapudungun (https://benmolineaux.github.io/bookshelf/)

TEXT OCR: Google Cloud Vision (using DH Dashboard, developed by Bryan Tarpley at the Center for Digital Humanities Research at Texas A&M University.)

ADDITIONAL OCR CORRECTIONS AND FORMATTING: David Fenton-Smith

Given the typography of this work, which often uses gothic typeface for particular sounds of Mapudungun, a few changes have been effected:

Gothic 'n' is represented as 'ñ'

Gothic 'g' is represented as 'ng'

Gothic 't' is represented as 'tr'

Numbers in the entries refer to other sections of the work.

CHILIDUGU PARS QUARTA. Voces Indicæ ordine alphabetico , adjectisque Numeris, ubi singulæ plenius & copiosius explicantur.

LEMMA FORM DEFINITION
a a nota Vocativi. 6. communiter præponitur huic dictioni: pu huen, E. g. A pu huen, pro pu huentu, O viri! 14. 640.
abn, afn, afcùn abn, afn, afcùn finiri, destrui, absumi, consumi, ad nihilum redigi. 532. 349.
ab-v, afcùduam ab-v, afcùduam luctus, afflictio, tristitia. 486.
afcúduamn afcúduamn affligi, dolere, conteri: afflictionem pati. 487. 488.
achahuall, achaval achahuall, achaval gallina. 386.
achircún achircún acerbitas, acor, nausea: nauseam pati. 535.
acun acun venio. 452. 453. 494. 673.
ad ad vultus, facies, frons, os oris. 461. 465. 516. Item. Mos, usus, consuetudo. 525. 527.
adcan adcan præferre: a fronte, ex adverso portare. ibid.
adelcan adelcan culpam aut crimen in aliquem conferre, derivare, conjicere, transcribere: noxam alicui attribuere: criminari, falso accusare. 526
adien, adyen adien, adyen alicui similem esse: aliquem vultu, incessu, &c, referre. 464.
adln adln assuescere: morem ac modum invenire. 567.
adman adman resistere, se opponere. 193.
adn adn usum habere, congruere, convenire. 468.
adquintun adquintun ex adverso, e regione videre, aspicere. 440.
adtun adtun assuescere; se opponere. 440.
ado ado nunc, mox, statim. 540. 543.
adochi adochi expecta paulisper. 540. 543.
adoln adoln instare alicui ; ut properet, urgere. 540. 543.
age age facies, os habitusque, oris lineamenta. 461. 465. 500.
ahue ahue cito, tam cito. ahue cupatuabui? tam cito veniret. 540. 543.
ahuechei ahuechei jam dudum. 540. 543.
ahueln ahueln festino, propero. Item. Alium ut festinet, urgere. 540. 543.
ahuiñ ahuiñ prunæ. 352. 354.
ahuircùn ahuircùn deficere, fatiscere, linqui animo. 534. 538.
ahuùn, ahuùcan ahuùn, ahuùcan ludere, nugari, animum laxare. 561. 564.
ai ai modus respondendi, quanto vocantur.
ai aipin vocanti respondere. 266. 267.
ayarcún ayarcún stellas fulgere, micare astra. 333.
ayarn, ayarngen ayarn, ayarngen caneo: canum esse. 497.
aien aien ridere, nugari.
aien aiecan irridere, cavillari. 443. 444. 516. 538.
aihuiñ aihuiñ umbra corporis.
aihuiñ ahuintun imaginem suam in speculo intueri, contemplari. 342.
ailen ailen prunæ. 351.
ailin ailin lapides qui in flumine aut ejus ripa sunt. 427.
ailla ailla novem. 545.
aipiñ aipiñ solem refulgere. 342. 559. 678.
aibiñ aibiñ res pulchra: compta, ornamenta, elegans, bella
aibiñ aibiñn esse comptum, &c. 515.
aiùn aiùn amare, diligere. 486. 488.
allca, alca allca, alca res robusta, fortis. 12. 514.
ale ale lux Lunæ.
ale alen lunam fulgere, splendere. 342. 542.
alhue alhue mortuus. Item. Diabolus.
alhue alhuei moritur, cum morte luctatur.
alhue alhuetui est mortuus. Etiam vivos appellant ignominiose alhue, huera alhue. 315. 537. 538. 511. 612.
alhuen alhuen mori; a Diabolo possideri. Machi Diabolum invocantes dicere solent: alhuengeaen. obside me, posside me: fac me rem vitae v mundi alterius. 606. 612.
alin alin terram omnino siccam esse: omnia ardore solis flagrare.
alin alimn incendo, nimio igne, calore calefacio.
alin alim præcalidus.
alin alincun solis ardore, febri maligna æstuare, jactari, ardere, solvi, deficere, consumi. 534. 538. 352. 354.
allcún allcún audio.
allcún allcútun ausculto. 440. 441. 586. 616. 650.
allue allue sensim, placide, paulatim. Item. semiplene: allue cancaen veichi curam: redde mihi hæc ova semicruda; semiplene v. semiplane cocta.
allue allue tipantu sesqui annus. 270. 541.
alluen, alluecan, alluetun alluen, alluecan, alluetun lente. Item leniter, mansuete, placide procedere. 543.
alihuen alihuen arbor. item. Lignum altum erectum. 401. 404.
allvùn allvùn lædi vel corpus vulnere, plaga; vel vas ictu.  Item. perdi, perire.
allvùn alvùln vulnus infligere, damnum inferre; detrimentum parere, perniciem comparare
allvùn allvútrun nocere sibi. 534.
alpen alpen indurescere putamen. 409.
alta alta res mala, sordida, turpis, deformis.
alta alta hueñi juvenis inutilis
alta pu anca alta pu anca intestina corrupta. 514. 515.
alúlún alúlún acriter dolere; acri dolore affici. 534
alun, alon alun, alon relucere, renitere, resplendere. 418
am am spectrum, larva. 537.
amchi amchi furfur. 477. 483.
ameln ameln non agnoscere, non dignoscere: aliud cum alio confundere. 464. 465.
amon amon eo, ambulo.
amon amocan iter facere. 452. 453. 493. 494.
amomarin amomarin orare. vox a civitatibus antiquis relicta, oriturque ab amon & mari: progredi decem; nempe decadem Rosarii absolvere: vel ab Ave Maria quod audientes Indi corruperunt Amomarin.
ampeln ampeln vix non consequi; pene, tantum non obtinere; fere adipisci. 526. 527.
ampin ampin curatio, medicina, medela. Item. medeor, medicor, medicinam facere, adhibere, ampin camañ. Medicus: quamquam illi suos Machi vocent. 406. 410. 534.
anca anca corpus. Item. truncus arboris. Item. dimidium: anca rpu, viæ dimidium.
anca anca puúlli dimidia clivi pars. 460.
anca pu anca intestina. 434. 435. 46. 494.
anquen anquen siccus, aridus. 542.
ancún ancún siccari, exsiccari, arefieri, arere, exarescere. 349. 432.
antù antù sol, dies, tempus. Item. pensum.
antù mari antú etuan decem dierum pensum petam, absolvam. 334. 539.
anchú malûen anchú malûen solis amica, puella, virguncula. Hanc fingunt mederi plagis, vulneribus, morbis; quibus a magis affliguntur: & suos Machi (ita suos medicos appellant) eam secum habere; illamque consulere: aliqui dicunt illis Diabolum in figura hujus puellæ apparere. 534.
antún antún diem esse, quando idem significat quod aura, tempestas; addunt cúme vel huera.
antún antùcun, antùtun sudo. 
antún antútun solis calorem captare. 342. 560.
anùn anùn sedeo. Item. navem in scopulis hærere, vadis illidi: anúi huampu. Item. pax, a bellis quies.
anùn anui mapu, anùn mapu tva terra summa pace fruitur, nullo bello turbatur.
anùn anúln, anúmn sedem figere. anupai vachi mapu mo. 232. 234. 354. 452. 494. 518. 519.
anúnùknoun anúnùknoun vereri, colere; honorem alicui habere, præcipua autem honoris exhibitio est, quando accedunt jam hoc jam alterum genu flectendo, uti folent, præsertim quando sunt ebrii, & plus vini peroptant, petuntque. 453.
añapl añapl "homo humili statura, pumilio, pygmeus, nanus. 463.
añañai añañai interjectio. 293.
añeln añeln minari, minitari, minas intendere; manum vel aliud instrumentum ad percutiendum attollere. 487. 488.
añidun, añidcùn añidun, añidcùn siccum esse. 431.
añúl añúl stratum, quo tecum domûs sternunt, ut postea reliqua superimponant. E.g. paleam, &c. 517.
ape ape fere, prope, propemodum, pene, tantum non.
ape apeln fere pervenire, attingere. 286. 404.
apill, apiñ apill, apiñ libido, cupedia, malacia.
apill, apiñ apiln, apiñn aliquid vehementius apetere, concupiscere. 489. 491.
apumn apumn finire, consumere, prodigere, disspare 349. 532.
apo apo Superior, Præsul, Praepositus, Dux, Præfectus, Tribunus, Centurio, & quicunque alius, qui aliis præest, imperat, præficitur: non utuntur autem hac voce Indi suorum sed tantum Hispanorum respectu, tam Ecclesiasticorum, quam secularium: addunt adjectiva e.g. pichi Apo; vùta Apo; iom vûta, iom pichi Apo; mu vùta Apo. ut sic minorem vel majorem jurisdictionem, potestatemve significent. 498. 500.
arquen, arquenn arquen, arquenn aquam maris vel fluminis decrescere, minui, deprimi. Item. Lac in uberibus mulierum siccari.
arquen, arquenn arcùn id.
arquen, arquenn arquenco maris recessus. 457. 429.
aren aren "calore nimio æstuare, languere, solvi, deficere, arei antú, ptei antù: arei ta ni anca. 538. 560."
areln areln mutuare, commodare, aliquid utendum dare.
areln aretun, areltun mutuum, commodatum petere, mutuo sumere; utendum aliquid accipere.
areln aretu mongen commodata vivere. 421. 422.
arofcùn arofcùn sudo. 536.
arol arol statim, illico, e vestipio.
arol arol pegeabui peuma non tibi per ventos assa columba, venit.
arol aroln festino, propero. Item. alium ut acceleret, urgere. 540. 543.
aron aron esurio, sitio, siti, fame laboro. 476. 478.
armco, arùmco armco, arùmco bufo grandissimus, quem fontibus præesse, & conservare aquas credunt. 378.
aremco, ademco aremco, ademco aqua calida. 428.
atai atai hermaphroditus. 514.
aten aten teri, tundi, contundi, debilitari, subigi, luxari membra, corpus.
aten atemn terere, &c. 534.
atún atún defatigari.
atún atùn lonco caput habeo fessum, defatigatum. 534.
atrutrui atrutrui interjectio a dolore. 293.
aud aud terra ad maicium seminandum aratro subacta
aud audn terram aratro subigere. 413.
auca auca rebellis. Item res falsa, ficta, adulterina. aucan, aucatun. 483. 533.
aucùnco, auquinco aucùnco, auquinco echo. 561.
auna auna undæ, fluctus maris. 429.
avùn avùn cibus bene coctus: poma, fructus maturari, mitescere. Item, maturescere apostema, ulcus, &c.
avùn avuln, avumn coquere; ut maturescant efficere, 404. 476. 536.
va, tva va, tva hic, istic: Ecce. 20. 23. 295: 7.
vachi vachi iste. 20. 23.
vain vain ferveo, effervesco.
vain vai ta ñi mollbùn sanguis illi fervet. 459.
vain vaimn ferve facere.
vainu vainu tenuis pluvia. 348.
vaml, vamlque vaml, vamlque sic, ita.
vaml, vamlque ule vaml antú cras hac hora. 540. 286.
vam vam ita, sic.
vam vamaimi sic, ita facies.
vam vamngechi, vamngelu idem.
vam vamngen ita sum comparatus, constitutus.
vam vamtipan recedo, discedo, abscedo.
vam vamtipaln abstrahere, dimovere, sejungere.
vam vamnn, vammtun separare, secernere. 286. 488.
vanen vanen pendo, appendo, pensito, trutino. Item. esse grave.
vanen vanetun, vanevanen pensare æquilibrium, æquipondium, libramentum. 551. 553.
vanten vanten tantum, tam magnum.
vanten vantenn esse tantum. 551. 556.
vatu vatu 402. carex.
vdo vdo umbilicus. 451.
vdù, vùdù vdù, vùdù perdix. 386.
ve ve 295:7
vei, veichi vei, veichi ille, idem.
vei, veichi veii ille est.
vei, veichi veilai non est ille.
vei, veichi veipe sit ita.
vei, veichi vei, vantempe hucusque, non amplius, sufficit, satis est.
vei, veichi vei ca, vei lle, &. adverbia confirmativa. 20. 23. 479. 556. 288:4.
vem vem ita, sic, illo modo.
vem vemn ita facere.
vem vemngechi, vemngelu sic, ita.
vem vemngen ita esse; esse similem; aliquem vultu, voce, incessu referre.
vem vei ñi vemngen natura ita comparatus est; hæc ejus indoles, hic mos, hic stylus.
vem vemel, vemlque sic. 481. 482. 567.
venten venten tantum. 551. 554.
veula veula nunc, modo, jam. 540.
bi bi 175. 182.
vilu vilu coluber, anguis, serpens. 376.
vill vill omnis, cunctus, universus, totus.
vill villn, villtun totum absumere, comedere, capere, sumere. 476. 548.
villa villa penuria, caritas, annonæ difficultas.
villa villan, villangen laborare penuria, &c. 475. 476.
villca villca levir, glos. 504.
villcún villcún parva lacerta.
villcún mamll villcun polipodium.
villcún madi villcun 376. 410. 412.
virquen virquen alsum, subfrigidum.
virquen virquen antù subfrigida tempestas.
virquen virquen co 475. 559.
bitun bitun fumus, fumare.
bitun bitunman fumum contrahere, obolere. 352. 354. 443.
bivi bivi Theatina, palea similis paleæ avenæ, sed inutilis & absque avena. 412.
vochañn vochañn fugere.
vochañn ùlun solum de machis intelligitur. 536.
vla vla propter. 288: 13.
boiûe, boye boiûe, boye arbor, cinnamum, cinnamomum; sed improprie. 399.
voche voche unda, fluctus.
voche vochen 429.
vocheñ vocheñ canna, arundo maicii. 413.
vochon vochon madeo, madide madeo. vochomn.
vochon vocholn madefacere, intingere, perfundere. 431.
vonuan vonuan russire.  535.
voro, voru voro, voru os ossis, dens.
voro, voru voro tehua lucius, piscis qui in quepe prenditur. Inde Borohue, Hispanis Boroa.
voro, voru voro ptm paxilli tabaci.
voro, voru voro challua spina piscis.
voro, voru aievoro dentes anteriores. 392. 410. 442. 444.
votm votm filius.
votm votmn gignere. 496. 501.
vot! vot! interjectio. 293.
vochai vochai pro chao, pater.
broquin broquin 412.
vucheucan vucheucan nugari. 490.
vùn vùn caro exos; pulpa, etiam pomorum.
vùn vnn poma esse matura, comestibilia. Item arbores germinare, pullulare, fructicare.
vùn vn, vnn esse densum, spissum. 397. 404. 405. 455.
vùl vùln res unita, conglutinata, copulata.
vùl vùln jungi, copulari, cognoscere mulierem; & est modus loquendi modestus; quamvis in hac significatione plerumque addant tun: vùltun. Item. unam rem alteri v. ad alteram aptare, includere, immittere. Item. esse ad rem; ad rem pertinere, cum re cohærere. cum pa significat succedere, sequi.
vùl chuchi cùyen vùlpai quis mensis sequitur.
vùl vúlun, vlun coacervatum esse.
vùl vluln congero, aggero, cumulo, coacervo. 490. 515. 543.
bucuñ bucuñ jecur, hepar. 455.
vunan vunan putrescere, corrumpi.
vunan vuna putre, putridum, tabidum.
vunan vuñapue virus, venenum.
vunan vuñapuen, vuñapuetun venenum aliqui dare, præbere, veneno tollere aliquem, occidere, necare. 476. 534. 536.
vuri vuri tergum, dorsum, scapulae. Item. retro, post, pone. 405. 451. 453.
vuùn vuùn nervus. 456.
búren búren esse amarum.
búren búre amarum. 405.
búren búre pue animus aversus, abhorrens.
búren bùrepuen, bùrepuetun ab aliquo abhorrere, erga aliquem male affectum esse. 487.
bùrenien bùrenien alicujus misereri, misericordia tangi, moveri: hujus me miseret; miseratio me tenet.
bùrenien bùrentun expectationem alicujus decipere, frustrare, ludificare. Item. ludificari. 487.
vùcha vùcha senex, vetulus, grandævus: ætate grandis, provectus. applicatur duntaxat viris. Item rebus inanimatis e.g. vestibus. 49.
vùcheñ vùcheñ ager demessus, restibilis. 413.
vùl vùln vas. Item. radix olerum, herbarum. 414.
vúquiñ vúquiñ prægnans, gravida, fœta. Item. prægnatio, graviditas.
vúquiñ vúquiñn esse fœtam: dicitur etiam de animantibus.
vúquiñ vùquipra nothus, spurius. 496. 514.
vúta vúta altus, magnus, grandis.
vúta vùta rupalu, rumelu crassus.
vúta vùtan esse grandem. 554. 555. 556.
vuú vuú filum, stramen.
vuú buún neo.
vuú tapm vuú filum contortum.
vuú huinù simplex. 472. 473.
vultan vultan os adustum habere; ore ægro esse. 444.
bureu, bucheu bureu, bucheu lepida narratio; festivum commentum: res risum movens. 515.
ca ca
ca ca adjectivum : alius.
ca ca epu alii duo.
ca ca quiñe alius.
ca cangelu  alius.
ca cangechi iterum, alia vice.
ca camel alio anno, elapso , vel futuro 543. 548 549
ca ca mita alia vice.
ca caque aliqui.
ca caque, caque alius post alium.
ca cangen esse alium .
ca calen aliter se habere.
ca caknon mutare, ponere alibi.
ca cakuotubi ta ñi uûi mutavit nomen suum.
ca cangetun in alium mutari.
ca cangenman vino madere, vacillare.
ca cangentun culpam aut crimen derivare, conjicere, transcribere in alium.
ca cangeln, cangeltun distinguere, aliud ab alio secernere, separare, discernere, sejungere.
ca caduameln digredi a re proposita; ad alia divertere. Item. mente & animo vagari, divagari, aliud agere, cogitare, 464 548.
cachan cachan pleuritis.
cachan cachanlahuen centauria minor. 410. 535.
cachentun cachentun non dignoscere, non agnoscere. 464. 598.
cachu cachu pastus, pascua. 412.
cachú cachú amicus, notus, compotator.
cachú cachún propinare alicui. 514. 516.
caçique caçique Caçiqueus, Casiqueus: Toparcha apud Indos. 498. 500.
cad cad multum.
cad cadn multos esse; abundare. 271.
cadi cadi costa. 454. 535.
caf caf tabula, assis, asser. cafn. 567.
cafen, caben, caven cafen, caben, caven spinus. 399. 401.
cafcùn cafcùn aliquid in aurem loqui, insusurrare, suggerere alicui. 440. 526.
cahuellu, cahuallu cahuellu, cahuallu equus. 365.
cahue cahue remus.
cahue cahuen, cahuetun remigare, remum impellere, remis incumbere, insurgere. 557. 558.
cai cai conjunctio &, atque, etiam. 293.
cain cain 93.
cahuin cahuin compotatio, epulum, convivium, ludi, spectacula Indorum.
cahuin mangentun epulum ob perceptos agrorum, arborum fructus.
cahuin malal cahuin ob cortem, ovile, ramale, sepem, domum fabricatam.
cahuin nguin cahuin ob trituram.
cahuin nguin prun idem. nam triturant saltando & cantando; & semper noctu.
cahuin curú cahuin epulum funebre.
cahuin cunquin, calcutun cahuin cum certis cantiunculis, tripudiis, saltationibus, choreis.
cahuin cahuintun dare convivium.
cahuin antù cahuin, cuyen cahuin sol, luna in centro circuli: forte quod in suis compotationibus sedendo rotam, orbitam, circulumque describant. 475. 477. 479. 559.
cahuitu cahuitu lectus. 517.
cal cal lana. 363. 472.
calcu calcu veneficus, strix, lamia. Horrendum Indis nomen, & maxime formidatum.
calcu calcutun, calcun veneficiis aliquem perere; maleficis artibus afficere, carminibus devincere vel devincire.
calcu calculn veneficum efficere, venefici crimen alicui attribuere. 483. 485. 536.
calcha calcha pili interiores. 458.
calúl calúl caro humana. 455.
calmiñ calmiñ 428.
calgal calgal fungi, qui nascuntur in arboribus, præsertim in robore. 403.
calpudùn calpudùn pilos, capillos, crines evellere.
calla calla palus, quo fodiunt. 413.
callhue callhue frutex. 403.
calli calli 193. 196.
calvú calvú cæruleus.
calvú calvù nge oculi cærulei.
calvú calvúlafquen color marinus. 417.
cam cam interrogativum. 266. 267.
camañ camañ artifex, opifex. 483. 565.
camaricu camaricu munuscula e.g. ova, gallinæ, agnus, & similia, quæ dant Hispanis et Patribus Missionariis, quando eos adeunt præsertim prima vice: & ægerrime ferrent, si quis ea, quæ offerunt, non admitteret; & est eorum modus petendi, & contractus innominatus do ut des: nam semper sperant & expectant plus quam dederint; nec unquam desinunt petere plura & plura; et si ultimum ipsis negetur, quamvis anteriora omnia eaque multa & abundanter acceperint; abeunt tristes, nec sunt contenti; quare expedit ex ipsis quærere, quid petant, quid cupiant, desiderent; & eo usque urgere, donec omnia dixerint. quibus omnibus patienter auditis aliqua negare excusando; & aliqua concedere: at semper dare plus quam valuerit, id quod attulerunt & dono dederunt; & solum hac ratione discedunt læti & contenti; secus autem P. Missionarius apud illos audit avarus, &c. 498. 642.
camtrù camtrù avis, quæ fabis ac floribus delectatur, vescitur. 387.
cancan cancan assum, torridum. 475.
canin canin in ludo chueca deesse, deficere, errare.
canin caniknon decussatis sedere cruribus, ut Indorum mos est. 452. 563.
caniu caniu crista, jubæ. 389.
canqueñ canqueñ avis, ciconiæ non absimilis. 385.
can can cantharus. 520. 521.
cañùn cañùn fibræ roboris. 403.
capi capi leguminum folliculi. 413.
capifcun capifcun pungere, palpitare. 535.
caputira caputira acus ex majoribus, & quæ foramen habeat satis grande: nam Indorum id fila reposcunt. 472.
caql, caquel caql, caquel transversum.
caql, caquel caqln transfigere. 492.
cara cara urbs, civitas, oppidum, pagus, castellum, & quilibet locus ædibus, domibus, & incolis frequens.
cara carahue civitatis, &c. dirutæ locus: nunc seges est ubi Troja fuit.
cara entucaran urbem destruere, exscindere, evertere, vastare, delere, diruere.
cara caran urbem condere, fundare, stabilire. 492. 494.
carca carca vas grande ad afferendum potum, vinum. 478.
carcaren, cascasen, cadcaden carcaren, cascasen, cadcaden avis cujus modulatio ver annuntiat. 381.
carcu carcu ex altera parte fluvii, maris. Item nominant carcu v carculafquen illum locum, quo post obitum animas migraturas dicunt; putantque esse Insulam Mocha.
carcu carcun fluvium transire, trajicere. 288. 433. 538.
carù carù crudus. Item. color viridis. Item. nigror canis albicans.
carù carù ilon caro cruda.
carù carú dngoll olla cruda, necdum cocta.
carù cadù lan, carú lan mors violenta; cultro, pugione, ferrea sicca in corpore defixa.
carù Carù Patiru religiosus S. Francisci Seraphici, ob sacræ vestis colorem. 417.
catan catan perforare, perfodere, pungere, terebrare, perterebrare. 567. 695.
catùn catùn scindo, seco, cædo, abscindo, reseco, amputo. Item, impedio, obsto, officio, prohibeo.
catùn catudngun contentiones, rixas, certamina impedire.
catùn ngelai catùdngualu catudùamn argumentum præcidere, præcludere, eludere.
catùn catútun, catuntun intercipere, intercludere, interpellare. Item. terram aratro decussare. 405. 413. 527. 567.
caucau caucau avis. 384.
cauchu cauchu multus.
cauchu cauchun esse multos. 271. 272. 548. 550.
caûùl caûùl conglobatum sputum. 457.
caulin, caupun caulin, caupun faciem unguibus lacerare, fœdare: ungues imprimere. 368.
caichùn caichùn Diarrhæa, alvi profluvium, ventris fluxus, proluvies. Item. ex Diarrhæa languere, fluxu ventris laborare. caichù mollbùn. 535. 538.
caimùtun caimùtun rumino, remando is. 363.
caiñe caiñe hostis.
caiñe caiñeln, caiñetun in hostium numero habere. 531. 575.
cayu cayu sex. 545.
cayumtoi cayumtoi gigas. 463.
cacha, cha cacha, cha 295.
caûe caûe anas, anser. 384. NB. 705.
caûe cdau 706. cdin.
cha cha 295.
chacha chacha ita viri salutant mulieres. 506.
chachai, chai, sai, tai chachai, chai, sai, tai sic mulieres viros. 506.
chaf, chafma chaf, chafma V. traf.
chacu chacu, tacu tacu chacu chacu, tacu tacu cerebri membranaæ. 456.
chadi chadi sal.
chadi chaditun salio, sallo is: sale condire. Item. esse salsum, salitum. 423. 424.
chadn chadn sponsionem facere, sponsione aliquem lacessere. 563.
chang chang pars, quandrans, quarta pars.
chang chang rpu junctura viarum, ubi viæ uniuntur, concurrunt.
chang changcùn in partes dividere, incidere, in frusta secare.
chang changtun, changntun id.
chang changquin, changquin leuvu fluvii pars. 301. 364. 429. 434.
changll changll instar diminutivi vocis chang.
changll changll cuù digiti. 448.
chai chai hodie, post breve temporis spatium. 541. 543.
chaihue chaihue calathus, quasillus, quo metiuntur res solidas; & duo modium efficiunt: per eundem & liquores purgantur.
chaihue chaihuetun, chaitun liquores purgare. 520. 521.
chalin, chalitun chalin, chalitun valedicere alicui: cum bona alicujus gratia abire, discedere. 518. 452. Item. testari, testamentum condere, facere. formula autem Testamenti, modus, inquam, testandi est hic: Quando Pater, Patruus aut aliquis ex majoribus natu est morti proximus; omnes consanguinei conveniunt, & moribundus illis valedicit assignando unicuique partem paucorum illorum bonorum, opum, rei familiaris, quæ forte supersunt. Si fratres contribuerint ad emendum ipsi uxores; pro rata & numero unusquisque sibi unam vel plures accipit; & in horum defectu fratribus, aut aliis vicinioribus consanguineis. 537.
chale chale propinquus, affinis. 501.
challa challa olla ex argilla. 520.
challua challua piscis.
challua challuan, challuatun pisces capere, prehendere, trahere. 392. 395.
chamall chamall stragulum, vestis. 469.
chañan chañan in terram conjicere, projicere. 487.
chañu chañu dorsuale stragulum. 469.
chao chao parens, pater. 501.
chapad chapad cænosus lacus, locus. 428.
chapadcùn chapadcùn mano aut calci priore percutere. 449.
chape, chapen chape, chapen crinium post tergum collectio.
chape, chapen chapecan capillos ita colligere, ligare. 458.
chapi chapi miles, tiro. 531.
chapúd chapúd depressus.
chapúd chapúd lonco caput depressum.
chapúd chapùd subst. inaures argentei Indarum. 469.
charahuilla charahuilla femoralia. 466.
charam charam 535. papulæ rubentes.
charqui charqui caro salita, sale condita. 475.
chau chau pro chao, pater.
chau chaun, chaumn gallinam ova incubare; ova incubando fovere.
chau chauentu vitricus.  390. 475. 504.
chaud chaud chaud chaud flos pallidi coloris. 415.
chaura chaura frutex myrto similis. 414.
chaù chaù æqualis, par.
chaù chaùn æqualem, parem esse.
chaù chaúln æquare; æquum, planum facere; complanare.
chaù chaúin pila: palus superius in duos ramos æqualiter desinens.
chaù chaûal quod solvendum, præstandum, agendum ex debito restat. 422. 515. 517. 543.
chafdungun, tafdungun chafdungun, tafdungun coram loqui, respondere. 526.
chaùtun chaùtun resistere, in faciem resistere, se opponere, os obvertere. 526.
che che homo.
che huentu, huentu che vir, mas.
che domo, domoche fœmina, mulier.
che huincache Hispanus.
che muruche Maurus, & reliqui aliarum nationum.
che reche Indus Chilensis; sive qui ad se invicem agnoscendos, vocandos, appellandos non indigent distinctivo. Item. servus, famulus: Cheieneu cam pu Huinca, num ego sum Hispanorum servus?
che cheln hominem facere, gignere, procreare.
che chel terriculamentum, larva contra volucres, ne in agris creent damnum. 94. 199.
che cheun omnes ejusdem familiæ, generis, nationis. 434. 502.
chedcan chedcan pulmentum ex maicio tosto. 475.
cheche cheche avus pater matris. Item. nepos. 501.
chedcui chedcui nepos, ex linea materna. 501.
chedquen chedquen avis. 383.
chelûe chelûe dentes anteriores. 442.
chem chem quid.
chem chemn aliquid facere.
chem chemimi quid agis. 266. 267.
chei, chemai chei, chemai 266. 267.
chenchepl, trentepl chenchepl, trentepl corporis vel manuum trepidatio ex morbo. 462.
cheñodcún cheñodcún 452. coxim insidere.
chepidcún chepidcún tussire, quod potus ad epiglottidem offendat. 446.
chepica chepica gramen. 412.
cheu cheu 266. 267.
cheuque cheuque struthio. 385.
cheurvoe cheurvoe cometa. 559.
chi chi 44. 84. 194. 287: 3. 295. 547.
chngarn, chngarcún chngarn, chngarcún vulnus, plaga. Item. ferio, vulnero, saucio.
chicúmn chicúmn componere, construere. Item. tignis & trabibus domum rudem informare. 567.
chidañ chidañ lutum, cœnum a fluminis inundatione relictum.
chidañ chidañn alluvione fluvium excescere, præter ripas effluere; campos inundare, obruere. 428.
chifn, chifcan chifn, chifcan superfluere, redundare.
chifn, chifcan chipmn esse causa cur redundet. 478.
chid chid gelidus, gelu constrictus.
chid chidn gelo, glacio, congelo, gelu concrescere, comprimi, astringi. 409.
chingan chingan cibi vel potus reliquias colligere. 478.
chihuai chihuai nebula. 347.
chihuai chihuaiquiiaun huc atque illuc ire. 452.
chillca chillca liber, papyrus, epistola. Item. nomen herbæ medicinalis. Item ferrum, quo notam pecudi inurunt.
chillca chillcan, chillcaln scribere.
chillca dungulen vachi chillca lege mihi hanc epistolam.
chillca chillcatun legere, libris incumbere, studere. 421. 572. 573.
chilla chilla vulpecula. 373.
chili, chilli chili, chilli Chile, Regnum Chilense.
chili, chilli chili che Chilenus, Chilensis.
chili, chilli chilidungu Lingua Indo-Chilensis, lingua Chilena; idioma Chilenum, Chilense.
chili, chilli chilidungdun loqui Chilene.
chili, chilli chillihueque aries chilenus. 494. 698.
chili, chilli chillidungú res Chilenses.
chillcon chillcon aquosum esse. 429.
chillquen chillquen aures ad inaures immitendos perforare. 470.
chillquin chillquin manipulos spicarum colligere. 413.
chima chima lues venerea.
chima chiman ea laborare. 535.
chincdn, chinclln chincdn, chinclln non sustineo; tolerare nequeo; tenere me non possum, quin. 567.
chincull chincull 478. manticæ ad portandum in equo œnophora.
chiñûe chiñûe animalculum albo-nigrum ejusdem cum sciuro formæ & magnitudinis; cujus urinæ graveolentia nimia est, diuturna, & vix ferenda. 373.
chiñur chiñur Dominus.
chiñura chiñura Domina: a voce Hispans, señor, señora. 498.
china china ancilla. 498. 500.
chicll chicll titillatio.
chicll chiclln titillationem pati.
chicll chicllmn titillationem alicui movere: attrectatione corporis risum excitare. 452.
chiquercùn chiquercùn oculos volvere & pene in orbem versare. 440.
chillimuñn chillimuñn pedes obdormire.
chiquin chiquin verbum inhonestum significans exercere copulam carnalem; vox nunquam usurpanda, sed ut intelligatur, & qui illa usus fuerit reprehendatur. 490.
chllbun chllbun laxari, relaxari, solvi, dissolvi. 470. 567.
chmebn chmebn annuere, inclinare caput. 437.
chocof chocof pars domûs posterior. 517.
chocon, trocon chocon, trocon aqua, frigore pene enectus. 431.
chod chod color luteus, pallidus.
chod chodn pallere.
chod chod curam vitellus.
chod chodhue cura terra colori luteo efformando inserviens. 417. 475.
chollcho, trolltro chollcho, trolltro nomen herbæ. 410.
chollhua chollhua 393.
chollof chollof cavum, concavum tegulæ, non orbiculare.
chollof tolof mamll cortex, exterior arboris crusta.
chollof chollofn tegulas conficere. 515. 517.
chongn chongn extingui ignem, lucem.
chongn chongmn extinguere.
chongn chongmvoe emunctorium. 354.
chomn, chumn chomn, chumn Solis & Lunæ concursus.
chomn, chumn chumi cúyen, chum cúyen novilunium. 542. 543.
chomecu chomecu torris, titio extinctus. 353.
chomllco chomllco parvarum cochlearum genus. 393.
choncún choncún caput parieti illidire; ad fornicem offendere. 437.
choñe choñe stragulum, vestis Indarum. 469.
choñiun choñiun patientiam expectando amittere: mora mihi satietatem & fastidium affert. 486.
choñodcuú choñodcuú cubitus. 448.
choncaiaun choncaiaun computando & quærendo, a qua aberravit, viam, huc ille ire. 452.
chonblcuù chonblcuù qui habet tortuosas manus, ut scaurus pedes. 449.
chopilln chopilln digitos frigore rigere. 449.
choqueln choqueln promere quantum capit pugnus. 555.
chocm, chocún chocm, chocún Sobrinus; ex sorore nepos. 501.
chori chori locusta. 388.
chob chob oculorum infirmitas. 535.
chovú chovú segnis, negligens, socors, languidus, remissus, desidiosus, iners, piger.
chovú chovún sic esse.
chovú chovungen pigritia, &c. 483. 485.
choiún, toiùn choiún, toiùn germinare, pullulare, fructicare.
choiún, toiùn choiù germen. 409.
chiqueñn chiquenñn invertere. 470. 476.
chùquel chùquel arma, ensis, gladius. 531. 533.
chúf antú chúf antú die integro, toto die.
chúf antú chuftun accipere, sumere, auferre, edere, bibere totum, omnia. 476.
chúcau, udud chúcau, udud avis sylvestris. 387.
chuchi chuchi   266. 267.
chuchin chuchin centrum ligni, arboris. 403.
chuchei chuchei unde sciam. 267.
chulun chulun fervet olla spumans; aqua fervens diffunditur. 476.
chumn chumn agere.
chumn chumimi? quid fecisti.
chumn chumlan nihil feci, egi.
chumn chumngei chei mi mongen ut vales? derivata sunt: chumam, chuma>, chumngechi &c. 266. 267.
chumtn? chumtn? quantum.
chumtn? chumtn antù? qua hora.
chumtn? vanten, venten hac, illa. 266. 267. 548.
chumpi chumpi fascia, cingulum. 469.
chupin, chupiqueimi? chupin, chupiqueimi? quid ais, quomodo dicis? non intelligo, quæ loqueris.
chupin, chupiqueimi chupingei quodomodo vocatur. 266. 267.
chuqin chuqin furari. 484.
chubng chubng gibber, gibberosus, gibbus, gibbo deformis. 462.
chúca chúca remotus, longinquus, separatus, disjunctus, dissitus.
chúca chùcan separare, sejungere, seponere, secernere, segregare, removere. Item. discedere, abscedere, recedere. 544.
chùdcùn chùdcùn gutta, guttula, stilla.
chùdcùn chúdcùnn destillare, distillare. Item. stranguria, stillicidium. 535.
chùngoln chùngoln premi; multitudinis concursu, pressura pene opprimi. 493.
chùn chùn imbrem remittere, cessare.
chùn chùi jam imbrium vis remittit, cœlumque sudum & serenum redditur.
chùn chùtun contra pluviam perfugium quærere: in locum siccum, sub tectum se recipere. 559. 347.
chúln chúln prehendere: figere, tenere, ligare.
chúln chúlhue acus, ligamenta &c. quibus prehendunt, ligant.
chúln chúl fibula.
chúln chùltun infibulare, fibulam injicere.
chúln chùl piuque nervus quo cor astringitur, tenetur.
chúln chùlqueuún astrictio linguæ. 456. 470.
chùncon, chumpoln chùncon, chumpoln convolvere, illigare. 470.
chuñai chuñai fimbria. 466.
chúñidn chúñidn farinario cribro succernere; farinam subcerniculis purgare, excutere.
chúñidn chuñidhue cribrum. 520. 521.
churnan churnan implicitum, irretitum esse. 473.
clcl clcl herba. 411.
cúchan cúchan lavo, abluo.
cúchan cúchacaial lavanda.
cúchan cúchacan lota.
cúchan tva cùchacan en lota omnia. 432. 433.
cùchaltrun cùchaltrun viso, inviso, visito. 518.
cúchaun cúchaun mandere, cibum dentibus conficere. 443.
cùcheú cùcheú malorum, pomorum terrestrium radices. 409.
cùchiu cùchiu anus, podex. 451.
cùching cùching tinea, blatta. 378.
cùchùn, ctrùn cùchùn, ctrùn exprimere. 432.
cúchan cúchan madeo, madide madeo; torrentis instar fluere: aqua fluit undique rivis. 431. 432.
cdau, kdau cdau, kdau labor, opera, opus, negotium.
cdau, kdau chem kdaungeimi quid habes negotii; quo occuparis, cui insudas.
cdau, kdau kdaun, kdaucan laborare, elaborare. 567. 569. 64.
clen clen cauda: quadrupedum, avium, serpentum. 389.
clen clen clen clen herb. 411.
clngaun clngaun se invicem mordere. 370.
clhuaknon clhuaknon laqueo capere. 364.
clilhue clilhue olla major. 520.
cli cli, cli uùn cli cli, cli uùn mandibula, maxilla. 442.
clilque clilque falco. 380.
clol clol clol clol faux, guttur, gula. 445.
clon clon arbor. 451.
clofcún clofcún sonare res liquidas dum portantur. 478.
cloriñ cloriñ rhoncus.
cloriñn cloriñn sterto; ronchos edere; ructuosos spiritus ingeminare. 437.
cùlche cùlche intestina. 456.
clle clle lacryma.
clle cllen lacrymari, in fletum erumpere; lacrymas effundere, profundere; erumpentes lacrymas continere non posse. 458.
cludun cludun solvi, aufugere, diffluere.
cdin, cùclin, ulin cdin, cùclin, ulin secundæ. 496.
cmpun cmpun ligna secare, in frusta concidere. 404.
cnu cnu naribus loquens. 462.
clmunn clmunn cadaver ferali linteo involvere; sindone insuere ad sepulturam. 537.
cmtùlún cmtùlún terram resonare, reboare, remugire. 360.
clùn clùn in hoc aut illud latus incumbere, se vertere; in hanc vel illam partem inclinare.
clùn clún antù post meridiem. 539. 552.
cùna cùna palea. 402.
co co aqua.
co congei liquidum, fluidum esse. Item. esse succosum, succo plenum: spissum non est.
co couùn saliva, sputum.
co con, coln aquam petere, haurire, affere. 428.
cochimn cochimn resisto, obsisto, repugno, contradico, me oppono.
cochimn cochimtun mimum agere; gestum alicujus, voces, mores, ridicule effingere, exprimere, referre, imitari. 464. 490.
cocoll cocoll radix pro colore rubro. 417. 419. 708. cocll.
cochin cochin dulce, suave. 405.
codcod codcod felis, catus ferus, sylvestris.
codiñ codiñ inguen, panus inguinis, adenes. 451. 534.
codo codo ventrosus pepo. 409.
coel coel hasta. 531.
cofque cofque panis.
cofque cofquen panem conquere. 475. 476.
congi congi fructuum perceptio.
congi congin, congintun fructus colligere. 413. 414.
coûau coûau comitia.
coûau coûautun sermocinari, colloqui. 531.
coiam coiam robur arb. 399.
coilla coilla mendaciorum architectus, fraudulentus, sycophanta: totus ex fraude & mendacio compositus.
coilla coillan, coillatun mentiri.
coilla coillatuln mendacium alicui objicere, exprobare; mendacium in aliquem retorquere. 483. 485.
coinau coinau cancer.  393.
coipo, coipu coipo, coipu lutra. 377.
coyolln coyolln relucere. 368.
coyue coyue arb. 399.
colcol colcol fustis. 528.
colchau, coltau colchau, coltau insecta aquatica.
colchau, coltau colchau eutan 378. 535.
colhuachu colhuachu crabro, oestrum. 388.
coli coli coli coli asilus. 388.
colletun colletun semper sitire; undique ad bibendum colligere, mendicare. 478.
collman collman aviculæ nondum pennis ad volandum instructæ, implumes. 389. Item. stragulum, vestis stragula ex meris plumis contexta. 466.
collolla collolla formica. 378.
collbùdun collbùdun metu, timore, formidine, terrore turbari, obstupescere; vocem faucibus hærere. 787.
colpi colpi fluvius prope Puren. aqua pennata, plumata. 466.
colù colù color heluus, ravus. 417.
comallhue comallhue ora, fimbria, limbus.  466.
comufn comufn sura.
comufn comúfnn nervorum rigor. 451. 535.
común, comùtun común, comùtun intentis oculis aliquem intueri;  avide oculos in aliquo figere; fixos aut intentos habere: alicujus conspectu delectari. 440.
cona cona miles, validus, fortis; viribus & animo præstans. 531. 533.
conaln conaln graviter contra debitam reverentiam, urbanitatemque peccare. 484.
concan concan paleæ manipuli ad domum tegendam; tectum illi stramineum imponendum. 517.
concùlùn concùlùn expirare, animam agere, exhalare; extremum spiritum reddere. 537.
con con fidus amicus, & familiaris, qui illos faciat de omnibus certiores; & ad cujus domum, ubi id loci pervenerint, divertunt; & ipsius consilio omnia agunt. 489. 832.
conn conn intrare.
conn conmn immitere. 503. 518. 519.
coñi coñi filius v. filia matris: in quo distinguitur a votm, qui patris est filius.
coñi yall, yalln proles, procreare.
coñi coñin parere.
coñi coñiln gravidam efficere.
coñi coñintu privignus uxoris.
coñi coñilhue nidus v. locus ubi aves, gallinæ sua pariunt ova.
coñi coñi namun 501. 504. 535.
coñue coñue animal lactens: agnus. 363.
concùll concùll herb. 410.
cocll cocll flos. 419.
copahue copahue sulphur. 353. 423.
copiñ copiñ murices, tribuli, aculei, quos hostibus arcendis, offendendis huc illuc per viam spargunt, disponunt.
copiñ copiñn hos aculeos conficere.
copiñ copiñclen infigi vel aculeum infixum esse. 531.
copin copin herb. 402.
copún copún pronus. Item. pronum aut plus quam dimidia corporis parte inclinata ex fluvio aquam haurire, aut instar canum, uti solent Pehuenches, bibere. 437.
copùllca copùllca puls, pulmentum. 477.
coretun coretun damnun compensare; amissa recuperare, recipere; paria facere. 563.
corú corú jus, jusculum, condimentum.
corú corùn, corùtun jusculum præparare. 475. 354.
coyocho coyocho napi, raparum radices.
cotúr, cotr cotúr, cotr torridum.
cotúr, cotr cotrn torrere. 476.
cobr, covúd cobr, covúd genus testudinis seu domiporta. 373. 377.
coven coven maicium tostum, torridum. 475.
coùll coùll herb. 402.
creu creu turdus, ficedula. 387.
crf, crùf crf, crùf ventus, aura, aer, tempestas.
crf, crùf crùf vemngei Euro, vento velocior. 343. 558. 560. NB hic multæ voces redigendæ in meliorem ordinem.
cuchi, cutri cuchi, cutri pudenda mulieris. 451.
cucu cucu ava, matris mater.
cudall cudall cudall cudall renes. 455.
cudañ cudañ testes, testiculi. 451.
cude, cuye, cuse cude, cuye, cuse vetula, anus ûs. Vetulæ ægre ferunt vocari cude v. cuye. sed placet cuse.
cude, cuye, cuse cuse pllù decrepita. NB cuse sumitur nonnunquam pro cure, nupta.
cude, cuye, cuse cuden, cusen mulierem senescere, consenescere.
cude, cuye, cuse cudepra vetula quæ nec peperit, nec habuit maritum. 495. 496. 514.
cuden cuden sponsionibus certare; sponsionem facere; sponsione aliquem lacessere; tantundem si vicerit spondere. 563.
cudi cudi lapis supra quem frumentum, sal, &c. manu terunt, molunt.
cudi ñum cudi lapis quem ambabus manibus tenentes, illique incumbentes molunt, terunt, tundunt. 520.
cudi voro cudi voro spina dorsi. 454.
cudua cudua pisc. 392.
cudun cudun cubo, cubitum ire.
cudun cudmn, cudln cum aliquo cubare, cubitare. 521.
cuchen, cutren cuchen, cutren maicium torridum. 475.
cue cue poma, mala terrestria torrida.
cue cuen illa torrere. 475.
cuel cuel limes, confinium, terminus. 555.
cuellcuellien cuellcuellien aliquid desiderare, requirere.
cuicui cuicui pons.
cuicui cuicuipangi tergum tecti. 430. 517.
culben culben runcatio.
culben culveñn, culbentun runco, erunco, abrunco.
culben culvenhue runcina. 404.
cuûúm, cuim cuûúm, cuim arena. 430.
cuûul, cuyul cuûul, cuyul carbo.
cuûul, cuyul cuyuln carbonarium negotium exercere. 353.
cuivi cuivi olim, antiquitus, quondam, apud priscos, quodam tempore. 540.
culai culai dudum. 540.
culle culle herb. 410.
cullcull cullcull buccina, tuba cornea. 562.
culluiñ culluiñ ventris fluxus, proluvies, dysentheria.
culluiñ culluiñn ex dysentheria languere. 535.
cpon cpon mortuorum corpora, ad videndum quo quis veneno vel veneficii genere sit mortuus, aperire. 537.
creu creu turdus. 387.
crin crin errare, deliquere. Item. Fornicari.
crin cri domache impudica mulier, lasciva, libidinosa, vulgatæ ac venalis pudicitiæ. 484. 489. 493.
ctal, ktal ctal, ktal ignis.
ctal, ktal ktaln, ktaltun ignem accendere.
ctal, ktal ktalhue focus.
ctal, ktal mivù ktalngeimi? quot uxores habes. 349. 354.
ctùn, cùchùn ctùn, cùchùn exprimere, premere, comprimere, constringere: undique premere. Item caricis vel paleæ manipulos ligare; ad domum tegendam constringere. 432. 517.
culen culen herb. 410.
cullin cullin bona, divitiæ, opes, res familiaris, & quidquid quis pleno jure possidet. Item solvere, satisfacere, damnum præstare. 421.
culme culme inops ab amicis; nullo potentium præsidio munitus; orphanus, egenus. Item avarus.
culme culme Hninca Hispanus avarus, item qui quæstu ducitur; lucrum & compendium quærit; omnia ad suum commodum & lucrum vertit, refert, revocat. Item factiosus.
culme Huinca culme Indus adhærens Hispanis.
culme culmen esse inopem, &c. 531. 483. 484. 487. 488.
culpemn culpemn delirare, desipere. 535.
culpeu culpeu vulpes major. 373.
cultunca cultunca tympanum. 562.
cum cum ruber, rubens.
cum cumn rubere. 417.
cuñiln cuñiln commiseratione tangi; misericordia moveri. 486.
cuñùval cuñùval orbus, orbatus parentibus, pauper. 498.
cuñiun cuñiun periculum. 531. 533.
cunafcùn cunafcùn torrere herbas. 536.
cunarquen cunarquen 474.
cunquen cunquen chorea, quam Indi ab Hispanis quondam didicerunt. 561.
cupln cupln leviter amburere. 354.
cupd cupd immundus, sordidus, spurcus, fœdatus, inquinatus.
cupd cupdn, cupùdclen esse immundum, &c. 515.
cupiln cupiln tondere, decurtare. 458.
cura cura lapis, saxum, petra.
cura curantu saxetum.
cura curatun lapidibus aliquem petere, appetere; lapides in illum jacere, conjicere.
cura curaca ita olim appellabantur Caciquiorum filii, qui honeste ab Hispanis educati, bonisque moribus instructi, suis præficerentur. 425. 426. 427.
curarì curarì coralium. 469.
curalnge curalnge pupilla.
curalnge curalnge cutan albugo. 439.
curam curam ovum.
curam curamn ovum parere. 390. 391. 474.
cure cure uxor.
cure curetun uxorem ducere. 504. Qui ducit uxorem, obligatur solvere consanguineis futuræ uxoris; & primo loco parentibus; deinde patruis & avunculis; demum fratribus, quamvis non semper statim, nec una solutione, nec in eodem genere mercis; sed aliquando permutatione; alias dando frena, calcara, vestes, equos & hos nonnunquam ephippiatos, phaleratosque; & hoc solutionis genus vocatur quengutun: alias solvunt vaccas, oves, boves; atque hæc solutio nominatur mavùtun. Contractus autem, quando uterque & vir & fœmina consentit; appelatur ngapin, ngapiln, ngapitun. Quandoque parentes contractum faciunt; nonnunquam vir fœminam consentientem occulte ac Parentibus insciis abducit: vel parentes solum coacti dant consensum: nihilominus si pater absolute contradicat, obstet, repugnet; filia restituitur. 807.
curencan curencan voluntari. 367.
curi curi urtica. 412.
curtisia curtisia pileus, pileum.
curtisia entunge mi curtisia depone pileum. 466. 468.
curù curù nigrum.
curù curù Patiru P. Missionarius v. Religiosus Societatis JESU propter vestem nigram.
curù curù cahuin epulum funebre.
curù curùn nigrum esse.
curù curùtun, curùln colore nigro tingere, imbuere: veste nigra indui. 417. 419.
cutafn, cuchafn cutafn, cuchafn 474. cochayuyum tostum.
cutan cutan æger, ægrotus, languidus: dolor, commiseratio.
cutan cutann in morbum incidere; morbo corripi, teneri, affici, confici, afflictari, premi, opprimi; dolorem pati.
cutan cutanien misericordia moveri; condolere; commiseratione tangi. 486.
cutan cutanduamn angi, afflictari, dolore affici; in luctu esse; lugere, contristari; discruciari animi dolore: pœnitet, piget.
cutan cutancaun defatigatio, molestia, damnum emergens, quod quis passus est vel ipse in persona propria, aut re sua; vel ipsa res sua, e.g. famulus, equus, &c. 487. 525. 534.
cutu, cottu cutu, cottu nævus, næviculus. 462.
cuù cuù manus, brachium. 448.
cubn cubn capere ex proprio vel alieno periculo documentum: fatigari, defatigari, lassari. 366.
cubùñ cubùñ res calida, seu calefacta ad ignem, ut aqua, vinum.
cubùñ cubùñclen calefieri.
cubùñ cubùñln calefacere. 428. 476.
cubillcan cubillcan argillam coquere; incendere, inflammare ferrum, ut fiat ferrum candens & inflammatum. 567.
cubùll cubùll conchæ marinæ & quodcunque aliud marinum e.g. pisces, herbæ ut cochayuyum, luchium, &c. Item. omnis caro comestibilis. 393. 455.
cubùll cubùlluùnn titubare, hæsitare, loci & sermonis insolentia moveri, perturbari, ideoque dicere quid pro quo. 484.
cuñu cuñu terra humida. 430.
cude cude canna incensa, vel lignum ardens, aut titio incensus, quo tanquam lumine aut face illuminant.
cude cùdetun canna incensa illustrare; lumen præbere. 351.
cùdemallin cùdemallin nitedula, cicindela, noctiluca, lampyris. 388. 351. 429.
cùdehue cùdehue lapides virides Indorum uniones, gemmæ, margaritæ; quibus pro commisso homicidio solvunt, satisfaciunt. 426.
cùnga cùnga genus, progenies, stirps, familia, gens. Item cognomen, quod mutuantur a volucribus, quadrupedibus, serpentibus, piscibus, lapidibis, & quacunque re alia animata, inanimata. Hæc cognomina plerumque imponit pater hoc modo: primo attendit ad nomen seu cognomen suæ Cùngæ seu familiæ ac stirpis. e.g. habet quis pro cùga cognomen Hueque, aries Chilenus; considerando igitur adjuncta, proprietates, &c. alium ex filiis vocat: Liûhueque, aries albus; alium curùhueque, aries niger; alium necùlhueque, aries currens; alium llauvùlemu, umbra sylvestris; quia aries præsertim æstivo tempore delectatur umbra arborum &c. Alter pro cùngahabet pangi, Leo. Ergo ex filiis appellat alium Vùta pangi, Leo magnus; alium Loncopangi, caput leonis; alium Huilipangi, unguis leonis; alium Huaiquipangi, Leo hastatus; &c. Quando plura cognomina concurrunt; cognomen cugæ solet poni ultimo loco; quamvis non semper; sed colligendum est ex adjunctis. Cognomina mulierum plerumque sunt ridicula, hinc illa manifestare erubescunt. Etiam suis Patribus Missionariis imponunt cognomen alicujus stirpis; eumque stirps illa inter suos cognatos numerat, & veluti suæ stirpi insertum. Mihi imposuerunt Huaiquilafquen. Huaiqui, lancea; est cognomen stirpis, & mihi datum quod sim procerioris staturæ. lafquen, mare; quia illorum respectu sum ultramarinus. 496. 497. 513.
cùngen cùngen sordidæ conditionis homo; e vulgi fæce; terræ filius, abjectus, neglectus, inutilis.
cùngen cùngenn esse abjectum, inutilem. 498. 514.
cùngon cùngon tactu asperum, scabrum esse. 515.
cùngercùn cùngercùn refrigerare. 431.
cúellun cúellun mirifice conspectum alicujus desiderare; efferri studio videndi aliquid. 486.
cuicai cuicai perlucidum, pellucidum, perspicuum, diaphanum. 418.
cùyen cùyen luna, tempus.
cùyen acui ñi cùyen jam venit ipsius tempus; nunc tempus est, ut ipse. item. jam obiit; jam finitum est ipsius vitæ tempus: venit suprema dies, hora ultima finem vivendi fecit. 334. 542. 543.
cùilu cùilu res molesta, deformis, ingrata, displicens, inamœna. 515.
cùimin cùimin voces, gestus, actiones, cursitationes, gesticulationes Machiorum quando medicantur: & aut fingunt aut revera accidit eas (machi ordinarie sunt mulieres; calcu viri) a dæmona possideri. 536.
cùimtun cùimtun cibo vel potu subvenire, succurrere; cibaria filiis, consanguineis, famulatui afferre; annona alios sublevare. 476.
cúla cúla tria. 545. item canna. 402.
cùlúmn cùlúmn dormientem, somniantem loqui, obambulare, &c. 437.
cùlbu cùlbu anas minor. 384.
cùlco cùlco quasillus. 520.
cùlla cùlla sodalis, contubernalis. 514.
cùllai cùllai arbor, cujus cortice utuntur ad lavandum.
cùllai cùllaitun hujus arboris corticem ad lavandum adhibere. 400. 432.
cùllcan cùllcan immergere. 432.
cúlle, cúllen cúlle, cúllen lacrymæ.
cúlle, cúllen cúlleñn lacrymas fundere. 458. 706.
cúllin cúllin collineare, dirigere, intendere, sagittam mittere. item. Veneficiis aliquem petere, appetere. 484. 420. 422.
cùllman cùllman lambere. 370.
cúlpaitun cúlpaitun supplantare aliquem; pede supposito ad terram impellere, dejicere. 497. 532.
cùlpo, cúllpu cùlpo, cúllpu turtur. 386.
cúllumn cúllumn faciem lavare. 432.
cúlmedun cúlmedun luxatum esse. 534.
cúlui cúlui phaseolus. 408.
cùme cùme bonus, probus, honestus, præclarus, salvus, incolumis, integer.
cùme cùmen esse bonum.
cùme cùmelcan benefacere; aliquem honirifice excipere; liberaliter habere, tractare; omnibus officiis prosequi.
cùme cúmentun cibum sapere; esse suavem, jucundum; magnam ex eo voluptatem percipere; cibi saporem gratissimum esse. 480. 482.
cùmarca cùmarca pisc. 392.
cùmpall cùmpall capulus, manubrium. 564.
cùmpem cùmpem stultus, fatuus, imprudens stolidus, insipiens, inutilis, vecors. 483.
cùnchan cùnchan par cum alio facere; eum pari componi; parem illi adjungere. 567.
cùna cùna sectio, scissio, scissura. 534. 402.
cùntun, cunten cùntun, cunten secundo flumine navigare. 558.
cùntran, cùnchan cùntran, cùnchan jugum boum. cùntaln. 364.
cùñatun cùñatun prendere, prensare, prehendere, tenere; manum manu, digitis digitos capere. 449.
cùñal cùñal rete. 395.
cùnapan cùnapan aliquem ut adsit, veniat; vocare. Item. Venire, præsto esse.
cùnapan cùnapamn venite, adeste. 101. 452. 453.
cùñe cùñe gemellus, geminus. 501.
cùni cùni pravus, distortus, pravis & corruptis moribus. 483.
cuñi cuñi domus ex meris arborum ramis; quas extruunt ad excipiendum P. Missionarium; & ad suia comitia vel convivia celebranda. 517.
cùntal cùntal viscus. 568.
cùntro cùntro claudus.
cùntro cùntron claudicare.
cùntro cùntro malal seps, septum ex lignis transversis, quæ palis erectis sunt imposita. 413.
cùpa cùpa 56. 57. 453.
cupan cupan venire.
cupan cupaln afferre. 94. 366. 452. 453.
cùpl cùpl tigna & trabes domus inter se commissa.
cùpl cùpln tignis & trabibus domum rudem informare.
cùpl cúplhue certum cunarum genus, in quibus mater prolem; ipsas autem cunas fasciæ beneficio ex capite post tergum pendentes portat. 517. 520.
cùquirn cùquirn sonare, audiri, stridere. 421.
cùtu cùtu 290: 23.
cúrun cúrun soror uxoris. 504.
cùuñn, cùumen cùuñn, cùumen pergere, prosequi, incepta persequi; inchoata peragere. 260.
cùli cùli hamus.
cùli cúlin hamo piscari. 395.
dafcan dafcan clava, fuste contundere. 528.
dahue dahue quinua. 407. 414.
dahuell dahuell fæx, sedimen, sedimentum, crassamen, crassamentum. 429.
dalca dalca linter. 557.
dallian dallian gloriari de rebus turpibus, inhonestis, obscœnis, flagitiosis. 490.
dallquin dallquin viam monstrare, docere.
dallun dallun rumusculus, commentum, dolus, fraus. item. rumores ultro citroque deferre; rumusculos spargere. 483. 484.
damchun, ramtun damchun, ramtun quærere, interrogare. 4. 526.
damen, damentun damen, damentun mœchari virum; matrimonii fidem violare; ad alienum torum impudice adrepere; adulterii flagitium admittere. 483. 490.
dami dami storea, teges. 520.
damun damun terram pala vel alio instrumento attollere, levare, in altum tollere. 567.
dañe dañe nidus.
dañe dañen, dañetun nidificare, nidum facere, fingere, construere. 390.
dapin dapin liberaliter aut commode aliquem habere, tractare: laute, magnifice, perhumaniter accipere, excipere; honorificentissime appellare. 518.
dapilln dapilln carduos terra condere, tegere, obruere. 413.
daqueln daqueln aliquid alicui injungere, mandare, commendare, committere; onus imponere; negotium aut Provinciam illi dare; curam illi delegare, demandare. 421. 526. 527.
daùllu daùllu cammarus. 393.
dcon, mcoñ dcon, mcoñ 413. gluma.
dchún dchún indicare.
dchún dchùhue index. 448. 449.
dea dea filia, consanguinea, virgo nubilis, viripotens, aut matura viro & nuptiis tempestiva, cujus curam habet, suscepit, in se recepit. 514.
dechun dechun fores repagulis claudere, firmare, munire. item fulcire; sustentaculum, fulturam apponere. 518.
deftun deftun hominem capere, tenere, apprehendere; manum illi injicere; in carcerem conjicere, mittere, ducere, condere. 528.
dengll dengll phaseolus. 413.
deùm deùm dulce, suave ad gustum; gustatu jucundum; gratissimi saporis cibus, sapidus. 405.
deuù deuù mus. 373.
deicañ deicañ scarifico; cutem leviter incidere; scarificatio. 536.
dencho dencho herus, dominus. 498. 518.
dencholen, rentrolen dencholen, rentrolen imminere, supra caput esse: unum super aliud consistere. 452.
deñupran deñupran spongiosum esse: in spongiæ morem aliquid turgescere, intumescere. 413.
deu, deuma deu, deuma 281. 287.
deun deun cum verbali idem est quod actum, peractum est: acta, finita res est: finis.
deun deui tcun tempus serendi, seminandi præteriit.
deun deui ñi mongen animam egit; fabulam vitæ peregit; adiem suum obiit; vita functus est: at absque verbali significat contrarium.
deun deui ta iñ quetaial tempus est arandi. 543.
deuman deuman absolvere, conficere, finire. Deuman significat autem consumare copulam carnalem.
deuman deuentun pensum absolvi, peregi; numerum dierum complevi. 532. 567. 569.
devù devù paulo plus; quod nonnihil excedit statum communem, vulgarem, usitatum, frequentem, quotidianum. item. auctarium, additamentum, supplementum, appendix.
devù devùn sic esse. 461. 551. 552. 554. 556.
deûin deûin mons Ignivomus, flammivomus, item. Andes seu montium Chilensium series; ac longum perpetuumque horum montium sæpe æqualium dorsum. 351.
dngoll dngoll olla. 520.
dnga dngamilla dnga dngamilla Divina Divine! Ludus qui luditur hoc modo: Indus deligit, seligit, excogitat quam vult vocem; hujusque vocis primam duntaxat syllabam manifestat, ut inde totam vocem conjiciant. Sic autem exorditur: dnga dngai milla inei ñi quimal: & mox dicit primam syllabam: llis qui errant respondet quinsu, illi qui assequitur trute. Licet autem illis qui conjectantur, interrogare, ubi locorum suæ vocis significatum degat, idque hac phrasi: cheu mlei? respondetque huenu, si in cœlo; lemu, si in sylva; leuvu, si in fluvio; lafquen, si in mari, &c.
dnga dngamilla cunen abesse, desiderari. 563.
dngu dngu res, vox, sermo, negotium, circumstantia, novitas. 516.
dngu dungun homines loqui; aves cantare; animantia quiritare; inanimata sonare.
dngu dngu, dunguien grunire, ogganire, obtrectare.
dngu dungupen, dungunman intercedere, commendare, loqui in favorem.
dngu dunguln loqui facere; pulsare campanas; canere fidibus; calamum, tibiam inflare; tuba canere, &c.
dngu dngul, dngulu, dngulvoe venefici, vates, divini, harioli quos consultant de rebus perditis; quis damnum intulerit, mortem causaverit? 514.
dichon dichon filum inserere. item. ictus punctim infligere; punctim ferire, percutere, confodere, transverberare. 473. 532.
dinge dinge seorsum, separatim.
dinge dingen, dingelen remotum, separatum, disjunctum, dissitum esse.
dinge dingeln separare, sejungere, secernere, segregare, removere. 482. 544.
dihueñ dihueñ socius, comes, commilito, collega, convictor, conservus, sodalis, contubernalis.
dihueñ dihueñn comitari, esse socium, &c. 452.
dillu dillu sulcus.
dillu dillun sulcare, lirare, sulcum imprimere. 413.
dimin, dimitun dimin, dimitun aliquid percensere, percurrere. item. memoria aliquid repetere; in memoriam revocare. 404.
diñifn, diñiftun diñifn, diñiftun vindemiolam, &c. repetere; vindemiæ reliquias legere. 413.
dille dille cicada. 387.
din, ditun din, ditun attingo, contingo, assequor, consequor: adipiscor, consequor, obtineo, nanciscor. 404.
dicùmn dicùmn explorare, discutere, experiri, delibare, gustare. 526. 527.
dio dio manna. 347.
DIOS DIOS vox Hispana accentu in ultima, latine DEUS, ubi NB. 1.) omnes voces, quæ non sunt meræ Chilenses vel Indo-Chilenses; esse vel Linguæ Quichuæ seu Peruvianæ; vel Hispanicæ; quia hactenus cum his tandummodo nationibus habuerunt commercium: adeoque quod sint Hispanicæ, more Hispano pronuntiandas esse; ac idem est de litteris ch, ll, c, &c. quæ ut apud Hispanos pronunciari debent, ut alibi dictum n. i. & sequentibus. 2.) Indos Chilenses non habere vocem, quæ teneat, comprehendatve totum significatum vocis DEUS. Habent quidem nomina aliquarum causarum universalium in uno vel altero genere; sed non causæ universalissimæ & in omni genere, & quidem causæ solius & unicæ, præterea dicunt esse vel fuisse meros homines; aut alia quædam seu animata seu inanimata. E.g. ngen Huenu, qui moderetur ac gubernet aerem, nubes, pluvias. ngen piru, qui in vermes potestatem habeat; ngen co, qui fontes conservet, &c. Vocant etiam Pillan, cui attribuunt majora & insolita. E.g. fulina, tonitrua, Terræ motus, inundationes, &c. At vocem quæ omnino respondeat voci DEUS nullam habent, ideoque hac semper utendum erit. 498. 500. 584. 585. 651. 658.
diuca diuca avis. 383.
dllif dllif assulæ, schidia orum.
dllif dllifn assulas colligere, conficere. 403.
dmn, rmn dmn, rmn mergi, demergi, submergi. Item. subsido, subsideo. 431.
dqmn dqmn 526. 527.
dollcùn dollcùn nuces frangere, enculeare; legumina e putamine extrahere. 408.
dto, dcho, 412. dto, dcho, 412. herba.
dto, dcho, 412. doi v. iod. 756.
domo, domu domo, domu fœmina, mulier.
domo, domu domo cal bona lana. Item. uxor.
domo, domu ta ñi domo tva hæc est mea uxor. 12. 504. 514.
dclln, dcùlln dclln, dcùlln volutare; volvere se in aliam partem; in aliud latus. 452.
duam duam 56. 57. intellectus, memoria, voluntas, consensus, cogitatio, propositum, negotium, necessitas.
duam duamn egeo, indigeo, opus est mihi.
duam duamtun recordari, meminisse.
duam duamclen sum suspensus, anceps, incertus, solicitus. item esse cogitabundum, meditabundum, consideratum, prudentem, circumspectum. 480. 482. 522.
duilln, ruilln duilln, ruilln quatio, batuo, misceo, permisceo, confundo. 476.
dullin dullin apes.
dullin misqui dullin mel apum. 388.
dullùn dullùn eligo, deligo, seligo. 532.
dumiñ dumiñ obscuritas, tenebræ, caligo.
dumiñ dumiñn, dumiñclen esse obscurum; noctem, caliginem offundere; obscuritatem affere. 323. 539.
dupen dupen flagito, postulo, peto. item exactor oris. 526.
demucan demucan in capite pulices & pediculos expiscari, ad necem quærere. 378.
duque duque palmus major, fere dodrans. 555.
dùllui dùllui lumbricus. 376. 378.
e e 119. 124. 150.
ea ea adverbium confirmativum, & exhortativum, cum pin est concedo, affirmo, confirmo, consentio, admitto: postulatis annuo;  precibus cedo; permitto. 482. Item. æstimo.
ea eapilaen me contemnis, despicis; jam tibi vilis sum. 286. 485. 499. 660.
echel echel cibi reliquiæ, fragmenta. 475.
echiun echiun sternuo, sternuto, sternutatio; sternutamentum. 443.
ecull ecull vestis.
ecull eculln vestem conficere. 466.
ecun ecun interpellare; silentium alicui imponere; aliquem mutum & elinguem reddere. item. obturbari, hærere. 526.
edm edm gingiva. 442.
eu! eu! interj. 293.
eie, treye eie, treye ille.
eie, treye eieu illuc. 19. 23.
eimi eimi tu. 13. 14.
eiun, eiùtun, eyutun eiun, eiùtun, eyutun queror, conqueror, lamentor; questus edere, cicere; querelas jacere, effundere; querimonias jactare. 487. 666.
elcan elcan custodire, servare, conservare, abscondere, recondere, occultare, celare, abdere, tegere, condere, recondere.
elcan elcapiuquen secretum servare, arcanum continere.
elcan elcangechi clam, secreto, remotis arbitris, occulte, ex occulto, furtim, clanculum, abdite, obscure, latenter. 421. 460. 491.
engu engu 7. 22. 23.
engn engn 8. 21.
eimu eimu vos duo. 15. 16. 25.
eimn eimn vos plures. 17. 25.
elngircùn elngircùn flecti, inflecti, plicari, complicari. 404.
ella, ela ella ela malum, vitiosum, fœdatum, corruptum, vitiis affectum.
ella, ela ellan esse malum; infortunium, fatale malum incurrere.
ella, ela ella hueñi puer inutilis, parvæ expectationis.
ella, ela ella ngu, ella que ngu miseria; ærumna, molestia, calamitas.
ella, ela ella ellan mediocriter se habere; mediocritas: modice.
ella, ela ella ellape ella avùpe veichi curam, mediocriter coque ista ova, nec nimis mollia, nec nimis dura. 476. 478. 497. 550.
ellomn, ellodn ellomn, ellodn apparere; os suum ostendere; de fenestra prospicere. 440. 441.
ellcùn ellcùn bona, res familaris, hæreditas a majoribus relicta. 537. 538.
eln eln ponere, locare, collocare; aliquid alteri committere, mandare, injungere, commendare: fide ac præsidio alicujus uti eimi elaeimi vachi dngu, tibi hanc rem commendo. Item. rata portio, pro rata parte, pro rata portione.
eln inche quechu elan, eimi meli ego ponam quinque, tu quatuor.
eln elvaln alicui aliquid custodiendum, servandum, reddendum, relinquere; aliquid apud aliquem deponere.
eln elval depositum.
eln eldngun mandata, facienda relinquere, injungere, committere. Item.
eln eln sepelio, humo, tumulo; humo corpus condere; sepulturæ mandare; terræ reddere; sepulturam afficere; in sepulchrum inferre, humo injecta tegere.
eln eltun tumulus, sepulchrum. pùùllil, idem. a puùllin, & hoc a puùlli, terra; quod quando aliquem sepeliunt; sandapilæ terram injiciant. Solet autem sandapila esse linter vel una, vel duæ linteres, altera alteri superimposita; & in circuitu septum. Sandapilam Caciquii alicujus primarri non humo condunt omnino; nec prorsus terra injecta contegunt; sed aliquatenus foris relinquunt; & equarum, quas in solatium defuncti occidunt, earumque canes, adipem, intestina inter funus prosequentes dividunt, pelles, ita super transversas perticas ad utrumque latus collocant; ut eminus visæ, equi vivi videantur. 526. 527. 532. 537.
eln elun diversari, diverto. item hospitium, diversorium 493. 494.
eln ellihuen ventrem exonerare; recedere ad requisita naturæ; latrinam, foricas requiro. 458.
eln elmen consumare actum venereum. 496.
eln elpa genus, progenies, posterias, stirps. 183. 526.
elun elun dare, præbere, largiri, donare, liberaliter erogare.
elun elupiuquen sua arcana, secreta menifestare, patefacere, detergere, aperire, prodere, edere, manifesta facere.
elun eludngun dare mandata alicui ad aliquem. item. mandata ferre, perferre, mandata exponere, referre; cum mandatis venire.
elun cùme nemel eluen monitum, admonitionem, consilium, sententiam vel quid ejusmodi me edoceas velim; in memoriam mihi revoca; aurem mihi vellas opto, peropto. 421. 443. 444. 460. 490.
em, ema em, ema 293. 662. 671.
empadn, empalln empadn, empalln incurvari, esse incurvum, incurvatum. empalcùn. 452.
empeln empeln tollutari gressu equi; equo tollutim incedere. Item. equo succussore, succussatore vehi. 366.
entifn entifn pedum digitis insistere. 452.
encon, encopran, encolpran, econ encon, encopran, encolpran, econ scandere, ascendere, conscendere, subire uno saltu. item. quadrupedis in modum sursum repere; in altum prorepere; scandere in subrectum & manuum & pedum beneficio, subsidio, auxilio. 452.
entf entf claudus; altero vel utroque pede captus, debilis.
entf entfn claudico. 463.
entin entin fame deficere, perire; inedia cruciari; & cibi penura confici, enecari. 476.
entun entun promo, depromo, expromo, produco, profero, educo, elicio, eruo: effodio; adimo, detraho, aufero, tollo, demo, extorqueo, evello, revello, refigo, extirpo, radicitus eruo, convello, exundo, furor, surripio, depeculor, expilo. item. pensum absolvere, peragere, conficere.
entun entun ñi kdau peragenda peregi.
entun entumañum satisfactio.
entun entutun tañi cullin pignus redemi; ex ære alieno emersi; creditoribus satisfeci; debitum solvi.
entun entuln declaro, explico, expono, explano, aperio, exprimo, edissero, interpretor: loco obscuro ac difficili lucem affero, adhibeo. 421. 422. 571.
eñadtcun eñadtcun leviter amburere. 354. 475.
eñum eñum calidus.
eñum eñumn caleo.
eñum eñumln calefacere, fovere. 352. 354. 424.
eoñn, eoñcùn eoñn, eoñcùn tussire. 535.
epe, ape epe, ape pene, fere, prope, propemodum. 286. 404.
epeu epeu fabula anilis, commentum.
epeu epeun ejusmodi narrare. 526.
epu epu duo.
epu epunple utrobique
epu epunma bini.
epu epun esse duos; habere duo.
epu epui ta ñi piuque est versutus, vafer, versipellis; astu, fraudibus agere solitus. 483. 545. 550.
eùn, eùmn, eñumtun eùn, eùmn, eñumtun do, vendo, venundo, alieno, distraho, mancipo. 421.
eucalihue eucalihue tristitia, mœror, mœstitia propter bonum absens..
eucalihue eucalihuen mœrore, tristitia affici; dare animum mœrori propter dilecti absentiam. 586.
etncùn, etntun etncùn, etntun infirmum, ægrum, ægrotum, languidum queri, conqueri, lamentari; questus edere, ciere. 535.
ehuin ehuin fila decussato ligno convoluta. 472.
etipu etipu sttapes. 366.
ngacan ngacan cochlea, antlia haurire aquam, sentinam. 557.
ngadu ngadu radices comestibilies. 476.
ngangarcùn ngangarcùn ramos ab arbore cum strepitu divelli; ramum e arbore cum fragore detruncari. 403.
ngahuin ngahuin hortum custodire, bestias avesque ne noceant, damnum inferant, abigere, in fugam agere, fugare. 413.
ngahueñn ngahueñn oculis medicinam adhibere. 536.
ngaican ngaican cinere fricare, defricare, purgare. 432.
ngaingain ngaingain hinnire, rudere. 366. 372.
ngam, ngamn ngam, ngamn 204.
ngamno ngamno parvi, flocci.
ngamno ngamno huentu homo inutilis, adjectus, neglectus.
ngamno ngamnocullin res exigui momenti, valoris, pretii.
ngamno ngamno quintun frustra quærere.
ngamno ngamno elun prodigere, bona dissipare.
ngamno ngamno pin verba inania fundere, nulla subjecta sententia.
ngamno ta ñi ngamno; ta ñi pichi que ngamno meæ reculæ, mea curta supellex. 201.
ngañuhue ngañuhue canistrum. 520.
ngancon, ngancoln ngancon, ngancoln subjicio, subdo; in suam potestatem redigere; judicio ac lite aliquid obtinere, evincere; aliquem ad munus infimi subsellii, minimique negotii abjicere, ablegare, amandare: ad Provinciæ latebras relegare: in pistrinum aut angulum detrudere. 526.
ngañn ngañn semino, sero: sementem facere; semina terræ spargere, mandare. 413.
ngapin, ngapitun, ngapiln ngapin, ngapitun, ngapiln uxorem more patriæ ducere; nubere more patriæ.
ngapin, ngapitun, ngapiln cure talis uxor præcipua. 713.
ngarcun ngarcun idem quod ngangarcun. 726.
ngavùln, ñavùln ngavùln, ñavùln ire visum sata, segetes. 413.
ngaucu poñi ngaucu poñi Pleiades, vergiliæ. 333.
ngaun ngaun lavare, abluere rem in aqua volvendo revolvendo.
ngaun gaucùun manus lavare. 432.
ngaùtun, naùtun ngaùtun, naùtun Clysterem subjicere, supponere: clysterio se purgare. 536.
ngchan, ngchatun, ngchaln, ngchan ngchan, ngchatun, ngchaln, ngchan minas jactare; poscere aliquem ad pugnam; appellare aliquem de proditione, furto, mendacio, & provocare. 484.
ngchiñn ngchiñn solum pavire, complanare, tundere. 567.
ngdaln ngdaln importune aliquem urgere; importunis precibus obtundere, premere, vexare, oppugnare, occidere. 487.
ngdùf, ndùf ngdùf, ndùf serere maicium, granum Turcicum.
ngdùf, ndùf ngdùfn fodere ligno acuto & in fossam semina projicere. 413.
ngdin ngdin tegere, operire, occludere, obturare.
ngdin ngdihue opercalum, obturamentum. 478.
ngdifcun, ñùdifcùn ngdifcun, ñùdifcùn signis, nutibus clam clanculum vocare, arcessere. 490.
ngdon ngdon naporum, raporum, raparum caules. 409.
ngdotun ngdotun haustum, potum quærere. 478.
nge nge oculus, ocellus, lumina.
nge melinge conipicilla.
nge ngemamll nodus arboris, ligni.
nge nge cachal securis foramen. 439. 441. 568.
ngbn ngbn tegi, operiri, claudi, occludi, obdi, evanescere, e conspectu se proripere, ex oculis evolare.
ngbn ngùf, ngùfantù, ngùfquen antù lux dubia, crepusculum nocturnum.
ngbn ngùfqueñn, nùfqueñn, nùfqueni advesperascit, nox appetit, ingruit, adventat, imminet.
ngbn nùfquen mo ad vesperum, sub crepusculum, imminente jam nocte.
ngbn ngbi rpu aditus est præclusus, obstructus, interclusus; nullus patet aditus; nullus exitus relictus est: aditu prohibemur; tenemur undique: omnes virarum aditus sunt obstructi.
ngbn ngfhuillûen lotii, urinæ detentio, suppressio. 494. 535. 539. 542. 543.
ngben, nùven ngben, nùven pacem inter dissidentes constituere; discordias sedare; dissidentium animos placare; ad concordiam inducere; discordiarum incendium extinguere, restinguere. item. despumare, spumam detrahere, auferre. 476. 481.
ngbon ngbon esse aqua, liquore imbutum. 432.
ngebun ngebun corylus. item. nux avellana. 398.
ngechi ngechi 287. 433.
ngechùn ngechùn nitor, enitor, conor. Item alvum exonerare. 458.
ngediñ ngediñ supercilium. 439.
ngedun, ngeduntun ngedun, ngeduntun radicitus evellere, eruere, convellere, excindere, extirpare. 413.
ngeicùn ngeicùn tremere, contremiscere.
ngeicùn ngeicùrehue machiorum curationibus suis præludentium, ac ludicris saltationibus se exercentium conventus; ubi una agit personam infirmi; reliquæ autem omnes illas exercent gesticulationes, &c. quas in suis curationibus adhibere assolent. 483.
ngeûumel, neyumel ngeûumel, neyumel aliquoties, nonnunquam, ex intervallo. 546.
ngen ngen esse, stare, facere, tenere, habere, nasci.
ngen ngemen, ngemetun ire.
ngen ngepan venire.
ngen ngeln dare esse, &c.
ngen ngetun ad eundem statum redire, reviviscere, a mortuis surgere, resurgere, ad vitam reverti, remigrare.
ngen ngetui cùyen Novilunium, luna nova.
ngen ngetui cachu herbæ revirescunt.
ngen crf ngetui illico evanuit.
ngen Patiru ngetui Religionæ militiæ nomen dedit; in religionem est ingressus; Religiosam vitam iniit, est amplexus.
ngen ngetulai ptm? nihilne superest tabaci?
ngen inche ngetui vachi dngu hoc ad me attinet, pertinet, spectat; hujus rei cura mihi delegata, demandata est. 496. 452. 414. 500. 527. 538.
ngen ngen nom. Dominus, ad quem res spectat.
ngen ngen huerin qui facinus aut maleficium commisit, scelus perpetravit, totaque ejus familia, consanguinei, affines, cognati, agnatique omnes.
ngen ngen ladcùn, ngen ngúman scelere offensus & omnis ejusdem cognatio. 285. 503. 527.
ngeñi ngeñi festinanter, celeriter, propere, præpropere.
ngeñi ngeñiln festino, propero, accelero: advolare, celeritatem adhibere. item. instare alicui, urgere aliquem. 540.
ngenmanien ngenmanien expecto, opperior, præstolor. 540.
ngicùn ngicùn venam incidere, secare, sanguinem venis detrahere, minuere: sanguinem ex brachio, pede mittere.
ngicùn ngicùhue scalpelus, phlebotomum. 536.
ngil ngil 415.
ngilan ngilan vadare, pedibus, equo amnem trajicere; vadum transire, superare.
ngilan ngilaln vadum invenire; flumen vadosum esse. 431.
ngilan ngilapan huc ex vadis evadere.
ngilan ngilahue vadum.
ngilan prangilahue vadum superius, adverso flumine.
ngilan naûgilahue vadum inferius, secundo flumine. 430. 433.
ngillan, ñillan, ngillacan ngillan, ñillan, ngillacan emo, mercor, comparo, nundinor.
ngillan, ñillan, ngillacan ngillaun fide ac præsidio alicujus uti.
ngillan, ñillan, ngillacan ngillatun repetere, iterum petere.
ngillan, ñillan, ngillacan ngillatun, ngillatucan superstitionis genus inter Indos Chilenses frequens: Tabaci quippe exusto in choncha folio, fumum per fistulam afflatu attrahentes, quotiescunque illum in os exceptum emittunt, inclamant nomen vel cognomen alicujus Herois vel celebris clarique ex suis majoribus viri, ac multa alia nomina ridicula & superstitiosa, addendo singulis pom. 811. 823. 421. 422.
ngillañ ngillañ consanguinitas, communio sanguinis, agnatio, cognatio, affinitas, affinitatis conjunctio. 501.
ngillùtun ngillùtun quando vir male accipit, vexat, exagitat uxorem. 505.
ngnibn, ngnifn ngnibn, ngnifn naribus sorbere, exsorbere, absorbere. 443.
giñngiñcùn giñngiñcùn vehementer spirare, respirare, spiritum ducere, halitum efflare. 460.
ngintan ngintan pecus, armentum herbas, sementem proterere, obtere, pesundare, conculcare. 413.
ngion, ngioñn ngion, ngioñn refercire, replere, infarcire, inculcare. 476.
ngiùnn ngiùnn intestina mundare, eluere, purgare, expurgare, detergere, nares emungere. 456.
ngiuntun ngiuntun exilio multare, in exilium mittere, exigere, ejicere; nobilem virum relegare, proscribere, amandare, deportare. 529.
glam glam monitum, admonitio, consilium, reprehensio, objurgatio.
glam glamn moneo, admoneo, commoneo, reprehendo, objurgo, increpo: aliquem officii commonere; verbis aliquem castigare; male verbis accipere.
glam cùme glamngei vachi Patiru hic Pater optime concionatur; salutis æternæ viam populo ostendit; consiliis salutaribus concionem instruit; salutis æternæ incuriam tragice lamentatur; novissimorum memoriam in auditorum animis defigit; mortis improvisæ metu peccatores a vitiis deterret; extremi judicii angustias in memoriam revocat; pœnas Inferni æternas cum voluptatis brevitate componit.
glam glam ngehuelai mapu mo non reperitur nunc inter Indos, qui bene monere; qui dare consilium sciat.
glam glamunge ne indigeas monitore ipse tibi monitor sis. 480. 481. 482. 497. 526. 527.
ngiuln ngiuln ducere, ducem alicui se præbere. 493.
ngln ngln convenire, confluere, concurrere.
ngln nglmn congregare. 390. 391.
nglngi nglngi delumbis, elumbis, delumbatus. 463.
nglen nglen punctim ferire, percutere. 532.
nglircùn nglircùn lapide molere, terere, tundere. 521.
nglorn nglorn maicio folia detrahere; illud foliis nudare, exuere, spoliare.
nglorn glor cùyen Martius. 542.
globn globn calco, conculco, pedibus obtero, protero, premo. 532.
gladcùn, nglladcùn gladcùn, nglladcùn opprimo. 532.
nglliu nglliu nucleus pineus.
nglliu ngllihue nux pinea. 398. 405.
ngllon ngllon manu attingere, scrutari, examinare. 398. 449.
nglludcùn nglludcùn manu premere, comprimere, constringere, arctare. 449.
ngllùn ngllùn flecti, inflecti. 404.
nglùn nglùn manibus atterere, refricare. 432.
ngùman ngùman planctus, plangor, ejulatus, ploratus, ululatus. item. plangere, lamentari.
ngùman ngùman ngei vachi dgu res sanguineis lacrymis deploranda. 440. 441. 418.
ngnan ngnan immaturum obire, immatura morte præripi.
ngncun ngncun frico, defrico, refrico. 432.
ngnel ngnel signum, vexillum, insigne, indicium, argumentum, significatio, specimen.
ngnel gneln annunciare, docere, instruere. 531. 572. 575.
ngnan ngnamn perdere, corrumpere. 531. 572. 575.
gnen gnen astus, calliditas, sagacitas, astutia, versutia, stratagema. item. fraus, dolus, fallacia, fraudatio, circumventio, præstigiæ: nam sumitur & in bonam & in malam partem.
gnen gnen, gnecan gubernare, administrare, instruere, docere, cavere, circumspicere, caute agere. 480. 481. 483.
gnentun gnentun imparatum excipere, incautum occupare; insidias struere.
gnentun gnencan decipio, fallo, deludo: imponere alicui, verba facere: in errorem, fraudem illicere, deducere, inducere, impellere; circumvenire aliquem; astu capere.
gnentun gnetun experiri, gustare, examinare.
gnentun gneitun discere, addiscere.
gnentun gneun decipere.
gnentun gneknon machiniatione uti; machinamentum adhibere; astu aliquid petere; insidias moliri, struere; machinari necem. 476. 484. 572.
gnùfn, gnùftun gnùfn, gnùftun sub axilla abscondere, portare. 449.
gnifn, nginican gnifn, nginican gestire, gesticulari. 452.
gnof gnof ruga.
gnof gnofn in rugas contrahi: corrugari; rugosum esse. 462.
ngño ngño ventriculus. 389.
gñomn gñomn 536. clystere ventrem purgare.
ngñùn, ngùñùn ngñùn, ngùñùn fames, fame laborare, esurire. 476.
ngoingoin ngoingoin murmur, admurmuratio: murmur adiri. 561.
ngoiman, ngoipun ngoiman, ngoipun titubare, hæsitare; per inconsiderantiam verba commutare; ambigua verbi significatione decipi; defectum, mendum incurrere, admittere.
ngoiman, ngoipun ngoimaln, ngoipuln turbare, obturbare, perturebare. 484.
ngoicùn ngoicùn oblivisci.
ngoicùn gnoiùrumen de potestate mentis abire; furore corripi. 487.
ngpin ngpin in aliquam rem incumbere; rem instaurare, reficere, reparare, notare, observare. 481.
gpemn gpemn veneficio alicui loquelam adimere. 487.
ngcùmn ngcùmn loquelam amittere vel nimio somno, vel alicujus affectus violentia. 487.
ngren, ngùren ngren, ngùren texo, contexo.
ngren, ngùren ngrehue textrina, jugum, &c. 449. 481.
greucùn greucùn cubitis inniti. Item. spem suam in aliquo ponere, reponere, figere, collocare, constituere; repositam, collocatam habere. 449.
griñn, gromn griñn, gromn farcio, infarcio, refercio. 413. 456.
grù grù vulpes. 373.
ngtan ngtan gramen, sagmen.
ngtan ngtantun gramen, herbasque evellere, colligere pro lecto sternendo: sternere lectum.
ngtan ngtantu lectus, lectulus, stratum. 412. 520.
ngtain ngtain ligna minutim frangere. 403.
ngtarn, ngtarcùn ngtarn, ngtarcùn apprehendere, manu tenere veluti luxata membra compositurus. 536.
ngtun ngtun arripio, corripio, apprehendo: unguibus, unco tenere. item. suffoco, elido, strangulo, spiritum intercludo. 528.
ngtifcùn ngtifcùn strepitus arborum; fragor lignorum. 403. item. illum causare. 403.
ngtidn ngtidn pediculos utroque pollice, ungue interficere, perimere, necare. 449.
ngton ngton tæniola, vitta. 458.
ngtù ngtù gibber, giberrosus, gibbo deformis. 462.
ngtuñn, ngcurùn ngtuñn, ngcurùn strideo, strido. 487.
gcun gcun amitti.
gcun ngcumn amittere. 421.
ngullcheñmaihue ngullcheñmaihue campi Elysii; seu locus quo post obitum mortuorum animas migrare existimant, nempe occidentem versus, ubi sol occumbit in Insula Mocha. 538.
ngullantù ngullantù occidente sole. 539.
ngullûe ngullûe occidens.
ngullûe ngullhue, ngullque crùf ventus occidentalis. 553.
gpun gpun flecto, inflecto, plico, complico. 404.
ngcùn ngcùn mulgere. 432.
ngrun, ngdun ngrun, ngdun subigere, mollire.
huaca huaca vacca. 364.
huachi huachi tendicula, decipulum, decipula: machina irretiendis aviculis aut bestiis capiendis comparata.
huachi huachin tendicula salere. 531.
huada huada cucurbita.
huada huadahue locus ubi crescunt, abundant.
huada huadahuelafquen Baldivia.
huada huadalahuen flos. 409. 415.
huadcùn huadcùn ferveo, effervesco. 476.
huanglen, huangln huanglen, huangln stella, atrum. 320.
huachif huachif flexus viæ.
huachif huaichifn circuire.
huachif huachiftun redire, regredi, reverti.
huachif huaidùf idem. 493.
huaichin huaichin ora, fimbria, limbus. 466.
huaihuen huaihuen ventus meridionalis.
huaihuen huaihuenn Austrum, Notum spirare, flare, aspirare.
huaihuen carùhuaihuen ventus meridionalis ad Occidentem.
huaihuen curùhuaihuen ad Orientem inclinans. 558.
huaiqui huaiqui lancea.
huaiqui huaiquitun lancea percutere, confodere. 531. 532. 533.
huaiun huaiun sentis, spina, vepres. 401.
huala huala anas minor. 384.
hualhualun hualhualun strepitus aquæ, intestinorum &c. item. gargarizatio, gargarizatus, gargarizo.
huall huall in orbem, in gyrum.
huall hualln circumago.
huall huallman sepio, vallo, cingo, circumdo, obsideo: corona claudere, tenere undique. 493. 532.
hualtata hualtata equorum pabulum. 410.
hualon hualon animalia præliari. 532.
hualùg hualùg autumnus: tempus quo fructus colliguntur. 539.
hualun hualun nasci, oriri nuces, semina. 405.
huanpen, huanpelen huanpen, huanpelen vigilare, expergisci, somno solvi, experrectum esse. 532.
huampu huampu linter, navis, navigium.
huampu huamputun navigare; navem, lintrem construere. 431. 557.
huanque huanque struthio. 385.
huancùn huancùn latrare. 370.
huapi huapi collis. 429.
huaqueñ huaqueñ multorum vociferatio, voces inconditæ; clamor.
huaqueñ huaqueñn illa audiri. 563.
huaiquin huaiquin pellis ad dormiendum. 520.
huaranca huaranca mille. 545.
huarùn huarùn vociferari, quiritare, ejulare. 532.
huauiun huauiun sanguinis e naribus fluxus, fluxio. item. sanguinem e naribus profluere. 535.
huaùl, huaùlhuaùl huaùl, huaùlhuaùl guttur. 445.
huaùn huaùn aquam e tecto stillare; tectum perforatum esse. 518.
huabùn huabùn dens columellaris, caninus. 372.
huata huata alvus, venter. 456.
hue hue novus, recens.
hue hue ecull vestis nova.
hue hue ngei vachi ilon est caro recens.
hue hue che juvenis.
hue hue domo che adolescentula, puella.
hue hue ula nuper, nuperrime.
hue hue acui venit nunc primum, jam jam.
hue huelihuen multo mane; valde mane; ante primam lucem.
hue hueln, huelcan renovare. 89. 202. 287.
huechun huechun mucro, cuspis, extremum, finis, exitus, calx, culmen, vertex cacumen. item. ad extremum culmen, &c. pertingere.
huechun huechuntun finire. 360. 492. 439. 580.
huecu huecu avunculus, matris frater. 501.
huecubu huecubu causa immediata omnium morborum tam hominis, quam animantium. item. veneficium unde morbi generentur, illudque solet esse vel scrupulus, vel frustulum ligni aut dentis, vel ossis, vel quid hujusmodi: nam machii aliquid ejusmodi vel in ore, vel inter digitos aut alibi abscondunt; dumque partem corporis dolore affectum sugunt, lambunt; ulla frustula ostendunt; ut persuadeant morbum cessaturum eoquod veneficium sugendo, lambendo extraxerint. Huecubu dictuntur etiam quæ metum atque terrorem incutiunt. 392. 538.
hueda, huera hueda, huera malum.
hueda, huera huedan, hueran obsolescere, marcessere, obscurari, deteri.
hueda, huera hueraln obscuro, decoloro, deterius aliquid facio.
hueda, huera hueracan aliquem injuriose & indigne tractare, vexare, exagitare.
hueda, huera hueralen non recte valere; valetudine incommoda, tenui, infirma uti.
hueda, huera huera mongen tenui victu aut tristi mendicitate vitam trahere, exigere, producere, tolerare.
hueda, huera huera coñin abortum facere; fœtum immaturum edere. 467. 483. 484. 485. 537.
huedhued huedhued amens, demens, insanus; qui de potestate mentis abiit, desipit, insanit, debachatur.
huedan huedan edere, bibere ad satietatem.
huedan huedai est distentus & madens. 476. 477.
huefcùnatun huefcùnatun munus alicui deferre, offerre, donare, largiri: dona dare; donis aliquem afficere, at NB. in malum finem, timeo Danaos vel dona ferentes. 490.
huedque huedque restis, funis ex intortis equorum crinibus. 366.
huedon huedon caput lapide aut virga percutere, contundere. 532.
huengan huengan ventorum vim remittere; cœlui faciem torvam & procellosam in serenam & tranquillam abire. 559.
huengor huengor dentibus carens, spoliatus.
huengor huengorn, huengorclen dentibus carere. 462.
huebn huebn transfossum, trajectum, transfixum, transverberatum esse. item. signum, indicium, vestigium apparere. 532.
huehuin huehuin fulmen: fulmina decidere.
huehuin huehui pillan Jupiter mittit, jacit, jaculatur fulmina: Vulcanus fulmina cudit. 345. 348.
hueico hueico cœnum, limus. 428. 430.
hueicon hueicon potus tenuis ex maicio, grano Turcico confectus. 477.
hueichan hueichan dimico, prælior; collato pede pugnare; summis utrinque viribus decertare; impetum in hostem facere; cum hoste manus conserere; armis, acie decernere. 532.
huecharn, huecharcùn huecharn, huecharcùn apertum, reclusum esse; patere. 413.
hueingon hueingon uvæ acinos exsolvere; spicarum grana excludere, extere. 413.
hueiln, hueieln hueiln, hueieln no, nato.
hueiln, hueieln lefhueieln 431.
hueiun hueiun effluere, fundi, effundi, diffundi, dissipari, dispergi. 478.
hueibùn hueibùn siccum, subsiccum. 432.
hueiù, hueie hueiù, hueie præpostera libido, sodomia.
hueiù, hueie hueiùn, hueietun 485.
huele huele inversum, præpostere collocarum.
huele huele dungun ad ineptias abire; quæ ad rem non pertinent; aliena loqui, afferre a re proposita.
huele huele cùù manus sinistra.
huele huele peuma Fortunæ adversitas.
huele huelen contra accidit atque opinabar: fortuna mihi adversatur; dura & contraria mihi est; fortuna utor adversa & iniqua; consiliis meis fortuna obstat, conatus meos eludit, jactor adversis fortunæ fluctibus. 203.
huelgirn huelgirn ossa luxari. 534.
huelte huelte diversus, dissimilis, longe alius.
huelte huelten 549.
huelu huelu at, sed, verum. item. mutare.
huelu huelu pran funalem equum ducere, insilire; equum mutare. item. præpostere aliquid facere; contra atque oportet facere.
huelu huelu dungun contraria aut diversa loqui.
huelu huelu dunguquilmi non commutes quæ tibi sunt dicta.
huelu huelun mutari.
huelu hueluln permutare: non dignoscere, non agnoscere.
huelu hueluntun commuto, permuto. 209. 297. 366. 431. 493. 532. 533.
huell huell impar numerus.
huell huellque, huellntu quidam, aliqui.
huell huellhuell altera vice sic, altera contra, aliter, alternatim, jam sic jam aliter, alternis vicibus; alteruter. item. semper aliquid interjiciendo, interponendo, interstinguendo. 545. 546. 556.
huellin huellin vacuitas, vacuum, esse inane.
huellin huellin ngelai an datur locus pro me.
huellin huelliln, huellintun, huellitun evacuo, depleo, exhaurio, vacuum facio.
huellin huellintcun expedire viam; ut decedant, abscedant, recedant procurare, efficere. 343. 478. 479. 519.
huellon huellon germen, stolo, caulis, scapus. 403.
huemallûen huemallûen adolescentula, puella.
huemallûen huemallûuen entun virginitatem, virginalem integritatem vitiare, corrumpere, auferre. 206. 490. 495.
huema huema primus, prior.
huema huema coñilu primipara.
huema huemabùn, huemabñ primitiæ, primi fructus.
huema huemaln primus aggredior; ego incipio, initium pono, inchoo: a me res initium duxit; exordium sumpsit. 295. 516. 549.
huemun huemun sequi, subsequi. 544.
huentru, huenchu, huentu huentru, huenchu, huentu vir, mas. 12. item. animosus, alacer, fervidus, audens, impiger, impavidus. item. Jactabundus, gloriose loquax; rerum a se gestarum buccinator egregius, ventosus prædicator.
huentru, huenchu, huentu huentun esse animosum, &c.
huentru, huenchu, huentu huentuln animos alicui addere, facere; animum dare, adjicere: hominem in spem erigere; spem ejus alere, excitare, oratione sua confirmare; languentem excitare; timidum roborare; jacentem erigere. 480. 532.
huente huente supra, supet.
huente huenten, huenchen stare supra: obedientiæ se subtrahere, elabi, evadere, effugere, erumpere, evolare: ex alicujus manibus se proripere.
huente huenteln superponere. 532. 288.
huenu huenu supra. item Cælum, Cœlum, Cæli item aer.
huenu huenun stare supra.
huenu huenuntun attollere, sublevare, tollere.
huenu huenuln in altum attollere; supra collocare. 290. item laudo, laudibus extollere, effere, in cælum ferre, exaltare. 310. 555.
hueñu hueñu magister. 565. 290: 20.
hueñù, hueñi hueñù, hueñi amicus, familiaris.
hueñù, hueñi hueñùiun amicitia, benevolentia. item. amicitiam cum aliquo contrahere, inire, instituere.
hueñù, hueñi hueñùihuen familiaritas inter duos. 480. 481. 514.
hueñamcùn hueñamcùn desiderium rem amatam videndi. 486.
hueñen hueñen furari. 484.
hueñi hueñi puer, famulus, a servitio. item. applicatur senibus: sic filii de patre dicunt ta ñi vùcha hueñi. item. amicus.
hueñi hueñiun sum amicus v. hic hueñùi. 495. 497.
hueñimn hueñimn pecus agere. 364.
huepll huepll arcus. item. iris. 348. 531.
hueque hueque aries Chilenus.
hueque hueque pilun plantago.
huera huera v. hueda. 738.
huerin huerin crimen, delictum, peccatum, noxa, erratum, culpa, scelus, flagitium, maleficium. item. peccare, delinquere, facinus committere, &c.
huerinien huerinien reatus: pœna, mulcta: multam dictam irrogatam esse.
huerinien hueritun aliquem exacerbare, offendere. item. subirasci.
huerinien huerinpen fastidire aliquem, aspernari, despicere, contemnere. 421. 483. 484. 487.
huerilcan huerilcan peccatum, peccare, offendere, fastidire. 483. 484.
huerquen huerquen nuncius, tabellarius. 498.
huercùn huercùn nuntium, mandatum, donum mittere.
huercùn huercùln id. 499.
huetafcùn huetafcùn alapam, colaphum impingere, infringere, infligere: os alicujus depalmare; palmis faciem percutere, genas verberare. 532.
huetod huetod foramen, apertura.
huetod huetodn, huetodtcun perfodere, perforare. 413. 567.
hueton hueton aliquid frangere, confringere, infringere. item. frangi, &c. 567.
hueun hueun in ludo, sponsione vincere. item. quærere, sciscitari, edoceri de aliqua re.
hueun hueubin ta ñi hueñeetreu jam investigavi, indagavi, subodoror quis furtum mihi intulerit. 526. 564.
huellu huellu pala. 568.
hueupin hueupin Comitia generalia. 531. 675.
huichan, huitran, huichatun huichan, huitran, huichatun lego, colligo, carpo, decerpo, percipio, intercipio, capio. item. Auspex qui baptizatum suscipit; susceptor, qui infantem tenet dum lustrali aqua abluitur.
huichan, huitran, huichatun huitrantun domo, loco aliquem extrahere.
huichan, huitran, huichatun huichauln equum, jumentum, &c. alicubi alligatum, alibi alligare. 366. 449. 505. 518. 528.
huichob huichob inhabilis ad generandum; impotens. 514.
huichùlln huichùlln torrentis instar fluere: sudor fluit undique rivis; sanguine perpluens. 478. 744.
huichun huichun seorsum, separatim.
huichun huichuntun seligo, sepono. 544.
huidù huidù fictilia vasa; urceolus, fidelia, &c.
huidù huidùn illa conficere.
huidù huidùvoe vascularius, figulus. 567.
huidn huidhuidn guttatim, plus quam guttatim decidere, cadere. 478.
huidpùn huidpùn effundere dispergere. 478.
huif huif recta, directe, directo, recte: porticus, ordo, series; continuus & longus parietis tractus.
huif huifn ordine stare, duci, procedere. item. rem alteri vel ad alteram aptare; ad præscriptum agere; pacta servare, exequi; exigere disciplinam; æquitatis amantem esse; ad legem & regulam res componere; cogitationes omnes, opera & verba omnia ad DEUM intendere, dirigere; res domesticas recte disponere, constituere.
huif huivi dngu, huivi ta ñi duam recte processit negotium; peracta res est; quod volebam obtinui, teneo, sum assecutus.
huif huifdnngun dicere quod ad rem pertinet; ita loqui, ut nihil magis ad rem accommodatum; nihil magis apposite; nihil magis in loco dici possit. 492. 493.  526. 554.
huifcùn huifcùn mendico, emendico; victum ostiatim quærere, cogere, corrogare; precario victitare; precarium spiritum tristi mendicitate producere. 476.
huingdn huingdn traho, rapto, serpo, prorepo, solum verro. 528.
huihueñ huihueñ sibilus, sibilum.
huihueñ huihueñn sibilo. 443.
huiuùn huiuùn sitire; sitim pati; siti pœne enectum esse.
huiuùn huiuùi, Biobio fluvius Chilensis præcipuus ac celeberrimus. 478.
huilal huilal corbis. 520.
huilan huilan luto aliquid linire, contegere, delutare. 517.
huiladcùn huiladcùn ad solum, parietem v. parieti, solo aliquid allidere, illidere. item. libere superiori contradicere, adversari. 487.
huilefcùn huilefcùn curtatus, diminutus.
huilefcùn huilef diminutio aciei in cultro; ense, orificio.
huilefcùn huilefn aciem gladii, vasu labrum diminui, curtari.
huillhua huillhua poples. 451.
huilpadn, huilan huilpadn, huilan delutare. 517.
huilpan huilpan filum calculis inserere; filo calculorum, margaritarum lineam ducere. item. linea margaritarum, &c. 473.
huili huili unguis, unguiculus.
huili huili por unguis sordes. 458.
huilquern huilquern ore hiare. 443.
huilqueñ huilqueñ fila mellis, sacchari liquidi igne decocti.
huilqueñ huilqueñn illa fila formari. 476.
huilqui huilqui ficedula. 386.
huillhuill huillhuill carnis salitæ vel non salitæ frusti.
huillhuill huillhuilln illa efficere. item. aliquid discerpo, lacero, dilacero: laniare, dilaniare. 423. 467.
huilli huilli septum arundineum intra domum, ubi frumentum, fructus, &c. adservant. 517.
huillmeñ huillmeñ garrulus, loquaculus, loquax, dicax, blatero, rabula, Architæ crepitaculum. 483.
huillin huillin lutra. 377.
huilon, huilolen huilon, huilolen intus intra tubum, tubulum, cutim esse. 431.
huilliùn huilliùn vesica, urina, lotium, mejere; urinam facere, reddere, mittere, fundare: reddere lotium.
huilliùn acui huilliùn adest tempus tingeni; imbuendi colore lanam; scilicet ver. 458.
huiltreu huiltreu parvulus, pusio. item. puer inquies, levis, turbulentus. 495.
huilùfcùn huilùfcùn fulgurare, coruscare; crebris micat ignibus æther. 345.
huillù, huilù huillù, huilù Regni Chilenses pars Australis quam vocant Huillù mapu; & incolæ vocantur Huillùche, Huiliche ubi NB. quod Regni Chilenses pars quæ trans Biobio in longum versus Austrum protenditur; dividatur in Picumapu, quod est magis septentrionale & dicto Biobio vicinum: & Huillù mapu, quod est magis Australe, & Picu mapu versus septentrionem confine. Quænam vero sint utriusque & Picu mapu & Huillù mapu vera confinia; sub jucide lis est. Alii aiunt Huillù mapu primum incipere trans fluvium Tolten, & quod est citra illum usque ad Biobio esse Picu mapu: alii contra pro limite volunt flumen Quepe in Territorio Boroa: alii amnem Rngaico in Rpucura: alii demum fluvium Colpi in Pùren. 492.
huim huim solitus, assuetus, domesticus, miti lenique natura: cicur, domesticum animal.
huim huimn assuesco, consuesco, insuesco: dare se in consuetudinem.
huim huimtun mansuefacio: feras cicurare; mansuetas reddere, manui assuefacere.
huim huimtulabin vachi mapu hujus loci natura cum mea non convenit; cælum hoc grave mihi est, & incommodum; quæcunque hic video, ingrata mihi sunt :)(: at ego bene me habeo; jucundeque hic habito: cælum hoc & gentis genius cum ingenio meo bene convenit. 480. 492. 493. 494.
huimll huimll virgula, pertica.
huimll huimlln, huimlltun virgulas, perticas colligere; virgulis perticisque aliquid obstruere.
huiñan, huiñalen huiñan, huiñalen tensum, extensum esse. 452.
huiñamn huiñamn veho, adveho, inveho, adporto, importo: merces ultro citroque vectare.
huiñamn huiñamtun alio migrare, commigrare: sedem aut domicilium mutare. 404. 452.
huinca huinca Hispanus. Item Herus, Dominus. 498. 500.
huincha huincha tæniola, vitta, crinales fasciolæ. 466. 469.
huincul huincul collis perpetuus, clivus. Item. contusio, tumor ex contusione, tuber. 360. 534.
huincùn huincùn furari; pecora, armamentum, jumenta surripere; furto auferre. 484.
huincùltun huincùltun tergum igni, foco obvertere. 354.
huiñoln, huiñuln huiñoln, huiñuln quadrupedis in modum ambulare: esse ætatis puerilis; in infantia.
huiñoln, huiñuln vemngebui, inche huiñoltubun puer eram cum hæc fierent: nondum ad rationis usum perveneram. Sumitur etiam in malam partem. 452. 496. 497.
huinu huinu culter. 453. 520. 522.
huinùlún huinùlún fila educere, extrahere, retexere: retexta fila, seu linamentum sanie ebibendæ, sugendæ. 473.
huiñùn, huiñùtun, huiñùtucan huiñùn, huiñùtun, huiñùtucan setendere, extendere. 452.
huipdn, huipdclen huipdn, huipdclen ordinatim alium post alium, aut retro, post tergum, a tergo alterius stare, consistere, ambulare. 555.
huircurn huircurn rumpere, scindere, discindere, deterere. 467.
huiran huiran scindere, findere. 567.
huirarcùn huirarcùn strideo. 487.
huirca huirca macula, lentigo.
huirca huircan cahuellu equus stella in fronte clarus, insignis. 469. 365.
huirin huirin pingo, depingo, delineo, lineas duco.
huirin huisin can cantharus pictus.
huirin huirin macun vestis stragula virgata, variata, polymita.
huirin huiriun faciem coloribus pingere. Item. Signo sanctæ Crucis se munire; signum crucis dextræ pollice in fronte, ore & pectore formare. 466. 469. 571.
huirun huirun pellem alicui detrahere; excoriare pecus. 363.
huitran, huichan huitran, huichan trahere, adducere, contrahere.
huitran, huichan huitahue fibula.
huitran, huichan huitra huitra; huicha huichan palpitare, palpitatio vehemens. 469. 528. 535.
huitafcùn, huirafcùn, huiraftcun huitafcùn, huirafcùn, huiraftcun V. huetafcùn. 743.
huitdn, huingdn huitdn, huingdn traho, rapto. 528.
huitrern huitrern rem plenam rumpi; vesicam, &c. 478.
huitru huitru cochlear, cochleare. 520.
huitrorcùn huitrorcùn vehementius aliquid appetere. 489. 535.
huitrucan huitrucan funda lapidem excutere, jacere, emittere.
huitrucan huitruhue, huitrucurahue funda. 531.
huitrun huitrun fluvius, fluxio, profluens, alveus. item. fluvere, profluvere, effundere. 429.
huivùln huivùln scutica, baculo percutere; scuticæ ictus. 528.
huivolen huivolen collis perpetuus exiguis montibus interruptus. 492.
huiuùn huiuùn sitis. 477. 479.
I, Y I, Y 53. 54. 73. 81.
iang iang arb. 400.
iael, ial iael, ial cibus, esca, daps, prandium; cœna, jentaculum, merenda, antecœnium; pomeridiana gustatio, victus. 475.
yahuilma yahuilma psittacus. 383.
yaiùn yaiùn furere, irasci, insanire more machiorum aut Venefici. 484.
ialalcùn ialalcùn strepitus rei quæ decidit aut alte cadit. 529.
yali yali musca. 388.
yaima yaima incile, aquæ derivatio.
yaima yaiman aquam derivare. 413. 429.
yall yall proles, seu quidquid mas aut masculus rationalis vel irrationalis gignit, generat, procreat.
yalln yalln gignere.
yalln yallquechi cahuellu, busicu equus, asinus, admissarius. 365. 372. 496.
yamn yamn timeo, metuo, formido, terreor: magno meru afficior; gravis solicitudo instat; vehemens impendentis mali, casûs horror me occupat; genua mihi labant, mens vacillat, totusque torpidus ac pene elinguis efficior.
yamn iamln metum, terrorem alicui injicere, incutere, afferre. 487.
yana, yanacona yana, yanacona famulus, servus. 498.
yanchin, tranchin yanchin, tranchin horrore, rigore concuti, febri corripi. 534.
yapau yapau mantica, crumena. 520.
yapen, yapepùllin yapen, yapepùllin tripudiare. ad v. extra numerum saltare; choros exercere, agitare. item. plaudere alicui, applaudere, plausum dare, tribuere: uti solent præsertim illis qui rem fortiter contra hostem gesserunt, aut aliud facinus egregium ediderunt: item. Quoties victoriam reportant, aut se ad pugnandum accingunt: nam tunc cantantes quasdam cantiunculas, quæ res a suis Heroibus gessas sine arte aut numero continent; una omnes solum fortiter ac crebris vicibus calcant pulsantque. 561. 564.
yab, yaf, yav yab, yaf, yav res ab aliis separata.
yab, yaf, yav yavn, yafelen stare seorsum, separatim; separatum esse.
yab, yaf, yav yaventun rejicere, repudiare: respuo, aspernor, fastidio. 544. 550.
yarquen yarquen noctua, nicticorax. 382.
yatehue yatehue pisc. 392.
yavu yavu fortis, validus, valens, robustus, lacertosus.
yavu yavun robore corporis & firmitate præstare: corporis viribus præcellere; prævalidum esse.
yavu yavùtun refici, recreari, vires recuperare.
yavu yavùln animo alicui addere, facere; animum dare, adjicere; consolari aliquem; consolationem alicui adhibere; solatium præstare; dolorem verbis levare, mitigare, lenire, abstergere. item. spe erigi; confido spero, spem colloco. 480. 481. 482. 532.
ivl ivl mala, poma terrestria.
ivl ivln, ivùln illa terra condere, tegere, obruere. 409. 413.
ivùm ivùm quædam parvæ quadrupedes bestiæ.
ivùm ivùm coñi partus animalis. item. monstrum.
ivùm ivùmche homo bestia. Fama est inter Indos; veneficos suos in quadam specu (?) nutrire hominum genus, quibus adhuc lactentibus oculos, os anumque consuunt, ita ut crescentes in alia figuram speciemque degenerent; atque hos esse ipsorum Consiliarios ac Consultores, quorum consilium in suis antris, quæ renu vocantur, convenientes exquirant. 824. 374. 500.
ibùn ibùn cresco, tumesco, intumesco, turgesco. 496.
ifcùn ifcùn rado, radula deterere. 475. 476.
ica ica 8. 343.
icol icol cete, cœtus, balena, pistrix. 392.
icùlla, iquella icùlla, iquella vestis Indarum.
ida, idan ida, idan gladium, cultrum acuere; aciem ad cotem ducere. 520. 521.
idm idm avic. 387.
yecu yecu corvus. 381.
yecuùmen yecuùmen 231. incipio. 527.
yehuen yehuen pudor, verecundia. Item. verecundia impediri, pudore teneri, præ pudore non audere. Item. pudenda, verenda, obscoena.
yehuen yehuelcan ignominia aliquem afficere, ignominiam illi inferre.
yehuen ngenoyehuen absque pudore, verecundia.
yehuen ngenoyehuei nihil pudet; nescit erubescere, depuduit, dedidicit pudorem; perfricuit frontem; pudorem abjecit; pudorem ultro despondit, deposuit. 483.
yen yen fero, porto.
yen huitayen traho.
yen yetaun eo acceptum, accipere.
yen yecupan affero, adveho, adporto. Item. accipio, aufero.
yen yecupamn venite & accipite.
yen yevaln mitto. 521. 522.
yene yene balena.
yene me yene balenæ excrementum; sperma ceti; ambra. 392. 395.
yenclen yenclen dentes monstrare. 443.
inge, dinge inge, dinge seorsum, separatim.
inge, dinge ingeln sejunctum, separatum esse.
inge, dinge ingentun separo, sejungo, secerno, segrego, removeo. 544.
ihuai ihuai serpens. 376.
ihuin ihuin adeps, sebum, sevum, pinguedo.
ihuin ihuintun sebare, sevare, inungere. 455.
ilcoin ilcoin lævigo, polio. 567.
ilelcan, ileln ilelcan, ileln cibum, potum dare. 476.
ile ile tumor, tuber, inflatio. 534.
illaf illaf planus, æquus. 515.
illamn illamn contemno, negligo, sperno, despicio. 487.
illngn illngn aspernor, fastidio, nauseo, respuo. 486.
ilon ilon caro bubula, porcina, aprugna, vitulina, salita, fumo vel sole durata, jurulenta, cocta, elixa, assa, tosta, comestibilis. Item. illam comedere, edere, prandere, cœnare, &c.
ilon ilotun carnem crudam comedere animalia, volucres.
ilon iloche Barbari qui carne humana vescuntur. 385. 455. 476.
ilu ilu lac mulieris. 457.
iluluquen iluluquen medulla. 455.
ilùn, ilùtun, ilùdtun ilùn, ilùtun, ilùdtun se extendere instar avis, dum in aere alas immotas extendit. 449.
imln imln e loco præcipiti devolvi, rotari, delabi, prolabi.
imln imlcaun, imlun volutari. 370.
impoln, chùmpoln impoln, chùmpoln involvo, implico. 467.
in in cibus; esca, potus. Item. edere, bibere.
in incan coquere, cibum conficere.
in inngen vino madere, vacillare. 467. 477. 479.
incan incan auxilior, opitulor, adjuvo: auxilium, opem ferre, afferre, præstare: se adjutorem alicui præbere, exhibere, ab illo stare, facere. 553. 552.
ina ina ad, prope, juxta, circa.
ina inan sequor, subsequor, insequor. Item. simul esse, ambulare.
ina inalen stare secundo loco, primum a primo.
ina inaltu ora, margo, ripa, littus.
ina inautun redire simul, una, pariter.
ina inapran equo cursim sequi, insequi.
ina inadgùn inquirere, indagare, explorare, examinare, excutere, discutere.
ina inaduamn animadverto, noto, observo.
ina inangnen explorare.
ina inaien imitor, æmulor: aliorum vestigiis insisto.
ina inangion aliquod negotium urgere, suscitare, excitare, alere.
ina inau, inau inau paulatim, sensim, pedetentim.
ina inau inau putùbin non uno haustu, sed paulatim absumpsi, pitissavi. Omnes filii excepto Primogenito, vel natumajore vocantur inan votm. Ita uxores præter primam seu præcipuam inan domo.
ina ina uuia tempus vespertinum, vesper, vesperus, vespera. 481. 516. 528.
iñamn, iñamtun iñamn, iñamtun comitor, prosequor, subsequor, assector: comitem se alicui dare, exhibere. 532.
inche inche ego.
inche inchiu nos duo, uterque, ambo.
inche inchiñ nos plures. 13. 14. 15. 16. 17. 18.
inei? inei? quis?
inei? chem? quid? 266. 267.
iñ iñ noster. 24. 27. 30.
iod iod magis, plus.
iod iodn plus esse; aliis v. alios antecellere, excellere, præire, antecedere.
iod iom amplius, ultra.
iod iomn addere, augere, aggregare. 269. 270. 527. 544.
ioltan, roltan ioltan, roltan impellere, repellere. 532.
yocùrcùn yocùrcùn obnitor, obluctor. 481. 482.
yovùn yovùn audere. 481. 482.
ipùn ipùn verro: scopis pavimentum purgare.
ipùn ipùhue scopæ. 518. 520.
iron iron rancidus. Item. fœtor, graveolentia. rancor subalaris; virus alarum. 448. 455. 
itofn itofn oculos propter pulverulentiam plorare; a pulvere lacrymantes oculos habere. 440.
ihualln ihualln sarcire: vesti stragulæ fimbriam assuere. 473.
iu iu 15. 24. 34.
iuln iuln se in orbem contrahere, complicare, in gyrum colligere; in spiras se convolvere. 376. 473.
yune, une yune, une primus.
yune, une iunen primum esse. 516.
yupe yupe echinus, herinaceus marinus. 393.
yupi yupi humerus. 445.
yulngm yulngm flamma. 352.
L L 94. 95. 55.
la la mortuus, defunctus: qui vita functus est; qui excessit e vita. 537.
labn, lafn labn, lafn esse extensum; undique & undique apertum.
labn, lafn lafquen mare. 433. 473.
lacu lacu duo ejusdem nominis aut cognominis. Item. Avus & nepos a parte. 504. 505. Ejusdem esse nominis inter Indos quædam affinitatis species, quam vocant lacutun, lacungen: & se invicem appellant lacu: & quotiescunque concurrunt, ut affines se salutant, venerantur ac domum suam invitant, nec licet divertere aut diversari apud alium; Hospesque tenetur in gratiam hospitis ovem occidere, cujus cor utrique Lacu assum apponitur: appelaturque hæc cæremonia tantuln: ejusdem secum Nominis suis tectis, domo, ædibus, uti par est, excipere. 835.
ladcùn ladcùn mœrore, tristitia affici, dare animum mœrori. Item. male secum actum putare; injuriam se accepisse, injuria affectum existimare.
ladcùn ladculn facere, inferre alicui injuriam: aliquem lædere; injuria afficere. Item. mœstitiam alicui afferre; contristare aliquem, tristem facere. 486. 488.
lafquen lafquen mare, pontus, pelagus.
lafquen lafquenn, lafquentun piscor, expiscor in mari: pisces, conchas, aut aliud quodcunque comestibile capio, prehendo, traho.
lafquen lafquentu omne quod in mari prehenditur.
lafquen ngùllun, ngñun, ngion lafquen sinus maris. 395. 429. 430.
lahual lahual 399.
lahuen lahuen herba in genere.
lahuen calvù lahuen vitriolum.
lahuen melico lahuen herbæ salutares. 411. 414. 423.
lalùn lalùn aranea parva. 378.
lamûen lamûen soror. 501.
lame lame lupus marinus. 392.
lar lar rudera, ruina: dirutum, eversum, deletum, destructum.
lar laru labefactari, dirui, everti, deleri. item. segetes sterni, prosterni.
lar larln demolior. 515. 518.
lan lan morior, emorior; vita v. de vita decedo: e vita cedere, discedere, excedere, migrare; obire, extremum vitæ spiritum edere; spiritum Deo reddere.
lan la mortuus, defunctus.
lan lan, la mors, obitus, supremus dies hominis.
lan lahue partes vitales, quæ vitiatæ generant mortem.
lan lahue cuse mensis Augustus, quod occidat vetulas: nam istæ hoc mense, ut calefiant, calorem captent; se solent solis radiis exponere; cumque illud tempus sit variabile; vel a suborto repente vento frigido, vel a pluvia necantur.
lan laduam mortis articulus, maximum vitæ periculum ac extremum discrimen.
lan lan metaphorice Ecclipsis, Solis aut Lunæ defectio, deliquium.
lan lai antù interjectu Lunæ, solis lumen languere nobis & hebescere videtur.
lan lai cùyen Luna Terræ interpositu laborat, deficit, obscuratur.
lan lai ñi cuù, lai ñi queuùn usum manûs, linguæ amisi v. amisit.
lan laln, lalcan vitam tollere.
lan laeln, layeln propinquum, consanguineum, agnatum, cognatum aut affinem mori.
lan lantun maritum conjuge orbari.
lan lanpen uxorem viduari.
lan lantun orbatus conjuge.
lan lanpel, lanpen, lanpe vidua orbata marito. 535. 537. 538.
langmn langmn neco, occido, obtrunco, perimo, interimo, interficio, trucido, contrucido: usuram hujus lucis eripere; vita adimere, necem afferre; vita privare, exuere; morte afficere, de medio tollere. 532.
lapmn lapmn extendo, protendo, diffundo, amplio, amplifico, dilato, explico. 567.
larumen larumen repentina, insperata, improvisa, subita, subitanea morte de vita decedere. 246.
laun laun capillos alicui defluere.
laun laumn vello; pilos, plumas evello: glabro, deglabro. 476.
lbu, lvo lbu, lvo rumex. 410.
lco lco pani radix. 534.
laulau, llaullau laulau, llaullau fructus coihue arboris. 399.
len mamll len mamll ligni cortex. 403.
lef, quiñe lef lef, quiñe lef cito, celeriter, quam citissime, quam celerrime; velociter currere.
lef, quiñe lef lefn volare, velociter currere.
lef, quiñe lef lefentun evolare, elabi, evadere, effugere, erumpere: ex alicujus manibus se proripere; immintenti periculo se eximere, eripere, subtrahere.
lef, quiñe lef leftun invado, adorior, aggredior: concurrere, confligere, irruere, incurrere, involare in aliquem; in hostes prorumpere; in aciem procurrere. item. velociter incedere. 390. 528.
lengleng lengleng testa capitis, calvaria, cranium.
lel lel 206.
leln, ledcùn, lelcùmn leln, ledcùn, lelcùmn solvere: vinculis exsolvere, exuere, liberare, eximere, expedire; e carcere emittere, dimittere. 528.
leli leli vigilans, attentus, experrectus.
leli lelin, lelilen vigilare, experrectum esse: immotis oculis intueri; attente aspicere; oculos in aliquid defigere. 440.
lelvun lelvun campus, vallis, planities. 360.
leva leva calvus. item. verticis sacerdotalis tonsura. 436. 463.
lemn lemn pondus attollere; in altum tollere, levare, sublevare.
lemn lemtunien pondus sustinere, æquilibrare. 404. 405. 533. 552. 569. Quando Indi ob mortem cujusdam consanguinei sibi petunt satisfieri vel ab interfectore vel a veneficis; solent uti his verbis: lemlngechi ta ñi lonco: & tunc necesse est solvere vel in re aut ære; vel vita & in cute. Quoties autem ipsi unum vel plures ex iis, quos putant fuisse authores mortis cujusdam sui caciquii vel consanguinei, interfecerunt, solent dicere: quiñe, epu, cùla &c. lonco iei: significando numerum illorum quos in vindictam vel suspendio, vel ligatis manibus pedibusque in fluvium vel puteum conjiciendo, vel per avia & devia raptando trucidarunt.
lecai lecai hirudo, sanguisuga. 378.
lemu, lemuntu lemu, lemuntu sylva, arboretum, arbustum: locus arboribus consitus. 360. 397. 212.
len len cupressus, cyparissus. 399.
lepmn lepmn pecora abigere, avertere. 413.
lepun lepun verrere, mundare, eluere, purgare, expurgare, detergere, abstergere, fricare, defricare.
lepun lepùntu sordes, purgamenta.
lepun lepùhue scopæ. 476. 520.
lepùn lepùn atrium, atriolum, impluvium.
lepùn quiñe lepùn tractus, plaga, regio. 517. 531.
leuvu leuvu flumen, fluvius, amnis. 429. 430.
leupe leupe lanx, catinus; patina figuræ ovalis & manibus lavandis præcipue destinata. 520.
leù leù profecto, sane, certe, hercle, me hercle.
leù leù dngu ita me hercle gesta res est; ita est profecto. 480. 533.
lif lif mundus, lautus, purus, defæcatus, purgatus, lotus, limpidus.
lif lif mapu terra, locus domibus & incolis carens.
lif lifn esse mundu, lautum &c.
lif lifeln, lifelcan mundare, eluere, purgare, expurgare, detergere, abstergere.
lif liflngetuai ta mi pllù ab omni delicto mundaberis; a peccatis absolveris; ab omni culpa liberaberis. 480. 482.
lican lican lapis albus, quem Machii magni æstimant, ac inde solent cognomen mutuare. E.g. Quintulican, Huentelican, &c. 520. 425.
lichi lichi lac. 457.
lien, liûn lien, liûn argentum. 420.
lihue lihue vita, spiritus, anima, halitus, alacritas, vigor animi.
lihue lihue ngei est animosus, alacer, fervidus, audens, impiger, impavidus.
lihue relihue jejunus, integram famem ad ovum afferens. item. uti nunc sum; me videtis.
lihue relihue montun evasi uti nunc sum.
lihue lihuetun animum laxare, spirare, respirare, recreari, refici. item eleemosynam petere, rogare, corrogare. 343. 480. 482. 498. 533.
lilco lilco petra salis omnino pellucida ac diaphana. 360.
lihuen lihuen mane, diluculum. 539.
lil, lile lil, lile saxum, rupes, scopulus, cautes, petra. 360.
lila lila atrium. 517.
lilpu lilpu vitrium, speculum, schistus in tenuissimas bracteas fissilis. 425.
lime lime ricinus, ricinum. 378.
lipang lipang humerus. 445.
lin lin palea. 402.
lipm lipm salar, tructa, 392. 396.
liva liva tergum. 454.
liû liû albus, candidus.
liû liû Patiru Religiosus B. V. MARIÆ de mercede Redemptionis captivorum.
liû liûhuen claritas, perspicuitas, evidentia.
liû liùhuenco aqua clara.
liû liùhuenn esse clarum, manifestum, evidens.
liû liùn esse album, candidum.
liû liûln dealbo: album colorem inducere; album aliquid facere, reddere.
liû liû curam ovi albumen. 417. 418. 428. 475. 539.
lof lof populus vel plures familiæ eidem Domino vel Caciquio subjectæ. item. ovium grex. item. vallis. 360. 363. 531.
loco loco species conchæ. 393.
lofn, llofn lofn, llofn dirui, everti, deleri, destrui domos, ædificia, civitates. item. exercitum fundi; milites, hostium copias profligari. 532.
lolcanhua lolcanhua maicii folia. 413.
lolma lolma pruina ascendens, causa nubium ac frigoris. 347.
lod lod madidus, humidus.
lod lodn humidum, madidum esse.
lod lodmn madefacio, humecto, humore aspergo, perfundo. 428.
lolongn lolongn faucibus digitum immittere. 446.
lolodcùn lolodcùn cancro occupari. 534.
lonco lonco caput. 436. 437. 438. 761.
louloun louloun luxuriare agros præ ubertate & frugum copia; agrorum feracitatem luxuria laborare; luxuriosam esse: luxuriat campus herbis: luxuriat carduis & spinis incultus ager. 413.
lmùn, lmùntun lmùn, lmùntun voro, devoro, helluor, deglutio. 476.
lpi lpi pluma, penna, calamus. 389.
lpùn lpùn pronus.
lpùn lpln, lpùln pronum collocare. 443. 470.
luan luan Guanacus, cameli non gibbosi species.
luan luan cura besarum. 373. 425.
lucan, lucatun lucan, lucatun contentionem aut rixam movere, excitare, suscitare: cum aliquo de aliqua re rixari: inter se jurgare, digladiari, jurgio contendere. 484.
luche luche herba marina bona & comestibilis. 475.
lùngllin lùngllin ischias, ischiacus dolor, coxendicis morbus.
lùngllin lùngllinn ischiacum esse; ex coxis laborare. 535.
lùf lùf flamma.
lùf lùfn ardeo, flagro, exardeo.
lùf lùflùfn fulgurare, coruscare, micare, nitere, albescere. item. formicare. item. fraga maturescere, maturari. 352. 354. 418. 534. 535.
lucu lucu genu.
lucu lucutun genua flectere, sumittere: poplitibus se excipere: genu nixus, genibus advolutus, provolutus. 451. 452.
lùngbù lùngbù cochayuyi radices. 475.
lùbr lùbr pisc. 392.
lùli lùli squama. 394.
lululun lululun strepere, obstrepere; strepitum edere. item. resonare, reboare, remugire. 531. 561.
luma luma arbor, cujus ligna sunt oppido gravia & dura.
luma lumatu lignum quo arant sulcumque imprimunt, partem obtusam ventri pelle vel corio obarmato opponendo: unde non paucis hernia.
luma lumatun supradicto ligno ac modo arare, sulcum imprimere. Habent & aliud instrumentum hueùllu, pala. 400. 413.
lpmn, lùpumn lpmn, lùpumn incendere; ignem injicere; faces subdere, admovere, adhibere. 354.
lùtùmn lùtùmn par cum alio facere; compari componi; parem sibi adjungere, æquare, adæquare. 567.
llavañ llavañ crumena. 520.
llavacha, llabata llavacha, llabata bufo: reptile, insectum. item. cavillatio & signum contemptûs. 362. 511.
llafqueñ, llabquen llafqueñ, llabquen sinciput. 436.
llaco llaco aqua tepida.
llaco llacon esse tepidam. 428.
llahuen llahuen fraga. 412.
llahui nge llahui nge palpebræ, genæ.
llahui nge llahuitun claudere.
llahui nge llahui clavis.
llainacmn llaincacmn repudiare, renunciare. 421.
llalla llalla socrus. 504.
llallin llallin macer, gracilis, exilis, macie confectus. strigosum pecus.
llallin llalliñn macrum esse; vix ossibus hæret. 455.
llame llame sorores.
llame llamecan cantus Indarum molentium. 501. 564.
llañn, llancùn llañn, llancùn cadere, labi, excidere, effluere, corruere, collabi, concidere, perdere, amittere.
llañn, llancùn llancùln perdo, disperdo, everto, destruo, corrumpo, deformo, dissipo, profundo. 42.
llancùn llancùn ab uberibus, a mamma, a lacte renotum, disjunctum, depulsum esse. 446.
llami, llapin llami, llapin storea, teges. 520.
llanca llanca lapilli virides durissimi, qui perforati rotundique sunt maximi inter Indos pretii; hisque homicidia redimunt, emuntque necessaria. Perdunt hi lapilli quandoque suum nativum colorem, tuncque quod pretium amittant, dicuntur defuncti esse: lai ñi llanca. Mirum autem, complures ejusmodi lapillos inveniri; at unde sint; aut ubi locorum reperiantur; aut quis primus eos attulerit; penitus nesciri.
llanca llancatun, llancalun his lapidibus solutionem facere.
llanca llancatu monile, murenula.
llanca llanca voro gula. 425. 445. 469.
llaqui llaqui gener.
llaumun llaumun dolorem mitigari, levari, leniri, extenuari, minui, remittere: sensum acerbitatis consopiri. 537.
llauveñ, llaubùen, llavù llauveñ, llaubùen, llavù umbra.
llauveñ, llaubùen, llavù llauvùtun locum opacum quærere; opacitate frui, gaudere. 342. 517.
llaû llaû dimidium, dimidia pars.
llaû llaûn divido, partior, seco: ex æquo dividere, partitionem aut partes facere. item. idem est quod catrun, alicui propinare. Atque in his duabus propinationibus non est illicitum dare alteri, quod sibi est propinatum, quamvis semper primum gustare, degustare, prægustare aut delibare oporteat: at in propinatione psam nullatenus licet id quod propinatum est dare alteri, & nihil illis adeo displicet, nihilque ægrius ferunt, quam non admitti aut non perlibenter recipi, quod dant.
llaû llaûquetun participo: commune aliquid cum aliquo habere; partem rei capere; in sortem aut partem admitti: distinguitur a llaùn, llaùpan quod hoc de potabilius.
llaû llauquetun de comestibilibus intelligatur. Est in more positum inter Indos, ut quoties casu accedunt, ubi vacca vel simile quid ad comedendum occiditur, carnis frusto donentur: nam alias male secum actum putant; ac gravi injuria se affectos existimant. frustum autem hoc carnis llauquetu vocatur. 476. 478.
llùcan, llcan llùcan, lcan timor, metus, formido, pavor, trepidatio. item. observantia, reverentia, verecundia, pudor. item. timeo metuo, trepido, formido, pavesco, exhorresco: expavesco, perhorresco; observo colo, vereor, revereor, veneror, erubesco.
llùcan, llcan llùcantun, llucantuln terrere, terrorem alicui afferre, injicere; timorem incutere; in metum adducere, metu afficere, perturbare. 486. 488.
llcante llcante splen. 455.
llecu llecu ad, prope, juxta, circa.
llecu llecun propinquum, vicinum, proximum, finitimum, confine esse. 288.
lleun lleun liquesco, liquefio, liquor.
lleun lleumn liquo, liquefacio. 476.
llepiñ llepiñ formica. 378.
llepu llepu canistrum, calathus instar magnidisci. 472. 520.
lleùn lleùn nasci. intelligitur de animatis & inanimatis e.g. herbis, &c. 496.
lli lli principium, initium, primordium, caput, fons, origo.
lli llitu id.
lli llitun incipio, exordior; dicendi initium facio; dicere agredior, initium capio, sumo, duco.
lli llin mapu majores unde descedunt vel quorum sunt posteritas, posteri, minores.
lli huente lli uropygium, coxa. 389. 545. 550.
llid llid tomentum.
llid llidn finire, fæces ad fundum descendere;  ad extremum, finem, exitum, calcem pervenire. 477. 478.
llihua llihua inventor, auctor, vates, divinus.
llihua llihuan, llihuatun invenio, excogito, ingeniose aliquid comminisei; divino, præsagio, præsentio, conjicio, vaticinor. 570. 571.
lliùñ lliùñ catarrhacta. 429.
llingoin llingoin rasilis, abrasus. 467.
llidyen llidyen socium, commilitionem, collegam, convictorem, conservum, comitem, contubernalem esse.
llidyen llidmeyen egeo, indigeo, opus mihi est. 487.
llimeñ, llimeñcura llimeñ, llimeñcura cos.
llimeñ, llimeñcura llimenhuecubu morbus unde nascitur membrana instar vesicæ cæruleæ prope jecur costis adhærens; quem morbum Indi veneficium existimant.
llimeñ, llimeñcura llimeñtun prædictis maleficis artibus afficere. item. acuere, aciem ad cotem ducere. 538.
llipi llipi panni segmentum. 469.
lliû lliû fabæ ad ludendum: derivatur a liû, albus.
lliû lliûcan fabis ludere. 563.
llingqui, llinqui llingqui, llinqui rana. 378.
llmllmn llmllmn mico, niteo; collucere, albescere.
llmllmn llmmepilun auriculas vel aures valde parvas habens.
llmllmn llùmpapilun habens aures prægrandes. 418. 441.
llochof llochof zonâ vel cingulo præcinctus.
llochof llochofn cingulo se præcingere: proprie quando vestiti veste stragula, huic zonam vel cingulum superponunt. 466.
lloncotu lloncotu mala terrestria ad sementem faciendam reservata. 409.
llopidn, lleupidn llopidn, lleupidn ignem tranquillum esse. 354.
llolle llolle rete, reticulum arundineum, ex cannis confectum.
llopu llopu Avunculus. item Consobrinus: atque hæc consanguinitas est, quæ inter Indos Chilenses majoris æstimatur; eo quod Avunculus teneatur dare suas filias consobrinis suis in uxores: & vicissim consobrini teneantur Avunculo in omnibus succurre, eumque adjuvare. 501.
lloun lloun accipere, excipere, recipere. 518.
llpan llpan gallina glocitans.
llpan llpañn gallinam, aves ova incubare; ova incubando fovere. 386.
llpan, llpalen, lloyùn llpan, llpalen, lloyùn instar cati, felis, paratum, promptum, accinctum, instructum, præparatum opperiri, præstolari. 368. 528.
llepef llepef palpebræ, cilia.
llepef llepefn, llepefcùn nicto.
llepef llpefnolu immotis oculis. 439.
lluchu lluchu laxum, prolixum: laxi funes.
lluchu lluchun laxum, dissolutum, remissum esse. 470.
llud llud cælebs, liber, solutus, innupra.
llud lludhua maicium purum absque foliis.
llud lludn laqueis se explicare, expedire; elabi, evadere, effugere, erumpere, evolare. item. læve, levigatum, lubricum esse.
llud lludun capillos defluere, glabrari, deglabrari, dereri; pilos, plumas ammittere.
llud lludu molle, suave, lene, blandum.
llud lludpñeñ infans recens natus. 498. 514. 413. 495. 515. 529. 530.
lludcùn lludcùn abortum facere; fœtum intempestive ejicere; fœtum immaturum edere.
lludcùn lludcùmn abortum procurare: partum medicamentis abigere, abjicere. 496.
lluin lluin liquesco, liquefio, liquor.
lluin lluimn liquefacio, liquo. 476.
llum llum res occulta, abdita, obstrusa, secreta.
llum llumquechi clam, clanculum, furtim.
llum llumn abdere se in aliquem locum; latebris se occultare; se in latebras conjicere; se in locum abditum detrudere; alicubi delitescere.
llum llumln occulto, celo, abdo, tego, condo, abscondo, recondo.
llum llumn, llumun evanescere.
llum llumui evanuit; e conspectu se proripuit; ex oculis evolavit. 525. 526. 527.
llumùd llumùd cœcus, captus oculis, cassus luminibus, oculis orbatus.
llumùd llumùdn caligare, cœcutire. 463. 464. 465.
llupung llupung olla. 520.
llubu llubu torrens.
llubu lluvùn flumen magnum, profundum, rapidum esse. 429.
lunn lunn 373. 374.
ma ma 211.
macha macha concha. 393.
machi machi Indorum medici viri ac mulieres; plerumque tamen mulieres, quarum officium est, partem dolore affectam sugere vel lambere; ut ita huecubu veneficium extrahant: Hi numquam medentur absque ramis cinnamomi rehue; quos in domo infirmi ordinatim disponunt vel terræ infigunt.
machi machitun dicto modo curare, curari. 483. 485. 532. 538.
macuñ macuñ vestis stragula, in medio scissuram habens, ubi caput immittitur.
macuñ macuñn talem vestem conficere.
macuñ macuñtun tali veste se induere. 466. 467.
madom madom torris, titio.
madom madomn, madomtun ignem urgere, excitare. 351.
mangen, mangetun mangen, mangetun Potationes adire; compotationibus interesse.
mangen, mangetun mangeln ad compotandum invitare, provocare.
mangen, mangetun mangeñn ad occidendum Caciquium vel alium virum nobilem compotationes parare, instituere. 476. 478.
mangin, mangitun mangin, mangitun alluvies, alluvio; fluminis inundatio. item. ita alluvione fluvium excrescere, ut præter ripas effluens campos inundet, obruat. 429.
mangu mangu secale, siligo, typha.
mangu mangu cofque panis secalicius, siligineus. 407.
madi madi semen unde oleum cibarium conficitur, exprimitur. 407.
mallûen mallûen virgo, puella, fœmina, mulier.
mallûen mallûentun virginem violare, vitiare, corrumpere; pudicitiam illi eripere; vim & stuprum inferre.
mallûen mallûen pin blanditiis aut pulchritudine aliquam ad sui amorem allicere, trahere, excitare: lenociniis sibi amorem alicujus conciliare. item. capi alicujus amore, allici, incendi, flagrare.
mallûen hue mallûen virginitas. 490. 495. 514.
mahuentu mahuentu concharum siccarum linea. 393.
mahuida mahuida mons. 360.
mai mai 288: 3. 293.
maiain, maiyaintun maiain, maiyaintun aliquid carni infixum esse, hærere. item. instrumento carnem penetrare ad illum quod infixum est, tollendum. 536.
maicon maicon turtur. 386.
maichùn maichùn philtro, poculo amatorio mentem alicui eripere. 490.
maichun maichun manu alicui ad illum vocandum annuere.
maichun maichuhue securis species ad ligna elaboranda, formam manû annuentis referens. 449. 568.
mayen mayen nego, abnego, denego, inficior, inficias eo: abnuere, renuere. 526.
maipill maipill lignum, quo ignem urgent, excitant, scalpunt, cavant. 354.
maipun maipun terram subigere, proscindere, arare. 413.
malal malal sepes, seps, septum, sepimentum ligneum.
malal malaln, malaltun septo ligneo cingere, circumdare, munire, claudere, vallare, sepire. 363. 413. 531.
maldùn, maldùtun maldùn, maldùtun tango, attingo, palpo; manibus, manu attrecto, teneo, verso, tracto, contrecto. Item. experior, tento, periclitor; periculum alicujus rei facere; usu aliquid discere, percipere, cognoscere, experimento probare, comprobare.
maldùn, maldùtun maldùtubichi videam, probem, experiar quid, quale sit. item. oculis lustrare aliquid; inspicio, recognosco, scrutor, lego.
maldùn, maldùtun maldùtelen vachi chillca lege mihi istam chartam, schedam, schedulam, epistolam. 422. 449. 573. 635.
malhue malhue vas ligneum ad bibendum. 520.
malcu malcu intervallum a nona matutina usque ad undecimam. 539.
malin malin lapilli subnigri, transparentes durissimi acutissimique, qui etiam queupu vocantur; his bacillo fisso insertis, & ne fallant, fortiter ligatis, ac pollice medioque digito, seu talitro percussis, venam incidunt ac veluti scalpello seu phlebotomo secant.
malin malintun venam dicto modo incidere, secare. 425. 536.
malmal malmal os ossis.
malmal malmaln, malmaltun ossa extrahere, nudare, coquere. 454.
malon, malocan malon, malocan bellum. item bellum conflare, apparare, suscipere, adornare, inferre, gerere; bello persequi, premere, urgere, oppugnare. 531.
malla malla mala terrestria inculta.
malla mallan illa colligere. item. perdices persequi, insequi. 413.
mallehua mallehua maicium versicolor. 413.
mallin mallin lacuna, palus udis. 429.
mallo mallo terra alba. item. malorum terrestrium conditio, conditura, condimentum.
mallo mallon illa condire. 475.
malun malun lignum siccum, quod ex fluvio extrahitur, vel in fluvio reperitur, hæret. 430.
mamll mamll lignum, stipes, truncus, fustis, palus, sudes, baculus, arbor.
mamll mallmll mamlltun lignari, lignatum petere, ire: fustibus aliquem cædere, percutere, debilitare. 403. 404.
mañ mañ latus dextrum.
mañ mancuù manus dextera.
mañ mañn optatis fortunam respondere: cœptis DEUS adest, superique favent: res felicem sortitur exitum: Deus rem promovet; Superique fortunant. 448. 481.
mancuù uln mancuù uln juramentum reale; non tam conceptis verbis, quam opere & sequentibus jurare cæremoniis: dum scilicet uterque in manum suam dexteram exspuit, ac sic consputam alter alteri porrigit. Atque hoc juramentum præstant 1mo quando volunt cum aliquo inire amicitiam. 2do quando aliquem commendant, traduntque alteri qui eum comitetur, ut hic eadem cæremonia ac in eodem statu, quo illum acceperat, tradat alteri, & hic alteri, donec ad destinatum locum, ac intra definitum tempus pervenerit: & hoc juramentum est simul contractus & pactum: verum quando fit Personæ commendatæ traditio; nemo exspuit; sed apprehendentes duntaxat manum ejus dexteram, illam dant uni vel pluribus, quibus commendatur, vel si sunt valde multi, unus aut alter apprehendit manum. at reliqui eam solum obiter tangunt. 3tio fit dictum juramentum, quando solutionibus suis satisfaciunt. Conveniunt nempe utrinque consanguinei ac reus dat in manus deprecatori vel Intercessori strophiolum vel quid simile; & Intercessor illud offert omnibus, ut singuli illud tangant, vel ad illud tangendum accedant: atque hac ratione non solum satisfaciunt omnino; sed simul promittitur acceptam injuriam penitus oblivione delendam, deleri, aut deletam esse. 288: 5. 510.
mancùn mancùn calcibus petere, percutere, conculcare. 372.
mancha, mancha mancha, mancha quechi mancha, mancha mancha, mancha quechi sensim. placide, paulatim, pedetentim.
mancha, mancha mancha, mancha quechi mancha huentu tardus, lentus; qui intente ac pedetentim agit.
mancha, mancha mancha, mancha quechi manchan, manchacan paulatim procedere. 239. 482. 540.
mañahue mañahue capitium scorteum; cudo. 466.
mañun mañun gratia, gratus animus, memoria beneficii.
mañun mañumn gratificor; habeo gratiam quod meum negotium tibi cordi sit; sedulitatem tibi gratificor: amo te multum de cura & diligentia: grata mihi erit semper tanti beneficii recordatio: vestri memoriam beneficii perpetuo colam: nunquam vestri in me beneficii memoria consenescet: curæ mihi semper erit, ne quæ præstari a me possit gratia, a vobis unquam desideretur, requiratur, exigatur. 480. 481.
mañpuùn mañpuùn manu blandiri, demulcere: popysmis & plausu equo blandiri, dorsum demulcere. 449.
manque manque milvus, vultur. 380.
mansun mansun bos. 364.
malquiuman malquiuman alteratio carnis. 457.
mapu mapu terra, tellus, regio, provincia, civitas.
mapu huenu mapu cælum, cœli, cælestis patria; regiones aeris.
mapu Vachi mapu, Tue mapu Humus, & quæcunque hujus mundi Regna aut Provinciæ.
mapu Vill mapu mundus universus.
mapu Huinca mapu, Huinca ñi mapu Hispania.
mapu muru Huinca ñi mapu Mauritania, & alia Regio quæcunque.
mapu Lafquen mapu ora maritimia; loca mari adjacentia.
mapu ad mapu mos, consuetudo, usus Patriæ: de more, ex consuetudine, ut mos est, ut moris est.
mapu Tolten mapu Reductio Toltensis.
mapu Cautùn mapu Conversio Imperialis.
mapu Santa Feè mapu Missio sanctæ Fidei.
mapu quiñe, epu, &. mapu unus ager, arvum: duo agri, &c.
mapu mapun loco assuescere: v. huimn.
mapu ca maputun alio migrare, commigrare; sedem aut domocilium mutare; solum vertere.
mapu ngen mapu Terræ dominus. 301. 492. 493.
mareupu antù mareupu antù ranulæ quas superstitiose colunt. 378. 545.
marichi marichi 272. 288: 17. 547. 550.
mari mari mari mari formula salutandi, &c.
mari mari mari marin salutare, ave dicere; salutem alicui dicere, impertire. item valedicere, agere gratias, &c. 289. 506.
mari mari mari mari caro qua costæ teguntur: caro costas tegens, operiens, obvolvens. 455.
marmar, masmas marmar, masmas pappus, lanugo, villus. 458.
matu matu festinanter, celeriter, propere, præpropere.
matu matuln festino, propero, accelero: advolare, celeritatem adhibere item. instare alicui, urgere aliquem. 540.
matican matican animal matre orbatum, orbum. 372.
mavùln mavùln amplector, complector, amplexor: suo aliquem complexu recipere; in alicujus complexum ire, incurrere; diu illum complexu suo tenere: in alicujus collum invadere, illumque amantissime complecti. item salutem suam mittere.
mavùln mavùlelen illum meis verbis humanissime saluta; meoque nomine amplectere. 449. 450.
mavùn, mavùtun mavùn, mavùtun solutiones, quas propter uxores debent consanguineis cibo, petu, carne, piscibus, esculentis solvere. Nam qui habet uxorem, obligatur toto tempore, quo uxor vivit, ejus patri & consanguineis, quoties opus est, succurrere: imo quando uxor moritur, debent aliquas præstare solutiones, & multo plures si probetur aut credatur eam mariti culpa mortuam esse. 506.
maùtún, maiten maùtún, maiten arb. 400.
mau mau restis, funis sparteus.
mau maun restes contorquere. 566.
maun, maunn maun, maunn pluvia, imber copiosus, largus, densissimus. item. pluo.
maun, maunn aldùn mauquei copiosa pluvia decidit; maxima est imbrium vis: assiduos imbres habemus; assidue & copiose pluit.
maun, maunn pichi maun tenuiter pluere.
maun, maunn maual pluviæ prognosticon. 347. 348.
maùn maùn mucas abigere, pellere, excutere. 372. 378.
mclai mclai lignum helui coloris. 400.
mchan mchan complicatum esse.
mchan mchamn plicare, complicare.
mchùihue mchùihue torris, titio.
mchùihue mchùitun, mchùln ignem urgere, excitare. 351. 354.
mchu mchu uxoris sorores. 504.
mcùfn mcùfn paleæ manipulos subter perticas cannasve immissos fortiter ad tectum conficiendum astringere. 517.
mcu, mcùr mcu, mcùr naporum radices. 409.
mcheng mcheng calcar ligneum loco orbiculi vel rotulæ clavum aut ferrum acutum, quo equum stimulent, urgeant, incitent, habens. 366.
mda mda farina aquâ cocta: puls, pulmentum. 475.
me me 77. 79.
me me stercus, fimus, excrementum.
me me pañilhue ferrago, rubigo.
me men, mecan alvum, ventrem exonerare; ad requisita naturæ recedere.
me mecahue latrina, foricæ. 420. 458.
mequen mequen in loco publico vel coram aliis ventrem exonerare. 458.
medan medan offerre, gratis dare; gratuito. item. offerre, dare alteri suam sororem spe fore, ut ille suam vicissim det, offerat. 421. 49. 
medcun medcun molo, tero, tundo. 413.
medun medun dormitantis nutatio: inter dormintandum caput demittere. 437.
mel mel additum numeralibus vices indicat. item tempus.
mel va mel jam nunc: nox. 288: 17: 18: 19: 547.
meli meli quatuor.
meli melin quatuor esse, habere.
meli melichi quatuor vicibus. 545. 547.
mellmell mellmell ripa fluminis; cujuscunque rei extimum, extremum, extremitas. 430.
melvuùn, melbuùn melvuùn, melbuùn labium, labellum, labrum. 442.
meñcuñ meñcuñ onus, fascis, sarcina. item. humeris tollere, portare: tergo aliquid excipere, sustinere.
meñcuñ meñculn onus alicui imponere.
meñcuñ meñcuhue vas majus, in quo vinum, aliumque potum asservant, transportant; œnophorum. 418. 552.
meru meru avis. 387.
merun merun mucus, mucosus, pituita e naso pendens. 458.
meseng meseng vas minus vino asservando. Parvum meñcuhue. V. meñcuñ. 520.
metan, metatun metan, metatun ulnis gerere; inter manus affere, gestare. item. suscipere baptizatum.
metan, metatun metahue cantharus, amphora. 449. 504. 520.
metl, mtlhue metl, mtlhue cervical quod solet esse frustum ligni vel quid simile.
metru metru muliebria, verenda mulieris. 451.
meu, mo meu, mo 6. 290: 1.
meulen meulen turbo, vorago.
meblan meblan morsus: morsu carnem trahere, avellere. 370.
mbùrn, mbùrcun mbùrn, mbùrcun veste ignem fovere, excitare, vel modo extinctum accendere. 354.
mngen, mngenchi mngen, mngenchi semper, perpetuo, nunquam non. item in perpetuum, in æternum, in sempiternum. 540.
mi mi 13. 25. 66.
miaun miaun ambulo, gradior, ingredior, gradum facere: procedo, incedo, peregrinor, peragro: vagari, divagari, oberrare.
miaun ñua miaun lustrari, scortari.
miaun ngoiman miaun v. iaun erro, deero, aberro: a via deflectere, declinare.
miaun miauln adducere, portare, manu sustinere. 452. 490. 491.
michi michi felis, catus, ælurus. 368.
milla milla aurum.
milla millan aurum, aureum esse.
milla millatun inaurare, auro tegere.
milla millantun aurum colligere, effodere.
milla millantuhue aurifodina.
milla milla ecull compedes.
milla millaeculln compedibus hominem vincire. 420. 528.
minche minche infra.
minche minche leuvu secundo flumine: infra fluvium.
minche minche ecull sub veste.
minche minchen, minchelen inferus, infernus, infernas: inferne. 555. 556.
minu minu intra, intro, intus.
minu minun, minulen intus esse.
minu minulei intus est; intro se abdidit, se conjecit. 518.
misqui misqui mel, dulce.
misqui misqui mancana malum dulce.
misqui misqui ngei dulce, suave est: mellita edulia; poma saccharo condita, bellaria, cupediæ. 388. 405.
mita mita vices. 288: 17. 547.
miticun miticun aufugere, fugere, fugam arripere, capessere: se in fugam conjicere; fugæ se v. in fugam dare; fuga sibi consulere. 532. 533.
mivù mivù quot.
mivù mivùchi quoties.
mivù mivui quot sunt. 548. 550.
mlan mlan maicium conterere, contundere. comminuere. item. liba inde confecta. 476.
mlcayun mlcayun labor, delabor: lapsus, prolapsio. 452.
mllco mllco morum. 410.
mlen mlen esse, existere.
mlen mlehue habitatio, domicilium. 421. 517. 518.
mlmlùn mlmlùn tremere, contremere, tremori obnoxium esse. 462.
mln mln facio, efficio, fingo, effingo, formo. 567.
mlo mlo fœmina sterilis. 514.
mllo mllo cerebrum, medulla cerebri. 455.
mlpùntun mlpùntun projicio, excutio, abigo, pello; finem facio, concludo. 372. 526.
mltun mltun frumentum, triticum coctum, tritumque. 475.
mùlven mùlven ros. 347.
mllcongcun mllcongcun caput illidere: arietare. 363.
mllell mllell omne lignum quod corrumpi non potest, vel non facile corrumpitur. 403.
mlpun mlpun fuligo, fuliginosum esse. 352.
mlu mlu massa ex corylis, nuce avellana aut lini femine tosto. 475.
mlum mlum ros. 
mlum mlumn rorari, irrorari, aspergi. 348.
mn mn 17. 24. 66.
mngu, cochayuym mngu, cochayuyum herba marina, bona, comestibilis zonæ, fasciæ, cinguli subviridis figuram referens.  475.
mnumn, mnun mnumn, mnun involvo, implico: involutum, obvolutum, implicitum velut in sacco portare.
mnumn, mnun mnul involucrum, integumentum.
mnumn, mnun mnuln alicui quo se tegat, involvat dare. 470.
mnumn, mnun mñan, mùñatun vocantur omnia vasa quæ prius plena, modo sunt vacua.
mnumn, mnun mnatubinge veichi ralli agedum, quid moraris? Datum tibi ferculum comedere diutius ne tardes.
mnumn, mnun mñaln prolongare funem. item. moras trahere, nectere; rem prorogare, procrastinare: omnes moras interponere; rem usque & usque differre. 421. 476.
mñen, mñetun mñen, mñetun in balneis, flumine lavari. 431.
mñumn mñumn restituo, reddo. 421.
mo mo 290.
mongen mongen vita, salus, usura hujus lucis; humanæ vitæ curriculum, cursus, periodus, usus. item. valetudo, sanitas; valerel commoda & firma satis valetudine uti. item. vivo, vitam agere, degere, colere; vitam & spiritum ducere.
mongen mongetun convalescere, reviviscere, a mortuis surgere, resurgere: ad vitam redire, reverti, remigrare.
mongen mongetuiaun aliena misericordia vivere, tristi mendicitate vitam trahere, producere; emendicata stipe vitam degere, tolerare.
mongen mongeln vitam tribuere, dare; saluti esse; vitam, salutem afferre. item. alo, pasco, sustineo, sustento. 461. 465. 499.
moyu moyu mamma, mamilla, uber.
moyu moyun sugo: lac ex mammis ore elicere, haurire.
moyu moyolu, moyulu lactens.
moyu moyuln infantem lactare; uberibus admovere. 445. 446. 447.
mol mol herbæ species quam equus appetit. 412.
moll moll semper. item. nudus, omni veste vacuus.
moll mollngen nudum esse; semper esse.
moll moll antù mo in omne ævum.
moll moll quiñe unusquisque, quisque, singuli.
moll moll quiñe antù quotidie.
moll mollknon nudo, denudo; veste aliquem exuere, spoliare. 467. 468. 540.
molle molle arbor pomumque, unde potum conficiunt. 398.
mollbùn, molvùn mollbùn, molvùn sanguis, cruor. item. sanguinem emittere, sanguine perfundi.
mollbùn, molvùn mollvùntun, mollvùln cruento; sanguine inficere, aspergere, maculare. 457. 503. 536.
mom mom 221.
mon mon necessitas: opus est. adhibetur absque Transitione 92. 93.
mon inche molaimi mea opera non indiges.
mon eimi molan non opus est mihi tuo auxilio, consiho, &c. te convento. item. valeo.
mon chumtn mobui quanti indicarunt? item. mereor, promereor, dignum esse aliqua re.
mon tpunmui ta mi ñuaiaun dignus es qui vapules.
mon glamnmullei ta mi yavuduamngen tua pervicacia, pertinacia, naturæ asperitas meretur reprehensionem, vituperationem, objurgationem. 4. 522. 527.
moñ moñ fertilis, fœcundus, ferax, uber.
moñ moñ tipantu annus fertilis, fœcundus, in quo magna agrorum ubertas. 413.
montun montun elabor, evado, effugio, erumpo, evolo. ex alicujus manibus se proripere: imminenti periculo se eximere, eripere, subtrahere; laqueis se exuere.
montun montuln periculo aliquem liberare, laqueis illum explicare, expedire; ex periculo eripere; a vi & hoste incolumem præstare. 529. 598. 662.
moncol moncol integrum, cui nihil abest; nihil est imminutum. 436. 555.
moñmahue moñmahue ejusdem gentis, familiæ, nominis: est mihi cum illo jus cognationis: cognatione mihi conjunctus est: communione sanguinis devincti sumus. 758. 501. 502.
mpu mpu ala, penna.
mpu mpun alas movere, agitare, exagitare. 389. 39.
mrin mrin ita in angustiis hærere, ut nec progredi, nec regredi possit. item: qui respirandi difficultate laborat; suspiriosus, asthmaticus, anhelator. 490. 535.
mrùln mrùln grunnio, grunnitus. 372.
mrùncùhue mrùncùhue pectus quadrupedis. 445.
mta, mtang mta, mtang cornu.
mta, mtang mtatun cornu petere, pugnare, ferire. 364.
mtrann, mtrancùn mtrann, mtrancùn fustem alicui vehementer impingere: fustibus aliquem cædere, percutere, debilitare. 528.
mtn mtn solum, tantum, tantummodo, duntaxat.
mtn mtenn, mtnmtn eo pervenire ut attingat; sed non ut terminos aut limites ullatenus transeat, excedat.
mtn vei ñi mtentubiel accepi hoc & nihil amplius. 286. 545. 550.
mta mta bardum, solox, crassum.
mta mtabuù filum crassum; minime tenue aut subtile. 472.
mtatun mtatun lascivire, vitulascere; se invicem atrectare; petulanter colludere. 490.
mtnquel mtnquel vacerra, palus, vallus.
mtnquel mtnquen, mtncùn vacerram figere, infigere.
mtnquel mtnqueln, mtncùln vallare.
mtnquel mtncùhue malleus ligneus. 531. 554.
mteun, mteulangmn mteun, mteulangmn insidiose, perfidiose, per insidias occidere: perfidum, fœdifragum esse; insidias struere; insidiis petere; necem alicui machinari: ex insidiis interire. a tergo adoriri. 484.
mtoun mtoun quatio, concutio, decutio, excutio.
mtoun mtocuùtun manibus plaudere. 404. 449.
mtoln mtoln repulsam dare.
mtoln mtol repulsa. 449.
mtrm, mtùm mtrm, mtùm vocatio.
mtrm, mtùm mtmn voco, arcesso, accio, inclamo.
mtrm, mtùm mtmvaln arcesso; congere, convocare. 532. 533.
mtùrn, mtùrcùn, mtorn, mtorcùn mtùrn, mtùrcùn, mtorn, mtorcùn offendo, cespito: in limine offendere; in lapidem incidere, incurrere; ad lapidem offendere.
mtùrn, mtùrcùn, mtorn, mtorcùn mtorùln offendiculum ponere. 452. 485.
mu mu 116. 271. 272. 288: 2.
muchan muchan osculum, suavium, basium. item. osculor, deosculor; oscula figere, imrpimere: suaviari, basiari. 443.
mudai, murai mudai, murai potus hordeaceus. 477.
mudin mudin periculum præcavere,evitare; providere ne quid fiat. 532.
mui mui panus, tuber, tumor, inflatio.
mui muin tumere, turgere; tumidum, turgidum, inflatum, tumefactum esse. 534.
muien muien cibum, potumve novum delibare; summis labris attingere; primoribus labris gustare, degustare. 478.
mum, mom mum, mom 221. 781.
muna muna mediocriter, modice, satis, affatim.
muna munan sufficere, satis esse: satis multa possideo; his contentis sum.
muna munape sufficit, satis est.
muna muna amon modice procedere, quantum satis est.
muna munahue pauci dies, menses, anni sunt, cum…
muna muna pu non longe abest.
muna muna huentu staturæ mediocris: mediocriter doctus, efficax. 461. 514. 519. 540. 543.
muña muña mox ut.
muña muñan capio; tantam hominum frequentiam Templum non capit. 478.
munun, munuln munun, munuln paleam in manipulos ad vaticinandum colligere. 485.
musca musca potus pinguis ex maicio. 477.
muti, motte muti, motte triticum, maicium coctum. 475.
mùtircùn mùtircùn labiorum dum sugunt vel contrahuntur, sonus. 443.
mùtun mùtun acidum, acerbum esse; habere acrimoniam, acorem: acessere.
muchai, mutai muchai, mutai statim, continuo, illico, e vestigio. actutum, confestim. 540.
mùchi mùchi grana unde Puelches potum conficiunt. 479.
mùdencùn mùdencùn auro vel argento aliquid includere. 469.
mùngel mùngel profecto, sane, certe, hercle, me hercle.
mùngel mùngeltun credo, pro certo habeo: in animum induco; mihi persuadeo ita esse: adducor ut credam. 480.
mùn mùn fornicari.
mùn mùngevoe impudica mulier, lasciva, libidinosa. 489. 490.
mùmln mùmln orno, exorno, excolo; se ad speciem comparare, comere, componere. 470.
mùnchùn mùnchùn quatio, concutio, decutio, pulverem excutere. 470.
mùntun mùntun rapio, arripio, abripio, præripio. 484.
mupin mupin veritas, verum, vere; verum dicere.
mupin mupiltun, mupitun credo. v. mungel, mungeltun. hic supra.
mùr mùr par turturum, perdicum: jugum boum.
mùr mùrln, mùrknon æquare, adæquare, æquiparare.
mùr quiñe mur huaca yugum boum.
mùr mùrhuen amicorum summa conjunctio qui nec animo nec loco separantur. 364. 514. 548. 567.
mùri mùri sic se appellant invicem mulieres vel a mùrn esse pares, æquales; vel a mùrin. 487. 502.
mùrin, mùritun mùrin, mùritun zelotypia uxoris; zelotypam esse. 487.
murque murque farina tosta.
murque murquen farinam torrere.
murque murqueln torrere curare. 474.
mutrai, muchai mutrai, muchai statim, quamprimum, illico, actutum; momento temporis; nunc modo.
mutrai, muchai muchaiquechi continuo, omni momento.
mutrai, muchai quiñe mutai mo hoc momento, nunc jam. 540.
mutu mutu utique: non committam, ut desim. item supra, intus. 519. 526.
mullin mullin a principio, ab origine, a stipite, lineâ rectâ. 502. 526.
muquù muquù cervix, collum. 445.
nahue, ñahue, ñau nahue, ñahue, ñau Patris filia. 501.
nahuel nahuel tigris. 375.
naûun, nayùn naûun, nayùn irascor, succenseo, sum proclivis ad iram. 365. 486.
nal nal 288.
naln naln invadio, adorior, aggredior: prœlium committere; signa conferre; manus cum hoste conserere, concurrere, confligere. 532.
naltun naltun vinculis hominem vel se solvere, exsolvere, exurere, liberare, eximere, expedire. 366. item. equum solvere, dissolvere; vel dissolvi seu se dissolvere.
namun namun pes, crus.
namun namuntun pedibus iter facere.
namun namuntuche pedes, pedes iens.
namun epu namun Indus miles. 451. 452. 453.
napùmn, mapmn napùmn, napmn aquâ aliquid madefacere, macerare.
napùmn, mapmn nafn aqua aliquid mollescere, lentescere, madefieri. 432.
nancan nancan 369. 489.
nancan nancan tehua canis, catella ad venerem concitata.
nancan nancan huerquen speculator, explorator, emissarius. 501.
ñape ñape cancer piscibus hamo capiendis inserviens. 395.
ñapùd, llapd ñapùd, llapd grando.
ñapùd, llapd ñapùdi grando de cœlo ruit, delabitur, præcipitat; præceps cadit horrida grando. 347.
ñañùn, ñañùng ñañùn, ñañùng socrus, nurus. 504.
naiqui, nasqui, ñaiqui naiqui, nasqui, ñaiqui felis, catus, ælurus. 368.
naû, nau naû, nau infra: descensus, descensio: facilis descensus averni; at revocare gradum hoc opus, hic labor est.
naû, nau naûn descendo, demitto: cessare, minui.
naû, nau naûi ñi ùllcun jam furor cessat; ira defervuit; resedit iræ impetus, remisit, quievit.
naû, nau naû llanca duodecim solutiones integræ, mulcta imposita illi qui Caciquium occidit.
naû, nau naûal descensus.
naûùmn, nacmn naûùmn, nacmn nacmn v. nacùmn  significat 1mo. descendo, demitto. 2do. hominem dejicere, deturbare, prosternere, præcipitem in terram dare.
naûùmn, nacmn muchai nacmaeimi 3tio. opus facere, perficere, finire.
naûùmn, nacmn inei ñi nacmel tva hoc opus cujus est. 4to. fornicari, modeste & metaphorice. De reliquo nacmn non est æquivocum. 482. 1. 360. 433. 488. 521. 569.
necùl necùl cursus, curriculum.
necùl necùln curo, curso, cursito.
necùl neculln equos, mulos ad cursum v. currendum urgere, excitare. 370. 372.
nengn nengn moveri, agitari.
nengn nengmn moveo, agito.
nengn nengmlabin ne attigi quidem. 320. 450.
nehuen nehuen vires, fortitudo, vis, violentia.
nehuen nehuen ngei corporis viribus præcellit: prævalidus est; tam robore corporis, quam animi firmitate præstat.
nehuen nehuentun, nehueln, nehueltun vim alicui adhibere: aliquem invadere, adoriri, aggredi. 461. 465. 530.
neyùn neyùn spiro, respiro.
neyùn neyùn, neûùn spiritum ducere. 446.
nemel nemel verbum, sensus, sensum, sententia, judicium, opinio, documentum. item. mandatum, nuncius. 443. 444.
nepen nepen vigilare, experrectum esse.
nepen nepeln expergiscor; somnum excutere; somno solvi; e somno v. de somno excitari. 437.
nerm nerm pulex. 378.
nengn, nngn nengn, nngn linqui animo; deliquium animi pati; metu exanimari. 534. 535.
nien nien habeo, teneo.
nien nieln dare; ut alius habeat efficere. item rem alterius depositam servare.
nien nielduamn rei pulchritudine capi, allici, affici, teneri. item. nimio studio in aliquem inclinare; studiose alicui favere; plus justo illi tribuere; plus quam par est, illi deterre; præter modum alicui studere; omnia illius cause velle.
nien meta nien ulnis gerere; inter manus affere, gestare. 
nien quintu nien inspectare; coram & in conspectu habere: præsentem & spectantem esse. item curare; curam alicui rei impendere, adhibere.
nien nieun sibi temperare; continere se; abstineo, parco. 421. 489.
ningai ningai fastidium, satietas, tædium.
ningai ningai puetun fastidio esse alicui; offendere alicujus animum; fastidium illi afferre; ingratum esse & putidum: stomachum movere; offendi quorundam aspectu, quæ oculi ferre non possunt.
niùtun niùtun sanguinem, lacrymas sistere. 457.
nma nma 211. 287.
no no 116. 117. 272. 288: 1: 2.
nongin nongin segetes, sementem obnubi. 413.
notrn notrn fortis durus & extensus.
notrn notrmn extendendo rectum facere, dirigere. 452.
notru notru prunus. 398.
no no 271. 272.
nopiñn, nopin nopiñn, nopin vinco, convinco, coarguo, supero: paucissimus verbis hominem conficiam; nullo negotio convincam; gladio illum plumbeo jugulabo.
nopiñn, nopin nopiñgen adducis me, ut tibi assentiar. 482. 526. 532. 533.
ñotun ñotun flumen trajicere, traducere, transire: rate aut plaustro transvehi: scopulos prætervehi: aditum, montis jugum superare, transgredi, transire, transcendere. item. sponsionem facere; sponsione aliquem lacessere.
ñotun notulefn sponsionem facere quis currat citius.
ñotun notucullin auctio, auctionem facere: pro bonis subhastatis, hastæ subjectis, sub hasta aut præconis voce venire jussis; plus cæteris offerre.
ñotun notucan protero, obtero, pesundo, conculco. Nihil illi obstitit, quo minus destinata perageret; omnia libidini posthabuit; nihil pensi habuit, dum vinceret. item. contendo, decerto, altercor: contra torrentem niti: contentionis funem trahere: duriorem se præbere. 484. 563.
ñon, ñontun ñon, ñontun fluvium trajicere.
ñon, ñontun nontun illuc transire.
ñon, ñontun nopan huc transire.
ñon, ñontun noltun eo, illuc transportare.
ñon, ñontun nolpan, nolpatun huc transportare, transvehere.
ñon, ñontun nontuhue portus.
ñon, ñontun nome ultra, trans. 431.  433. 533.
nor nor rectus, directus.
nor norn rectum, directum esse.
nor norln, normn rectum facere, dirigere. 555.
nucu nucu bubo. 382.
numun, ñumun numun, ñumun oleo, redoleo, suboleo; odorem emittere: odoror, olfacio: odorem percipio. item odoratus; odoris, odorandi sensus.
numun, ñumun numuln odorum, odoratum, odoriferum esse.
numun, ñumun nùmuln jento, jentaculum fumere. 443.
nùfcù nùfcù ulna.
nùfcù nùfcùtun ulnâ metior, dimetior. 555.
nudo, ñudo, nùdo nudo, ñudo, nùdo extremum: pars inferior, posterior; exterior pars fundi. item. clunes, nates.
nudo, ñudo, nùdo ndo mamll pali, ligni pars crassior, inferior.
nudo, ñudo, nùdo nùdo huampu puppis.
nudo, ñudo, nùdo nùdo ruca domûs pars posterior. 404. 451. 517. 557.
nùdol nùdol dux, princeps exercitus, factionis, militiæ.
nùdol nùdolen esse ducem &c. 498.
nùhuircùn, nùhuirclen nùhuircùn, nùhuirclen collum instar ciconiæ distendere, producere. 445.
nùyù nùyù schupones: plantæ quarum succum sugunt, ore extrahunt.
nùyù nùyùhue locus schuponibus abundans.
nùyù nùûùn, nùyùtun schupones legere, colligere, extrahere. 409.
nùûùn nùûùn terræ motus.
nùûùn nùûùquei terra tremit, contremiscit. 360.
nùlan nùlan aperio, recludo, patefacio, resero.
nùlan nùlai porta patet.
nùlan nùlabin ñi piuque omnia mea consilia, animi sensa, latebras, recessus intimos ipsi patefeci, aperui.
nùlan nlaln aperiri, recludi, patere; alteri patefacere. 518. 519.
nùlcùtun nùcùltun aciculis prehendere, figere, tenere, infibulare, fibulam injicere. 473.
nùn nùn pugno, capio, sumo, accipio.
nùn quiñe nún quantum pugnus capit. 449. 450.
ncrún ncrún cingo.
ncrún ncrúhue zona, cingulum. 469.
npdnpd npdnpd herb. 410.
nùpu, coùll nùpu, coùll funes sylvestres. 402.
núrin núrin incanto, excanto: carminibus aut cantionibus aliquem ligare, in aliam formam mutare.
núrin núrúfn clausum esse.
núrin núrúftun includere, concludere; portas claudere; fores, portas, januam obdere, occludere, oppilare: pessulum ostio obdere: repagulis valvas munire, firmare: epistolas complicare, obsignare. 484. 518.
nútam nútam fabella, narratio, apologus, lepida narratio, festivum commentum.
nútam nútamcan narro, memoro, refero. item. cum aliquo familiariter agere, familiares sermones conferre. 562.
nútaun nútaun clamo, vociferor, clamito, inconditas voces, clamorem edere. 486.
ñamn ñamn mori, vitam finire, mortalitatem explere; perire: vita functus est; cessit e vita: vitæ fabulam peregit; corporis vinculis exsolutus est; stadium vitæ decurrit, evanuit, contabuit.
ñamn ñamln perdo; disperdere, evertere, destruere, dissipare, profundere. 364. 532.
ñamcúln ñamcúln caput alicujus palo, hastæ, lanceæ infigere. 532.
ñapeñ ñapeñ homo pacificus.
ñapeñ ñapeñn pacificum esse. 480.
núcúm, ncm núcúm, ncm locus apricus.
núcúm, ncm ncmtun apricor: apricatione calescere: quærere quo se protegat; quo frigoris vim propellat; quo se muniat contra frigoris vim & inclementiam. 559.
ñedqueñ ñedqueñ arrogans, insolens, elatus: qui nimium sibi sumit & arrogat. item. audax: projectæ audaciæ homo.
ñedqueñ ñedqueñn esse. &c. 483.
ñehuen ñehuen rete, cassis: sagena.
ñehuen ñehuentun retia mittere, tendere, laxare. 395.
nenghue nenghue fructus roboris. 398.
neún neún a lachrymis cessare, tacere, silere. 440.
ñifn ñifn ad auras excitari; liberiore aura, aere frui: areo, exaresco.
ñifn ñipmn liberiori aeri, vento exponere; sicco, exsicco, arefacio. 431.
ñicúfcún ñicúfcún nicto, conniveo. 440.
ñidhuen ñidhuen suspendo; suspendio neco. 528.
ñampilñ ñampilñ deambulo, inambulo, spatior, ambulationem facere. 452.
ñeñe ñeñe consobrini. 501.
ñillhue ñillhue herb. 410.
ñocha ñocha herba ex qua funes, corbesque conficiunt. 412.
ñodún ñodún vello: pilos, plumas evellere: glabro, deglabro. 458.
ñom ñom taciturnus, pacificus, honestus.
ñom ñomclen esse taciturnum, &c. 480. 514.
ñonque ñonque vellus seu pellis arietis culcitæ v. culcitræ laneæ vicem supplens. 520.
ñon ñon tædet ista toties audire: sæpe repetita satietatem afferunt; fastidium pariunt. 476.
ñoño ñoño consocer. 504.
ñaiqui, ñarqui, ñasqui ñaiqui, ñarqui, ñasqui felis, catus, ælurus. 368.
ñua ñua vafer, veterator, callidus, subdolus, versipellis, sceleratus, nebulo.
ñua ñua domo impudica mulier, lasciva, libidinosa, vulgatæ ac venalis pudicitiæ, omnium prostituta libidini.
ñua ñuan lustrari, scortari, pergræcari.
ñua ñualcan ad luxuriam, lasciviam, libidinem provocare. 489. 490.
ñuin ñuin aberrare a via; a recto tramite deflectere. item. tero trituro: grana ex spicis in area excutere.
ñuin ñuin prun tripudium, saltatio, chorea triturantium: nam Indi ipsi Indæque saltando cantandoque grana ex spicis noctu in area excutiunt. 413. 493. 564.
ñulln ñulln fugere, aufugere: abdere se in aliquem locum; latebris se occultare, se in latebras conjicere, se in locum abditum detrudere: alicubi delitescere.
ñulln ñullvoe domo publica meretrix, prostituta; vulgare scortum. 489. 490.
ñumcudi ñumcudi lapis quo utraque manu supra alium lapidem terunt, molunt. 520.
ñuque ñuque mater, matertera.
ñuque ñuquentu noverca. 501. 504.
núcofcún núcofcún labiorum nimia compressio; labia nimis comprimere. 443.
núdúfn, núdúfcan núdúfn, núdúfcan suo, consuo, assuo: refarcio. 473.
ñullutun ñullutun pilos emittere, renovare, pellem mutare. 366. 376.
núincùin núincùin farinario cribro succernere; farinam subcerniculis purgare, excutere. item. panem in micas friare; digitis comminuere. 476.
númun númun narro, accuso, criminor. 526.
númitun númitun dispersa, prolapsa in terram, solum, pavimentum colligere, attollere, sustolere. 421. 476.
ollan ollan carnem bene coctam esse. 476.
ollon ollon ambitus, circuitus, anfractus. item. ambio; circumdo, cingo, circumeo, per circuitum iter facere: præstat per dispendium ire, quam compendio perire.
ollon olloln, olloltun urbem obsidere, obsidione cingere, obsessam tenere: coronâ urbem claudere; sepire militum copiis: hominem circumdare, circumstare, circumsistere, tenere undique.
ollon ollol ambitus: in orbem, in gyrum. 493. 532.
oñonn, oñonclen oñonn, oñonclen sub alicujus præsidio, patrocinio, tutela esse. 342.
oñoimi oñoimi cœtus, balena, cete. 392.
opun opun plenum esse. item. res perfecta, cui nihil abest, deest; ad unguem facta; omnibus numeris absoluta.
opun opun piriña frænum una cum habenis, capistro, &c.
opun opuntu redundantia, affluentia, cibi reliquæ, & quidquid superfluit, superest, redundat.
opun opuln impleo, expleo, repleo, compleo. 475. 478. 567. 569.
orcún orcún medicinam ad vomendum, vomitandum sumere. 536.
ofcún ofcún sorbere, delibare, gustare, experiri res liquidas. 476.
oún, huaún oún, huaún domum perplui, perpluere. 429. 518.
ovicha ovicha ovis, bidens: pecus ovinum.
ovicha allca, vúta ovisa aries.
ovicha entucudan ovisa vervex.
ovicha pichi alca ovisa agnus.
ovicha domo ovisa ovis.
ovicha ullcha ovisa ovis horna, quæ nondum peperit. 12. 363.
ovúlln ovúlln sorbere, delibare, summis labris aliquid attingere; primoribus labris gustare, degustare. item. arcanum, secretum continere, tegere, abscondere. 476. 479.
pa pa 76. 79. 213. 287.
pabdcon, pavúdcun pabdcon, pavúdcun vesica. 456.
pab, paf, pav pab, paf, pav tumor, tuber, vomica, apostema, suppuratio.
pab, paf, pav pafn vomica dirupta est; vomicæ sanies erupit.
pab, paf, pav pabln, papmn rumpere, dirumpere. 535.
pacarua pacarua bufo. 378.
pacacha pacacha Indorum poculum majus, seu machina lignea ex altera parte angustior, cui Indus os applicat; ex altera vero parte amplissima, ubi potum liberaliter infundunt; ut per canalem in os Indi delapsus arentem ipsius animam pascat, recreet, refocillet. 479.
pachiùn pachiùn panis micas, farinam, siliquas pugno dispergere. 386.
padal padal integumentum quod tecto imponunt.
padún padún onus humeris portare, tollere. 517.
padal padaln, padaltun domum tegere, obtegere. 517.
pangi pangi leo, leæna.
pangi pichi pangi leonis catulus.
pangi pangi namun herb. 375. 410.
pahua pahua hernia, ramex, enterocéle.
pahua pahuan, pahuatun enterocelicus, herniosus sum. 535.
pai, papai pai, papai ita filiæ matrem appellant. 506. item.  ita puellæ vetulas in signum reverentiæ.
paicha paicha grana vitrea veneta filo inserta, collecta, colligata.
paicha paichan, paichaln, paichaltun filum calculis inserere: filo calculorum lineam ducere. item. implico, irretio. item. serere discordias; alterum alteri criminari atque omnes inter se committere. 469. 473. 484.
paingo, ngamno paingo, ngamno frustra. 201.
paillan, paillalen paillan, paillalen supinum jacere. item. tranquillum, quietum, pacatum esse: nullo bello turbari, summa pace frui. item. manifestum, clarum, perspicuum, apertum, minime obscurum esse.
paillan, paillalen paillaln, paillaknon supinum collocare. item. rixam, turbam, discordias sedare, componere; dissidentes aut tumultuantes in concordiam adducere: ut redeant in gratiam efficere. 452. 480.
paine paine cæruleum, cynaeum: cæruleo colore tinctum, fusum. 417.
paûun paûun barba.
paûun paûunn barbam habere, alere, nutrire.
paûun payuntun barbam abradere. 458.
pal pal crux sidus Australe. 333.
pal pal lignum quo terram fodiunt, aperiunt foramina.
pal paln hoc ligno sic uti. 568.
pala pala pedes instar anseris depressi. 462.
palin palin harpasto ludere.
palin palitun idem.
palin pali globulus ligneus, quem ad metam vel aliter impellunt.
palin uùño, uño harpastum: seu baculus qui inferius in figuram sphæricam ita desinit, ac si quidam globus vel globulus ipsius extremitati adhæreret. Est hic ludus inter Indos Chilenses perfrequens, & ad eum undequaque concurrentes, vestes, equos, frænum, calcaria, &c. si aut nî Titius vicerit, spondent. 563.
palu palu amita. item. amitinus. 501. 769.
palm palm lacertus, lacerta. 376.
pana, paña pana, paña jecur, hepar. 455.
panun, panunn panun, panunn farinam tostam vel quid simile, siccam, incoctam edere. 476.
papaf papaf loquax, dicax, garrulus, blatero, rabula, Architæ crepitaculum. 483.
pataca pataca centum, centuria.
pataca patacan esse centum. 545. 547.
pataran pataran plicare, complicare. 470.
patiru, pachiru, pachiso; Parde, padrè, paye patiru, pachiru, pachiso; Parde, padrè, paye Pater, Religiosus, Clericus. 498.
pchù, pichi pchù, pichi parvus, pusillus, exiguus, modicus.
pchù, pichi pchùn, pichin parum, paulum, paululum, pauxillum, nihil admodum.
pchù, pichi pchùln minuere, diminuere, præcidere, decurtare, aliqua omittere, præterire, prætermittere.
pchù, pichi pchùnman parum morari, cunctari.
pchù, pichi pchùnma, pichinma exiguo tempore, parvo intervallo. 461. 543.
pchon, pchonn pchon, pchonn fumo: fumum emittere: ignem tectis adjicere, subjicere, admovere; faces ad urbis incendium immittere, conjicere, jactare. 352.
pcon pcon brachia infantibus, uti solent, adurere vel ut liberentur aut præserventur a scabie; vel ut hunc anticipatum calorem, quando illis post obitum mare erit trajiciendum, secum, ut aiunt, asportent. 354.
pd pd densus, spissus, condensus.
pd pdn densum, spissum, condensum esse.
pdhuin pdhuin hirudo, sanguisuga. 364. 378.
pe pe 214.
pchangn, pchancun pchangn, pchancun remotum separatum, disjunctum esse.
pchangn, pchancun pchangmn, pchangtun separare, sejungere, removere, abstrahere: solum, remotum fine arbitris deprehendere. 532.
pechuñn pechuñn insidias alicui parare, comparare, opponere, instruere, moliri, machinari, ponere, tendere, collocare: insidiis aliquem petere, appetere: insidior. item. vigilias, excubias agere; in speculis esse. 532.
pecotun pecotun resarcio. 473.
pedan, pedantun pedan, pedantun invenio, reperio. 421.
pengen pengen appareo.
pengen pengelai nusquam apparet homo ille.
pengen pengei jam tandem apparuit, repertus, inventus est.
pengen cheu pengei veichi dngu ubi istud accidit; unde illud scitur.
pengen pengeln ostendo, monstro, demonstro, indico.
pengen tva ta mi pengelbin formula propinandi: En hoc tibi demonstro: scilicet ut vinum, potum ore, canthari fundum oculis hauriat, percipiat. 421. 479. 528. 571.
pengellen pengellen verruca. 462.
pehuen pehuen pinus.
pehuen pehuenche Indi qui montes Andes incolunt.
pel pel faux, guttur.
pel quiñe pel tot grana vitrea filo inserta ut pro monili sufficient: monile, murenula.
pel cùme pel suavis, plena, dulcis, clara, canora, sonora vox.
pel peltun plane & asperte loqui. 445. 447.
pelcu pelcu privignus. item. vitricus.
pelcu pelcu votm privignus. 
pelcu pelcu ñahue privigna.
pelcu pelcu chao vitricus. 504.
pele, pelle, pede pele, pelle, pede lutum. 428.
peleva peleva frontis anguli. 436.
pelon pelon lux, lumen, splendor. item. lumen oculorum, visus.
pelon pelolen vigilare, experrectum esse.
pelon peloln lumen, facem alicui præferre: a sole omnia collucent & illustrantur: lumen oculorum restituere, illuminare. 459.
pellùm, pelùm pellùm, pelùm hospes.
pellùm, pelùm pellùmn, pelùmtun hospitio aliquem accipere; suis tectis, domo, ædibus excipere. item. diversari, divertere apud aliquem. Est inter illos superstitio vel delirium, ut quando ignis multas spargit scintillas; aut Loica ad januam cantat; credant adventuros esse hospites. 518. 519.
pellad pellad pruina. 348.
pellpelln pellpelln metu contremiscere, terrore concuti. 486.
pellu pellu concha. item. muliebria.
pen, peel pen, peel lucrum, quæstus: bona labore parta; laboris & industriae fructus. item. video, cerno, aspicio, oculis percipio; acquiro, invenio, reperio.
pen, peel chuchi mi pemon tvei ubi id invenisti, lucri fecisti, comparasti, acquisivisti, lucratus es?
pen, peel pehuentun virum cognoscere.
pen, peel pehuentunolu virgo.
pen, peel peleln ostendere, monstrare.
pen, peel pelelduam documentum ex proprio vel alieno damno.
pen, peel pelelduamn dare ex proprio vel alieno periculo documentum, alieno malo, damno, periculo sapere, doceri.
pen, peel petun recupero, recipio, invenio.
pen, peel peye peyequen, peye peyequebin ta ñi huerilcan iniquitatem meam ego cognosco: & peccatum meum contra me est semper.
pen, peel peknon animo aut mente fingere, concipere; imaginari; aliquid cogitatione moliri.
pen, peel peknouquebin ta ñi laial imaginor me moriturum.
pen, peel pecùyenn, pecùyenaimi veniet, veniet illud tempus: erit, aderit, illucesset aliquando dies illa; cum…
pen, peel pecùyeni veichi domo menstrua.
pen, peel muchai peaimi v. penmauaimi v. pemoaimi v. penmuaimi mox videbis tuo damno, experieris &c. 421. 422. 440. 481. 482.
penchu penchu ante.
penchu penchun, penchulen antecedere, præcedere, priorem locum occupare.
penchu penchuln anticipo, antecapio, præverto. 544. 546. 563.
penca penca cucurbitæ species. 409.
peñn, penùn peñn, penùn marcesco, languesco. 416.
peñi peñi frater. item. patruelis, consobrinus.
peñi peñihuen frater consanguineus; uterinus frater.
peñi peñiun omnes fratres collective sumpti. item. amore geminos esse; amicitiam cum aliquo conjungere, contrahere, inire, instituere: in alicujus amicitiam recipi. 501. 502. 503.
pepi pepi 60. 61.
pepi pepin possum: frequentius est negativum quando solum.
pepi pepilan non possum.
pepi pepiln compono, apto, orno, apparo, instruo, concinno, dispono, venusto, excolo, exorno.
pepi pepilun cultus, elegantia, ornatus, concinnitas: cerussa, pigmentum, purpurissum; medicamenta candoris: capillos arte medicari, tingere, venustare; ad speciem decoris promittere; frangere in gradus: faciem fuco & pigmentis illinere: naturalem oris colorem fucato nitore ementiri. item. accingere se, se præparare, expedire, comparare ad iter, munus obeundum.
pepi pepium cultus, habitus, vestis, luxus. 60. 466. 470.
pequeñ pequeñ Asio. 383.
percan percan mucus, mucor.
percan percann, percantun mucesco, mucorem contrahere; musco affici, infici; mucidum fieri. 420. 476.
perimon, perimol, perimontu perimon, perimol, perimontu res mira, mirabilis, prodigio similis: miraculum.
perimon, perimol, perimontu perimoln, perimontun edi miracula, prodigia. 515. 343.
perper perper fæx.
perper perpern fæces dari. 477.
perquin perquin crista, jubæ.
perquin perquinhua 389. 413.
percùn percùn pedo: ventosa efflatio; crepat a tergo sonus. 458.
petu petu etiam nunc, adhuc.
petu petuln persevero, persto, duro, permaneo, persisto.
petu petu mangi leuvu? petuli an persistit, adhuc durat fluminis inundatio? durat, persistit. 433.
peucu peucu accipiter. 380.
peuma peuma somnium, insomnium, visum somnii. item. felicitas, fortuna prospera, secunda.
peuma ngen peuma felix, faustus, fortunatus.
peuma ùto peuma infortunium, fortuna adversa, infelicitas.
peuma peuman per quietem mihi visus est; dormienti objecta mihi est ejus imago.
peuma peumangen fortuna secunda uti: omnia illi peropportune cadunt; ex sententia cedunt. 437. 438. 482. 480.
peun, peutun peun, peutun vereor, suspicor, subvereor. 486.
peul peul vorago, vortex.
peul peuln aquam circumagi: equum circumducere, circumagere. 429.
peuca, peucachi peuca, peucachi opportune, tempestive, in tempore. 540.
peùn, peùn cùyen, peùl, peùngen peùn, peùn cùyen, peùl, peùngen ver, vernum tempus: folia erumpere, arbores revirescere, germinare, pullulare; foliis, floribus vestiri. 404. 539.
piann, piancùn piann, piancùn albescere, refulgere. 418.
pivun, pivuñ pivun, pivuñ putris, tabidus, putridus, cariosus.
pivun, pivuñ pivuñn exedi, confici, contabescere: putresco, tabesco, tabeo. 476.
pichuñ pichuñ pluma, plumula.
pichuñ pichuñn plumesco, plumo. 389.
picur, picr picur, picr solea, lingulaca. 392.
pichùln, pichúlcan pichùln, pichúlcan frumentum ventilare; ventilabro excernere, purgare. 558.
picu picu polus arcticus, septentrio, Borealis pars.
picu picun ad septentrionem vergere: ventum septentrionalem esse. 558.
pidcu pidcu phaseoli & maicium simul cocta. 475.
pideñ, piseñ pideñ, piseñ avis. 381.
pidll pidll domus pars superior. 517.
pidcuñ pidcuñ figuræ pyramidalis. 516.
pingda pingda avicula valde parva & multo pulcherrima, tum ob plumulas versicolores pulcherrimas, tum præcipue ob volatum, qui in duplici motu consistit; altero quo aliud spatium quamvis perexiguum acquirit; altero, quo circa proprium centrum instar globuli se versat: tota hyeme rostro parieti aut arbori infixo ibi sine cibo, sine potu suspensa hærens permanensque; verno tempore revivit volatque miraculum naturæ, & mirabilis in omnibus Dei O. M. Providentiæ.
pidcun pidcun refrico, attero. 567.
pila pila, pilla pilla pila pila, pilla pilla pisc. 392.
pilcadn pilcadn mutilo, detrunco: truncam arborem reddere; cornua truncare; scapum a botro divellere; ramum ex arbore detruncare. 404. 364.
pilco pilco internodium, angustior fistula: guttur, gula.
pilco pilcotun internodio, fistula bibere. 404. 445. 536.
pichuichen pihuichen coluber, anguis, serpens volatilis, quem qui videt, vel audit sibilare, moritur: addo & qui non videt; uti visus est nemini. 376.
pilin, piliñ pilin, piliñ pruina, glacies.
pilin, piliñ pilin, piliñ gelo, glacio, congelo.
pilin, piliñ piluntu cahuellu equus subalbus.
pilin, piliñ pilintun, pilinman gelasco, congelasco, conglacio. Vinearum gemmæ frigore obriguerunt; segetes uredine exaruerunt; arborum, vinearum fructus in spe pruina decoxit. 347. 348. 413.
pilol pilol cavus, inanis.
pilol pilol voro dentes scabri, rubiginosi, putridi.
pilol piloln vacuum, inane esse.
pilol pilol cura 404. 427.
pilquern pilquern in orbem complicare. 404.
piltann, piltancùn piltann, piltancùn mutilo, detrunco.
piltann, piltancùn piltann, piltancùn hic supra. 404. 364.
pilu pilu surdus.
pilu pilun surdum esse. 463. 465.
pilun pilun auris, auricula.
pilun pilunn aures habere.
pilun pilunhueque plantago. 410. 439. 441.
pillañ pillañ causa prima, cui varios effectus naturæ E.g. Tonitrua, fulgura, fulmina, aliaque ejusmodi attribuunt.
pillañ pillañn tono, intono, detono, fulgurat, coruscat: crebris micat ignibus æther: fulmina erumpere, decidere. 315. 345. 348. 720.
pillúai pillúai sandapila, feretrum.
pillúai pllùain, pillúaitun feretrum conficere: portare. 437.
pillma pillma pila lusoria.
pillma pillmatun pila ludere; pilam reciprocare; ultro citroque jacere. 563.
pillmaiquen pillmaiquen hirundo. 387.
pillu pillu ardea, ardeola, ciconia. 381. 385.
pimun, pimon, pimotun pimun, pimon, pimotun spiro, flo, inflo: afflat, aspirat ventus: flatu lucernam extinguere, ignem accendere, excitare.
pimun, pimon, pimotun pilmocahue follis. 354. 558.
pimurcùn pimurcùn Harpastum tabaco suffire, V. palin. 797. Nam quoties harpasto ludunt, illud prius suffiunt tabaco; & sanguine agni, cujus caro inter collusores distribuitur, ungunt, perungunt. 563. 797.
pin pin dicere, jubere, certiorem facere, &c. V. a Nr. 234. usque ad 260.
pin pileln, pilleln dico, moneo, admoneo, certiorem facio, reddo.
pin pilelpran falsum alicui affingere; falso illum criminari: calumnior.
pin pilelentun callide aliquid quærere, elicere, exprimere, extorquere.
pin pillel cuse mensis Septembris.
pin pitun repeto, replico: oportet, necesse est, opus est pitui.
pin pivaln mittere ad dicendum, dictum: & quando est negativum pivallan: non interest, non refert; nihil ad rem. item. nolo, non consentio.
pin pinmaln, pinacmn irridere.
pin ngen pin Vates, Poeta.
pin piam dngu, piam piam rumusculi, rumor, fabella.
pin piknon dictum, mandatum relinquere. 58.
pilbù pilbù funis sylvestris. 402.
pipingen, pipiyen pipingen, pipiyen strepitus, tumultus, obstrepo: ultro citroque de aliis murmurare. 572. 573. 484.
piña piña certe; profecto, absque dubio. item. præterea.
piña piñalen manifestum, clarum, perspicuum, apertum, compertum, minime obscurum, certis indiciis, signis, argumentis comprobatum esse. 224. 526.
pinu pinu paleæ minutæ. 402.
piñu piñu pulmo. 455.
piñu piñu piñu piñu flocci nivis: cœlestis aquæ spuma, tacitarum vellus aquarum. 347.
pinunu, pinono pinunu, pinono pumex. 428.
pincún pincún stylo perforare.
pincún pincúhue stylus acutus.
pincún pincúllhue fistula, tibia. 562. 567.
piñom piñom uxoratus, nupta, conjux.
piñom mupin piñom quos sacro ritu Parochus matriomonio devinxit, rite conjunxit: qui matrimonii vinculo tenentur, & jugali vinco adjuncti.
piñom piñomhuen maritus & uxor. Indorum infidelum, & eorum, qui olim baptizati, postea morem Patriæ sunt secuti, matrimonia non esse verum ac sacramentalem contractum matrimonii inde satis constat, quod desit indissolubîlitas: nam mos Patriæ est, ut maritus uxorem repudiet, vendat, aut plures sibi conjungant. Ipsa etiam uxor maritum nonnunquam deserit, & vel nubit alteri vel domum suam revertitur. Si nubat alteri; solutiones datas a priori, sequens maritus restituit: si revertatur domum, & Consanguinei illam recipiant, admittant: hi solutiones restituunt, easdem vel æquivalentes, quæ ipsis fuerunt persolutæ: si maritus solutiones has acceptet, admittat, recipiat; debet etiam liberos matri restituere, præsertim si nullas vel paucas solutiones, quando illam duxit, persolvit. 713. 504.
piñuique, pinique piñuique, pinique vespertilio. 382.
pirca pirca paries. 517.
pire pire nix, grando.
pire pire mapu, pire mahuida Andes, Montes Chili, & qui totam Americam saltem meridionalem ab Austro septentrionem versus continua serie pervadunt, semper nivosi, Altissimique, & non pauci ignivomi & flammivomi.
pire piren, pideñ ningo: nix duos pedes alta jacuit; nivosæ rupes candent, nivalis dies; grandinat, grando de cœlo ruit, delabitur: præceps cadit horrida grando. 347 348. 492.
piru piru vermis, pestis.
piru piru cutan dolor dentium.
piru ngen piru qui habent supremum dominium in vermes, pestem. anilis superstitio: non enim Deum aut Sanctos vel medicos intelligunt: sed omnino alia sibi fingunt, imaginantur: unusquisque ad libitum.
piru pirun, pirutun vermiculor, verminor: vermiculis scatere. item. pestem grassari, sævire; per multos pestilentia decedere, infici, invadi.
piru pirutuln, pirutucan alium contagione afficere, inficere.
piru apmpiru, apmpirun cœtus, conventus; conventum agere, habere, convocare ad vermes depellendos, expellendos; ad pestem comprimendam, extinguendam. 376. 531. 535.
pisima, pisiman, notu pisiman pisima, pisiman, notu pisiman ludus a granis maicii, quibus ludunt, nomen trahens. 563.
pispisn pispisn pipio. 386.
pita, pitau pita, pitau callum. 458.
pitu pitun vitiligo.
pitu allhue pitu impetigo, scabies. 534.
pitucan pitucan canere fistula, inflare tibiam.
pitucan pitucahue fistula. 562.
pivaln pivaln 227. 806.
piutún piutún pendeo.
piutún piutúln suspendo. V. pùltun. 809. 470.
pivùlca pivùlca fistula bellica, tibia.
pivùlca pivúlcan illam inflare. 562.
pivúln pivúln sibilus, sibilum, machiorum dum curant medicantur, sibilandi modus. 562.
piuln piuln neo: pensa carpere, trahere quo filum deducas.
piuln piulu filum, stamen. 473.
piuque piuque cor, voluntas. item. arcanum, secretum.
piuque elcapiuquen secretum servare, abscondere.
piuque elupiuquen revelare. arcanum ego continere non valeo; plenus sum rimarum hac & istac perfluo: jam prurit animus & gestit secretum foras mittere. 199. 455. 460. 480. 491.
piur piur conchæ species.
piur piurn illas legere, colligere. 393.
pibn, pivln, pipmn pibn, pivln, pipmn sordes, excrementum per anum sordide ejicere. 458.
piùn piùn scalpo, scabo: prurigo, pruritus. 378. 449.
piaun piaun in gyrum se versare; convolvi; gyros agere, ducere. item. multa pati; multi miseriis & ærumnis premitur, opprimitur, malis & calamitatibus obruitur; jactatur malorum fluctibus; versatur in magnis miseriis gravissimam malorum tempestatem sustinet fortuna utitur insensa & iniquissima.
piaun calli piaupe abeat in malam crucem, malumque cruciatum.
piaun piauln in gyrum versare; aliquem in tricas conjicere; in litium contentionem incidere. 487. 488.
plai plai 402.
plcaûùn plcaûùn labor, delabor, lapsus, prolapsio. 532.
púlcha, plcha púlcha, plcha ruga.
púlcha, plcha púlchan, plchalen, rugosum esse.
púlcha, plcha plchaln in rugas contrahi, corrugari: frontem contrahere, caperare. 402. 470.
plpl plpl frutex, virgultum.
plpl plpln, plplcan se foliorum hujus fruticis seu virgulti succo perungere, uti solent Indæ, ut amentur. Idem faciunt Indi qui ngen huenu, Domini pluviæ vocantur; quod putent in ipsorum esse potestate aquas cælestes; & ut pluat efficere. Hi enim ut pluviæ quantum satis est, aut velint, de cælo detrahant; prædicta folia una cum aqua lapidibusque intra vas ligneum versant, volvunt, revolvunt: unde Indi ut experimant instare pluviam copiosam, magnam imbrium vim; dicunt suos ngen huenu rem strenue agere; lacertos movere, lapides exagitare. 348. 412.
ple ple versus; coram; &, etiam.
ple eimi ple coram te. 216. 619. 290: 22.
plnginn plnginn ossiculum vel spinam piscis intra fauces aut guttur hærere. 446.
plmi plmi crabro, asilus, œstrum; musca venenosa, virulenta. 388.
plol plol achores, tinea capitis; manantia capitis ulcera, capitis ulcusculis horridus. 535.
plqui plqui sagitta, spiculum.
plqui plqui huecubu veneficium, maleficium.
plqui plquitun arcum adducere, intendere. Quoties Indi contra Hispanos conjurant, est qui clanculum & incredibili secreto, omnibus ac singulis monstret parvam sagittam vel os tibiamve cujusdam ab ipsis quondam trucidati Hispani, tanquam certissimum conjurationis signum. 531.
pltayen pltayen porto, importo. 552.
púltun púltun pendeo.
púltun pltúln suspendo. V. piutun.. 808. 528. 530.
plu plu musca. 388.
plul plul cavum, inane, obliquum, tortuosum, deflexum.
plul pluln sic esse. 404.
pllcuma, púlcuma pllcuma, púlcuma sinus. 445.
pllcon pllcon 478. lutamentum.
pllú pllú anima, mens immortalis. 434. 519.
plu plu arbor qua florescente dicunt serendi tempus esse. 400.
pnarn, pnarcún, pnadn, pnadcun pnarn, pnarcún, pnadn, pnadcun hæreo, adæreo, inhæreo.
pnarn, pnarcún, pnadn, pnadcun pnal villcun polipodium.
pnarn, pnarcún, pnadn, pnadcun pñad spica, aristæ. 404. 410.
pnern, pnercún pnern, pnercún amburere, ustulare. 354.
pnon pnon vestigium.
pnon inapnon investigare, indagare, odorari, illius vestigia persecutus est; illum diligentissime pervestigavit; vestigiis in illum incidit.
pnon pnontun, pnoñcún calco, conculco; pedibus obterere, proterere, premere. 373.
pnùn pnùn virilia, pudenda viri.
pnùn pnùnman alteratio carnalis viri. 451. 457.
pnen pnen ego, indigeo, opus est mihi. 421.
pñeñ pñeñ parvulus, pusio, infans, puer, puerculus, pupus.
pñeñ pñeñn pario, enitor; fœtum in lucem edere; gignere, procreare.
pñeñ epu pñeñi geminos enixa est; uni nisu edidit, effudit. item. nugari, nugas agere; puerorum modo colludere.
pñeñ pñeñcaun pueros imitari: effici sicut parvulus.
pñeñ tva ta ñi pñeñcaun, quiñe ngei ta ñi pñeñcaun habeo quæ petam pauca nec difficilia. 495. 497.
pna pna fructus roboris; glans. 398.
pñu pñu pestis. 535.
poco poco bufo. 378.
poeln, pueln poeln, pueln frustra aliquem habere; expectationem alicujus decipere, frustrare, ludificare; ludicifari: illa quæ offert non admittere. 421. 766. 693.
poftun poftun neo, torqueo, contorqueo.
poftun poftun cahuellu equus nobilis, generosus, Bæticus, Chilensis. 365. 473.
poin poin tumeo, turgeo; sum tumidus, turgidus, inflatus, tumefactus.
poin poi tumor, tuber, inflatio. 534.
poipoi poipoi dyspepsia, cruditas.
poipoi poipoin cruditate laborare; ex facili satiari. 535.
pollcú pollcú tæniola, vitta; crinalis fasciolæ. 465.
pom pom vox non significativa, quam adhibent; quando incovant Majorum suorum aliaque superstitiosa nomina, nam exusto in concha folio tabaci, fumum per fistulam attrahentes, post singula nomina, dum fumum in os acceptum emittunt, inclamant pom; idque toties repetunt, dum Litanias suas absolverint: nomina autem superstitiosa magis usitata sunt: pu llacu, putrem, pu vilu, anchù lamûen, epu namun, mareupu antu. 413.
ponon, pana ponon, pana jecur, hepar. 455.
poñpoñ poñpoñ villi.
poñpoñ poñpoñn pannum defricare, ut villos excites atque erigas. 473.
ponueñn, poncun, ponquin ponueñn, poncun, ponquin idem quod poin. V. 811.
poncho poncho vestis stragula. V. macun. 466.
ponorn, ponorclen ponorn, ponorclen incurvesco; incurvum, incurvatum esse. 452.
poñù, poñi poñù, poñi mala, poma terrestria.
poñù, poñi poñùlhue locus ubi dantur.
poñù, poñi allhue v. alhue poñi hæc mala sylvestria. 409.
popofn, popofcùn popofn, popofcùn repullulo, repullulasco, regermino. vibex: vibices superesse, exstare. 404. 528.
por por immunditia, sordes, illuvies, purgamenta, omne quod maculat.
por porn sum immundus, sordidus, teter, spurcus.
por porln fœdare, inquinare, commaculare, inficere, poluere, contaminare aliquid: maculo, coinquino: labe vel macula afficere, aspergere.
por porclei coinquinatum, infectum, pollutum est; maculam suscepit, concepit, contraxit: macula lavari, deleri, elui debet.
por por lonco porrigo, furfures capitis. 458.
poto poto sedes, anus. 451.
pque pque fungi species non comestibilis. 412.
pra pra 233. 234.
pran pran scando, ascendo, inscendo, conscendo, subeo.
pran pramn attollere, in altum tollere; levare, sublevare, erigere, evehere, extollere, efferre, promovere.
pran pramun arrogantia, confidentia. Nimium sibi sumere, tribuere, confidere, arrogare.
pran pralihuen, pratulihuen suspiro, suspirium edere, emittere, ab imo trahere: suspiria ab imo pectore ducere, solvere, laxare; in aliquem suspirare. 365. 480. 482. 483. 475. 487. 488.
prn, purn prn, purn hæreo, adæreo, inhæreo: equitandi peritum esse; stapedibus uti brevioribus. callide equum agitat, strenueque versat. 366.
pron, pronn pron, pronn nodus; nodum vel nodes nectere; innodo, in nodum ligare. item furniculus nodis implicitus, qui sagittæ V. plqui 809. adjungitur; & quot nodos habet, tot desunt usque ad conjurationem dies. Item. quando sunt conducti ad laborandum, asservant ad juvandam memoriam duos funiculos; alterum qui tot nodos habet; quot diebus ipsi est laborandum; alterum, in quo singulis diebus quibus laboravit, novum nodum innectit; donec sit alteri funiculo nodorum numero æqualis. item. quando aliquis aliquem occidit, Consanguinei istius occisi mittunt ad homicidam funiculum tot implicitum nodis, quot ipsi solutiones sunt solvendæ: Quod si funiculus fuerit coloris rubri, signum est sub pœna mortis solutiones solvendas esse, quod explicant hac phrasi: queln buú langmabin piquei.
pron, pronn pronnienolu enodis.
pron, pronn pronmamll centrum.
pron, pronn pronculiu geniculum. 473. 474.
prun prun tripudium, saltatio, chorea.
prun pru loncon victoriæ causa vel nomine publice plaudere: lo, io triumphe conclamare, ingeminare: nam quoties reportant victoriam cantant & choreas ducunt coram aliquo hostili capite hastæ vel lanceæ infixo. 561. 692. 793.
ptra ptra arbusc. 401.
ptafcùn ptafcùn talitrum imprimere, impingere. 449.
ptar ptar pediculus.
ptar ptarn pediculis scatere. item. pediculos expiscari, ad necem quærere. 378.
pten, pùten pten, pùten ardeo, conflagro: domus nostra incendio flagrat! item. calore nimio æstuare, languere, solvi, deficere. item. uro.
pten, pùten ptei antù omnia solis ardore flagrant, fatiscunt.
pten, pùten ptemn, ptetun comburo, exuro; cremo, concremo, inflammo, incendo. 349.
ptem ptem tabacum.
ptem ptemtun pulvisculum patulâ nare excipere, exsorbere: exusto in concha tabaci folio fumum per fistulam afflatu attrahere; & in os exceptum emittere. 409.
ptefcùn ptefcùn aspergo: salientibus guttis prætereuntes aspergere, irrorare. item. hinc inde carpere, libare; nunc hæc nunc illa tangere. 432.
ptron, pùchon, ptonn, pùchonn, ptoln, pcholn ptron, pùchon, ptonn, pùchonn, ptoln, pcholn fumare, fumum emittere. item. ignem tectis adjicere, subjicere, admovere: faces ad urbis incendium immittere: conjicere, jactare. 354.
ptùn ptùn abundantia, copia, ubertas, affluentia: abundo; affluere frumento, divitiis. 378.
ptùm ptùm tinctura, coloris infectio.
ptùm quiñe ptùm quod uni tincturæ sufficit: sic duæ unciæ seu sextans glasti pro una tinctura coloris cærulei satis est.
ptùm ptúmn tingo: imbuere colore lanam, &c. 418. 419.
pu pu 8. 219.
puchun puchun supero, suppeto: superesse, superfluere, satis superque habere.
puchun puchu quod superat, superflua, reliquiæ. 478.
pual pual deliramentum, delirium.
pual pualn, pualngen deliro, desipio.
pual pualngeimi cam? quæ te dementia cepit? quis te tantus furor invasit? quo furore correptus, oestrove insaniæ percitus es? 535.
pucuchu pucuchu clyster. 536.
pue pue alvus, venter, uterus.
pue vurepuen odium, livor: odio aliquem habere.
pue cùpapuen amor, studium, cupiditas, voluntas, benevolentia: bene erga aliquem affectum esse, aliquem impensius diligere; alicui studere; in aliquem esse propensiorem.
pue pueln fastidio esse alicui; offendere alicujus animum; fastidium illi afferre.
pue puel quod satietatem affert; ingratum est & putidum.
pue puelches qui trans Andes Chilenses habitant.
pue puel crf ventus Orientalis, Eous.
pue puel cura lapis quo colorem croceum imitantur. 418. 445. 486. 493. 558. 815.
pufcùn, puvcùn pufcùn, puvcùn ore aspergere. 432.
puie puie pisces parvuli. 392.
pulai cuù pulai cuù vola, palma.
pulai cuù pulai namun planta. 448. 451.
pulihuen pulihuen multo mane, valde mane, ante primam lucem. 539.
puminu puminu intus, intro. 518. 519.
pun, poun, paun pun, poun, paun accedo, devenio, pervenio: attingo, contingo: sufficere, satis esse.
pun, poun, paun pui hucusque, satis, affatim: jam pervenit; hactenus de jocis; satis jocorum est; affatim jocati sumus.
pun, poun, paun pulai nondum, adhuc non pervenit; desideratur.
pun, poun, paun puln adveho, deporto, deduco.
pun, poun, paun chumtn pu quousque.
pun, poun, paun venten pu usque eo, usque illuc.
pun, poun, paun pichi pu parum distans.
pun, poun, paun aldù pu valde longinquum.
pun, poun, paun muna pu mediocriter dissitum. 551. 554. 556.
punculn punculn augeri, ampliari, crescere. 413.
punchuln punchuln falsum alicui affingere, falso illum criminari: calumnior. 484.
pun pun nox.
pun punn advesperascit: nox appetit, ingruit, adventat, imminet.
pun epu pun v. epu puni duo dies sunt, cum…
pun epu punai, epu punal, epu pun mo post duos dies. 539. 541.
punun punun valde intro se abduxit, conjecit. interius, valde altum, profundum. 554.
puñ puñ intus, intro. 
puñ punclen intus esse, hærere, abscondi.
puñ puñlal pannus subdititius: pannus, quo vestis interius munitur. 469.
punpuia punpuia axilla. 448.
puque puque exta, intestina. 456.
puquem puquem hyems, hybernum tempus.
puquem puquemn hyemem esse.
puquem puquenman hyemo, hyberno: milites in hyberna dimmittere.
pura pura octo. 545.
pùta pùta venter, alvus.
pùta aldùn pùtai est ventrosus, prominenti alvo.
pùta pùta yene cœnosus lacus, locus. 428. 445.
putauquilquil putauquilquil fungi mali nec comestibiles. 412.
putrem putrem Majores, anti nati viri ac mulieres. 495.
putro putro casa ex ramis: ramalia, ubi ad bibendum conveniunt. 517.
puúdu, puyu puúdu, puyu cervus, caprea, dorcas, capreolus. 373.
puùllau puùllau musculi, femur, femen. 451.
puùlli puùlli solum, terra, humus, pavimentum.
puùlli puùllil cœmenterium.
puùlli catu puùlli incile, aquæ derivatio.
puùlli anca puùlli clivus depressus. 360. 413. 517. 537.
pùv pùv tensus, contentus: rigidus, fortis, durus.
pùv púvn, púvclen contentum arcum habere: arcus tensus. 473.
puvùll puvùll fusus. 472.
pùdn pùdn serpo: serpit quotidie malum, longe lateque diffunditur. 534.
puyellcún puyellcún scintillo. 333.
púiñmo púiñmo socer, nurus. 504.
pùllcu, pulcu pùllcu, pulcu potus.
pùllcu, pulcu curù v. quelu púlcu vinum.
pùllcu, pulcu pùlcun potum ex pomis contusis, hordeo, &c. conficere. 478.
pùltantun pùltantun auferentem aliquid; illudque sub axilla portantem aufugere. 449.
purn purn plenilunium esse.
purcúyen purcúyen solis & lunæ oppositio. 542.
pùtun pùtun potus, potatio. item. bibo, adbibo: poto, compoto; in orbem bibere.
pùtun pùtuln propino.
pùtun pùtulen da mihi bibere.
pùtun pùtulcobinge v. pùtucolbinge cahuellu da equo bibere; duc equum ad fluvium, aquam; ubi bibat. 367. 378.
pùuya pùuya 401.
pùuche, pùuto pùuche, pùuto fungi comestibiles. 412.
pùlln pùlln rem recte exequi; eleganti opere, affabre facere.
pùlln pùllbinge veichi ovisa pellem sine vitio ovi huic detrahe; bene excoria hoc pecus. item. pharmaco cathartico noxios humores ejicere; salubri potione corpus eluere. 536. 567.
que que 10. 220. 295: 5.
que que stomachus, ventriculus.
que que mamll arboris medulla, cor, matrix.
que que uún lingua. 442. 403. 455.
quebuñn quebuñn pannis obsitus; centonibus male tectus, pannosus.
quebuñn quebuñ vestis obsoleta & lacera: centunculus. 467.
quechan quechan grex.
quechan quechan ovisa ovium grex.
quechan quechan cahuellu equorum. item. facere, ut ordine ac recta via procedant: recte, recta ducere, propellere. 364.
quechu quechu quinque. item. ludus.
quechu quechucan hunc ludum ludere. 545. 563.
quedecan quedecan uni pedi insistere; uno pede sublilire, saltare. 452.
quediñn, quediñtun quediñn, quediñtun tondeo.
quediñn, quediñtun quiñe quediñ vellus.
quediñn, quediñtun milla quediñ vellus aureum. 364.
quengun quengun consanguineis uxoris vestibus, panno satisfacere. 505. 713.
quehuan, quehuatun quehuan, quehuatun contentionem, rixam movere, excitare, suscitare: in hominum pugnandi cupidorum insanias incidere. 484.
quehueñún quehueñún vociferor, quirito, ejulo. 484.
queipúlln queipúlln salientibus guttis prætereuntes aspergere, irrorare: aspergo. 432.
quecún quecún tero, molo. item aliquem fatigare, defatigare; molestum esse alicui; negotium ei facessere, exhibere. 413. 486.
queipun queipun pedibus scalpere, excavare terram; unguibus circumcirca scalpurire, scalpturire. 390.
queûún queûún paleâ lædi, se lædere. 404.
quelun quelun galloavis: avis tristissima, gallopavo similis. 385.
quelpu quelpu vari, subtiles tumores; vitiligo. 535.
quelù quelù ruber, purpureus, rubens, rubicundus.
quelù quelú achahuall crista; cristula: avis cristata. item. vibex.
quelù quelún rubrum esse.
quelù quelùln, quelúlcan rubro colore imbuere, tingere. 417. 389.
quelle quelle sandalium, solea. item. solea ferrea.
quelle quelletun soleas ferreas jumento affigere; ferreis soleis ungulas munire. 469. 567. 568.
quele quele lippitudo.
quele quelen lippire; esse lippum, lippitudine laborare. 462.
quellúen quellúen fraga culta. 410.
quellun quellun auxilior, opitulor, adjuvo; auxilium, opem ferre, afferre, præstare: se adjutorem alicui præbere, exhibere; ab illo stare, facere: facere omnia amici, amicitiæ causa; nihil ejus causa recusare. 480.
quemchol quemchol frontis apex: surrecti in fronte crines.
quemchol quemcholn, quemcholclen 436.
quemchu quemchu terra rubra. 426.
queme queme galea, cassis, lorica, torax coraceus, ferreus.
queme queme cona galeatus, galea tectus, loricatus, lorica indutus.
queme quemetun virtutem alicujus experiri: periculum de eo facere. 531.
queñan queñan errore quodam aliud cum alio commutare, permutare: per inconsiderantiam verba commutare; vel ambigua verbi significatione decipi. 484.
quepu quepu socer, gener, levir. 504.
quepa quepa gleba. 412.
quencùrn quencùrn aliquid singulis de portione detrahere, decerpere: vel de toto servata proportione, habita ratione aliquid reponere, reservare. 476.
quenparn, quenparclen quenparn, quenparclen capillos solutos, turbatos habere: incompta mulier, passis crinibus, soluta aut turbata coma. 469.
quepun quepun ager v. aliquid agri nondum cultum sed colendum. 413.
quetadpun quetadpun protero, obtero, pesundo, conculeo. 532.
quetran quetran aratio: serendi tempus. item aratro terram subigere, proscindere: sulcum imprimere: sulcum altius imprime, ut messis tibi uberior proveniat. 413.
quete quete mentum. 442.
queto queto balbus, blæsus, mutilus, mutilatus.
queto queton balbutio, titubo, hæsito: hæsitantibus verbis. loqui. item. mutilo, detrunco.
queuli queuli arb. 398.
queum queum 89.
queuùn queuùn lingua. V. que. 818.
queupu queupu lapis quo venam incidunt. V. malin. 773. 425.
quidu quidu solus. item. egomet, ipse.
quidu quidulen esse solum.
quidu quiduduamn ipse mihi sufficio: non est opus mihi: sum mei arbitrii; arbitrio suo duci; arbitratu suo res gerere; jure suo vivere; pro libidine agere. 29. 32. 538.
quilca, chillca quilca, chillca papyrus, charta, episto: la, liber. 572.
quimn quimn scio, cognosco: non ignoro, non me fugit, non me fallit, non me latet.
quimn mutu quimbin certe, certo scio, compertum mihi est, compertum habeo, exploratum mihi est, exploratum habeo. item. Sapio, sapientem esse; sapientiâ, doctrina, eruditione vigere, florere, præstare, præditum esse, excellere. item. sentio: sensu aliquid percipio.
quimn quimlai espuela vachi cahuellu hic equus calcaria non sentit.
quimn quimln doceo, edoceo, erudio, instruo.
quimn quimln Dios ñi dngu Christianæ fidei rudimenta tradere; fidei mysteria rudibus exponere; pro eorum captu explicare. 367 480. 481. 482.
qui qui 105. 148. 149.
quintun quintun quæro, scrutor, perscrutor, investigo: aspicio, intueor, specto; oculos in aliquem conjicio, intendo.
quintun quintudngun contentiosum, pugnacem esse.
quintun quintudngu pueri domi inservientes, juvenes, famuli domestici.
quintun quintunien ob oculos habeo, custodio, servo, conservo, attendo, tueor, tutor.
quintun cùme quintuniebinge ta ovisa oves custodi, tuere, conserva diligenter. 421. 446. 487. 498. 528.
quiñe quiñe unus.
quiñe quiñechi semel.
quiñe quiñe vla simul & semel; una.
quiñe quiñetu hora prima.
quiñe quiñe quiñe alius post alium.
quiñe quiñelque aliqui.
quiñe quiñe mollbun ejusdem stirpis, generis, cognationis: propinqui, consanguinei.
quiñe quiñentcun haustum sumere.
quiñe quiñe rumen; quiñe adn, quinentrn similiter, eodem modo, ejusmodi, ejusdem generis, speciei, furfuris.
quiñe quiñen esse unum; primum.
quiñe quiñeln dare, facere unum.
quiñe quiñenple ex una parte. 405. 540. 545. 546. 547. 548. 550.
quiqui quiqui 373. comadrecha.
quiquircùu quiquircùu strideo, stridor. 561.
quirque quirque bufo. 373.
rangi rangi dimidium, dimidia pars, medius.
rangi rangi antù meridies, meridianum tempus, duodecima.
rangi rangi pun duodecima noctis, media nox.
rangi rangin in medio mari: in medio mundo terra sita est; in medios hostes irruere: medium agmen perrumpere: medium confixit, trajecit: medius, digitus medius.
rangi ranginche, ranginche meu, rangin pu ulmen medius inter Caciquios, medius inter homines. item. mediocris, modicus.
rangi rangin huentu mediocris ætatis homo.
rangi ranginn intercedo: do dimidium, dimidiam partem: propinandi formula.
rangi ranginn, sanginn ita ut uterque, seu unusquisque illorum duorum bibat partem dimidiam.
rangi rangin ranginn aliquid interjicere, interponere, interstinguere. 478. 495. 545. 550. 766.
raûú raûú flos.
raûú raûùn, raûùhuenn floreo, floresco: flores emitto. 415. 416.
ralli ralli catinus ligneus.
ralli ralli lonco calvaria, cranium, testa hostilis capitis, ex quo bibunt. 479. 520. 522.
ramtun ramtun rogo, interrogo, quæro, sciscitor, percunctor: exigere rationem de villicatione, &c.
ramtun ramtudngu interrogatio: rogatio reprehendi non debet, nisi si inepta sit. 525. 526.
ran ran depositum vel sponsio in ludo facta.
ran rann spondere v. sponsionem in ludo deponere. item. juro. jure jurando aliquid firmare; juramento se obstringere, obligare. item se in discrimen dare, vitamque suam in aleam casus committere. 532. 563.
ranql ranql carex.
ranql ranqln, ranqueltun caricem legere, colligere. 402.
rapa rapa creta.
rapa rapa ngilahue vadum cretosum. 425.
rapin rapin vomo, evomo. 478. 536.
rapùn rapùn arcum adducere, intendere; sagittam, spiculum emittere. 532.
racumn racumn claudo; fores, januam, portas obdere, occludere, oppilare: pessulum ostio obdere: repagulis valvas munire, firmare.
racumn racúm, racùmvoe sera. 518.
raqui raqui avis. 387.
raquin raquin æstimo: honoro: aliquem observare, colere, vereri, honore afficere, prosequi; honorem alicui habere, præstare, tribuere: magni facere, ultum deferre. item numeros ad rationem supputare. item. virum bonum & integrum aliquem habere, esse censere.
raquin reche raquieneu inter Indos me numerat.
raquin raquiun, raquiupran æstimatio propria; superbia. item. superbire: nimium tibi places; immodicus ruî æstimator es; multum tibi arrogas; nimium tibi tribuis, sumis, assumis; nimium te effers, magnus plane & felix tibi es.
raquin raquiduam tristitia.
raquin raquiduamn mœstum, tristem esse; tristitia, mœrore affici; dare animum mœrori; jacere in mœrore, & lacrymis. 484. 486. 531.
raquidngun raquidngun conciliabulum: num alter alteri bellum, damnum inferat. 438. 480. 482.
raqui coûau raqui coûau Cœtus, conventus, in quo hosti trucidando dant in manus manipulum bacillorum, quos in caveam in areæ medio paratam projiciat: mox imperant, ut alta voce dicat Heroum suorum nomina: & quoties aliquem nominat, debet unum ex bacillis in prædictam caveam projicere: omnibus ac singulis ea ratione projectis, jubetur illos denuo colligere: dumque se ad illos colligendos toto corpore inclinat; ictum collo seu cervicis nodo impingunt; caput amputant, cor involant, extrahunt; extracti sanguinem sugunt; eodemque lanceas ungunt; ac tandem caput lanceæ infixum inter cantus & tripudia circumferunt. 532. 811. 730.
rarin, dadin rarin, dadin virgulta. 412.
rau rau creta.
rau rauco aqua cretosa. Inde Arauco: nam Hispani interroganti quo vadis? respondebant hispanice a Rauco. 425.
rùcafcún rùcafcún calcanti pedi aliquid infigi: pedem calcantem eo, quod calcat; lædi, vulnerari. 535.
rùcu, rcù rùcu, rcù pectus, viri.
rùcu, rcù rculn admoveo pectori: recubo, recumbo. 445. 446.
rcu rcu miser, deparcus, illiberalis, strictus, parcus, tenax, avarus, sordidus: sordida parsimonia.
rcu rcún esse avarum, &c.
rcu rcuun nolle esse complicem. 483. 484.
rcúl rcúl ventriculus avium. 389.
revùn revùn vas in quo cibos reservant. 520.
recan, decan recan, decan torreo: versare ad ignem infixas veru carnes. assum, torridum.
recan, decan recahue veru. 475.
rehue rehue tractus, plaga, regio. novem. Rehue  conficiunt Provinciam quæ ailla Rehue, novem Rehue vocatur: Regiones autem illæ minores vocantur singulæ suo proprio nomine e.g. melirehue, quechurehue &c.
rehue rehuetun est conciliabulum Machiorum, quod etiam ngeicùrehue appellatur. 411. 494. 399.
re; rechi re; rechi solum, tantum. 222.
rel rel e regione, adversus, oppositus.
rel reln ex adverso stare: item. rem in eodem esse statu. item. spe niti, magnopere confidere.
rel renman se opponere: facie, ore, vultu excipere. 222.
rehuiñ rehuiñ sulcus.
rehuiñ rehuiñn sulco. 413.
reipun reipun mixtum, permixtum, promiscuum esse.
reipun reipuln misceo, admisceo, permisceo. 478.
relûe relûe septem. 545.
relmu relmu iris. 346.
renù renù antrum, spelunca, ubi aiunt congregari suos Veneficos. 492. 494. 753.
repu repu instrumentum & modus duobus bacillis eliciendi ignem. Assumunt nempe duos bacillos salicios; bacillumque alterum, qui propterea domo vocatur, facta prius in medio parva concavitate, substernunt seu collocant horizontaliter; atque super hunc intra illam concavitatem ponunt perpendiculariter alterum bacillum huentu dictum: mox hunc huentu supra alium domo utraque vola quam citissime in orbem gyrumque versant, unde statim ignis concipitur, qui ut sit copiosior; radunt primo utrumque bacillum, ponuntque rasamen in medio prope dictam caveolam.
repu repun, reputun ignem dicto modo elicere. 354.
rere rere avis. 387.
retú retú scipio, baculus.
retú retú poñi sementis malorum terrestrium.
retú retùn scipionem, baculum conficere: mala terrestria serere, seminare.
retú retù alhue fungi venenosi. 412. 413. 464.
reu reu unda, fluctus.
reu reuquen fluctuosum esse.
reu reureun idem. item. strepitum, tumultum excitare: strepo, strepito. 429.
reù reù pars.
reù reútun divido, distribuo, partior, dispertior.
reù reútu portio, rata portio; pro rata parte, pro rata portione. 532.
rngan rngan caveum, cavea, fossa: effodio, excavo, pastino.
rngan rngaln sepelio, humo, tumulo: humo corpus condere; sepulturæ mandare, terræ reddere; sepultura afficere; in sepulchrum inferre, humo injecta regere: vivum in terram defodere; terra obruere.
rngan rngaco fons. Item duæ nubeculæ juxta viam lacteam.
rngan rngatu, dngatu, dngachu 333. 412. 413. 429. 537. 538.
rngen rngen esse crassum: habere marginem, oram, limbum. E.g. pannus crassus oram, limbum, fimbriam habens: fimbriata vestis. 554.
rngo rngo farina cruda.
rngo rngon, rngoln molo, tero, tundo: aliquid comminuere, conterere. 474.
rian, riatun rian, riatun scindere, findere ligna. item. scissa ligna, assulæ. 404. 567.
rifcan rifcan vellico, carpo, carptim vellere.
rifcan rifcatu pili evulsi.
rifcan cùme rifcabin ne pilus quidem aut vestigium relictum est. 458. 476.
ringlùn ringlùn punctim ferire, percutere. ictus punctim inflictus: gladio illum confodit, transverberavit. 364.
rimu rimu flos heluus, deliciæ perdicum. 415.
rincún rincún vultu, voce aut corpore aliquem deridere; ejus mores aut gestus imitari, effingere, exprimere. item. exsilio, insilio, transilio. 431. 487.
rinún rinún in sylvam se abdere; sylvis se occultare. 464. 404.
rita rita sentis, spina, vepres. 
rito rito rectè.
rito ritomn dirigo, compono, dispono, construo: res recte constituere.
rito ritolen ordinatim, ex ordine, ordinate, suo quemque loco, ordine & gradu procedere; ordine posita, disposita; ex ordine collocata esse.
rito ritodungun elegantissime loquitur, emendate, venuste: nihil dicit, quod ad rem non pertineat; nihil non apposite; omnia ad rem accommodata; singula in loco dicta.
rito huelu rito sidus. 333. 480. 493. 494. 480. 526.
ritu ritu arbor.
riu, siu riu, siu carduelis, acanthis. 383.
riuncuù, riunchang riuncuù, riunchang lacertus. 448. 451.
rivùln rivùln intercus. 532.
relbun relbun radices ad tingendum colore rubro. 411. 418.
rúle rúle gravedo, coriza; rheuma, catharus, destillatio, distillatio, defluxio.
rúle rlen destillatione laborare. 535.
rlun rlun mergere se in aquam: immergo, demergo, submergo. 431.
rme rme juncus, scirpus. 402.
rmn, dmn, rúmn, dúmn rmn, dmn, rúmn, dúmn subsideo, subsido: navis fluctibus obruta, oppressa est: aqua navim absorbuit: mergi, demergi, submergi. 431.
rncoi rncoi talus, calx. 451.
rnùncùn rnùncùn debilitatum, fatigatum esse. 534.
rnquenn rnquenn maturor, maturesco.
robln robln amplector, complector, amplexor. 449.
robú robú terra pro colore nigro. 418.
roltan, yoltan roltan, yoltan impello, repello. 532.
rompú rompú crispus, crispulus. 458.
ron ron pellem alicui detrahere, excoriare; in partes dividere, incidere, secare. 364.
roncal cahuellu roncal cahuellu crines, jubæ. 366.
ronican ronican vellico. V. rifcan. 826. 458.
roù roù rami, ramalia, ramus.
roù roútun ramos colligere, abscindere; ramis explere. 403. 404.
rpun rpun ligna expolire. 567.
rpuù, rùpu rpuù, rùpu via.
rpuù, rùpu rpun tendere, pergere, contendere aliquo; equo, curru, rheda vehi.
rpuù, rùpu rputun viam ingredi, inire, suscipere: se in viam dare. 492. 494.
rque rque 223.
rtan, rùtan rtan, rùtan malleo percutere, tundere: ferrum, arma, enses, clypeos formare, informare, excudere. 567.
rto rto palea. 402.
rten, rtelen rten, rtelen cogitabundus, cernuus: accessit demisso capite ac vultu. 437.
ruca ruca domus, ædes, domicilium.
ruca rucan, rucatun domum exstruere, construere, ædificare.
ruca rucatuche familia, domestici.
ruca eñum ruca vocat gener futurus socerum futurum. 28. 504. 517. 519.
rungl rungl cannæ siccæ. 402.
ruiln, duiln ruiln, duiln aliquid volvere,revolvere, versare, miscere, permiscere. 476.
ruili ruili arbor robori non absimilis.
ruili reuli eade. 400.
rula rula palmus.
rula rulan, rulatun palmis merior. 555.
rulitcún rulitcún aversa manu colaphum impingere, transverso ictu cædere, ferire. 487.
rulon rulon rivus, rivulus. 429.
rulmen rulmen inofficiosum factum, inurbanitas, rusticitas, superbia, audacia, licentia, impudentia, defectus, error, mendum. item. esse inurbanum, &c. item. voro, devoro, helluor, deglutio. 476. 483.
rulpan rulpan traducere, transportare, alio adducere. 433.
rulu rulu campus, locus madidus, humidus. 428.
rume rume 224.
rumen rumen ambitus, circuitus, anfractus: ambio, circumeo; per circuitum iter facio. quando jungitur alteri verbo, significat repente, obiter.
rumen larumei morte repentina obiit.
rumen pengerumei apparuit at mox evanuit.
rumen rume tipan charta literas transmittit, est bibula.
rumen rume quintun perlucidum, pellucidum, translucens, diaphanum.
rumen rumeai llanca mo satisfaciet lapidibus pretiosis, margaritis, vitris venetis. 247. 484. 573.
rumpeln rumpeln zelotypia, rivalitas, æmulatio viri contra mulierem; æmulatione accendi; rivali invidere; metum ab æmulo aut rivali, uxori, vel amicæ indicare, aperire, non celare. 487.
ruen, rueln ruen, rueln scalpo, scaho. 378.
runa runa quantum pugnus capit. 
runa runatun pugno sumere, extrahere, carpere. 555.
runca, rumca runca, rumca pecten.
runca, rumca runcan, rumcatun pecto: pectine crines explicare, extergere, discriminare. 520.
rupan rupan ante hac, olim, quondam, elapso anno, aliquot abhinc annis: abhinc annos v. annis decem. item. præterire, transire, prætergredi, prætervehi, transgredi.
rupan rupai cùyen tempus plantandi, serendi, &c. jam est elapsum, præteriit.
rupan rupaln transportare, transvehere; permitto, patior, concedo, conniveo, sino.
rupan rupalpi antù tempus loquendo fefellit: agere aliquid animi causa. item. obiit. 494. 540. 543.
rupen rupen rumpi, dirumpi. vomica dirupta est: vomicæ sanies erupit. 536.
ruren ruren carmino. 473.
rutan rutan ensem capulo apprehendere, tenere; sceptrum tenere, manu premere.
rutan ruta nien frænare, infrænare, domare, compescere. 449. 532.
rutin rutin vellico. item. lapides punctim, pungendo, feriendo formare: lapides cundere, cædere. 449. 567.
ruton ruton frutetum, dumetum, virgultum. 401.
rutomn rutomn propter pulverem oculos lacrymari. 440.
rùbatun rùbatun spurcum. 372.
rbuntun rbuntun fundere, defundere in vas: transfundere, infundere, affundere; elutriare. 478.
tabú, tavù tabú, tavù casa, domicilium. 517.
tavùl tavùl planities. 554.
tacun tacun tego, operio, occludo, obturo. 476.
tacm, tuquem tacm, tuquem lapis pret. 425.
tanga tanga tanga tanga mandibula, maxilla. 442.
tangi tangi ratis, schedia, navis trabica, e trabibus compacta.
tangi tangitun rate vehi, navigare. 557.
talca talca sclopus, sclopetum. item tonitru.
talca vùta talca sclopus longior, major; tubus furcillis librari solitus.
talca talca carita tormenta bellica, militaria, ænea, currulia.
talca talcan, talcatun explodo, displodo: sclopis aliquem petere; pilis & sulphureo pulvere instructis tubis invadere, occidere. item. tono, intono: detonat. 533. 531. 532.
tamn tamn animo frangi, debilitari, cadere, deficere. 366.
tampal tampal nudus, omni veste vacuus.
tampal tampaln, tampalclen nudum esse.
tampal tampalknon nudo, denudo; veste aliquem exuere, spoliare. 
tampal tampalknoun vestem deponere; vestimenta abjicere. 467. 468.
tancún tancún obedio, pareo, obtempero, obsecundo, obsequor, morigeror: more gero, dicto audiens sum. 481.
tampadcùn tampadcùn manu aut calce priori percutere. 449.
tampedcún tampedcún premo, prælo aliquid sumittere, excudere, urgere. 567.
tapl tapl folium, frons; frondes, folia decidua.
tapl taplnge palpebræ.
tapl tapluún, tapuùn labrum, labium.
tapl tapl púta: tacú pùta caro quæ ventrem obtegit. 403.
tavaico tavaico captivus, captus.
tavaico tavaicoche, tavaicon capio: in servitutem redigere, dare, tradere, adducere, abripere. 498. 532. NB. v. infra tavon. N. 834. 837.
tvon tvon tussis.
tvon tvonn tussio. 535.
tvùl tvùl obliquus, tortuosus, deflexus.
tvùl tvúltvúl crispus, crispulus. 404. 458.
tca tca secale, typha.
tca tca cofque panis secalicius. 407.
tcan, tucao tcan, tucao psittacus. 383.
tco tco 837.
tcun, tùcun tcun, tùcun immitto, intromitto.
tcun, tùcun tculn idem: item accuso.
tcun, tùcun tùculbin apo mo ad Prætoris tribunal nomen ejus detuli.
tcun, tùcun catuntcu pars domus separata, ubi aliqua asservantur.
tcun, tùcun tarintcu involucrum, integumentum, quæcunque res illigata, obligata.
tcun, tùcun tanantcun præcipitando intromittere.
tcun, tùcun tantuntcun disturbando, dejiciendo, prosternendo intromittere, immittere. 470. 478. 517. 527.
túcun, tcun túcun, tcun sata, segetes: sero, semino: sementem facere; semina terræ spargere, mandare; planto.
túcun, tcun tcuhue sementis. 413.
tdcùn tdcùn stillare. 348.
te te res familiaris, bona, facultates, fortunæ, divitiæ, opes.
te ngen te rei dominus.
te ñi tealu, tengeal, tengealu ut hæc res mea sit, ut ego illam possideam. 421. 422.
teye teye ille.
teye teyeu illuc.
teye teye ñi mlen ecce illic. 19. 23. 555.
tein tein parietinam vetustate dilabi, diffluere, deficere. Item. cum aliquo de aliqua re rixari; inter se jurgare; jurgio contendere. 484. 518.
teivùn teivùn everti, confundi, &c.
teivùn teivumn hostem fundere, profligare; cuncta disturbare, disjicere, evertere, confundere, dissipare. 532.
teiûe teiûe salix. 399.
tellan, dellan tellan, dellan esse densum, spissum, condensum. 404.
tica tica lateres crudi, sicci. 517.
titi titi plumbum. item. interjectio. 293. 420.
tlbun, chlbun tlbun, chlbun mala administratio; imperitia in republ. gerenda. item. esse languidum, ægrum.
to to nervus major caput cum spina dorsi conjungens. item. capitis cum cervice commissura: cervicis nodus.
to toto 293. 445. 456.
tol tol frons. 436.
topel topel cervix.
topel topeltun arieto, incurso.
topel topeli onus ad cervicem bestiæ prolabitur, inclinat. 445. 363. 553.
toqui toqui supremus Belli Dux ac armorum militiæque Præfectus. item. securis lapidea, aut lapis sicuris figuram referens, quæ semper est penes dictum supremum militiæ Præfectum, ac propterea Toqui, ngen Toqui appelatur. Hic tempore pacis illam asservat absconditam; at belli tempore eam profert in lucem; atque in comitiis illam sanguine tinctam ex paleato fune suspendi cursat. 480. 482. 531. 533. 525. 527.
tu tu 28. 94. 226. 287: 6.
tva tva 20. 23.
tvei, vei tvei, vei 20. 23.
tùfcún tùfcún saliva, sputum: spuo, exspuo, conspuo, excreo: salivam regerere. 457.
tue tue terra.
tue tue mapu orbis terrarum, terra, humus, tellus. 309. 355.
tulcuú tulcuú redivia, reduvia. 458.
tume tume forte, casu; non consulto, sed casu factum est; forte evenit; sors & fortuna tulit.
tume tumechei si forte, nisi forte; nisi forte gravaris; nisi forte molestum sit. 28.
tun tun lego, colligo, carpo, decerpo, capio, percipio. Compositum cum verbis, ex neutris facit activa. 92. 404. 432.
tupu tupu leuca; tria militaria, tria passuum millia, tertius lapis.
tupu epu tupun duas leucas disto: ad sextum lapidem v. ad sextum miliarium absum. 555. 556.
tupu tupu acus major, aut stylus ferreus præacutus, habens annexam laminam argenteam rotundam; quo Indæ vestem prope pectus prehendere solent. 469.
tute tute opportune, tempestive, probe, scite, scienter, loco & tempore opportuno: e re nata, ex occasione.
tute tuten, tuteln recte conjicere; rem attingere; scopum tangere: rem tetigisti: scite medicinam facere; opportunum remedium adhibere )( neuter rem tangit; uterque procul a destinato; uterque a scopo aberrat: alius alio abit a re proposita, mediamque relinquunt. Tempestive advenit, tempori adfuit; in tempore venit. 480. 482.
trutru, chuchu trutru, chuchu avia; nepos ex patre. 501.
tutuca tutuca tuba, tibia bellica: fit vel ex canna, vel ex tibia cujusdam hostis ab ipsis trucidati. 562.
tuun tuun abeo, discedo, egredior. 422. 493. 494.
túlngfcùn túlngfcùn pede errare calcando aerem: vacuo eludi & solido illidi. item. percussorem vires in ventum effundere. 452.
tùñ tùñ pediculus. 378.
trùtrùi trùtrùi interj. signum contemptûs: ironice amoris.
trùtrùi chùchùingeimi næ tu es multum amabilis.
trùtrùi tùtúican contemno, negligo, sperno, despicio: despicatui aliquem ducere. 293.
tavon tavon frangi. item. frango, infringo, confringo.
tavon chavon, chavon loncon morbus tabificus, febris æstuans, pestilens. 534.
tab, taf, tav tab, taf, tav unà, simul, ad, apud, juxta, propter.
tab, taf, tav taf leuvu prope fluvium.
tab, taf, tav taf ange coram.
tab, taf, tav tafcuú ex una manu in aliam.
tab, taf, tav tafcuùn, chafcuùn contractus commutationis, permutationis cedo, dabo.
tab, taf, tav taflonco, chaflonco, chafloncon pœna talionis: adeo ut si alter alterum occidat; Interfector, nisi solutionibus se redimat, ab occisi consanguineis eodem modo occidatur, & caput pro capite, dentem pro dente solvat: unde occisus lonco appellatur.
tab, taf, tav meli lonco nacmeneu vachi huera calcu quatuor capita mihi abstulit iste veneficus: & qui ab ipsis propter alterius necem occiduntur, etiam lonco vocantur.
tab, taf, tav epu loncoyei, meli loncoiei 525.
tafn tafn convenire in unum locum, confluere, concurrere. item. participo, particeps fio; partem accipio. item. ad nummum solvere, in solidum satisfacere.
tafn chavi ñi cuù quod debebam, integre, omnino persolvi.
tafn tafln congere concilium, congregare: convoco. item facere participem.
tafn taftu coram, præsente Prætore; in conspectu, in oculis ejus.
tafn tafmen concurrere, confluere, convenire.
tafn tafmen, tafmel leuvu confluentia.
tafn tafmañúm retributio, remuneratio, merces, præmium, compensatio.
tafn tafman congregatio facta in gratiam, bonum alicujus infirmi, in qua fit exhortatio ut vicem infirmi doleant, ei compatiantur, quoad possunt succurrant.
tafn tafma, chafma parasitus, sine symbola cœnans; aliena quadra vivens, assecla mensarum, cupidicœnus. item. res vetus, quæ in annum sequentem servatur.
tafn chafma tipantu legumina restantia ab anno priore. item finis anni præcedentis ac novi initium, principium.
tafn tafpeln raucesco, raucus fio.
tafn tafdungun dialogus, colloquium. 414. 421. 422. 494. 514. 525. 530. 536.
tanga tanga  avis. 387.
tavuia tavuia vesper, vespertinum tempus.
tavuia tavuia mo vesperi, vespere: flexo in vesperam die, ad vesperum. 539.
tangon tangon frangere, frangi.
tangon tangontcun, tavontcun dare repulsam, colaphos impingere. 487. 521.
tahua tahua putamen, cutis. 403.
taun taun convenio. V tafn. 834.
taun tauln colligo, congrego. 328. 364.
tauma tauma luscus, cocles.
tauma tauman luscus fio. 463.
taiûen taiûen scatebra emicans; torrens, scaturigo. 429.
tamtamcùn tamtamcùn impulsus, impulsio. aliquem pulsare, intrudere, impellere, expellere, extrudere. 532.
tanana tanana cetra, pelta.
tanana tananan cetra se tegere, protegere. 531.
tann tann cado, labor.
tann tanmn, tanln, tantun, tantuln dejicio: hominem deturbare, prosternere, præcipitem in terram dare.
tann tantuln significat etiam idem quod lacutun v. supra.
tann tanman calco, conculco, pessundo: pedibus obterere, protere, premere. item. deprimo, opprimo, obruo.
tann tanmaun alium supra alium jacere; prostratum, obrutum.
tann tan, tantu arbor excisa, vel quæ sponte aut vento in terram projecta est.
tann tantcu, tantuntcu arbor transversa viam impediens, occupans.
tann tanma, chanma res prostrata, subjecta, ab aliis obruta.
tann chanma conn superjicio, superinjicio, aliud super aliud intrare. 506. 532.
tanan tanan contero, contundo, comminuo, jacio, conjicio, projicio, præcipito, dejicio.
tanan tanatcun incrustare, trullifare.
tanan tanacupuaun frustum carnis prunis impositum. 567. 475.
tapi tapi piper rubrum, hispanum.
tapi tapican hoc pipere aliquid aspergere, condire.
tapi tapilahuen 490. 410. 475.
tapel tapel funis, funiculus.
tapel tapeln funibus ligare, constringere, vincire. 472.
tapmn tapmn jungo, conjungo, lenocinor, lenonem, lenam ago.
tapmn tapmn filum contortum.
tapmn tapmhue fusus.
tapmn tapmtu nothus, spurius, ex damnato coitu. 472. 490.
tar tar pus, sanies.
tar tarn, tarpen purulentum esse. 537.
tarin tarintcu fascis, fasciculus.
tarin quiñe tarin huaca jugum boum. 364.
tarin quiñe tarin añil fasciculus glasti, duæ unciæ sive sextans. 419. item. ligo, obligo, fascio, fasciis ligare, vincire. 528.
tarin tariln, tarilen: tarilei ñi huaiqui 533. ferrum hastæ alligatum esse: lanceam in promptu esse.
tarin tariknohue cingulum coriaceum. 465.
tatarua tatarua armus. 454.
taultaul taultaul rana. 378.
taun, tavn taun, tavn accipere aliquid; hospites excipere, recipere. 421. 422. 518.
trco, tùco trco, tùco glomus.
trco, tùco tcon glomero, agglomero, conglomero. item. pedibus debilem esse, debilitari: nervorum rigore affici: nervos contrahi.
trco, tùco tcoln idem. 472. 422. 518.
tvn tvn spiritum ducere, respirare non posse: suspiriosum, astmaticum, anhelatorem esse. 535.
tevn tevn moveri, sonare, strepitum excitare.
tevn tefcùn, teftefn, teftefcùn cor palpitare.
tevn tepmn strepitum, tumultum excitare. 535.
tecan tecan passus. lente procedere: passum producere; gradum grandiorem facere; gradum sistere, continere, sustinere: gradior. 555.
tecan tecan cahuellu gradarius. 366.
tecan tecanaûn descendere; desilire ex equo, de rheda. 367.
tecan tecanche advena, exterus.
tecan tecatcun femina terræ mandare relicto semper unius passus intervallo. 555. 556.
tengteng tengteng montes in quibus aiunt, majores suos aquas diluvii evasisse. 492.
tehua tehua canis, catulus, catellus. 369.
tehuanque tehuanque scorpius, nepa. 378.
tenvul tenvul gleba. 426.
telan, telalen telan, telalen diductis cruribus astare. 452.
telolún telolún parietem scindi, divelli, dissolvi. 518.
telpon, telton telpon, telton equo succussore, succussatore vehi.
telpon, telton tenpol, teltol cahuellu 366.
telùn telùn ructo, eructo. 446.
tem tem senex, grandævus, ætate grandis, ætate provectus.
tem temn educare, educari, crescere. 495. 496.
templcahue templcahue anus. vetula; de quibus fabulantur unam ex his templcahue post obitum apparere, ut defuncti animam in insulam Mocha quam carculafquen appellant, abducat. 497.
temo temo robustus, sanus, formosus, pulcher, decorus; formâ insignis, egregius; facie liberali.
temo temongen pulchritudo, species, decor, venustas, forma, suavitas oris. 461.
temu temu arbor. 400.
tenca tenca calandra. 383.
tencún tencún coagulo: lac coagulatum. 457.
tenn tenn opportuno tempore ad prandium, cœnam, jentaculum, merendam, potum, potationes venire. 478. 543.
trentrepln trentrepln tremere, contremiscere, intremiscere.
trentrepln trentrepl tremor. item. vino madidus, vacillans. 462.
tentican tentican grallis nixum incedere. 452.
tepen tepen lætari, gaudere, exhilarari, exultare, præ gaudio gestire, tripudiare. item. vino calescere, incalescere. item. vigilare, experrectum esse.
tepen tepeln e somno aliquem excitare, suscitare: expergefacio. item. aliquem exhilarare; hilarem lætumque reddere, efficere, risum alicui movere; lætitiam excitare.
tepen tepeun consternari, exterreri, terrore concuti, percelli, commoveri, exhorrescere, metu perturbari. proprie autem dicitur de iis, qui ex incubo ac supppresione nocturna exterriti expergiscuntur. 486. 535.
tetin tetin caligo, cæcutio, allucinor. 464. 475.
teun teun esse maturum; mitia poma, matura.
teun teu v. tehu huentu homo maturi judicii; non acri festinatione, sed mature agens: qui quando opus est, rem prorogare, procrastinare novit; festinans lente. 404. 495.
teúl teúl avis. 387.
teùn teùn scintillas spargere, dispergere. item strepitus tum ab igne tum a rebus eo quod igne torreantur. 354. 476.
teye teye ille. 19.
teye teyeu 290: 22.
tngùr, tngúd tngùr, tngúd planum, rotundum.
tngùr, tngúd tngùrn, . esse plantum, rotundum. 360.
ticùl, ticl ticùl, ticl panis primarius, siligineus, butyro coctus. 475.
tierclen tierclen tortuose, oblique cubare. 521.
tihue tihue laurus. 399.
trili, chili trili, chili avis. 
tinti tinti gyrus, crispus, crispulus. 458.
tinpin tinpin tinnio. 440.
tipan tipan exeo, egredior, excedo, prodio. se publico cimmittere: efferre pedem.
tipan tipamolbun sanguinem exire.
tipan tipapitui apparet scabies.
tipan tipangen erumpunt oculi.
tipan tipaln elicio, educo, eruo, effodio, edo, profero, produco, expromo, expello, extraho, exprimo, eximo.
tipan anútipan sellâ surgere, sedem relinquere.
tipan tipantu annus.
tipan tipantun esse annum elapsum, completum.
tipan allue tipantu annus & amplius.
tipan tipaco maris accessus.
tipan tipanman pollutio, mollities, effusio seminis. 429. 457. 518. 539. 543.
tirca tirca albugo, glaucoma.
tirca tircan myops, cujus oculi hebescunt, sunt hebetiores. 463.
titanclen titanclen indutus veste obsoleta, lacera, pannis obsitus; centonibus male tectus; pannosus. 467.
tiuque, chiuque tiuque, chiuque avis. 387.
tiún tiún scissura, conscissura, divisura, rima, ruptio.
tiún tiùmn, tiúln scindo, findo, rumpo. 518.
tla tla ardea, ardeola. 381.
tlef tlef fortis, durus.
tlef tlefn fortiter ac viriliter resistere, repugnare. 461.
tilque tilque cutis, pellis, corium. 364.
tenifcún tenifcún concuti, contremere: timore perterritus contremuit: tonitru concussa domus. 486.
tnofn tnofn pedibus debilis, debilitari. 535.
tencùl tencùl volumen.
tencùl tencùln involvere.
tencùl tencúl, tencl, tenql crudum, durum.
tencùl tencùlngen sic esse. 404. 405. 515.
tongn tongn compressum, obduratum, constipatum esse.
tongn tongmn stipo, constipo: tego, occludo, obturo. item. domum tegere, tectum illi strameneum imponere. 518.
tnùn tnùn paries terreus, formaceus.
tnùn tnúnn parietem terreum ducere, pariete terreo claudere, occludere. 517.
ttngirn, tongin ttngirn, tongin occursus rei quæ offendat, obstet, intercedat, impedimento sit; quo minus aliquid fiat. 452.
tongli tongli macer, gracilis, exilis, macie confectus, vix ossibus hærens; nihil præter pellem & ossa habens: strigosum pecus. 462.
tovn tovn rumpi, dirumpi, explodi, displodi.
tovn tofpai hucusque pervenit fragor, strepitus.
tovn topmn rumpo, explodo. 354. 476. 532. 533.
toi toi commissura, junctura; articulus, punctum.
toi quiñe toi unus articulus: primum punctum.
toi ca toi: epu toi secundum punctum, alter articulus, duo puncta.
toi vùta toi ngei oblongis cruribus. 448. 450. 453. 550.
tolencún tolencún sibi ictum impingere, infligere. 534.
tolof tolof cavum & longum: inde tegulæ vocantur, tolof, chollof. 515.
tomircùn tomircùn corpus tremere. 535.
tome tome carex. 402.
tompl tompl obliquum, tortuosum, deflexum.
tompl tompln sic esse. 464.
tonco tonco catinus ligneus. 520.
toncùn toncùn pulsare: quis pulsat fores, januam? 518.
tonon tonon trama, subtegmen.
tonon tononn texturam struere, comparare, adornare.
tonon tononhue licium. 472.
topan topan multicolor, versicolor, discolor.
topan topatopan, topatopalen esse multi coloris. 417.
toquin toquin imperium, lex, mandatum, jurisdictio, præceptum, pensum, sors.
toquin quiñe toquin añil uncia glasti.
toquin toquin jubeo, præcipio, impero, edico, decerno: summo cum imperio præesse; rerum potiri; omnibus dominari; imperium in omnes tenere. item. censeo, habeo.
toquin tehua toquieneu canem me censuit, habuit.
toquin toquiln idem.
toquin toquin, toquiln metior, pendo, appendo, trutino: pro pondere v. pro eo quantum in quibusque sit ponderis.
toquin toquihue, toquiqueum ulna, decempeda, libra. 525. 527. 554.
tor, torvan tor, torvan spuma.
tor, torvan torvann spumo: spumas agere.
tor, torvan entutorn despumo: spumam detrahere, auferre. 476. 542.
torem torem ventriculus avium. 389.
tortorcùn tortorcùn gannitus: fallax vulpecula gannit. 373.
trotro trotro gutturis nodus. 445.
toùn toùn hio, dehisco.
toùn toú hiatus, scissura: terra hiat æstu. 359. 413. 518.
tepefcùn tepefcùn consternari, exterreri, terrore concuti, percelli, commoveri: expavescere, exhorrescere, metu perturbari. item. aufugere, evolare, alta petere.
tepefcùn tepefcùln terrorem alicui afferre, injicere; timorem incutere. in metum adducere; terrere. 486.
tpun tpun clavâ aut fuste contundere. item flagello, verbero; flagris, virgis cædo: funiculis, ferreis tribulis insertis, dorsum lacerare, cruentare: cave vapules.
tpun tpuntun exilio mulctare; in exlilium mittere, exigere, ejicere, alio relegare, proscribere, amandare, deportare. 528.
tren, tùren tren, tùren cani, senectutis insignia, canities.
tren, tùren trenn ad canos perveni, ne unus quidem pilus in capite meo non albicat. 462.
tvùn tvùn turbidus, limosus, fœculentus.
tvùn tvùnn sic esse. 428. 431.
tvùr tvùr pulvis.
tvùr tvùrn pulverulentum esse. 428. 537.
tufquen tufquen cinis.
tufquen tufquenn cineres dari; cinere conspersum esse. 352.
tuvn tuvn cibum palato hærere ex satietate, aut præ dulcedine: non facit hoc ad palatum meum: satietatem mihi affert; non est hoc mei stomachi; fastidio mihi est. 476.
tumau tumau acervus, cumulus, congeries.
tumau tumauknon congero, aggero, cumulo, coacervo. 413.
truntrunca truntrunca tympanum Machiorum. 562.
tùv tùv velox, pernix, celer, agilis, citus.
tùv túvùn, tvún, tvn agilem, promptum, expeditum, paratum esse: ut satagit & hac atque illac volitat; quam celeriter ultro, citroque recursat.
tùv túftu velociter, celerrime. 480. 540.
túcan túcan observo, colo, vereor, revereor, veneror. 480.
tùngn tùngn cessare, stare.
tùngn tùngmn continere, sistere: gradum sistere. 457.
tùhuer tùhuer orbis, circulus.
tùhuer tùhuern in orbem, circulum consistere. 492.
tuilin, tuilitun tuilin, tuilitun dare ut æquivalentia petat: qui est eorum modus petendi, mendicandi, acquirendi. 421.
tùyau tùyau albugo oculi. 439.
tùûùn, tùyùn tùûùn, tùyùn lætitia gestire, gaudio exultare.
tùûùn, tùyùn tùyùln lætitia afficere, celebrare; hospitis gratia ludicrum agere; bene hospitem excipere. 486. 488. 519.
túlirn túlirn punctiones, cordis palpitationes sentire: cor affectione æstuat; vehementius palpitat: acriter dolor verminat, æstuat, sævit, urit. 535.
tuncon, chuncon, tumpoln tuncon, chuncon, tumpoln convolvo, involvo, dispersa sibi colligere. 470.
tùlùrcùn tùlùrcùn, tlùrcùn, túlrcùn, tlrcùn casu ictu, occursu pellem aut cutim offendi, lædi. 532.
tùna tùna quod utraque manu apprehenditur; aut ambabus volis colligitur.
tùna tùnan utraque manu apprehendere, colligere. 555.
tùnincùn, clurcùn tùnincùn, clurcùn capillos alicui defluere. 485.
tùnamun tùnamun cum metu dicere: dicturum pro concione subitus horror occupat: genua mihi labant; mens vacillat; totusque torpidus ac pene elinguis efficior. 486.
tùntùncùn tùntùncùn frigore, metu contremiscere. 486.
tùnfcùn tùnfcùn spasmus, spasma, nervorum rigor, contractio, convulsio. 535.
tùngvùl, tùvl, tvl tùngvùl, tùvl, tvl incurvus, incurvatus. 462.
túquercùn túquercùn affectare gravitatem: valde jam lautus es, qui gravêre. 483.
túr túr æquum, bonum, exactum: ad regulam, legem compositum.
túr tùrn rem compositam: pactis, juri, injuriæ satisfactum esse.
túr tùrmn, tùrknon, tùtúmn cum adversario pacisci, transfigere, pactionem facere: litem ex pacto & convento dirimere. 494. 567.
túun túun frigesco, frigeo, algeo. 559.
ùchúr ùchúr obliquus, tortuosus, deflexus.
ùchúr úchúrn sic esse.
ùchúr úchúrnamun scaurus. 462. 464.
uchun, utrun uchun, utrun fundi, effundi, diffundi.
uchun, utrun utuln fundo, effundo, diffundo.
uchun, utrun utunman, uchunman cæremonia effundendi potum supra mortuorum sepulchra. 432. 537. 644.
udvù udvù portus vel quivis locus, ubi navis aut navicula ad terram appelli potest. 430.
uduam uduam incuria, negligentia, indiligentia.
uduam uduamngechi per incuriam, incuriose, negligenter: per incuriam sibi excidere simulait; per simulatam incuriam effluere passus est; quasi incogitans effudit; quasi non id ageret, excussit, abjecit.
uduam uduamn negotium negligere; neglegentius agere; causæ indormire; parum de re cogitare, laborare; rem parum curare.
uduam uduamtun me iucaurum excepit; nec opinantem, nec cogitantem, nec suspicantem oppressit. NB. uduamn derivatum a verbo un, eo, significat voluntatem eundi habere. 484.
ùfchin ùfchin observantia, reverentia: reverentiam alicui præstare, exhibere, honorem habere. item. cedere alicui; hostibus se dedere, subdere, submittere; deditionem facere; dare manus; herbam porrigere: præcipuum autem obsequii, deditionis, observantiæ ac reverentiæ signum est ad Personam, cui se quis submittit, flexis genibus in utroque poplite reverenter accedere. 523. 531. 577. 583. 657. 666.
ula ula 229.
ullngin ullngin ostium, janua, porta, fores, valvæ. 517.
ullvùn ullvùn caules emittere, producere.
ullon ullon linteum, membranam convolvere. 404. 473.
ullpud, ulpu ullpud, ulpu potus ex aqua & farina tosta.
ullpud, ulpu ùllpúdn hunc potum bibere. 877.
ulcu ulcu vestis. 466.
uleuman uleuman dormientem loqui. 437.
ulmen ulmen nobilis, dives, locuples, opulentus: Hæc autem omnia consistunt in his tribus: habere multas uxores; multos equos, vaccas, oves; & multum potum, quem propinent. 421. 422. 498. 500.
uln uln aliquid alienare, abalienare, vendere, venundare, distrahere.
uln ulmeyen nundinor. item. comitor.
uln uln ta ñi cuú per incuriam mihi e manibus effluxit. 421. 422. 296: 14.
ulo ulo scapus cannæ. item. virilia. 402.
ulùl ulùl os popliti vicinius. 454.
uyun, uûun uyun, uûun effluo: imbibi.
uyun, uûun uûulonco vortex. 436. 478.
uyún uyún vertiginem patior; vertigine afficior, corripior.
uyún uûúln hominem stupefacere, consternare.
uyún uyi v. uûi ñi lonco sum passus vertiginem, id est: eram vacillans ex potu; vino madidus. 486. 535. 538.
uyen uyen obliviscor: excidit mihi nomen. 484.
umau umau somnus, quies, sopor.
umau acui ta ñi umau somnus me complectitur; lectum cogito. item, tempora.
umau umaun, umautun dormio, obdormio: somnum capere, inire.
umau umautuqueum lectus; vel locus, ubi aliquis dormit. 436. 437. 438. 519.
umerclen umerclen dormito, obdormisco. 440.
umeñn umeñn senectutis vitio desipere, delirare.
umeñn umeñ delirus senex. 483.
un un eo.
un ui ta ñi cuù, uln ta ñi cuú, ui ta ñi lonco non scienter sed per incuriam factum est: non consulto sed forte evenit; sors & fortuna tulit: sic erat in fatis.
un uln dimitto, expello. item. comitor. item. alieno. 452. 494. 512.
uñ, uùn uñ, uùn os oris. 442.
une une primus, prior, princeps.
une unen primum esse.
une unen votm, peñi filius, frater natumajor; major natu.
une unen domo princeps uxor; præstantior omnibus, cæteris prælata, reliquas antecedens. Quod hi Barbari maxime procurant, est ut habeant uxores quam plurimas, talesque quæ sint sorores: inter has uxores semper una reliquas antecedit, præit, antecellit, ideoque vocatur unen domo: ac ordinarie est illa, quam primum duxerunt: ejusque primarium & fere unicum officium est procurare ne unqam desit, sed semper suppetet, abundetque, quod Maritus cum suis compotatoribus bibat: Maritus vero aliud, quod agat, non habet; nisi ut aret, & terram ad sementem præparet: reliqua uxores currant, excepta tritura, quæ fit, ut dictum verbo prun, ñuin prun: & sepibus; ad quæ quotquot volunt, concurrunt; quibus satisfit vino aut alio potu, Indorum merces magna nimis.
une uneln incipio, auspicor; primo loco ponere; facere initium.
une uneltun idem. item terram ad sementem disponere, rumpere, præparare.
une unen me Majores, Patres, Antecessores nostri. 495. 514. 516. 546. 550. 549.
uño uño harpastum. 531.
úño úño 230.
uñon, uñotun uñon, uñotun redeo, revertor, reverto, remigro, remeo, repeto.
uñon, uñotun uño cutani, uño cutantui superiore morbo corripi, retentari: periculosior est morbi repetitio, recidivaque febris.
uñon, uñotun uño chillcai, uño chillcatui rescripsit, responsum dedit, reposuit.
uñon, uñotun uñoln recupero, vindico.
uñon, uñotun uñoltun restituo, reddo: restitutio. 493. 494. 538.
upen upen obliviscor. 484.
upl upl inaures.
upl upl grù ansulæ. 469.
uriul uriul anas. 384.
ute ute frigus.
ute uten frigeo, algeo: frigidum, algidum esse.
ute ute ngen frigida tempestas est; frigus ingruit.
ute con uten frigore ex sudore torpere: sudore madentem frigus invasit: sudans frigore subito correptus est. item. frigore concuti, tremere.
ute uchengei subfrigida tempestas. 538. 558. 559. 560.
utrun, uchun utrun, uchun fundi, diffundi, dissipari.
utrun, uchun utuntun idem. item fundo, effundo, diffundo, dissipo, dispergo. 436.
utrempe utrempe piscis. 392.
utùrn, uchúrn utùrn, uchúrn obliquum, obtortum, tortuosum esse. 844.
utrùn, utrún utrùn, utrún colligatio, collectio maicii in manipulos, ut sic colligatum asservetur suspensum. 413.
uúa, hua uúa, hua maicium, granum Turcicum.
uúa, hua cusum prhua maicium nigrum.
uúa, hua quellù hua rubrum.
uúa, hua pisima versicolor.
uúa, hua callquintu partim album, partim nigrum: albinigrum. 407.
ucan, uùcan antú, antú cúyen ucan, uùcan antú, antú cúyen æstas, æstivum tempus. 539.
uùf, uf uùf, uf scaturigo, scatebræ. item quidquid sponte nascitur.
uùf, uf ufco fontis scaturigo.
uùf, uf uùfn nasci.
uùf, uf uúfln, uúpmn producere. 429.
uúdan uúdan dividi, partiri. item. divido, partio: ex equo dividere, partitionem aut partes facere. item. sejungi. discedo, abscedo: ægre abs te divellor: moleste fero a complexu tuo distrahi; periniquo animo patior a te digredi, disjungi, separari.
uúdan vau mo uúla uùdapabin hic primum ab eo divulsus sum.
uúdan uúdaln separo sejungo, removeo.
uúdan uúdalen esse remotum, separatum, disjunctum.
uúdan uúdan peñi patruelis, consobrinus.
uúdan uùdan lamûen soror patruelis, consobrina.
uúdan uùdan tipantu solstitium; anni dimidium numerando ab utroque solstitio.
uúdan uùdan, uùdañ aliqui.
uúdan uùdañ mita aliquoties. 319. 494. 501. 544. 547.
uùia uùia heri, hesterno die; pridie hujus diei. 541.
uùle, ule uùle, ule cras, dies crastinus. 541.
uúlngorcùn uúlngorcùn aliquod corporis membrum lædi, offendi, luxari. 534.
uùmalcún uùmalcún obstupesco: obstupui, steteruntque comæ, vox faucibus hæsit. 486.
uún uún aurora, matuta: prima luce, summo mane; diluculo, illucente aurora, albescente die.
uún uúnn illuceo, illucesco: lucessit; dies appetit; lux adest; sol exoritur, affulget, apparet: adventat dies.
uún cheu uúnmaimi ubi hac nocte somnum cepisti; ubi tibi sol surrexit, ortus est.
uún quiñe uúnman iter unius diei & amplius.
uún uúntu res corrupta, depravata, vitiata, vetus, annosa.
uún uúnelvoe lucifer. 333. 475. 494. 539.
vutan, vùtan vutan, vùtan sto, surgo, assurgo: e lecto se proripere; e strato surgere; assurgere seniori, præstantiori; pedibus insistere.
vutan, vùtan vutaln gradum sistere, continere; consisto; stare: texturam ordiri. item excogito; ingeniose aliquid comminisci.
vutan, vùtan vutalcoilladngun falsum alicui affingere; falso illum criminari. calumniatus est me fugam meditari: calumnior.
vutan, vùtan vutalen pedibus insistere; esse præsentem; testem esse.
vutan, vùtan eimi vutalebuimi testem te do, adhibeo, appello: vos qui adestis, attestor; vos appello testes.
vutan, vùtan mi vútalen mo te præsente.
vutan, vùtan pichi vutai parvus, pusillus.
vutan, vùtan vùta vutai procerus, excelsa statura, prolixo corpore.
vutan, vùtan vutan statura hominis.
vutan, vùtan cayu vutan, vutanche altus est pureus pedes sex & triginta.
vutan, vùtan vutann statura.
vutan, vùtan chumtn vutani? cujus staturæ est?
vutan, vùtan vanten vutani hujus. 452. 473. 484. 520. 526. 527. 554. 555. 556. 570.
uùtan, utan uùtan, utan iter facere: peregrinatio.
uùtan, utan uútanche viator, peregrinus, hospes.
uùtan, utan uútalcan alteratio sensualis viri.
uùtan, utan uùtan mapu terra hospitalis. Territorium Indorum Chilensium in quatuor uùtan, vutan, uùdan mapu, id est hospitales, vastas, differentesque Provincias dividitur, quarum alia Araucoi incipiens, totam oram maritimam Baldiviam usque complectitur: alia initium sumens santajuanæ ac Purenum, Imperialemque se protendens, lambensque radices ignivomi montis Villarica; demum cumcoum petit: alia pro limite septentrionali habens yumbe, ex currensque per Virquen, Maquehue, Changll; limitem Australem Villaricam statuit: demum alia principium a fluvio Maule captans, & Occidentem versus ambiens Chillan; versus Orientem Montes Andes seu Cordilleram transcendit. Hæ quatuor Vutan mapu tempore belli sibi invicem sunt subsidio; servantque inter se Commercium, quod caql vutan v. cacùl utan mapu vocatur. 457. 498.
uruan uruan exhalo, vaporo. 429. 476.
úvn úvn comprimo, coangusto, contraho. item. sumptibus parcere, moderari, modum adhibere. 452.
ùvir ùvir herba.
ùvir ùvircùn traho, attraho: plantæ ex terra succum trahunt, quo aluntur. 404. 446. 476.
úcafcún úcafcún includo, intromitto. quod semel apprehendit, ostrei in morem mordicus tenet: ubi gradum fixit, ægre inde dimoveas. 567.
ucaipue ucaipue nausea, fastidium, horror.
ucaipue ucaipuen aspernor, fastidio, nauseo, respuo: nauseam mihi movet ejus aspectus: abhorret animus & oculi ab ejus aspectu. 486.
ucaln ucaln desino, cesso, omitto, supersedeo; desero, relinquo, intermitto: non desinam, donec perficiam: nisi perfecta re non desinam: animam relinquam potius quam illum deseram: a vitiis se avocare, abstinere. 526. 527. 634.
ùchan ùchan vitupero, contemno, despicio: despicatui habere, parvi ducere, pro nihilo putare. 526. 437.
ùchañn ùchañn frangere dentibus. 443.
ùchùfpun ùchùfpun decrepitus, senio confectus, qui ad summam senectutem pervenit. 496.
ùcun ùcun alicubi morari, commorari, immorari, subsistere: cunctor, cunctantius ago; moras necto, interpono. 478.
ùcm ùcm st', silentium, sile, tace! nihil de Cæsare.
ùcm ùcmn ut caveat caute admonere. 443.
ùda ùda lepra, vitiligo. 535.
ùden ùden odi, detestor, execror, abominor: odio prosequi, habere: nemo est qui illum non oderit; oculis fugiat; auribus respuat; animo aspernetur. 486.
ùdhue ùdhue maris tranquillitas, malacia.
ùdhue údhue antù magna est a vento tranquillitas; nullo vento mare, aer concutitur; nullo flatu agitatur, commovetur; malacia naves detinetur. 558. 559.
ùdi ùdi seps, sepes, septum, sepimentum. 288. 413.
ùngapun ùngapun oscito, oscitatio. 443.
ùngarcún ùngarcún mando: cibum dentibus conficere; strepitum mandendo excitare; mansaque in ore videri, apparere. 443.
ùngechi ùngechi nimis, nimium, supra modum, immodice, immoderate, extra modum: plus æquo, plus satis, extra modum bene.
úngeln úngeln expecto, opperior, præstolor, spero.
úngeln ùngelngen spes. spe decidi: boni hinc quod expectes, nihil est. 480.
ùngen, úngentun ùngen, úngentun excessus, excedere. modum in eo non servasti, tenuisti: immodicus tui æstimator es: nimium te suspicis; tibi arrogas; urbanitatis & pudoris fines transilisti.
ùngen, úngentun ùngentu nimius, supervacaneus, supervacuus, superfluus: nimius & intemperans in eo visus es. 483. 488.
ùngeln ùngeln rodo, exedo, corrodo: me in conviviis carpit, rodit: mihi in circulis & compitis obtrectat. V. úlngoitun. 852. 373.
ùngerin ùngerin dentium stupor.
ùngerin ungerimn stuporem dentium facere, causare. 443.
ùlcha, ùllcha ùlcha, ùllcha omne fœmininum quod nondum concepit.
ùlcha, ùllcha ulchatun cum virgine rem habere. 495.
ului ului sputum ore defluens.
ului úluin, úluitun sputa mihi defluunt. 462.
úlenn úlenn crambe bis cocta mors est; noli me hac de re amplius obtundere, fatisco. 486.
ùlnga ùlnga dens molaris. 442.
ùlngoitun ùlngoitun rodo, corrodo. V. ungeln. 851.
ùlin ùlin coitus animalium. 363.
ùllcun ùllcun ira, stomachus, iracundia: iram tenere, premere, sustinere, cohibere, comprimere non potui. item. irasci: facile subirascitur; bilis illi in promptu est; iram in promptu gerit; levi de causa excandescit; de nihilio iram concipit; ira corripitur; exardescit in iras, in furorem erumpit; æstuat ira.
ùllcun ùllculn stomachum alicui facere, movere; exacerbare aliquem; bilem illi movere; hominem ad iracundiam provocare.
ùllcun ùllcunpen aliquem objurgare, increpare, cum illo de re aliqua vehementer agere. 487.
ùllngumn ùllngumn deglutio, voro, devoro. 476.
ùllngodn, ùlngorcun ùllngodn, ùlngorcun ossa luxari; horologii machinam solvi, dissolvi: delirat horologium, non sibi constat. 534.
ùllùa ùllùa damnum, jactura, incommodum, detrimentum.
ùllùa úlluatun hanc tu calamitatem attulisti; hanc pestem importasti, invexisti; hoc illi vulnus inflixisti, imposuisti: hanc illi perniciem comparasti. 483.
ullhuemtun ullhuemtun cibo uti moderate; modum in victu tenere; a præscripta victûs ratione non discedere: abstineo, parco, temperare sibi in re aliqua. 536. 538.
ulmenn, ulmenun ulmenn, ulmenun Caciquii dignitatem, honorem, munus suscipere, accipere, sibi sumere.
ulmenn, ulmenun ulmeneln magnifico: aliquem observare, colere, vereri, honore afficere, prosequi: honorem alicui habere, præstare, tribuere. 498. 499. 500. 636. 845.
ulmeyen, huera ùlmeyen ulmeyen, huera ùlmeyen detrahere de absentibus: alicui v. de ejus fama detrahere. 487. v. hic intra: ùl.
ulpuuùn ulpuuùn os, dentes, haustâ & regesta aqua colluere, mundare. 432.
úlún úlún machios medentes sugere. 536.
ùl ùl carmen, versus, cantio, cantus, de quibus recte dixeris: cum bene potavi cantus & carmina fundo; at sine arte & absque omni Musa vel Minerva; adeoque meræ cantiunculæ: nihilominus his delectantur, sibique plaudunt; suntque ipsorum Annales, & libri historici, perpetuaque & continua Patrum filiis & a Majoribus posteris relicta traditio.
ùl úln, ulcan, ulcatun cano, canto: cantus edere, fundere.
ùl ulmeyen, cúme úlmeyen laudo, collaudo: omnes illum maxime commendant; laudibus ornant, afficiunt, cumulant, efferunt, extollunt; in cœlum ferunt. 487. 480. 572. 636.
últamcon últamcon se cibo ingurgitare: voro, devoro, helluor. 476.
úmi úmi palpebræ, cilia. item. arista. 413.
ùmircùn ùmircùn prurigo, pruritus. item. pruritum habere; pruriginem sentire; prurigine vexari. 534.
úmtun úmtun nomino: suo nomine aliquem appellare, vocare; nomen ejus enunciare; mentionem alicujus facere; de te in sermone meminimus; in tui mentionem incidimus; de te sermonem intulimus; te in sermonem adduximus. 496.
ùmun ùmun utramque buccam inflare. 443.
úmùmum úmùmum quo se tegat, operiat, dare. 467.
únan únan morsus, mordeo, morsu apprehendo.
únan ùnapue, ùnapinque inveterata invidia, odium, livor.
únan únapuen, ùnapiuquen laudi alicujus invidere; divitias & honorem alicui invidere; potentem & dignitate conspicuum æquis oculis videre non posse.
únan únanman alteratio carnalis fœminæ.
únan ùnatun se invicem anillatim apprehendere. 370. 457. 486. 567.
ùnco ùnco columna, fulcrum ac quilibet palus, seu quodvis lignum terræ ad sustentandum perpendiculariter infixum. item. præsidium, perfugium, patrocinium.
ùnco ùncoln ejus modi ligna ita infingere.
ùnco ùncoyen, unconn aliquem Mecœnatem, patronum, fautorem, &c. acclamare, suscipere, venerari. 499. 517.
ùni ùni cancer. item. esca: esca malorum voluptas, quod eâ non minus homines; quam hamo pisces capiantur.
ùni ùnin, ùnitun pisces inescari, escam appetere, mordere, invadere. 393. 395. 396.
úñvi, ùñbi úñvi, ùñbi perversus, ingenio malo pravoque.
úñvi, ùñbi úñvin sic esse.
úñvi, ùñbi úñviln alteri maledicere; male de aliis loqui; aliquem verbo lædere, ejusque famæ detrahere. 487.
ùñam ùñam amicus in malam partem. item. amica, amasia.
ùñam ùñamtun concubinæ aut pellicis illecebris capi, teneri: concubinæ amore captum esse.
ùñam úñamtuiaun concubinarius, concubinatu infamis.
ùñam uñamhuen concubinarius & concubina. 489.
ùñm ùñm avis, ales, volatilia.
ùñm úñmn cursim, obiter alicui cibum præbere. 379.
ùñeun, uneun ùñeun, uneun exacerbari, subirasci: vapide me habeo. 486.
ùpe ùpe ferrumen, pix: navis commissuras ferruminare.
ùpe úpen 353.
ùpe ùped angusta viarum. 492.
ùpl ùpl ora, margo. 432.
úpifcún úpifcún pasco: dare pastum; ad pascua educere. 364.
ùpin, úpitun ùpin, úpitun pediculos dentibus, uti solent, necare. 378.
ùpmn ùpmn falsum alicui affingere; falso aliquem criminari: calumnior. 484.
ùqueln ùqueln equum e collo ligare. 366.
urcún urcún fatisco, deficio, defatigari: scribendo fessus, defessus sum: itineris labore langueo, deficio; lassus, fatigatus, defatigatus sum: fessus sum de via: non tenebo te pluribus.
urcún ùrcutun quiesco, requiesco: cessare ab opere; labore supersedeo: in tuis oculis, in tuo ore, vultuque quiesco, conquiesco.
urcún ùrculn aliquem fatigare, defatigare; molestum esse alicui, negotium ei facessere, exhibere: multus & ineptus, qui premit, occidit; in quem incidit. 532.
ùren ùren esse madidum, intinctum: madide madeo.
ùren ùremn madefacio, tingo, perfundo. 432.
ùriñ ùriñ lupus marinus. 392.
ùrbin ùrbin submergi, fluctibus obrui. 431.
ùtafcun ùtafcun interpono, interjicio, interfero: ne te ultro alienis rebus ingeras: noli te intrudere: non invitatæ veniunt ad prandia muscæ. 404.
ùtan ùtan pastus, pastio: pascere, pasci, pabulari, esse in pastu; mollia, larga, læta, luxuriosa, tristia pascua depascere: nullum hic impascitur pecus.
ùtan utaln pecus agere. item. equum de uno loco ad alium meliorem mutare, perducere, deducere. 364.
ùtrar ùtrar nucleus. 403.
ùtre ùtre dolor dentium: dolores multos patior, sustineo; doloribus disrumpor.
ùtre ùten lens dis. 378.
ùtùfn ùtùfn nihil temere feceris; nihil sine consilio suscipias; nihil inconsulte aggrediaris: in medios hostes irruit; in confertissimos hostes se dedit, immisit: præceps in omne fiagitium ruit, se conjicit.
ùtùfn ùtùfentun jacio, conjicio, expello: abi in malam crucem: male verbis acceptum dimisit. 487. 532.
ùtrif ùtrif instrumentum, quo sibi barbam evellunt, consistitque vel in lamina ex metallo in forma rectanguli, duplicata; vel in concha duas valvas habente, quibus singulos barbæ pilos fortiter apprehendunt, prehensosque radicitùs evellunt. 460.
ùtrm ùtrm fel, in quo putant latere venenum a venefico vel quocunque alio propinatum: ideoque cuicunque defuncto fel extrahunt, coquunt, & si in felle quædam membrana appareat; id fieri absque veneficio non posse, sibi certo persuadent. 455.
uùn uùn os oris. 442.