Vida y costumbres de los indígenas araucanos en la segunda mitad del siglo XIX

Ernesto Wilhelm de Moesbach

1930 (elicited 1924-1927)

Santiago de Chile, Imprenta Cervantes

Anales de la Universidad de Chile Tomo XCVII Ethnographic texts DIALECT: Lafkenche (Central Mapudungun) INFORMANT: Pascual Coña TRANSCRIBER: Ernesto Wilhelm de Moesbach LOCATION: Lake Budi (place of residence of informant)

Corpus of Historical Mapudungun

ORIGINAL DOCUMENT: Biblioteca Nacional de Chile id: 232322 DOCUMENT SCAN: Memoria Chilena (MC0008879) http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8190.html TEXT OCR: Gertrudis Payás https://benmolineaux.github.io/bookshelf/

ADDITIONAL FORMATTING: Benjamin Molineaux

PRÓLOGO DEL NARRADOR PASCUAL COÑA

KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admoŋefelLEMMA: admongefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Vida y costumbres de los antiguos araucanos.
KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchanLEMMA: füchan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiuwnLEMMA: trokiuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋemumLEMMA: mongemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimyepafiñLEMMA: kimyepafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkefelLEMMA: chumkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admoŋefelLEMMA: admongefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniekenLEMMA: kimnieken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋefuiŋnLEMMA: adngefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káŋefuiŋnLEMMA: kangefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramafiñLEMMA: nütramafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: konünpaiafiñLEMMA: konünpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremmumLEMMA: tremum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋefumLEMMA: mongefum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalewetuiLEMMA: kalewetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkatuiŋnLEMMA: wingkatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋoimarpuiŋnLEMMA: ngoimarpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiŋülamLEMMA: ñingülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupapeLEMMA: rupape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwerpulaiaiLEMMA: kimwerpulaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋulpeLEMMA: düngulpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifroLEMMA: lifro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una cosa diré: Estoy viejo ya, creo que tengo más de ochenta años. Durante esta larga vida llegué a conocer bien los modales de la gente de antaño; todas las diversas fases de su vida tengo presentes; tenían buenas costumbres, pero también malas. De todo esto voy a hablar ahora: contaré el desarrollo de mi propia existencia y también el modo de vivir de los antepasados. En nuestros días la vida ha cambiado; la generación nueva se ha chilenizado mucho; poco a poco ha ido olvidándose del designio y de la índole de nuestra raza; que pasen unos cuantos años y casi ni sabrán ya hablar su lengua nativa. Entonces, ¡que lean algunas veces siquiera este libro! He dicho. Pascual Coña

Capítulo I.- Recuerdos de la Infancia Lo que me contaba mi madre: Naufragio del buque «Joven Daniel»; inculpación de dos caciques; llegada del P., Constancio; astucia de un cacique nortino. Mi primer recuerdo: Fui robado por una tribu cercana en calidad de rehén. Mi familia: Mis padres y abuelos; mis hermanos y sus descendientes. Juegos y ocupaciones en la niñez: En el manzanal; juego de las habas; el columpio; carreras a pie; juego de la chueca.

1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikaelLEMMA: pichikael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkakefeneuLEMMA: nütramkakefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: TripauyeiLEMMA: tripauyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëleyuLEMMA: miawüleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemeafielLEMMA: pemeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traforkeiLEMMA: traforkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « JovenLEMMA: joven
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DanielLEMMA: daniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). TriparkeiLEMMA: triparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ropaLEMMA: ropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋotrapilenLEMMA: rüngotrapilen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelükefuiLEMMA: kelükefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapiLEMMA: trapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋmchemchiLEMMA: ngmchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antes, cuando yo era chico todavía, mi finada madre me contaba muchas cosas, en primer lugar me dijo lo siguiente: Hace tiempo encalló un buque en la playa de Puauchu (1). Entonces te llevaba en la cuna y fui contigo a ver el navío; se había partido al salir; tenía el nombre “Joven Daniel” (2). Salieron de él muchísimas cosas; géneros de toda clase, gran cantidad de harina con tanto ají, que la playa estaba toda colorada; hasta bebidas alcohólicas y una infinidad de otras especies.
2 - LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparkeiLEMMA: triparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülmenLEMMA: ülmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüñmaniekefuiLEMMA: anüñmaniekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoltrewakeeteuLEMMA: ñidoltrewaketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aŋémŋeiLEMMA: l'angemngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmeyeuLEMMA: l'angümeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋentripayeluLEMMA: mongentripayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ForoweLEMMA: forowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimpuiLEMMA: wimpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yepatufeyeuLEMMA: yepatufeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutualLEMMA: amutual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. (3) FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmiLEMMA: ngülümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También salió vivo un caballero extranjero y varias señoras, unas vivas, otras muertas, y un perro grande que se echaba al lado de su patrón. Según se cuenta lo mataron los indígenas justamente con el caballero. Las señoras que habían salido vivas, fueron llevadas a Boroa, según se dice. Allí ellas se acostumbraron de modo que cuando más tarde sus parientes vinieron a llevarlas, no quisieron irse; quedaron viviendo con los indígenas (3). Las mercaderías que había en el buque, las juntaron los caciques y aún los mocetones de todo se apoderaron.
3 MëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MalalweLEMMA: malalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), KuriñLEMMA: kuriñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anümuwiLEMMA: anümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiñamelŋeiLEMMA: wiñamelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolfiLEMMA: apolfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrénLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamiLEMMA: wiñami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoliLEMMA: apoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütufiŋnLEMMA: pütufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentéŋolliŋnLEMMA: fentengolingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeiŋnLEMMA: l'ayeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëfŋolliluLEMMA: trüfngolilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋefuiLEMMA: femngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenŋenLEMMA: newenngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeluLEMMA: l'ayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pütuwelaiafiiñLEMMA: pütuwelaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaŋnLEMMA: piangn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñómLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkeiLEMMA: nierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
funapueLEMMA: funapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtrunentufiŋnLEMMA: wütrunentufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En Malalhue (1) había un cacique de nombre Curín, padre de Pedro Painén. Este se arregló en una gruta de piedras, junto a los riscos, y se hizo traer toda clase de cosas hasta llenar la gruta con ellas. Los demás mapuches hicieron otro tanto, llenaron, según se dice, sus casas con las mercaderías tomadas del buque. Bebieron el licor que había y se emborracharon de tal manera, que algunos murieron asfixiados por la bebida, que tenía fuerza como fuego (2). Entonces algunos grupos dijeron: "No tomemos más de ese licor; tiene veneno". Entonces lo botaron, dicen.
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinelŋeiLEMMA: werinelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋepaiLEMMA: yengepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KuriñLEMMA: kuriñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋepaiLEMMA: yengepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WerapillLEMMA: werapil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ValdiviaLEMMA: valdivia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋemeiŋuLEMMA: rulngemeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiŋuLEMMA: tükungeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuŋepuiLEMMA: nentungepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValparaísoLEMMA: valparaiso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiŋuLEMMA: puwülngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kollil·eufüLEMMA: kolil'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shakiŋefuiLEMMA: shakingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ForoweLEMMA: forowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneniefuiLEMMA: ngüneniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Por la pérdida del buque encallado fueron culpados dos caciques. Fue llevado Curín, el padre de Pedro Painén. Además buscaron a Huerapill de Rauquenhue (3). Los pasaron en dirección a Valdivia; allí los embarcaron. En Valparaíso los sacaron a tierra y los llevaron a Santiago, a disposición de las autoridades. Había en aquel entonces en Colileufu un cacique principal de nombre Huaiquinpán. Era muy respetado de todos y en todas partes; daba órdenes a los caciques desde Toltén hasta Boroa.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋŋënaiturkeiLEMMA: wakiñpangünaiturkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inarkefiLEMMA: inarkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋupuiLEMMA: düngupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PresidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « InapanLEMMA: inapan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinLEMMA: werin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeiŋuLEMMA: niepeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautupuiLEMMA: inautupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfimnLEMMA: nüfimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinLEMMA: werin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieimnLEMMA: nieimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Este tenía compasión con sus dos caciques, llevados a Santiago, y les siguió. Llegando a la capital obtuvo una audiencia ante el presidente y le dijo: «He venido acá siguiendo a mis dos caciques. ¿Cuál será el delito que han cometido?» El presidente le contestó: «En vuestra tierra naufragó un buque; entonces os apoderasteis de toda su carga, ese es el delito que tenéis».
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinŋeafuiñLEMMA: werinngeafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënefiiñLEMMA: ngünefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entueyeuLEMMA: entueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafoiLEMMA: trafoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumiñLEMMA: chumiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? - FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋenLEMMA: nüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënampraiafuluLEMMA: ngünampraiafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuman·ümüŋeiLEMMA: deuman'ümüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinŋelaiñLEMMA: werinngelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautukanLEMMA: inautukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeluLEMMA: mülekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautuiLEMMA: inautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋetuiLEMMA: elungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallŋënaituŋetuiŋuLEMMA: walngünaitungetuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El cacique Huaiquinpán replicó: “nosotros ¿cómo tendríamos culpa en eso? ¿Mandamos también nosotros al mar y al viento? Estos mismos echaron el buque a la playa donde se rompió. ¿Qué teníamos que hacer con eso? Es cierto que se han tomado las mercaderías, porque decíamos que todas se perderían; ya se les sentía el mal olor. Nuestra maldad, pues no era grande. Suele haber desgracias, y así le tocó la mala a ese buque”. Entonces le entregaron sus dos caciques; fueron indultados.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FanténLEMMA: fanten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoamLEMMA: ngenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwaiñLEMMA: eluwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeyeafimnLEMMA: yeyeafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NielmnLEMMA: nielmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelelŋeaimnLEMMA: kimün
POS: V
ENG: know
SPA:
MORPH: kim-(l)el-nge-a-ind2p
know
(--- )
, papeltuaiŋnLEMMA: papeltuaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋeaiŋnLEMMA: kimelngeaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaimnLEMMA: kimaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleaimnLEMMA: kümeleaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiaiLEMMA: ngelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkeiŋnLEMMA: pingerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyenturkeiLEMMA: feyenturkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemefiluLEMMA: yemefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolpoyeniefuiLEMMA: ñidolpoyeniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋen·padreLEMMA: ngen'padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechianümpafiLEMMA: femngechianümpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuertoLEMMA: puerto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SaavedraLEMMA: savedra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al mismo tiempo se les dijo: "Para que en adelante no haya cuestiones, os daremos un Padre, que llevaréis con vosotros. Si tenéis hijos, os serán enseñados; sabrán escribir y leer y aprenderán todas las cosas útiles; hasta vosotros mismos aprenderéis algo. Entonces os irá bien y no habrá más cuestiones". Al cacique principal Huaiquinpán le pereció bueno eso. Después de haber traído a su Padre –se llamaba P., Constancio– le tenía especial aprecio; se hizo responsable por él. Lo estableció en la vega que se llama Puerto Saavedra hoy día.
8 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepatuluLEMMA: mülepatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeumaLEMMA: ngemewma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaikawíLEMMA: paikawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CañeteLEMMA: cañete
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, NekulpaŋLEMMA: nekulpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ZúñigaLEMMA: zuñiga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentreŋeiLEMMA: fentrengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BajoLEMMA: bajo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ImperialLEMMA: imperial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümuupaiLEMMA: anümupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemlumekepaiLEMMA: femlumekepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitunLEMMA: pleitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlükaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pleituŋepaiŋnLEMMA: pleitungepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wülyetuiŋnLEMMA: wülyetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuñmufelLEMMA: tuñmufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripafuiLEMMA: tripafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillarëtrafuiŋnLEMMA: ngilarütrafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumafuiLEMMA: deumafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komwëltuiŋnLEMMA: komwültuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Algún tiempo después de su regreso de Santiago apareció aquí un cacique de Paicaví, cerca de Cañete, se llamaba Neculpán Zúñiga. Llegó a Bajo Imperial con mucha comitiva y sentó allí sus reales. Después abrió un juicio por las mercaderías que habían salido del buque. Los caciques procesados tuvieron miedo (1) y devolvieron todas las cosas de que se habían apropiado, hasta el oro y la plata que habían sacado del buque. Algunos mocetones habían hecho labrar su plata por el platero que les había confeccionado espuelas; estas también las entregaron todas.
9 FitukulliŋenoluLEMMA: fitukulingenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiuwnLEMMA: trokiuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ZúñigaLEMMA: zuñiga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋeiLEMMA: kulingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmiLEMMA: trürümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmpaiLEMMA: ngülümpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuntenchiLEMMA: tuntenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, patakachiLEMMA: patakachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimfalLEMMA: kimfal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullilluLEMMA: kulilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋcheLEMMA: ingche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmpaluLEMMA: ngülümpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuluLEMMA: amutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikaelLEMMA: pichikael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiñLEMMA: kimlafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiñLEMMA: kimlafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimrumenLEMMA: kimrumen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Como el cacique Zúñiga juzgaba que todavía no se le había pagado lo bastante, hizo entregarse además vacas y bueyes. Todos, caciques y mocetones sin distinción, le compensaron con ellos. De esta manera el hombre juntó buen número de animales, un ciento o más; no se pudo saber, porque toda la gente pagó; mi padre también dio un buey. Habiendo reunido los animales, el cacique se fue y el asunto se acabó. Como yo era chiquillo todavía en ese tiempo, no supe estas cosas ni la llegada del P., Constancio; sólo más tarde llegué a saberlo.
1 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nücheŋeparkenLEMMA: nüchengeparken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwafiñLEMMA: liwafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wël·ŋiñLEMMA: wül'ngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metanenturukaeneuLEMMA: metanenturukaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeniefeneuLEMMA: yeniefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütuŋemeiLEMMA: katrütungemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lefentuñmaŋemeiLEMMA: lefentuñmangemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metanieluLEMMA: metanielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaiŋLEMMA: lipaing
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarkawiLEMMA: wirarkawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümanLEMMA: ngüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuñmaelLEMMA: nentuñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñëñLEMMA: püñüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felechiLEMMA: felechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋepanLEMMA: yengepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋemefelLEMMA: rulngemefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwalanLEMMA: liwalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una vez fui tomando preso; de eso tengo recuerdo. Llegó gran tropel de gente a la puerta de nuestra casa. Mi madre me sacó en brazos hacia fuera, alcanzó conmigo al costado de la ruca; allí la atajaron y le arrebataron su hijo del brazo. Hecho esto conmigo mi pobre mamá lloró a gritos por habérsele robado su niño. El motivo de tal proceder lo ignoro. Luego me llevaron a caballo, sin que sepa ni siquiera confusamente por cuál parte pasaron conmigo.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anülerkenLEMMA: anülerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepurkeeneuLEMMA: pepurkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yelërkeeneuLEMMA: yelürkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifunLEMMA: ifun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anülerkeiLEMMA: anülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋemLEMMA: wakiñpangem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ërkeLEMMA: ürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düngurkeingünLEMMA: düngurkeingün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatumeturkeeneuLEMMA: ngilatumeturkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeturkeeneuLEMMA: yemeturkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwalafiñLEMMA: liwalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpatufeteuchiLEMMA: rulpatufeteuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peputunLEMMA: peputun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkelafunLEMMA: perkelafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwalanLEMMA: liwalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El otro día me hallaba yo sentado en una pampa en medio de mucho gentío. En eso vino a verme mi padre; me traía harina tostada, me la dio y yo la comí. A mi derecha estaba sentado un cacique principal; era nuestro ya nombrado Huaiquinpán. Luego discutieron. Duró poco y mi padre me libró a fuerza de ruegos y me llevó consigo. No recuerdo qué camino hizo conmigo en la vuelta, ni la llegada a la casa ni el encuentro con mi buena madre; era pues, un chiquillo todavía y por eso ningún detalle me quedó en la memoria.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchepaeteuLEMMA: nüchepaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LefimañLEMMA: lefimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfümañLEMMA: kalfümañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KayullLEMMA: kayul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéŋëlëmërkeiŋnLEMMA: chengülümürkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchemeaeteuLEMMA: nüchemeaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; Kal·ofLEMMA: kal'of
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), KatrümalalLEMMA: katrümalal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WenenLEMMA: wenen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋekefelLEMMA: konümpangekefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumletufelLEMMA: chumletufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewerkelaiLEMMA: ngewerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimpramenLEMMA: kimpramen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los caciques que me habían hecho prisionero se llamaban el uno Lefimán, el otro Calfimán, el otro Cayul; venían con mucha gente para apoderarse de mí; desde Calof (1) y Catrimalal habían salido. Oí decir, cuando se recordaba el suceso, que era represalia por causa de un robo pasado. De fijo no sé cómo era el asunto, y, desde que me doy cuenta, no hubo otro caso semejante.
1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimprameelLEMMA: kimpramel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepafiñLEMMA: pepafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheŋefuiLEMMA: kushengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niepefuiLEMMA: niepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kushenLEMMA: kushen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkürkefuiLEMMA: angkürkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuralŋeLEMMA: kuralnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewelafuiLEMMA: niewelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foroLEMMA: foro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürümLEMMA: ürüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküwelafuiLEMMA: alküwelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piluŋewefuiLEMMA: pilungewefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaŋeiLEMMA: nütramkangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkakefuiLEMMA: nütramkakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PichollLEMMA: pichol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋkoiLEMMA: rüngkoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WechuñpaŋLEMMA: wechuñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya tenía conocimiento de las cosas, llegué a ver a una anciana de edad muy avanzada; tendría más de cien años. Por tanta vejez sus ojos se habían secado, dentadura ya no tenía: las puras encías le quedaban. Tampoco oía, era bien sorda; sin embargo, si se le hablaba al oído, conversaba lo más bien. Esa anciana se llamaba Pichol y era mi bisabuela paterna. El marido de ella, por consiguiente mi bisabuelo, se llamaba Huechunpán.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WechuñpaŋLEMMA: wechuñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkefuiLEMMA: nierkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AillapaŋLEMMA: ailapang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kureŋerkefuiLEMMA: kurengerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpalafiñLEMMA: kimpalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AillapaŋLEMMA: ailapang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TomásLEMMA: tomas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lleqfuiLEMMA: leqfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ReukenweLEMMA: reukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqërkefuiLEMMA: leqürkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapillaLEMMA: kapila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KolweLEMMA: kolwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillauLEMMA: pailau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
- Dicho Huechunpán tuvo un hijo de nombre Aillapán, mi abuelo paterno. Este estaba casado; pero a su mujer, mi abuela, no la alcance a conocer. El hijo de Aillapan se llamaba Tomás Coña y ese era mi padre. Nació cerca del mar, en el lugar denominado Rauquenhue. Mi finada madre nació en Huapi, en el lugar donde está actualmente la capilla, Colhue se llama esa región. Su padre era Paillau. Ese anciano era, pues, el padre de mi mamá; luego mi abuelo materno.
3 NiLEMMA: ni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WentérLEMMA: wenter
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlerkefuiLEMMA: mülerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaiaiLEMMA: maiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MartaLEMMA: marta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·antuLEMMA: l'antu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PichipainemillLEMMA: pichipainemil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NierkefuiLEMMA: nierkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ërkeLEMMA: ürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·ñaweLEMMA: ngen'ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimpalafuiñLEMMA: kimpalafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillauLEMMA: pailau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WentérLEMMA: wenter
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋapitupeiLEMMA: ngapitupey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefiluLEMMA: niefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafünLEMMA: mafün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeluLEMMA: pikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieufuiŋuLEMMA: nieufuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La madre de mi mamá, o mi abuela materna, se llamaba Huenter; vivía en Maiai, donde está ahora la viuda Marta, mujer del finado Pichipainemilla. Tenía un hermano, el finado Painequeu. Al padre de ella, a mi bisabuelo materno, no lo alcancé a conocer. A la hija de Paillau, madre mía e hija de Huenter, la había robado mi padre para mujer; pues solía decir: “Después de tenerla hice el pago tradicional” De tal modo casados vivían ellos en Rau-quenhue.
4 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufeŋefuiLEMMA: küdaufengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chofüŋelafuiLEMMA: chofüngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëpüñLEMMA: ngüpüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpüñLEMMA: ngüpüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefuiLEMMA: kimniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëkülŋelafuiLEMMA: rükülngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaituchenLEMMA: ngünaituchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, illkunŋlafuiLEMMA: ilkunnglafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkunŋefuiLEMMA: ilkunngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewakefuiLEMMA: kewakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaukëlekatukefuiŋuLEMMA: kümelkaukülekatukefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremelLEMMA: tremel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mi mamá era muy hacendosa, no era nada floja; hacía mantas con dibujos y sabía muchas labores finas. De carácter suave, no era mezquina sino muy atenta con todos; nunca se enojaba, tan buen corazón tenía. Mi padre, sí que era algo irascible; a veces pegaba a su mujer, pero después de habérsele pasado la rabia volvían a tratarse bien entre sí. Esto lo observaba yo en mi niñez.
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristianoLEMMA: kristiano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiŋelafuiLEMMA: üingelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felefuiLEMMA: felefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, morolefuiŋuLEMMA: morolefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admarkefuiLEMMA: admarkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristianoLEMMA: kristiano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanaLEMMA: juana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admarkefuiLEMMA: admarkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristianoLEMMA: kristiano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TomásLEMMA: tomas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieuluLEMMA: nieulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyüiŋuLEMMA: choyüingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalliŋuLEMMA: yalingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel tiempo los mapuches en general no eran bautizados. Mis padres estaban en el mismo caso, no eran cristianos. Pero mi madre tenía por suerte un nombre cristiano, pues se llamaba Juana; así mismo mi padre que tenía el nombre cristiano Tomás. Ya casados, ellos tuvieron familia, hartos hijos alcanzaron a tener, hombres y mujeres.
6 WënéLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapaiLEMMA: inapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremiyuLEMMA: tremiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konlaiLEMMA: konlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlaiLEMMA: kimlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeiLEMMA: kurengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PanchillaLEMMA: panchila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinŋefuiLEMMA: pinngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalliLEMMA: yali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayelmumLEMMA: l'ayelmum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeluLEMMA: pichikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - 1LEMMA: 1
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SegundoLEMMA: segundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasarafiLEMMA: kasarafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IsafelLEMMA: isafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenchuleuLEMMA: wenchuleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedkechiLEMMA: wedwedkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentufiLEMMA: adentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moroLEMMA: moro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëlëmfiLEMMA: ngülümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeluLEMMA: femngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SegundoLEMMA: segundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleweiLEMMA: mongelewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiŋnLEMMA: l'aingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Primogénito fuí yo. A mí me siguió Felipe. Nos criamos juntos; pero mi hermano no entró en ninguna escuela, por eso no conoce las letras. Se casó en primeras nupcias con una mujer de nombre Panchilla. Tuvo familia en ella: tres hijos y cuatro hijas; pero otros niños se le murieron de chicos. -1 Uno de los hijos Segundo Coña, se casó primero con Isabel Huenchuleo por la iglesia; después, loco como estaba, siguió la costumbre mora de los antepasados y se buscó otras tres mujeres más como esposas. Sólo este Segundo vive todavía; los otros dos han muerto.
7 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmelitaLEMMA: carmelita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillañLEMMA: pailañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ürfiluLEMMA: ürfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weŋenLEMMA: wengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmalafiñLEMMA: kimeñmalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antuiLEMMA: l'antuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlletuLEMMA: pületu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmuwiLEMMA: l'angümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedŋefuiLEMMA: wedwedngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfiluupurkeiLEMMA: ürfilupurkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeleweiLEMMA: kiñelewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumalkeeyeuLEMMA: deumalkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, DanielLEMMA: daniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una de las hijas se llamaba María Coña, la otra Carmelita. Esta vive en Huapi; estaba casada con Domingo Paillán, que murió ahogado hace poco (2). Dos hijas más están vivas; pero no conozco sus nombres; viven lejos. Felipe enviudó. Después tomo otra mujer, la cual se suicidó poco después; estaba algo turbada, se hechó al agua y se ahogó. Ahora mi hermano quedo sólo. Una nieta suya Clorinda Coña, hija de su finado hijo Daniel, le hace la comida.
8 KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapaluLEMMA: inapalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiyeŋefelLEMMA: üiyengefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiyeŋenofelLEMMA: üiyengenofel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeluLEMMA: pichikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeiLEMMA: l'ayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melichiLEMMA: melichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuchiLEMMA: kechuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremfuiLEMMA: tremfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiepefuiLEMMA: niepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kauchulekafuiLEMMA: kauchulekafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristianoŋefelLEMMA: kristianongefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
morolefelLEMMA: morolefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cóleraLEMMA: colera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De otros hijos (de mis padres): que seguían a nosotros dos no sé ni siquiera si tenían nombre o no; eran cuatro o cinco, ya no me acuerdo bien. Otros se criaron y murieron grandes; a esos los conozco bien. Como primera murió mi hermana María de unos diez y ocho años; era soltera todavía. Ignoro si ya era cristiana o sin bautismo; murió en la epidemia del cólera (1884).
9 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmelitaLEMMA: carmelita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëtaŋefuiLEMMA: fütangefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; KadiñLEMMA: kadiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefeyeuLEMMA: niefeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatuiLEMMA: wüdatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ZenónLEMMA: zenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñotuiLEMMA: wüñotuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëdatuluLEMMA: wüdatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmelitaLEMMA: carmelita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefeyeuLEMMA: niefeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IgnacioLEMMA: ignacio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MelillaŋLEMMA: melilang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KechukawiñLEMMA: kechukawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apuiLEMMA: l'apuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kristianoŋefuiLEMMA: kristianongefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otra hermana de nombre Carmelita estaba casada en Mañiu; su marido se llamaba Cadín; se apartó de ella. Tenía un hijo Zenón, que es sobrino mío; era muy buen hombre; pero después volvió atrás por el influjo malsano de un mal mapuche (1). Habiénsose separado Carmelita de su primer marido, la tuvo Ignacio Melillán de Quechucahuin; allí murió; era cristiana.
10 KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kál·aiLEMMA: kal'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋemuLEMMA: iñangemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), FidelLEMMA: fidel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelefuiLEMMA: mongelefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋefuiLEMMA: kurengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamelLEMMA: kamel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfenLEMMA: alfen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WitrañprampefiluLEMMA: witrañprampefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetaLEMMA: kareta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrafiLEMMA: witrafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furitrekanluLEMMA: furitrekanlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrorüiLEMMA: mütrorüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pail·anaqiLEMMA: pail'anaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faralLEMMA: faral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trañmaeyeuLEMMA: trañmaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëtrëmelfiñLEMMA: mütrümelfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konfesañmuwiLEMMA: konfesañmuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasarafiLEMMA: kasarafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefelLEMMA: niefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlletuLEMMA: pületu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akaiLEMMA: l'akay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otro (hermano mío) murió también hace algún tiempo; se llamaba Fidel Coña, vivía en Calfuqueu, donde se casó a la usanza araucana. Tenía un hijo Domingo, que murió el año pasado (1926) por un accidente. Había levantado una carreta por la punta de los barales y, andando por atrás, la tiró. Entonces tropezó y cayó de espaldas; los barales le aplastaron el vientre; de ahí vino su dolencia. Yo mismo le busqué al Padre; se confesó y se casó ritualmente con la mujer con quien vivía. Poco después entró en agonía; era un buen joven.
11 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋefuiLEMMA: fütangefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pucheLEMMA: puche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarifilLEMMA: marifil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KudikoLEMMA: kudiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayupëñeñLEMMA: kayupüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· LEMMA: eng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükeLEMMA: al'üke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuLEMMA: ngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñomLEMMA: piñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welunieyeuLEMMA: welunieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WaikillLEMMA: waikil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FlankuLEMMA: flanku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfüleweiLEMMA: alfülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋollinLEMMA: ngolin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaiLEMMA: kasay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlafiLEMMA: lafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaŋenLEMMA: külangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiñLEMMA: mongeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mi hermana menor se llama Clorinda Coña. Se casó a la usanza mapuche con Juan Marifil de Cudico. Tiene seis hijos adultos, nueras y yernos y muchos nietos de hijas e hijos. Después de la muerte de su marido la tomó Huaiquil Blanco por mujer. Cierto día quedó herida por el caballo de un insolente chileno ebrio; entonces se casó por el padre. Sanó después. Actualmente (1) somos tres que vivimos: Yo, Pascual Coña, el hermano que me sigue Felipe Coña y mi hermana menor Clorinda Coña.
1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KimrakiduamluLEMMA: kimrakiduamlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelerkefunLEMMA: mongelerkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremnLEMMA: tremn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NierkefuiLEMMA: nierkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weltaLEMMA: welta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(= huertaLEMMA: huerta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·kefuiLEMMA: fün'kefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmukefuiñLEMMA: amukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichicheŋenLEMMA: pichichengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weltaLEMMA: welta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemealLEMMA: yemeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kochiLEMMA: kochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneltuiaukefuiñLEMMA: ngüneltuiaukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüñmafielLEMMA: ayüñmafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ŋenLEMMA: fün'ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodnLEMMA: chodn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrüfuiñLEMMA: mütrüfuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamputukefuiñLEMMA: kamputukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimolütuprakefuiñLEMMA: wimolütuprakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqaiLEMMA: naqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifielLEMMA: pifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikukefuiñLEMMA: ngeikukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ŋechiLEMMA: fün'ngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fulfulikefuiLEMMA: fulfulikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋarkëtuyekefiiñLEMMA: üngarkütuyekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifielLEMMA: ifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando desperté al uso de la razón, vivía con mis padres a orillas del mar, en el lugar que se llama Rauquenhue. Allí me crié. Mi padre tenía un gran manzanal; había toda clase de manzanas y cargaban mucho. Allí solíamos dirigirnos con otros niños. Para proveernos de manzanas dulces nos fijábamos en los árboles andando de uno al otro El que nos gustaba por la abundancia y por la madurez de los frutos, lo vareábamos con palos. También tirabamos aveces trocitos de madera o subíamos gateando al árbol. Mientras que gritábamos, “Van a caer más”, sacudíamos las ramas cargadas. Entonces llovían las manzanas y nosotros mascábamos y comíamos a todo gusto.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarkudekefuiñLEMMA: awarkudekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmŋekefuiLEMMA: ngülümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chafŋekefuiLEMMA: chafngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyulLEMMA: kuyul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurükernoyeñmaŋekefuiLEMMA: kurükernoyeñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafŋemumLEMMA: chafngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káŋëlëmŋekefuiLEMMA: kangülümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: külwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maméllLEMMA: mamel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñelketuLEMMA: kiñelketu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudealuLEMMA: kudealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekefuiLEMMA: elngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ültuLEMMA: ültu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüiLEMMA: anüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lüqaluLEMMA: lüqalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmawiŋuLEMMA: puñmawingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudeaiyuLEMMA: kudeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelaenLEMMA: pilelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeŋeluLEMMA: kiñengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranelayuLEMMA: ranelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”. “ EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelaenLEMMA: pilelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” “ TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamaLEMMA: lama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiŋenkeLEMMA: tuchingenke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ranelayuLEMMA: ranelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ LamaLEMMA: lama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”.- “ KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”.
También jugábamos a las habas. Para este fin se buscaban ocho habas que se pelaban en una cara, tiñéndolas en seguida de negro en la misma cara pelada con carbón. Ya arreglado eso se reunían veinte fichas; servían de tales unos porotos o arvejas o habas o palitos: cualquiera de estas cosas. Antes de empezar el juego se ponía en el suelo una frazada por tablero. Luego se sentaban frente a frente los dos muchachos que querían jugar a las habas; cada cual tenía sus veinte fichas a un lado. Listos se invitan uno al otro diciendo: “Juguemos, pues”. “¿Qué cosa dirás que tienes para mí (=¿Qué apostarás? )” Pregunta el uno a su adversario. “Este lazo te pondré de premio”. “Y tú, ¿qué cosa apuestas en mi favor? ”. “Esta lama o este cuchillo, cualquiera de las dos cosas que prefieras, te destinaré de premio”. Contesta el otro. “La lama me gusta”.- “Bueno”.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudeweLEMMA: kudewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeŋeluLEMMA: kiñengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunafiLEMMA: trunafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, patrünakëmfiLEMMA: patrünakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kudeweLEMMA: kudewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pail·anaqluLEMMA: pail'anaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëpünaqluLEMMA: lüpünaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paroLEMMA: paro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; faliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces empiezan el juego. Las ocho habas preparadas son las piezas con que se juega. Un jugador las toma, las empuña con la derecha y las desparrama en seguida sobre el tablero. Si cuatro habas caen de espal- das (1) y otras cuatro de barriga (2), hay los que se llama “Paro”; vale una ficha.
4 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pailLEMMA: pail
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- anaqluLEMMA: anaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëpünaqluLEMMA: lüpünaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, “ liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; faliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paroLEMMA: paro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpaiLEMMA: rulpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpaiLEMMA: rulpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpamumLEMMA: rulpamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TunieluLEMMA: tunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paroLEMMA: paro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nuneLEMMA: nune
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afelLEMMA: afel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfnienLEMMA: ütrüfnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunoluLEMMA: tunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, paroLEMMA: paro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfwalaiLEMMA: ütrüfwalay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudekeiLEMMA: kudekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero si todas las ocho habas caen de espaldas o todas de barriga, hay lo que se llama “negro” o “blanco” respectivamente; vale dos fichas. El que ha alcanzado paro, pasa una ficha al otro lado de su cuerpo; más cuando hace todo negro o todo blanco, pasa dos fichas a ese mismo lado. El que ha hecho paro o todo negro (o blanco) continúa sus tiradas hasta que ya no hace negro ni paro; entonces toca al adversario que juega de la misma manera.
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudekeluLEMMA: kudekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfluLEMMA: ütrüflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudaweLEMMA: kudawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülkantulkefiLEMMA: ülkantulkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ amuyuLEMMA: amuyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kudeweLEMMA: kudewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kudeweLEMMA: kudewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kudeweLEMMA: kudewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudelekeiLEMMA: kudelekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmluLEMMA: apümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpanienLEMMA: rulpanien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weukeiLEMMA: weukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloulaiLEMMA: loulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewaelchiLEMMA: wewaelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranLEMMA: ran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiñkeiLEMMA: rangiñkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientrasque los jugadores tiran sus piezas, cantas así: “¡Vamos, juego! ¡Favoréceme, juego! ¡Al negro, juego! ” De esta manera siguen los dos adversarios con su juego. Quien en primer lugar acaba con sus fichas, habiéndolas pasado al otro lado, ese es el vencedor. Sin embargo, todaví no recibe el premio; el juego sólo está medio hecho; exige dos tantos.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yechiltukeiŋuLEMMA: yechiltukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmkaluLEMMA: apümkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmuumaLEMMA: apümuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traftuŋeluLEMMA: traftungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aflaiLEMMA: aflay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakudealLEMMA: inakudeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. (1) TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmluLEMMA: apümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kouLEMMA: kou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weukeiLEMMA: weukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükeiLEMMA: nükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranLEMMA: ran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lüqnLEMMA: lüqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
” (2) piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarkudekenLEMMA: awarkudeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Por eso ahorta empiezan de nuevo, procediendo completamente de la misma manera. Si ahora el mismo que en la prinera tanda acabó en primer lugar con sus fichas, acaba con ellas otra vez el primero, entonces el juego esta terminado; pero no, si el otro le hace empate; en este caso tienen que continuar el juego (1). Aquél que dos veces continuas acaba el primero con sus fichas gana definitivamente y es acreedor del premio. En tiempo pasado el juego de las habas se llamaba “lüqn” (2).
7 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchillkantukefuiñLEMMA: piuchilkantukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukantuaelLEMMA: aukantuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiñLEMMA: amukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ellolechiLEMMA: elolechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfrumekefuiñLEMMA: ütrüfrumekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KëllwadüluLEMMA: külwadülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaqëñmakefuinLEMMA: chaqüñmakefuin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përokënukefuiñLEMMA: pürokünukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përolenLEMMA: pürolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelkefuiñLEMMA: elelkefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüelLEMMA: anüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchillkantualuLEMMA: piuchilkantualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkulkëlechiLEMMA: wingkulkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluumeiLEMMA: elumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuLEMMA: al'üpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuniewiLEMMA: tuniewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrëŋkëelechiLEMMA: nütrüngküelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramiLEMMA: witrañprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchillkantuiLEMMA: piuchilkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces nos columpiábamos. Para llevar a cabo ese juego íbamos a la pamapa donde había un árbol con rama gruesa horizontal. Sobre tal gancho echábamos un lazo. Cuando colgaba, igualábamos sus dos extremos y los uníamos por un nudo. Al nudo le sobreponíamos algunas piezas de ropa para preparar allí un asiento. Luego se sentaba el que quería columpiarse, se aliastaba retirándose cuesta arriba en un terreno algo inclinado, se agarraba bien en ambos ramales del lazo estirando, recogía sus pies y al momento tenía en vaivenes su columpio.
8 KaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
notukalefkefuiñLEMMA: notukalefkefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋeelLEMMA: chengel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukantuniefuiñLEMMA: aukantuniefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefaluLEMMA: lefalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuukeiŋuLEMMA: künukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋuLEMMA: pikeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefnLEMMA: lefn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefluLEMMA: leflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapukeiLEMMA: tripapukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuamLEMMA: tripapuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« weweyuLEMMA: weweyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñaŋeLEMMA: iñange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuluLEMMA: tripapulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weuŋekefuiLEMMA: weungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En otras ocasiones hacíamos carreras de a pie; tuvimos, pues, en nuestra niñez los más diversos juegos. Para ese fin dos muchachos que querían correr se ponían en línea. Al grito ¡ya! se pusieron a correr. El que corría más ligero llegaba el primero a la meta. ¡Te gané! dijo al otro; quien llegaba atrasado era el vencido.
9 KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palikefuiñLEMMA: palikefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrauukefuiñLEMMA: traukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëfëlkëleuLEMMA: trüfülküleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PaliaiñLEMMA: paliaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piukefuiñLEMMA: piukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋeiLEMMA: adkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliweLEMMA: paliwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuŋekeiLEMMA: liftungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariŋekeiLEMMA: waringekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürŋeiLEMMA: trürngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentennLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrülweLEMMA: katrülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norëmŋekeiLEMMA: norümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülweLEMMA: katrülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülweLEMMA: katrülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
señaLEMMA: seña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: katrütëkupülliŋekeicheuLEMMA: katrütükupülingekeicheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuamLEMMA: tripapuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeitëfachiLEMMA: pingeitüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliweLEMMA: paliwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülweLEMMA: katrülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpeleLEMMA: epuñpele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakënoŋeiLEMMA: füchakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PaliweLEMMA: paliwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuŋekeiLEMMA: künungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shëŋëlweLEMMA: shüngülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pineiLEMMA: piney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otras veces jugábamos a la chueca. Nos juntábamos unos diez niños, cada uno con su palo de chueca, bien encorvada en uno de sus extremos. “Vamos a jugar a la chueca”, decíamos entre nosotros. Ante todo se arregla la cancha, se la limpia completamente. Luego se tiran las rayas del largo a ambos lados; tienen dimensiones iguales y se llamam rayas atajadoras; salen bien derechas con ayuda de un lazo. En ambos extremos de las líneas atajadoras se hace otra señal: se abre un surco atravesado, por donde ha de salir la bola; por eso estas dos cabezas de la cancha se llaman salidas (tripalhue). El largo de las rayas atajadoras queda mayor que el ancho de las salidas. En cada salida se planta un pequeño rehue y en el medio de la cancha se escava un hoyo chico que se llama senguelhue.
10 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawelLEMMA: pepikawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukeiLEMMA: kintukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyewaluLEMMA: konyewalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweiñLEMMA: müleweiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaiñewenLEMMA: kaiñewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konuwaiyuLEMMA: konuwaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piukeiŋuLEMMA: piukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañuLEMMA: pañu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranelayuLEMMA: ranelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witruweLEMMA: witruwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluwenLEMMA: keluwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuaiñLEMMA: entuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkawenLEMMA: ingkawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dullikeiLEMMA: dulikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheupëleLEMMA: cheupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentualLEMMA: nentual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hechos estos preparativos cada niño se busca su rival; así quedamos cinco pares o parejas de competidores. «Vamos a ser rivales», se dicen los dos. «Bueno pues» contesta el uno, «apostaré en tu favor este paño». «Y yo esta honda», replica el otro. De la misma manera tratan entre sí los cinco pares de muchachos, cada uno con su rival (1). En seguida dice un partido de luchadores: «Nosotros sacaremos (la bola) por esta salida.» «Sí; está bien», dice la otra banda, «nosotros entonces por la opuesta», escogiendo cada partido su meta por donde quiere sacar la bola.
11 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürluLEMMA: trürlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋëllafiluLEMMA: shüngülafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋëllweLEMMA: shüngülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋëllfeLEMMA: shüngülfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋeiŋuLEMMA: ñidolngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmaŋeiLEMMA: rangiñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küfinentualLEMMA: küfinentual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiamLEMMA: tripaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuchipëleLEMMA: tuchipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükeeyeuLEMMA: nükeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiŋeluLEMMA: afkadingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋëllfeLEMMA: shüngülfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palifielLEMMA: palifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluwenLEMMA: keluwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrekeiLEMMA: rütrekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkawenLEMMA: ingkawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütupalikeiLEMMA: katrütupalikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palituliLEMMA: palituli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kiñeliiñLEMMA: kiñeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkawenLEMMA: ingkawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuyeluLEMMA: entuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋëllŋenLEMMA: shüngülngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñewenLEMMA: kaiñewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakaluLEMMA: tripakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traftuwiŋnLEMMA: traftuwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñamtuiLEMMA: ñamtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FuriLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülweLEMMA: katrülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falilaiLEMMA: falilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « katrüiLEMMA: katrüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todos están listos y en iguales condiciones, una pareja de rivales empieza a desalojar la bola del hoyo en que está guardada. Esos dos hoyeros son los árbitros que dominan el juego. Entrambos meten sus palos en el hoyo tomando en medio de la bola e intentando hecharla con fuerza hacia cada uno quiere que salga. Habiendo salido por cualquier parte la reciben los demás pares, colocados al lado de los hoyeros. Ellos están luchando; un partido de coadjutores empuja la bola hacia su meta, el otro partido trata de atajarla. Sale durante el juego la bola por la meta de uno u otro lado, entonces dicen los aliados que la sacaron: «hemos ganado un punto». Luego hay que lanzar de nuevo la bola del hoyo. Si ahora sale por el lado del partido opuesto entonces hay empate; se pierde el primer punto; el juego hecho se anula. Empieza otra vez. Pasa la bola por la barrera (o raya atajadora); entonces no vale la jugada; «cortó por el lado,» dicen.
12 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MeliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkawenLEMMA: ingkawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewnLEMMA: wewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traftuniekaleLEMMA: traftuniekale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekelaiLEMMA: ngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewnLEMMA: wewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudekefuiñLEMMA: kudekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, palikantunLEMMA: palikantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñkawiñLEMMA: paliñkawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikaŋekeiLEMMA: pepikangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloalLEMMA: iloal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la forma descrita sigue la lucha largo rato. Sólo si la bola por cuatro veces seguidas sale por el lado de un mismo partido sólo entonces hay victoria: pero si se hacen continuamente empates los dos partidos, en este caso no hay decisión tan luego. Esta clase de chueca practicábamos nosotros; es lo que se llama chueca menor o simulacro de chueca. Hay además otra clase, llamada palín mayor o fiesta de chueca. Para la celebración de la última se hace mucha chicha y hay grandes preparativos respecto de los animales que se carnean.
13 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; përukeiŋnLEMMA: pürukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielLEMMA: niel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋunLEMMA: engun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konuukeiŋnLEMMA: konukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palialuLEMMA: palialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raneluukeiŋuLEMMA: ranelukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raneluuluLEMMA: ranelulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para la chueca grande se reune toda una tribu en una pampa grande; allí bailan y hacen sonar todos sus instrumentos musicales: flautas, tambores, trutrucas y todos los demás. Luego escoge cada uno su rival para el palín; las parejas hacen sus apuestas y empiezan en seguida la lucha.
14 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palifeLEMMA: palife
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliluLEMMA: palilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiŋnLEMMA: mülekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përumLEMMA: pürum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmkefiLEMMA: mütrümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupeLEMMA: weupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëŋllelchiLEMMA: shünglelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliLEMMA: pali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KañpüëleLEMMA: kañpüüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalweLEMMA: tripalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palilülkantulekeiŋnLEMMA: palilülkantulekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres de los organi- zadores del palín se ocupan en preparar las cazuelas y comidas para servirlas a los jugadores termiando el troneo. Otras mujeres toman posición en la meta cerca del rehue. Allí efectúan sus bailes y llaman la bola mientras que los hoyeros luchan para sacarla cada uno en su favor; cantan así: «Ven bola; que ganen nuestros maridos». Mas también en la meta del lado opuesto hay mujeres que hacen otro tanto cantando canciones de chueca ellas también.
15 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliluLEMMA: palilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümuukeiLEMMA: anümukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwenLEMMA: konwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomikeiŋnLEMMA: komikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapütukeiŋnLEMMA: kapütukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋollikeiŋnLEMMA: ngolikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyekefuiLEMMA: poyekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkeiLEMMA: trürümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelaiaiLEMMA: felelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeimnLEMMA: pikeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliaiñLEMMA: paliaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
’; tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weuleLEMMA: weule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuyeiLEMMA: femuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PurulónLEMMA: purulon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüŋefuiLEMMA: ayüngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeafelLEMMA: l'angümngeafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OctavianoLEMMA: octaviano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmfalLEMMA: l'angümfal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifuiŋnLEMMA: pifuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üdepadreluLEMMA: üdepadrelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliaiñLEMMA: paliaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaiLEMMA: l'aiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaiñLEMMA: piaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weuliiñLEMMA: weuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paliaelLEMMA: paliael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, paliŋnLEMMA: palingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wewiLEMMA: wewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montuiLEMMA: montuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ‘ NënechenLEMMA: nünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adelLEMMA: adel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado el juego toman asiento sobre pellejos o frazadas, cada uno junto con su rival. Luego comen, beben y se emborrachan. Antes los mapuches tenían mucho apego a la chueca. Mediante este juego decidían a veces sus asuntos. Decían: «Nosotros juzgamos que este asunto debe ser así: pero vosotros decís no, al contrario. Haremos un palín; el asunto será conforme a lo que diga el partido que gane.» Así pasó una vez, hace tiempo ya, en la Misión de Purulón, Había quienes deseaban la muerte del Padre Octaviano; otros decían que no se debía matarlo. Entonces los que aborrecían al padre propusieron: «Haremos un palín; si ganamops nosotros, nuestra voluntad se ciumplirá: morirá”». Luego resolvieron efectuar la chueca; la llevaron a cabo. Ven- ció el partido que estaba a favor del Padre. Así escapó él y su Misión. «Es esta la disposición de Dios», decían.

CAPÍTULO II.- ALIMENTACIÓN DE LOS INDÍGENAS EN MI NIÑEZ Vegetales silvestres y cultivados: Escasa siembra en aquel tiempo; lo que prestaba la naturaleza sin cultivo; cosecha de productos verdes cultivados. Los mariscos: Su recolección; modo de preparar y comer algunos. Pescados: Pesca con red barredera; con anzuelo; con tridente. Caza de aves: la trampa y su construcción.

1 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikaluLEMMA: pichikalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukefuiñLEMMA: kelukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukefuiLEMMA: küdaukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ketrakefuiLEMMA: ketrakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋan·kefuiLEMMA: ngan'kefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küllwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkerkefuiLEMMA: konkerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmlafuiLEMMA: adümlafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dipachiLEMMA: dipachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramuwnŋenLEMMA: pramuwnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramyetukefuiLEMMA: pramyetukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aftukefuiLEMMA: aftukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëletukefuiLEMMA: mületukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillaLEMMA: fila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑewenoluLEMMA: ñewenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kintukaukefuiLEMMA: kintukaukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeñmuamLEMMA: mongeñmuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KintumekefuiLEMMA: kintumekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiŋëdoñLEMMA: feychingüdoñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, napurLEMMA: napur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqeLEMMA: laqe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilfafenLEMMA: ilfafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koleuLEMMA: koleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋalkaLEMMA: kangalka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
añpeLEMMA: añpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando yo era chico todavía, ayudaba a mi padre. El trabajaba en los cultuvos del campo, sembraba un poco de trigo, otro poco de cebada, de arvejas, linaza, maíz, habas, porotos, papas; solo pco entraba de cada especie; los antiguos tenían poca práctica en esos trabajos. Llegada la época de la cosecha, se recogían todos estos productos: pero luego se acababan y seguía otra vez gran escasez de alimentos. No habiendo ya de que vivir, la gente buscaba en los campos lo necesario para mantener a los miembros de sus familias. Fueron a buscar diferentes yerbas, como yuyo, llamado también nabo, la yerba mora, la yerba buena, que tienen también el nombre coleu o menta, los cardos, las nalcas y los rizomas del helecho ampe.
2 MëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqfuiLEMMA: leqfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkeLEMMA: püke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋdiLEMMA: changdi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loyoLEMMA: loyo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, funaLEMMA: funa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilLEMMA: folil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakefuiLEMMA: tripakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitroLEMMA: pitro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korúŋekefuiLEMMA: korungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyükénoŋekefuiLEMMA: reyükenongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekefuiLEMMA: ingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyekefuiLEMMA: poyekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diweñLEMMA: diweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyamLEMMA: koyam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfüyünLEMMA: afüyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemekefuiñLEMMA: yemekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mullwëŋLEMMA: mulwüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelleñLEMMA: keleñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lawüLEMMA: lawü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dokaLEMMA: doka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyuLEMMA: nüyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mululLEMMA: mulul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makiLEMMA: maki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fol·oLEMMA: fol'o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëchaLEMMA: pücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kowëlLEMMA: kowül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kopiuLEMMA: kopiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñüLEMMA: üñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemekeiLEMMA: yengemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En tiempo de invierno nacían las callampas como piques, chandis, loyos, llonconos, los cuales crecen en los troncos podridos de los árboles. Además había los pitros y otros que salen del suelo. De estos hongos se preparaba un caldo; también los acompañaban con papas; cocidos se los comía. Todos apreciaban además los dihuenes, que crecen en los robles. En tiempo de su sazón traíamos también los frutos de los michayes, del mulhuén y las frutillas; además la cebolleta del campo, la doca, los chupones, la parrilla silvestre, las bayas del maqui, las drupas del boldo, las pichas, los cóguiles, los pepinos (del copihue), las murtas y manzanas. De la cordillera se buscaban los muy apetecidos piñones.
3 AkuyünLEMMA: akuyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (1) mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiLEMMA: amukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tualuLEMMA: tualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yekeiLEMMA: yekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewëlchiLEMMA: yewülchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwnkechiLEMMA: ayüwnkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukefuiŋnLEMMA: amutukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shollkiŋekeiLEMMA: sholkingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shollkielLEMMA: sholkiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümtëkuŋeiLEMMA: anümtükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolenLEMMA: apolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wadkümŋekeiLEMMA: wadkümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋekeiLEMMA: nentungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challalenLEMMA: chalalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widpünentuŋekeiLEMMA: widpünentungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fucháLEMMA: fucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñüLEMMA: chiñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IŋnenLEMMA: ingnen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëdoñkorüLEMMA: ngüdoñkorü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luaLEMMA: lua
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al acercarse la cosecha chica (1) cuando ya hay productos verdes, las mujeres iban a recoger sus habas o arvejas; llevaban consigo canastos y chaihues. Los llenaban y volvian después alegremente a sus casa. En su ruca desgranaban las habas traídas y las ponían al fuego en una olla grande, llena hasta arriba; allí las hacían hervir. Cuando estaban bien cocidas, las sacaban con la olla del fuego y las echaban en un gran cernidor. Comúnmente las comían junto con un caldo; unas veces de verduras como yuyo, otras veces de lua, de collofes o también de huevos.
4 ChadiLEMMA: chadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemekefuiLEMMA: yengemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chadikoLEMMA: chadiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrüŋekefuiLEMMA: kotrüngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiwiñmaŋekefuiLEMMA: yiwiñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekakefuiLEMMA: kümekakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
intëkumekefuiLEMMA: intükumekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pishkuLEMMA: pishku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeluLEMMA: ikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ümŋekefuiLEMMA: ümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋekefuiLEMMA: wülngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋemuLEMMA: iñangemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokontëkuŋealLEMMA: pütokontükungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apokefuiLEMMA: apokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Sal no había en aquel tiempo. Por eso se traía agua salada del mar y con esa sazonaban el caldo y toda comida; además se le echaba grasa; entonces si que tomaba buen gusto. Tales eras los caldos con que solían acompañar las habas cocidas que se llamaban también piscu (2). Después de comer se servían una fuentecita de harina tostada para completar la comida. La harina tostada (con agua) se daba siempre después de cualquier comida como postre y bebida de mesa. Sólo así se quedaban con el estómago bien satisfecho (2).
1 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiñLEMMA: amukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püëleLEMMA: püüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋañfütualuLEMMA: ngañfütualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋefalchiLEMMA: ingefalchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalLEMMA: inal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·alkenLEMMA: l'alken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: tranaleiLEMMA: tranaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋoLEMMA: müngo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëmfüLEMMA: lümfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luaLEMMA: lua
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lucheLEMMA: luche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukefuiñLEMMA: kintukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yupeLEMMA: yupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailíLEMMA: maili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koinaweLEMMA: koinawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machaLEMMA: macha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋaiLEMMA: changay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chomëllkoLEMMA: chomülko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dalleLEMMA: dale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikoLEMMA: maiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Inal·eufüLEMMA: inal'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
masheuLEMMA: masheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dollëmLEMMA: dolüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tambien nos dirigimos al mar a recoger lo que bota. Diversos mariscos(2) comestibles se encontraban allí: collofes (cochayuyo) con sus tronchos o huiltes y además lua y luche. Además buscábamos erizos, jaibas, apancoras, machas, changayes, caracoles del mar y los chiritos dalle y maico. A orillas de los ríos hay camarones y adentro, los llamados choros de río.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑewenoluLEMMA: ñewenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reuLEMMA: reu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuŋekefuiLEMMA: kontungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeduñmaŋekefuiLEMMA: ngeduñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pën·aleluLEMMA: pün'alelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelluLEMMA: pelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lokoLEMMA: loko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkunieŋekeiLEMMA: tükuniengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupakefiŋnLEMMA: nentupakefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elupakefiŋnLEMMA: elupakefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inalLEMMA: inal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukefuiLEMMA: kontukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, káfemŋechiLEMMA: kafemngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolmeiLEMMA: apolmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupafiLEMMA: elupafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënokefiLEMMA: adkünokefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolkënoyeŋetuiLEMMA: apolkünoyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñkuyetufiŋnLEMMA: meñkuyetufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolechiLEMMA: apolechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuyetuiŋnLEMMA: amuyetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuiLEMMA: petuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También hay unas peñas mar adentro en cuyo costado había piures. Cuando ya no había olas (sino baja mar), los hombres entraban hacia esas rocas y arrancaban los piures pegados en sus costados. En el mismo sitio había choros y locos. Todos estos mariscos hechaban en su huilal(3). Lleno éste, los mariscadores lo sacaban a la playa y lo entregaban a sus mujeres que esperaban allí. Luego los hombres se internaban de nuevo al mar, llenaban como antes sus huilales y los llevaban a sus mujeres que clasificaban según las especies los diversos mariscos. Terminada la selección, los echaban otra vez en las (distintas) redes; cada una se colgaba la suya al hombro y regresaban a la casa, contentas de haber encontrado un rico almuerzo.
3 RukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukeiŋnLEMMA: kintukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolkefiŋnLEMMA: apolkefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümtëkukefiŋnLEMMA: anümtükukefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widpüntékuyelŋeiLEMMA: widpüntekuyelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋeamLEMMA: afümngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WashküluLEMMA: washkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afükeiLEMMA: afükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋeiLEMMA: entungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuelLEMMA: entuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimŋeiLEMMA: welimngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuelLEMMA: entuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimŋeiLEMMA: welimngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalŋeiLEMMA: wüdalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafeichiLEMMA: kafeychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürLEMMA: mür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kataweLEMMA: katawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegadas a la casa buscan una olla, la llenan con agua y la colocan en el fuego. Luego echan los puires adentro para cocerlos. Cuando hierve la olla, se cuecen los piures, en seguida se retiran del fuego y se vacían en unas fuentes de madera. Al mismo tiempo se han cocido papas enteras; estas se reparten en otros platos. Entonces pareando un plato de piures con otro de papas, se dan los dos a cualquier persona, hombres o mujeres, junto con un perforador (1).
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialuLEMMA: ialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nükeiLEMMA: nükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kataweLEMMA: katawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katakeiLEMMA: katakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wicharükeiLEMMA: wicharükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükeiLEMMA: nükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋartëkueiLEMMA: üngartükuey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñLEMMA: wüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuüŋartëkuelLEMMA: deuüngartükuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukeiLEMMA: nentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kataweLEMMA: katawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
intëkukeiLEMMA: intükukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüLEMMA: piwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kataelLEMMA: katael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayonpramŋekeiLEMMA: wayonpramngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënLEMMA: wün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korütualLEMMA: korütual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëñünLEMMA: ngüñün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando la persona, sea hombre o mujer, quiere comer, toma en su mano un piure y lo abre con el perforador rompiéndolo. Luego toma del otro plato una papa cocida, la mete en la boca y la masca. Hecho eso, saca con el perforador la carne del piure y la come junto con la papa; así tiene buen gusto. El piure perforado tiene tambien un jugo; este se chipa levantando la cáscara del piure y empinándola. De esta manera saciaban los antepasados su hambre antiguamente.
1 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaiñLEMMA: chalwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LisatueLEMMA: lisatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeluLEMMA: tükulelngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lisaLEMMA: lisa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrempeLEMMA: witrempe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakëlpeLEMMA: wakülpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋomakechiLEMMA: ngomakechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudwachallwaLEMMA: kudwachalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋekanitueñeweñLEMMA: langekanitueñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichillaŋkaniLEMMA: feychilangkani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mënakeLEMMA: münake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
remüLEMMA: remü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puyeLEMMA: puye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënüŋekeiLEMMA: kününgekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces prácticabamos también las pesca en la laguna Budi. Los peces se cogen con redes. Cuando se hecha la río la red especial para lisas, se coge esta especie, cuyo nombre araucano (hui-trempe) ya está anticuado. A veces entra en esa red también un huaiquil y, como por equivocación, un robalo. Además se fabricaban redes para los llancanis, que tienen ma- llas chicas. En esa red entran los pecesitos llamados llancanis y también los pejerreyes y puyes o sardinas. Esta red se tiende de la misma manera.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LiñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
focholŋekefuiLEMMA: focholngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuñmakefuiLEMMA: entuñmakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauŋekefuiLEMMA: maungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawelLEMMA: mawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñŋekefuiLEMMA: ñeweñngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleumeiLEMMA: müleumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolükëlenLEMMA: kolükülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lisaLEMMA: lisa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudwaLEMMA: kudwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilfadaLEMMA: wilfada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (1) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uruŋeLEMMA: urunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (2) fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches hacían ellos mismos sus redes. Mojaban los tallos de la linaza, después sacaban las fibras de su corteza y las torcían; Así resultaban soguitas. Cuando había bastante cantidad de hilacha, tejían la red. También en el mar hay muchísimas clases de peces diferentes, como corbinas, lisas y robalos grandes, huilfadas(1) y urungues(2) y gran número de otras especies.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋemekefuiLEMMA: tungemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëltuLEMMA: üpültu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpachiLEMMA: küpachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reuLEMMA: reu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantuweLEMMA: witrantuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantëkuŋemekefuiLEMMA: witrantükungemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alLEMMA: al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükonLEMMA: ükon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reuLEMMA: reu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TriltraŋtuLEMMA: triltrangtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; witraniekeiLEMMA: witraniekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñeŋuLEMMA: ñeweñengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulLEMMA: amul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmniekefuiŋuLEMMA: apümniekefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallomekefuiŋuLEMMA: walomekefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reuLEMMA: reu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üpuLEMMA: al'üpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaluLEMMA: walpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalepatukeiŋuLEMMA: tripalepatukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñkëlenLEMMA: ñeweñkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraleiLEMMA: witraley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapatuchiLEMMA: tripapatuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walloŋeumaLEMMA: walongeuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdentufiLEMMA: wingüdentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonkerkeiLEMMA: konkerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkülechiLEMMA: angkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalLEMMA: inal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dituwepanochiLEMMA: dituwepanochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reuLEMMA: reu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; këlledtripapaiLEMMA: küledtripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mën·utripapaiLEMMA: mün'utripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantuchallwanLEMMA: witrantuchalwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esos peces se pescaban a veces mediante la red barredera de la resaca que llega a la playa. Para esa forma de pesca había que tirar la red muy mar adentro. Dos hombres se desnudaban y se internaban en el mar tirando la red detrás de sí; La desenvolvieron al paso que avanzaron, rodeando la resaca en semicirculo. Después de una vuelta de bastante diámetro, salieron otra vez a la playa trayendo con sigo un extremo de la red el otro lo sujetaban otros dos hombres que habían quedado parados en la playa. Cuando los dos primeros ya han dado su semicírculo por el mar y salen a la playa, entonces todos (los cuatro) tiran, arrastrando la red a fuera del agua. Regularmente han entrado muchos peces. En la parte seca de la playa, a donde ya no alcanza la resaca, salen en masa los peces que había en la red, amontonados salen de ella. Eso es lo que se llama pescar barriendo con la red.
4 KaŋechiLEMMA: kangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwanLEMMA: chalwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋekeiLEMMA: tükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewinLEMMA: dewin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- piruLEMMA: piru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sinchontëkulelŋeiLEMMA: sinchontükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkukënoŋetukeiLEMMA: trarüntükukünongetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelkëleiLEMMA: trapelküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, defkëlenLEMMA: defkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëftëkuŋekeiLEMMA: ütrüftükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküpuLEMMA: chiküpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelotuloLEMMA: pelotulo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiñLEMMA: dewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepakefiLEMMA: pepakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrapakefiLEMMA: witrapakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ëmükefiLEMMA: l'ümükefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwakeluLEMMA: chalwakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramiLEMMA: witrañprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrülenLEMMA: pültrülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechulpakeiLEMMA: wechulpakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kataluLEMMA: katalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuŋechiLEMMA: yungechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiküLEMMA: chikü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kül·iLEMMA: kül'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kül·iLEMMA: kül'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- challwanLEMMA: chalwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hay también otro modo de pescar: se cogen los peces con anzuelo. El proceder es el siguiente: Se ponen lombrices en un anzuelo de manera que este pasa por todo su cuerpo; a demás se las amarran al anzuelo. Este último está asegurado por medio de una soga con una varilla. Luego se tira el anzuelo al mar o sea al río. Cuando el pez avista dentro del agua el anzuelo que está revestido de lombriz, se acerca y tira del anzuelo; aveces luego se lo traga. En ese mismo momento el pescador levanta su anzuelo y, colgado en él su pescado, cuya cabeza queda perforada por las puntas agudas de anzuelo. Esta forma de pescar se llama pesca con anzuelo.
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuŋLEMMA: yung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KülaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichirumeLEMMA: pichirume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üñüLEMMA: üñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yuŋemLEMMA: yungem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkuŋekeiLEMMA: trarüntükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchárumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RünLEMMA: rün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küweLEMMA: küwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwapeLEMMA: chalwape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- yümLEMMA: yüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋkaŋekeiLEMMA: chengkangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋküchallwanLEMMA: rüngküchalwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KonümLEMMA: konüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ditualuLEMMA: ditualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüaqelLEMMA: katrüaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilewechiLEMMA: pichilewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwanLEMMA: chalwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekerkefuiLEMMA: pekerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otras veces se pesca con coluhues puntiagudos: A tres palitos delgados de colihue, o también de murtilla, se les da punta y se los afirma con amarras en la extremidad de otro palo más grueso; fisga o tridente (harpón) se llama este instrumento de pesca; con él se pican los peces desde la orilla del mar. Esa es la pesca con tridente. Esta en uso todavía en Boca-Budi, en el tiempo cuando el río ya tiende a cortarse por quedar poca agua. Por estos modos de pesca hallaban antiguamente los mapuches su mantención en tiempo de hambruna.
1 FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋefalŋefuiLEMMA: ingefalngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋekelafuiLEMMA: nüngekelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuitralkaLEMMA: nielafuitralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püduLEMMA: püdu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemulLEMMA: wemul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekefuiLEMMA: tungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ëkaiLEMMA: l'ükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlkiLEMMA: pülki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witruweLEMMA: witruwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmelŋekefuiLEMMA: adümelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiLEMMA: wachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋeamLEMMA: tungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuyefuiLEMMA: femuyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolünLEMMA: kolün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MaufiLEMMA: maufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dukeLEMMA: duke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoyefiLEMMA: künoyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñpikënuyeŋekefuiLEMMA: küñpikünuyengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawelLEMMA: mawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalkefuiLEMMA: deumalkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafkülweLEMMA: chafkülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiralkënuyeŋekefuiLEMMA: wiralkünuyengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konamLEMMA: konam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·feichiLEMMA: pel'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·füLEMMA: kül'fü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keiLEMMA: key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkënoŋefuiLEMMA: nütrüngkünongefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawelLEMMA: mawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrüpëltrüiLEMMA: pültrüpültrüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfáLEMMA: tefa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiLEMMA: wachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Había además muchos animales y aves con carne comestible; pero casi era imposible cazarlos, porque en aquel tiempo no hubo armas de fuego. Sólo el guanaco, el venado y el huemul los cazaban aveces con boleadoras, flechas y hondas. Para las aves se armaban trampas; servían para coger toda clase de pájaros. Mi tío Colín tuvo esta práctica: hacía sogas con crín de la cola de caballo; del porte de una cuarta las hacía y en buen número. Además se proveía de una soga más larga, como de una brazada. En la soga larga se amarraban a pequeña distancia las chicas, provistas de hojales en el extremo inferior. Esos nudos coredizos quedaban abiertos para que los patos quilfes u otras aves pudie- ran meter adentro su cuello. La soga grande se dejaba bien tendida entre dos estacas, las chicas (amarradas en ella) colgaban hacia la tierra. Ese artificio se llamaba trampa (huachi).
2 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñwiñkenolelŋekefuiLEMMA: wiñwiñkenolelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilupuchiLEMMA: wilupuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·füLEMMA: kül'fü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiLEMMA: wachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nümütufiluLEMMA: nümütufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmituintëkupakefuiLEMMA: ñümituintükupakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluñmaLEMMA: weluñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukeiLEMMA: tükukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiralkëlechiLEMMA: wiralkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiLEMMA: wachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füikonkeiLEMMA: füikonkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·këlLEMMA: pel'kül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· LEMMA: fü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FüiluLEMMA: füilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelLEMMA: pel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëpafükeiLEMMA: müpafükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefyetukeiLEMMA: lefyetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekefuiLEMMA: tungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋenLEMMA: chengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Armada de esta manera la trampa, se esparcían unas pajas con granos para que las aves se las comiesen de noche. Entonces, cuando una bandada de patos pululaba en los alrededores de la trampa olfateaba el sebo y se acercaba a recogerlo con su pico. Al hacerlo uno u otro pato metía como por descuido su cabeza en los nudos habiertos de las soguitas; El nudo corría y extrangulaba el cuello; el pato empezaba a aletear y todos sus compañeros tomaban la fuga. De este modo se cazaban las aves en el tiempo que yo era un chiquillo todavía.

CAPÍTULO III. -EN LA ESCUELA DEL P., CONSTANCIO (1862 - 1866) Circunstancias del ingreso: Propaganda del P., Constancio por su escuela; actitud resuelta del pequeño Pascual; su llegada a la escuela. Vida escolar: Las primeras letras; progresos; Pascual se hace ayudante del Padre. Contacto entre la Misión y los indígenas: Largueza del P., Constancio para con los mapuches; compra -venta de animales y sus precios. Viaje de abastecimiento a Valdivia: Especies que se llevaban para la venta; modo de cargar las mulas; viaje por tierras y ríos; venta; modo de cargar las mulas; viaje por tierra y ríos; venta y compras en Valdivia; vuelta y acogida en la Misión.

1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimcheLEMMA: kimche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelerkefunLEMMA: mongelerkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremnLEMMA: tremn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shañweLEMMA: shañwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamanŋefuinLEMMA: kamanngefuin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüñLEMMA: kolüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkiawelLEMMA: femkiawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akurkefuiLEMMA: akurkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PuertoLEMMA: puerto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SaavedraLEMMA: savedra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaluLEMMA: mülepalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiñLEMMA: kimlafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepafelLEMMA: mülepafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmërkefiLEMMA: mütrümürkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmërkefiLEMMA: mütrümürkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyenLEMMA: poyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋŋënenieluLEMMA: wakiñpangünenielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollileufüLEMMA: kolileufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifalŋeperkelaiLEMMA: pifalngeperkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando yo me daba cuenta de las cosas, vivía con mis padres en el lugar denominado Rauquenhue. Allí me crié. Mi padre poseía animales vacunos y un hato de cerdos; esos los pastoreé junto con mi tío materno Colín y mi hermano Felipe. Durante tal ocupación mía habría llegado el P., Constancio a la vega que hoy se llama Puerto Saavedra. Allí se había establecido, pero yo no sabía nada de su llegada. Parece que P., Contancio hizo llamar cierto día a los caciques de los alrededores; en primer lugar a nuestro querido cacique principal Huaquinpan de Colileufu. «Vengan mis caciques» los habría avisado por mensajero.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmërkefiLEMMA: mütrümürkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyechiLEMMA: müleyechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmërkeiLEMMA: mütrümürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LorenzoLEMMA: lorenzo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
willimapuLEMMA: wilimapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuwerkeluLEMMA: tuwerkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñckeLEMMA: iñcke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimëñmalafiñLEMMA: kimüñmalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuufelLEMMA: tufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkefuiLEMMA: mülerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpramniefiñLEMMA: kimpramniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuniepurkefuiLEMMA: tükuniepurkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, IgnacioLEMMA: ignacio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimaluLEMMA: kimalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmelLEMMA: mütrümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LorenzoLEMMA: lorenzo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piñmarkeeneuLEMMA: piñmarkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amurkeiŋnLEMMA: amurkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramŋerkiŋnLEMMA: nütramngerkingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Huaquinpan hizo llevar en llamado a los caciques más retirados, entre otros a Lorenzo Loncomilla, el padre de Pascual Painemilla. Dicho Loncomilla había llegado del sur probablemente; no sé qué lugar preciso; lo que recuerdo bien es que hizo su casa en el terreno de mi padre. Ya tenía puestos a sus dos hijos, Ignacio y Pascual, en la escuela de Padre para que aprendieran a leer y escribir. A causa de tal aviso habría dicho Lorenzo Loncomilla a mi padre: «vamos los dos». Todos se juntaron con Huaquinpan y se fueron. Llegados donde el padre, empezó la discusión.
3 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpanütrampeluLEMMA: rulpanütrampelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, CarmenLEMMA: carmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüpueLEMMA: kolüpue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiŋefuiLEMMA: üingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amigosLEMMA: amigos
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiyefiluLEMMA: wen'üiyefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapaluLEMMA: tripapalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
willipëleLEMMA: wilipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapurkeLEMMA: mapurke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfuiLEMMA: kimfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapudëŋunLEMMA: mapudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuimnLEMMA: akuimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ FantenLEMMA: fanten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepanLEMMA: mülepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elŋenLEMMA: elngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelchealLEMMA: kimelcheal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechekeLEMMA: wecheke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaneuLEMMA: eluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimafiluLEMMA: kimafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papeltunLEMMA: papeltun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pilelaenLEMMA: pilelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
P., Constancio se servía de un lenguaraz de nombre Carmen Colipue, Este tenía el título “capitán de amigos”, lo que quiere decir que miraba a los indígenas como amigos suyos. Era medio huincha y medio mapuche, oriundo del sur; dominaba perfectamente el idioma araucano. Ese capitán le dirigió la palabra a Huaquinpan y le dijo: «Hoy que estáis reunidos el padre os hace saber: "Ya hace tiempo que viene a esta comarca con el fin de enseñar a la gente. Los que tienen hijos jóvenes mándenmelos para que aprendan las letras y muchas otras cosas más". El Padre me encargó que te dijera eso en su nombre».
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyenturkeiLEMMA: feyenturkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenieelLEMMA: ngüneniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafuiñLEMMA: piafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?’ kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkupaiafiinLEMMA: tükupaiafin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëñalLEMMA: müñal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumnoaluLEMMA: chumnoalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimaluLEMMA: kimalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelepaialuLEMMA: mongelepaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutuLEMMA: tükutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürtripaLEMMA: trürtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmenLEMMA: carmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutufiLEMMA: elutufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MañumërkeiLEMMA: mañumürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋeiŋnLEMMA: ilelngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ilotukeiŋnLEMMA: ilotukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütukeiŋnLEMMA: pütukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adërkeiLEMMA: adürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküaluLEMMA: werküalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Le gustó al cacique Huaquinpan, «bueno pues» contestó. Dirigiéndose a sus caciques subordinados les dijo: «Una proposición buena, esa». Los demás caciques dieron su parecer en común: «Así es, pues; ¿qúe más diremos? Está bien lo que dice nuestro Padre. Hay hijos; se los pondremos pues acá. ¿Por qué no hacerlo, si se les da enseñanza, buena comida y todo el vestuario?» El capitán Carmen tradujo al P., Constancio la contestación afirmativa, la que recibió él con gran satisfacción. Hizo servir a los caciques una opulenta comida con carne y chicha de manzanas. El efecto era que los caciques se afirmaran aún más en su resolución de mandar a sus hijos a la escuela del Padre.
5 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepanLEMMA: ngepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwafiñLEMMA: liwafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adluLEMMA: adlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkükeiLEMMA: werkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmenLEMMA: carmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüpueLEMMA: kolüpue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IgnacioLEMMA: ignacio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukeiŋuLEMMA: pukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LorenzoLEMMA: lorenzo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatufuiñLEMMA: karukatufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ushuamLEMMA: ushuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenërkeLEMMA: werkenürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiŋuLEMMA: anümngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnieumaŋerkeiLEMMA: kimnieumangerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepauyeluLEMMA: ngepauyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lafeneuLEMMA: lafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo por mi parte no sabía nada en aquel tiempo que ellos habían ido donde el P., Constancio; más tarde poco a poco, llegué a saberlo. Después de la aprobación de parte de los caciques P., Constancio envió mensajeros; andaban de tales Carmen Colipi e Ignacio Loncomilla. Los dos se dirigeron a la casa de Lorenzo Loncomilla, nuestro vecino en aquel tiempo. Cierta mañana entraron esos dos mensajeros como por casualidad a nuestra ruca. Se les ofreció asiento. Mis padres estaban al corriente de su misión de antemano ya, pues mi padre había ido donde el P., Constancio; pero delante de mí no había dicho nada.
6 MëlerpuliLEMMA: mülerpuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuiLEMMA: entuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmenLEMMA: carmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋefelLEMMA: pipingefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnolekafunLEMMA: kimnolekafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliwafiñLEMMA: liwafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaŋenLEMMA: nütramkangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dŋuñmaŋerkenLEMMA: dnguñmangerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ÑillatuŋeperkeimiLEMMA: ñilatungeperkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weñiLEMMA: weñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaimiLEMMA: pilaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « ayülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukaiaimiLEMMA: amukaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküfiñLEMMA: alküfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinoluLEMMA: pinolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoŋeiLEMMA: fentekünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Manifestó pues Carmen el objeto de su venida. Yo no sé precisamente lo que dijo: yo era un tontito todavía en aquel entonces. Pero eso recuerdo que se trataba de mi tío materno y que hablaron en primer lugar con mi abuela pidiéndole su hijo. Entonces mi abuela se dirigió a su hijo y le dijo: «Aquí vienen a pedirte; vas a ir, pues, donde el Padre». Mi tío contestó: «No quiero, vieja»(1). «¿De veras, no quieres?» «No, no quiero; ándate tú, si te gusta», dijo a su madre. Esa contestación la oí. Como él no quería, lo dejaron en paz.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliwëlmekeeneuLEMMA: leliwülmekeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñmaeneuLEMMA: piñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekeimiLEMMA: niekeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañaiLEMMA: ñañay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piñmaŋenLEMMA: piñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafuiLEMMA: piafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufilmiLEMMA: düngufilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuafuimiLEMMA: amuafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaimëtemLEMMA: müchaimütem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trepewiLEMMA: trepewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüuwiŋuLEMMA: ayüuwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋuLEMMA: pingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefiiñLEMMA: yefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
déŋulaiLEMMA: dengulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adërkeluLEMMA: adürkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después los dos enviados dirigían sus miradas hacia mí y dijeron a mi madre: «Tú también tienes un hijo, hermana; a ver qué contestaría si le preguntaras». Mi madre me habló y me dijo: «¿Y tú, quisieras irte?» En el acto contesté yo que sí. Se maravillaban y alegraban los dos enviados. «¡Qué tal la palabra de su hijo!» dijeron. «¡Ya está! A ese le llevamos!» Mi madre me dijo todavía: «Ya! Anda entonces, pues que tú mismo lo quieres así!» Mi padre ni abrió la boca; claro, para él era cosa predeterminada ya, como llegué a saber más tarde.
8 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneunoluLEMMA: ngüneunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fërenerkeeneuLEMMA: fürenerkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmërkeeneuLEMMA: mütrümürkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemŋenofuliLEMMA: femngenofuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelepeafunLEMMA: mongelepeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumkefiñLEMMA: mañumkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëleneuLEMMA: wüleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ayeuLEMMA: ayeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalepuaimiLEMMA: kümelkalepuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillantüLEMMA: filantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuaimiLEMMA: ilotuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofketuaimiLEMMA: kofketuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutuLEMMA: tükutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuaimiLEMMA: tükuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwnLEMMA: ayüwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hoy día declaro lo siguiente: «No es uno mismo que decide su suerte. Había sido mi Santa Madre en el Cielo que me favoreció y me llamó; se lo reconozco por toda mi vida. Si no lo hubiera hecho, yo habría vivido como todos los mapuches del tiempo pasado (2). También estoy agradecido al P., Constancio, a sus mensajeros y mis mayores, los que me entregaron». «Vamos ya», dijeron los dos mensajeros, «allí con el Padre estarás feliz; cada día comerás carne y pan y te pondrás bonitos vestidos»; palabras que aumentaban aún más mi alegría.
9 YeŋenLEMMA: yengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumtuŋeiLEMMA: mañumtungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiendaLEMMA: tienda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküñoamLEMMA: ladküñoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramŋenLEMMA: pramngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋemenLEMMA: rulngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; konpunLEMMA: konpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wélaLEMMA: wela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuleluLEMMA: amulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparpuiñLEMMA: triparpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MélerkeiLEMMA: melerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkenLEMMA: pingerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentetuLEMMA: wentetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MonjásLEMMA: monjas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lomaLEMMA: loma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikuLEMMA: piku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpéleLEMMA: adpele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepefunLEMMA: niepefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego me llevaron. Regalaron a mi madre una capa, comprada en la tienda para que no se afligiese y acto seguido me subieron al caballo. Ya no sé por donde pasaron conmigo; sólo que pronto llegamos a la playa. Allí continuamos y entramos en la vega grande (del Cautín). Poco rato después divisamos la casa del Padre. «Esa es una Iglesia», me explicaron. Estaba al pie del cerro en cuya cumbre viven hoy las Monjas, en la falda norte de ese cerro(1). Yo tendría catorce años de edad en aquel tiempo.
1 PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋepuiñLEMMA: tükungepuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cocinaLEMMA: cocina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuelLEMMA: mülepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepueneuLEMMA: pepueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋupueneuLEMMA: düngupueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamlafiñLEMMA: inaduamlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CarmenLEMMA: carmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüpueLEMMA: kolüpue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TránsitoLEMMA: transito
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VelázquezLEMMA: velazquez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëlükotünkerkeiLEMMA: nülükotünkerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdkiawiLEMMA: chiwüdkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënofiluLEMMA: pünofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotünLEMMA: kotün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekawiLEMMA: ayekawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchalerkefuiLEMMA: ülchalerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋerkeiLEMMA: mongerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfáLEMMA: tefa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menkëleiLEMMA: ül'menküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·maluLEMMA: pun'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtunLEMMA: umaqtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al llegar nosotros fuimos conducidos a una casa que se llama cocina. Allí vino a verme el P., Constancio y habló un rato conmigo; ya no me acuerdo de lo que dijo. La cocina estaba bajo la dirección de la señora Tránsito Veláz- quez, esposa de Carmen Colipue. La encontramos pelando trigo; daba vueltas sobre vueltas pisando su trigo tostado, riéndose mucho durante ese trabajo; estaba bien joven entonces. Dicen que vive todavía y que ha llegado a una situación holgada. Mientras estaba allí, me sirvieron comida y al acercarse la noche me dieron cama; dormí allá.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nepelŋenLEMMA: nepelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkutuLEMMA: tükutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikakënoxenLEMMA: pepikakünoxen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelnieŋenLEMMA: kimelniengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkenLEMMA: chumken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaadentulekanLEMMA: inadentulekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, misanmLEMMA: misanm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkenóLEMMA: perkeno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamlanLEMMA: inaduamlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pekenofiluLEMMA: pekenofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋenLEMMA: tükungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papeltueLEMMA: papeltue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋelanLEMMA: elungelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpeyümLEMMA: kimpeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluelLEMMA: eluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiwnLEMMA: trokiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « aLEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eLEMMA: e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iLEMMA: i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oLEMMA: o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uLEMMA: u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piniekeafimiLEMMA: piniekeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilekenLEMMA: pileken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋoimatunLEMMA: ngoimatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋetukenLEMMA: kimelngetuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimërpumefiñLEMMA: kimürpumefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfielLEMMA: kimfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋenLEMMA: tükungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelnieŋenLEMMA: kimelniengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimkanLEMMA: kimkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El otro día me despertaron y me equiparon con ropaje y todo lo necesario; además me enseñaron lo que hacían los niños en casa del Padre. Yo me esforcé a imitar todo eso. Luego entré a la Iglesia para oír misa tal vez; no me dí cuenta, porque nunca había visto semejante función. En seguida me llevaron a la casa donde se lee y escribe; escuela se llama. El libro en que se aprenden las primeras letras (el silabario) sólo me lo entregaron unos dos días después. Entonces me instruyeron: «Repetirás: a se llama esta primera letra, la otra se llama e, la otra i, la otra o, la otra u. Así no más sigues pronunciando esos cinco signos». Yo quedaba nombrándolos; si se me habían olvidado me los enseñaron de nuevo. Poco a poco me los apropié. Después de que ya los conocía, me propusieron otros signos. De esta manera me enseñaban y seguía yo aprendiendo cada día.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋeiñLEMMA: kimelngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trilpatukeiñLEMMA: trilpatukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ituaqelLEMMA: ituaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IkeiñLEMMA: ikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilekeiñLEMMA: ilekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürkütukeiñLEMMA: ürkütukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulŋetukeiLEMMA: düngulngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëltrülerkeiLEMMA: pültrülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, torreLEMMA: tore
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemumLEMMA: mülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukeiLEMMA: amutukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekenLEMMA: pingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaletukenLEMMA: inaletuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimelŋekenLEMMA: kimelngeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femeŋnLEMMA: femengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimyekümenLEMMA: kimyekümen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfielLEMMA: kimfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwetulanLEMMA: piwetulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋenLEMMA: kimelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellualLEMMA: kelual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnLEMMA: kimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pasadas las horas de clase, salimos de la escuela para comer. ¡Verdadero caldo con carne (1) era lo que comimos y esto todos los días! Terminada la comida descansamos por algún tiempo. Pero muy pronto tocaban la campana grande que estaba colgada arriba en un lugar llamado torre. Al momento volvieron los niños a entrar a la escuela ¡Vamos! me decían al principio a mí, y yo los seguía; todo el día me enseñaron en la escuela. De esta manera iba, yo aumentando mis conocimientos. Cuando ya dominaba todas las letras, no necesitaba más ayuda. Después que ya estaba bien versado en leer y escribir, me enseñaron a ayudar la Misa; eso también lo sé.
4 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
métrëmeneuLEMMA: metrümeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « SacristánLEMMA: sacristan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaimiLEMMA: ngeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oimafiñLEMMA: oimafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
crsitianoŋefelLEMMA: crsitianongefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cristianoŋenofelLEMMA: cristianongenofel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllepëlleLEMMA: pülepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
crsitianolŋenLEMMA: crsitianolngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cristianolelLEMMA: cristianolel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋüLEMMA: düngü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñíLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluafielLEMMA: keluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkükefeneuLEMMA: werkükefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuyümLEMMA: mülefuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaleLEMMA: rupale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripayefuiLEMMA: tripayefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püëñeñLEMMA: püüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishualerpumenLEMMA: kishualerpumen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; méleweiyuLEMMA: meleweiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konleLEMMA: konle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋenLEMMA: kimelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiŋnLEMMA: akuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cierto día me llamó P., Constancio y me dijo: «Vas a ser sacristán». Y lo fui; no recuerdo si era ya cristiano o no; pero más o menos en aquel tiempo me bautizaron. Ya cristiano, acompañé al P., Constancio en todas las funciones. El también se sirvió de mí en todos los asuntos, a pesar de que había tantos otros niños más. Al fin de cada año escolar todos los niños volvieron a sus casas, así que de repente estaba solo, con otro joven más; nosotros dos fuimos los únicos que quedaron. Pero, cuando volvía a empezar la enseñanza, los niños volvían a reunirse.
5 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üñmapanLEMMA: al'üñmapan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wecheŋeluLEMMA: wechengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., GafrielLEMMA: gafriel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañërLEMMA: kompañür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- keaelLEMMA: keael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelpakefeiñLEMMA: kimelpakefeyñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mélekefuiñLEMMA: melekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkanieeiñLEMMA: kümelkanieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Estaba ya mucho tiempo en la escuela cuando llegó otro Padre joven; se llamaba P., Gabriel y vino para acompañar al P., Constancio. El nos enseñaba en lugar del P., Constancio. Así vivíamos nosotros en la escuela del Padre; nos hizo mucho bien el amado P., Constancio.
1 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillantüLEMMA: filantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akukefuiŋnLEMMA: akukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; káŋelafuiLEMMA: kangelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillaŋefelLEMMA: ngilangefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuyümLEMMA: akuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnoLEMMA: kimno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiŋnLEMMA: ngefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nillatupakefuiŋnLEMMA: nilatupakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « trapiLEMMA: trapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chadiLEMMA: chadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kucharaLEMMA: kuchara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuchaLEMMA: akucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pañuLEMMA: pañu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimkanLEMMA: kimkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mélefuiLEMMA: melefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedŋefuiŋnLEMMA: wedwedngefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënafelLEMMA: ngünafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlniekakefuiLEMMA: wülniekakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋukelefuiLEMMA: düngukelefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los indígenas, hombres como mujeres, se presentaban todos los días ante el Padre. En aquel tiempo no había huincas en esta región y en ninguna parte había ocasión de comprar las cosas necesarias. Al llegar donde el Padre algunos se portaban con mucha torpeza, pedían todo de balde. “Tabaco, Padre”, dijeron; otros pidieron ají, otros sal, cucharas, agujas, paños etc.: todo lo que se les ocurría lo pedían. Algunos se conducían bastante impertinentes; pero el Padre tenía un corazón muy bueno; sin altera- rse distribuía no más, ni siquiera hablaba una sola palabra.
2 KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamiLEMMA: duami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akulkefuiLEMMA: akulkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motrichiLEMMA: motrichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motrichiLEMMA: motrichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nofilluLEMMA: nofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yepakefuiLEMMA: yepakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feipefiñLEMMA: feypefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fucháLEMMA: fucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolefuiLEMMA: apolefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falilafuiLEMMA: falilafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motriluLEMMA: motrilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falifuiLEMMA: falifuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nofilluLEMMA: nofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofichaLEMMA: oficha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
corderoLEMMA: cordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reálLEMMA: real
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otros indígenas no exigían en tal forma. Cuando tenían necesidades de dinero, traían vacas y novillos grandes y gordos; esos animales los convertían en plata. En aquel tiempo había muchísimos animales; algunos caciques tenían quinientas, otras trescientas cabezas vacunas; he visto eso con mis ojos. Toda la gran vega (del Cautín) estaba como sembrada de animales. Por esos el precio de los animales era bajo: una vaca vieja y gorda valía cinco pesos, a veces ocho, pero más no; los novillos grandes quince pesos, los bueyes doce; una vaquilla de dos años se vendía en cinco pesos, una ternera de un año se pagaba con tres pesos, una oveja costaba un peso y un cordero costaba cuatro reales (cincuenta centavos).
3 FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fendepakefuiLEMMA: fendepakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmkefuiñLEMMA: l'angümkefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlpaelchiLEMMA: wülpaelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuluLEMMA: niefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
péñeñLEMMA: peñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaikeLEMMA: müchaike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkakefuiLEMMA: afkakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñofiiñLEMMA: ñofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motriŋeumefuluLEMMA: motringeumefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiwekelafuiñLEMMA: küpaiwekelafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cada día traían los indígenas animales para la venta. Por eso, día por día nosotros beneficiamos los animales vendidos aquí. Como P., Constancio mantenía tantos mozos, fuera del número crecido de alumnos internos, la carne no duraba mucho. A veces nosotros teníamos hasta repugnancia a las comidas de carne, a causa de su gordura excesiva perdimos toda gana de comerla.
1 L·aŋëmwakaluLEMMA: l'angümwakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuelLEMMA: nentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwëmkënoŋekeiLEMMA: piwümkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piwëluLEMMA: piwülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoŋekeiLEMMA: elkakünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülŋeamLEMMA: werkülngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValdiviaLEMMA: valdivia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üluLEMMA: al'ülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkünLEMMA: angkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üremtëkuŋetikeiLEMMA: üremtükungetikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; üreluLEMMA: ürelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuyeŋetuiLEMMA: nentuyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rükëfyeŋeiLEMMA: rüküfyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PiwëluLEMMA: piwülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiyeŋetuiLEMMA: ñampiyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rükëfweLEMMA: rüküfwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méchamkënoyeŋeiLEMMA: mechamkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋealLEMMA: tükungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmLEMMA: chechüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoyeŋeiLEMMA: trarükünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kayukekëoyeŋeiLEMMA: kayukeküoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los cueros de los animales carneados los secábamos sobre unas varas. Allí se enjutaban y se guardaban luego en la casa para mandarlos después a Valdivia. En cuanto se había juntado bastante número de pieles secas, las remojaban otra vez en agua, luego las sacaban del agua y las estaquillaban al sol. Después de secas las quitaban de las estacas, las doblaban y las arreglaban en fardos; de a seis las unían y las amarraban con pedazos de correas.
2 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluukeiLEMMA: elukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋemekeiLEMMA: yengemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuyeŋekeiLEMMA: tuyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmpeyeLEMMA: chechümpeye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuelLEMMA: tuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koloŋkënoyeŋeiLEMMA: kolongkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lofoŋeluLEMMA: lofongelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmkenoŋekeiLEMMA: chechümkenongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋeiLEMMA: adkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aparekoLEMMA: apareko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TékulelŋeiLEMMA: tekulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolpramŋeiLEMMA: impolpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfkënoŋeiLEMMA: ñidüfkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koronLEMMA: koron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iupünkélechiLEMMA: iupünkelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalLEMMA: inal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aparekoLEMMA: apareko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reŋeiLEMMA: rengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aprekoLEMMA: apreko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künalenLEMMA: künalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aperekoLEMMA: apereko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋekeiLEMMA: pramelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñaŋeLEMMA: iñange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aparekoLEMMA: apareko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentepramŋeiLEMMA: wentepramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkolechiLEMMA: wirkolechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramŋeiLEMMA: pramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koroncintaLEMMA: koroncinta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümtuŋeiLEMMA: füyümtungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulalenLEMMA: mulalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aparekoLEMMA: apareko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümelLEMMA: füyümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwaŋeamLEMMA: külwangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechémLEMMA: chechem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Enfardados los cueros, se alistan los mozos destinados para el viaje; buscan los caballos y toman las mulas que han de servir como bestias de carga; les cubren las cabezas con mantas, porque son muy testarudas. Luego empiezan a cargarlas. Previamente arreglan el aparejo. Recubren el casco con una estera de pajas, enrollan sus bordes hacia adentro en ambos lados del casco (1); allá aseguran los rollos mediante correas. De esta manera el aparejo (2) queda bien colchado en sus bordes de ambos lados. Cuando está listo el aparejo, suben al lomo de la mula unos cuantos pellejos ovejunos y sobre el montón de ellos colocan el aparejo mismo. Luego suben dos cinchas anchas de cuero, con las cuales afirman el aparejo en la mula. Bien asegurado el aparejo, le ponen encima un lazo; sirve después para contrapesar los bultos de las pieles vacunas.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metanpramiLEMMA: metanprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiLEMMA: elngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwakënoyeŋeiLEMMA: külwakünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelchiLEMMA: pramelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋeiLEMMA: nüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmkëleluLEMMA: chechümkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋeiLEMMA: adkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümŋeiLEMMA: füyümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmkëlechiLEMMA: chechümkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewelLEMMA: dewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuñmaŋetuiLEMMA: entuñmangetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleumaLEMMA: takuleuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekeiLEMMA: femekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmfielLEMMA: chechümfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmŋekeiLEMMA: chechümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alLEMMA: al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünLEMMA: ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ahora dos hombres levantan con sus brazos los fardos de cueros, colocando uno de ellos a cada costado de la mula; por medio del lazo, puesto de antemano, suspenden y afirman esos bultos en contrapeso. En seguida toman otro lazo largo, lo pasan por encima de la mula cargada, lo ajustan allí con todo cuidado y estrechan con él mula y carga, llevándose a cabo la apretadura con las fuerzas unidas de dos hombres. Terminado el cargamento, quitan la manta que tapaba la cabeza de la mula. Los demás mozos cargaban sus bestias del mismo modo; solían cargar seis mulas y aún más, si había gran existencia de cueros.
4 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmmuluLEMMA: chechümulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillaukeiŋnLEMMA: chilaukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpuLEMMA: rüpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlkeiLEMMA: wülkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakinelkeiLEMMA: rakinelkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakanLEMMA: ngilakan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeamLEMMA: yengemeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValdiviaLEMMA: valdivia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiendaLEMMA: tienda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KineLEMMA: kine
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puukeiŋnLEMMA: pukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·opalLEMMA: n'opal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eufüLEMMA: eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuchillaupuiŋnLEMMA: entuchilaupuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretupukeiLEMMA: aretupukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienofuluLEMMA: nienofulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando los mozos tenían prontas sus bestias de carga, ensillaban sus caballos y recibían las provisiones para el camino. P., Constancio entregó además plata y una lista, que llevaba anotados todos los artículos que habían de traer de las tiendas valdivianas. Luego los mozos encargados emprendieron el viaje. Una marcha de un día los enfrentaba con el río Toltén. En la orilla norte del río desensillaban y descargaban sus animales. Al mismo tiempo trataban prestarse una canoa, porque botes casi no existían antiguamente.
5 PeluLEMMA: pelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋekeiLEMMA: tükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontukeiŋnLEMMA: n'ontukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulalenLEMMA: mulalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witran·olyeŋekeiLEMMA: witran'olyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() n·okeiŋnLEMMA: n'okeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkëlenLEMMA: weyelkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfikeiLEMMA: ürfikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfiliyuLEMMA: ürfiliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·otuluLEMMA: n'otulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechémmukeiŋnLEMMA: chechemukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikautuluLEMMA: pepikautulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukaiŋnLEMMA: amukaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, melefuiLEMMA: melefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrénLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AdoLEMMA: ado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepiyümLEMMA: mülepiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋetuiŋnLEMMA: loungetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; umaputuiŋnLEMMA: umaputuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puukeiŋnLEMMA: pukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., SamuelLEMMA: samuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., MiguelLEMMA: miguel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AngelLEMMA: angel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapukefuiŋnLEMMA: umapukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Adentro de la canoa arrendada echaban todos sus trastos y empezaban a atravesar el río. Tirados con lazos llevaban el piño de caballos y mulas, así que todos pasaban a nado. Sucedía también que se ahogaban una mula en el río; así me pasó a mí una vez; una se me fue a pique, cuando balseaba al P., Cosntancio. Artibados al otro lado volvían a cargar sus mulas, y se alistaban a ir donde el P., Pedro, misionero de Toltén entonces. Todavía se halla esa misión en el mismo sitio que ocupaba en aquel tiempo. Allí encontraban buena acogida y albergue. Al otro día continuaban su viaje llegaban a la Misión Queule donde estaban estacionados los PP., Samuel y Miguel Angel. Allí también alojaban.
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puukeiŋnLEMMA: pukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CrucesLEMMA: cruces
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekawellpukefuiŋnLEMMA: ekawelpukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretufotepukefuiŋnLEMMA: aretufotepukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmfuiŋnLEMMA: chechümfuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukeiŋnLEMMA: pukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValdiviaLEMMA: valdivia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiŋnLEMMA: konkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ConventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CapuchinoLEMMA: capuchino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlpuiLEMMA: wülpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elupufiluLEMMA: elupufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FreiLEMMA: frey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënolŋeiLEMMA: adkünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakalaeteuLEMMA: ngilakalaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamnLEMMA: duamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al día siguiente alcanzaban el lugar llamado Cruces. Allí dejaban encargados donde un extranjero todos sus animales y conseguían un bote. Lo cargaban con lo que llevaban consigo y así arribaron a Valdivia por vía fluvial. Se dirigían al Convento de los Capuchinos. Allí había buen número de Padres. El capataz de los mozos entregaba su lista al Padre Superior. Ese ordenaba a uno de sus mozos, bien versado en la ciudad, que comprara para ellos lo que necesitaban.
7 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeyelLEMMA: yeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiLEMMA: puwülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eupiyümLEMMA: eupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faketaLEMMA: faketa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fendeŋekeiLEMMA: fendengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑoimafiñLEMMA: ñoimafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falefelchiLEMMA: falefelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeluLEMMA: pikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpukefuiŋnLEMMA: nüpukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakalŋemekefuiLEMMA: ngilakalngemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weskakeluLEMMA: weskakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamyeelLEMMA: duamyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trapiLEMMA: trapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chadiLEMMA: chadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ropaLEMMA: ropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ashukarLEMMA: ashukar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, añilLEMMA: añil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, zapatuLEMMA: zapatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumpiruLEMMA: chumpiru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamnLEMMA: duamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las pieles acarreadas las llevaban a la curtidoría y las vendían allí. He olvidado cuánto valía un cuero; creo que hablaban de diez pesos. (Más o menos lo mismo que en el campo todo el animal). De esta menera cobraban unos cientos de pesos y con ese dinero hacían las compras de los artículos que necesitaban el P., Constancio, como ser; ají, sal, ropa, azúcar, tinturas, tabaco, zapatos, sombreros; en una palabra todo lo que hacía falta a nuestro Padre.
8 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakaluLEMMA: ngilakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikautukeiŋnLEMMA: pepikautukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoyeŋenLEMMA: adkünoyengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshkeluLEMMA: weshkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakulyeŋeiLEMMA: sakulyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋeiLEMMA: tükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mawën·maleLEMMA: mawün'male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochonoamLEMMA: fochonoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñtuiŋnLEMMA: rokiñtuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluutuiLEMMA: elutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatualLEMMA: küpatual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatukeiLEMMA: konpatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatukeiŋnLEMMA: küpatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CrucesLEMMA: cruces
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PiŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CrucesLEMMA: cruces
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elfalkënorpukeiŋnLEMMA: elfalkünorpukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulalenLEMMA: mulalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullikeiŋnLEMMA: kulikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemumLEMMA: mülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falinoluLEMMA: falinolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütaiamLEMMA: ütaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullielLEMMA: kuliel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋetukeiŋnLEMMA: elungetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminadas las compras se alistaban para traer las mercaderías con la precaución conveniente, las metían todas en sacos. Antes se usaban sacos de cuero vacuno. En esos metían las cosas a fin de que no se mojaran si llovía en el trayecto. Abundantemente provistos con víveres para el viaje emprendían la vuelta. Dirigiéndose al río Cruces remaban en él de regreso todo el día. Llegaban a la región, llamada Cruces, donde había encargado en la ida sus cabalgaduras y sus mulas. Pagaban poca cosa por la estada de ellas; antiguamente no costaba casi nada el talaje para los animales de los viajeros. Después del pago de les devolvía sus animales de carga y monta.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawërpatuiŋnLEMMA: chilawürpatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmmurpatuiŋnLEMMA: chechümurpatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalitufiŋnLEMMA: chalitufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiŋnLEMMA: küpatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PunmaluLEMMA: punmalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiŋnLEMMA: akutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiŋeLEMMA: linge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauturpakefuiŋnLEMMA: küdauturpakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mawën·maiLEMMA: mawün'may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunkoLEMMA: witrunko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apokefuiLEMMA: apokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanŋekelafuiLEMMA: rupanngekelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nakëmŋeafelLEMMA: nakümngeafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmLEMMA: chechüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋellukeLEMMA: ngeluke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opakefuiŋnLEMMA: n'opakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaluLEMMA: n'opalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluukënotukeiŋnLEMMA: elukünotukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutualLEMMA: amutual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuluLEMMA: küpatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akukefuiŋnLEMMA: akukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
YekuLEMMA: yeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
YekuLEMMA: yeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fotraŋeiLEMMA: fotrangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuchillaupakeiŋnLEMMA: entuchilaupakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pun·maluLEMMA: pun'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umakeiŋnLEMMA: umakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego ensillaban y cargaban sus bestias; se despedían del extranjero y se alejaban. Al anochecer llegaban al estero Lingue, donde los esperaba un pasaje por demás trabajoso. A causa de la lluvia se había llenado su corriente y era cosa poco menos que imposible, pasarla. Tenían que descargar sus mulas y sin embargo se hacía difícil la travesía. Al fin lo sonsiguieron y se aprestaron a seguir adelante. Llegaron después a Yecu, donde había también un trecho pésimo; era muy pantanoso. Otra vez tenían que desensillar sus cabalgaduras y descargar sus mulas. Se les hacía noche entretanto y alojaron allí.
10 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiŋnLEMMA: akutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MeuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapukeiŋnLEMMA: umapukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Wün·maluLEMMA: wün'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtunLEMMA: wiñamtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omumLEMMA: n'omum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyeln·opatuiŋnLEMMA: weyeln'opatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulalenLEMMA: mulalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmmutuiŋnLEMMA: chechümutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiŋnLEMMA: amuleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puutukeiŋnLEMMA: putukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día llegaron a la Misisón Queule y al día siguiente a la del P., Pedro en Toltén, En ambas Misiones pasaron la noche. Al alba se trasladaron al río Toltén y lo atravesaron lo mismo que en la ida; al nado pasaron el piño de caballos y mulas a la ribera norte., Allá cargaron sus anima- les y, nadando un día entero en la playa, alcanzaron la Misión del P., Constancio cuando ya se ponía el sol.
11 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewütunieŋeiŋnLEMMA: pewütuniengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋetualLEMMA: loungetual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuchillalyeŋeiŋnLEMMA: nentuchilalyengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmkëfchiLEMMA: chechümküfchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋeiŋnLEMMA: loungeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiñmaŋetualLEMMA: ñampiñmangetual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechémLEMMA: chechem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeelchiLEMMA: yemelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoŋeiLEMMA: elkakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aparekoLEMMA: apareko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükëneyoŋetuiLEMMA: trarüküneyongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoyeŋetuiLEMMA: elkakünoyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampëlkaumaLEMMA: ñampülkauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwecheLEMMA: puweche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaáLEMMA: füchaa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋetuiŋnLEMMA: ilelngetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefaltuLEMMA: yefaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemeluLEMMA: yemelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlŋetuiŋenLEMMA: wülngetuingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefaltuumaLEMMA: yefaltuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püdtuiŋnLEMMA: püdtuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AllküluLEMMA: alkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulelelLEMMA: akulelel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akukefuiŋnLEMMA: akukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakaialuLEMMA: ngilakaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatualuLEMMA: ngilatualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfeluukelafuiLEMMA: afelukelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñochikechiLEMMA: ñochikechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlniekakefuiLEMMA: wülniekakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuŋenLEMMA: ngilatungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ya se esperaba su llegada y como en un asalto fueron recibidos. Les desensillaron sus caballos y se apoderaron de las mulas cargadas para librarlas de su peso. Los artículos traídos fueron llevados todos a la casa del Padre; los aparejos con sus debajeros y lazos fueron juntados en líos y guardados en su lugar. A los jóvenes viajeros se les dio de comer hasta que no podían más. Los encargos que traían fueron entregados a los que habían dado la comisión. Hecho eso se dispersaron todos, cada uno fue a su casa. Luego que los indígenas se enteraban del nuevo surtimiento que el Padre había recibido, acudían; unos a comprar, otros a pedir de balde. P., Constancio no se cansaba; con invencible paciencia repartía todo lo que se le exigía.
12 AftuyümLEMMA: aftuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yelmeelLEMMA: yelmel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkükeiLEMMA: werkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋetukeiLEMMA: yengetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amumumLEMMA: amumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukatuiŋuLEMMA: amukatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiŋnLEMMA: wüñomeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkiaukefuiŋnLEMMA: femkiaukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiŋnLEMMA: femkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuleLEMMA: akule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
winkaLEMMA: winka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BajoLEMMA: bajo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ImperialLEMMA: imperial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋewelaiLEMMA: werküngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakawerukaLEMMA: ngilakaweruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando las mercaderías acarreadas para el Padre se habían acabado, él mandaba por otras. Otra vez se llevaban gran número de cueros vacunos. En la forma arriba descrita hacían su viaje de ida y vuelta: siempre lo mismo; año tras año viajaban de esta manera. Mas tarde llegaron los huincas a Bajo Imperial; entonces cesaron esas caravanas por haber casas de comercio en el mismo pueblo.

CAPÍTULO IV.-CARPINTERO APRENDIZ Y OFICIAL EN SANTIAGO (1866-1871) Traslado a la capital; Cómo llegó a esa determinación; impresiones que recibe del primer viaje; en el vapor, en el tren. En el colegio San Vicente de Paul: Vida diaria en aquel establecimiento; trabajos y estudios. Sucesos memorables : Enfermedades y su tratamiento en el hospital San Juan de Dios; graduado en el colegio; fiesta de San Vicente; nueva dolencia y su curación. Otros acontecimientos y recuerdos: Paseos por la ciudad; entierro de un distinguido caballero santiaguino; procesión del Viernes Santo; trabajos de carpintería en la ciudad. Regreso a su tierra natal: Viaje de vuelta; curiosísimo motivo del regreso.

1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuelLEMMA: mülepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-, deuamLEMMA: deuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfuiñLEMMA: kimfuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papeltunLEMMA: papeltun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amulmiLEMMA: amulmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeafuiLEMMA: kümeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikënumekefeneuLEMMA: pikünumekefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüukakefunLEMMA: ayüukakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepakefuiLEMMA: ngepakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., JeremíasLEMMA: jeremias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AyülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualLEMMA: amual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yepaiaqeimeuLEMMA: yepaiaqeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukeeneuLEMMA: elukeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümentupuaimiLEMMA: kümentupuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallëmpikefeneuLEMMA: walümpikefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüñmakefunLEMMA: ayüñmakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WuluLEMMA: wulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëlefunLEMMA: kutrankülefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llaflanLEMMA: laflan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Había estado ya unos cuatro años en la escuela del P., Constancio, - precisamente no puedo decir cuántos - sabía ya perfectamente leer y escribir. Entonces el Padre me dijo en varias ocasiones: «Sería bueno que te fueras a Santiago». Yo me alegraba muchísimo con este proyecto. Cada año solía venir de visita el P., Superior de Santiago; el de entonces se llamaba P., Jeremías. El P., Constancio me dijo: «Si quieres irte, nuestro Padre Superior te llevará». Además me aconsejaba diciendo: «En Santiago es muy bonito, hay de todo allí; te va a gustar sin duda»; muchos detalles me daba al respecto. Con eso creció mi deseo de irme. Pero estaba atacado casi un año de una enfermedad a la sangre, (1) de la cual no podía sanar nunca.
2 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikënukefuiñLEMMA: pikünukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AyülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukarkelleaimiLEMMA: amukarkeleaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maieneuLEMMA: maieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeaeimeuLEMMA: yeaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekafunLEMMA: felekafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëlenLEMMA: kutrankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamkëlefunLEMMA: duamkülefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akurumeiLEMMA: akurumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeafeluLEMMA: yeafelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋuwiLEMMA: dünguwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmŋenLEMMA: mütrümngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., JeremíasLEMMA: jeremias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AyüenLEMMA: ayüen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeafielLEMMA: yeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « MaiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayeleiLEMMA: ayeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeduamnLEMMA: kümeduamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Sin embargo di cuenta a mis padres. Les dije que quería irme a Santiago. «Si te gusta, vete no más», me contestaron ellos. Comuniqué al P., Constancio el consentimiento de mis padres. Me contestó: «Entonces te irás; nuestro Superior te llevará». Pero, como mi enfermedad seguía sin mejorar, me quedaba indeciso. Llegó después el P., Superior, que había de llevarme. Los dos padres conversaron uno con otro y luego me hicieron llamar. El P., Superior me dijo: «Quiero llevarte a Santiago» – «Bueno, me voy» contesté yo. El P., Superior se puso a reír, lo que me hizo salir de todas mi zozobras.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutualuLEMMA: amutualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeeneuLEMMA: yeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiyuLEMMA: ngefuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AntonioLEMMA: antonio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WentruleuLEMMA: wentruleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiyuLEMMA: yengeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., SamuelLEMMA: samuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eyeuLEMMA: eyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakefuiLEMMA: tripakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konelLEMMA: konel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatuyefiñLEMMA: afmatuyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamlafiñLEMMA: inaduamlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋefelLEMMA: chumngefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumkamLEMMA: chumkam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamafunLEMMA: inaduamafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, marichiLEMMA: marichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekenofuiluLEMMA: pekenofuilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnokechiLEMMA: kimnokechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiluLEMMA: pichilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküwiLEMMA: werküwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkelleLEMMA: perkele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
marineroLEMMA: marinero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkelleLEMMA: perkele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neŋëmuwiLEMMA: nengümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peupewiLEMMA: peupewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënerkealLEMMA: ngünerkeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neŋëmuwiLEMMA: nengümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këlürupamekeiLEMMA: külürupamekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wümpëlLEMMA: wümpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiyünLEMMA: wiyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epekeLEMMA: epeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlürupaluLEMMA: külürupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranantëkuwnLEMMA: tranantükuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfkonoamLEMMA: ütrüfkonoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiaufunLEMMA: witraiaufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranapunLEMMA: tranapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlünaqpachiLEMMA: külünaqpachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando el P., Superior se fue, me llevó consigo, junto con otro joven de nombre Antonio Huentruleu; los dos fuimos con él. Legamos donde el P., Samuel a la Misión de Queule, desde donde solían zarpar vapores; nos embarcamos al entrar ya la noche. Ya sobre el navío, miré con asombro su instalación, aunque no me esforcé mucho en investigar el fin de estas cosas. ¿Cómo habría podido comprenderlas, cuando no había visto nunca tal cosa? Así, sin entender nada, me hallaba en este vapor. Hacía poco rato que estaba en el vapor, cuando fue dada una orden a los huincas de la nave; no sabía distinguir si eran capitanes o marineros. Luego el vapor se estremeció y los hombres corrieron confusa y apresuradamente a dirigir su buque. Este empezó a avanzar, arfando y bamboleando por la rompiente del mar. Yo me mareé, creía a cada momento que el vapor iba a volcarse por un lado y, para no ser arrojado al mar, me puse en cuclillas entre grandes maquinarias. Una vez me levanté y di algunos pasos; pero caí al ladearse el vapor.
4 FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umanLEMMA: uman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taflaLEMMA: tafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranalekefunLEMMA: tranalekefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eluŋelanLEMMA: elungelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekefunLEMMA: elungekefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqLEMMA: umaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NepeelLEMMA: nepel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuLEMMA: amu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- karkeiLEMMA: karkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiñLEMMA: kimlafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuLEMMA: amu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lefelLEMMA: lefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peñmalafuiñLEMMA: peñmalafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaweŋepeyümLEMMA: kawengepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fitruñLEMMA: fitruñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peniefuiñLEMMA: peniefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatripaŋenLEMMA: tripatripangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküniefuiñLEMMA: alküniefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallolLEMMA: lalol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llallolŋenLEMMA: lalolngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiñLEMMA: kimlafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekefelLEMMA: femekefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemngenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·maiLEMMA: wün'may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulenLEMMA: amulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichunLEMMA: pichun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LebuLEMMA: lebu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
murkeLEMMA: murke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiñmarpuiñLEMMA: pichiñmarpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LotaLEMMA: lota
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoronelLEMMA: coronel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punmakeluLEMMA: punmakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TalcahuanoLEMMA: talcahuano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ToméLEMMA: tome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValparaisoLEMMA: valparaiso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenieeteuLEMMA: yenieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekënomekeeiyuLEMMA: pekünomekeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así me alojé; me acosté sobre las tablas desnudas de la cubierta; no me dieron cama; sólo comida me sirvieron. Sin embargo agarré un corto sueño. Cuando desperté el vapor estaba avanzando. Yo no comprendí cómo podía andar; no veía nada de remos; sólo notaba esa humereda que salía sin cesar de una gran chimenea y oí un estrepitoso ruido en el interior del buque, pero sin saber de que provenía. Al aclarar se hallaba el vapor en plena marcha. Poco después salió el sol. Entonces arribamos al puerto de Lebu, donde el vapor hizo escala. Después de un breve paro siguió y nos llevó a Lota. Al otro día, según creo, alcanzamos hasta Coronel, donde nos sorprendió otra vez la noche. La mañana siguiente anclamos en Talcahuano; bien pronto pasamos por Tomé y al fin fondeamos en Valparaíso. El Padre que nos llevaba nos visitaba cada día (2).
5 PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatupufiñLEMMA: afmatupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafuiLEMMA: nafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValparaisoLEMMA: valparaiso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripanpuiñLEMMA: tripanpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MonjásLEMMA: monjas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomütufiiñLEMMA: komütufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariarkeLEMMA: wariarke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋerkeiLEMMA: aifiñngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaprachiLEMMA: füchaprachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
torreLEMMA: tore
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peafielLEMMA: peafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukaukeiLEMMA: matukaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutualuLEMMA: amutualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelafiiñLEMMA: pelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando nos acercamos a la ciudad quedábamos maravillados por la multitud de embarcaciones que se hallaban en el mar cerca de Valparaíso. Desembarcamos en un bote y llegamos a la casa de las Monjas; allí pasamos la noche. Al día siguiente fuimos al lugar donde está el buque terrestre (2). Admiramos esa gran ciudad tan limpia y arreglada, con sus hermosos edificios y sus altas torres. Había muchas otras cosas que admirar, pero nuestro Padre tenía prisa de llegar a Santiago. Por eso no pudimos fijarnos bien, sino que tomamos el camino directo a la estación.
6 « FapüleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinieiyuLEMMA: pinieiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KoniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuelLEMMA: konpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatufiñLEMMA: afmatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pekënofuiluLEMMA: pekünofuilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatufiñLEMMA: afmatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefnLEMMA: lefn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiñmarpuluLEMMA: pichiñmarpulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
warriaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuelLEMMA: konpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelotuwelaiñLEMMA: pelotuwelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalaiñLEMMA: tripalaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapuiñLEMMA: tripapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peloŋetuiLEMMA: pelongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëluutuiñLEMMA: kintuwülutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¡Por acá! » Nos indicó el P., Superior. Subimos al vapor terrestre, que se llama tren en castellano. Este tren despertó en mí el más vivo interés, puesto que era la primera vez que lo veía. Luego después el tren partió; su marcha acelerada aumentó mi asombro. Llegamos a una ciudad; se paró un poco y luego volvió a correr. Pasamos por varias ciudades más. Una vez entramos en un gran hoyo (túnel); ya adentro no pudimos distinguir nada más; en obscuro quedamos; duró bastante hasta que salimos.
7 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peyerpufuiñLEMMA: peyerpufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·umpulekeiLEMMA: l'umpulekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapuamLEMMA: witrapuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiluŋekeiLEMMA: wilungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fendepeluLEMMA: fendepelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turanshoLEMMA: turansho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ufásLEMMA: ufas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
empanadaLEMMA: empanada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sandillaLEMMA: sandila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melónLEMMA: melon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayüluLEMMA: ayülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillaiaelLEMMA: ngilaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakeiLEMMA: ngilakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiñmaluLEMMA: pichiñmalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kanentualafiñLEMMA: kanentualafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafoyeŋerkeiLEMMA: trafoyengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpülŋealLEMMA: rüpülngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuamLEMMA: amuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Volvió la luz y pudimos vernos unos a otros. De esta manera continuamos el viaje; divisamos ciudades muy bonitas. Donde se paraba el «buque», lo rodeaba como un enjambre de huincas. Además pululaban ahí muchas señoras que ofrecían en venta diversos artículos, como ser: comidas hechas, manzanas, duraznos, uvas, distintas clases de pan y hasta empanadas, sandías, melones y bebidas; quien deseaba algo de estas especies, se las compraba. Después de un paro bastante largo volvió a andar ese vapor terrestre. Encontré muy distinta esa región. Había allí grandes peñas vivas, quebradas todas en corte recto para dejar pasaje libre a la línea del ferrocarril.
8 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualLEMMA: amual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dumiñmatuiñLEMMA: dumiñmatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkëleweiLEMMA: afkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiñLEMMA: tripatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelotutuiñLEMMA: pelotutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekaluLEMMA: amulekalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchapraLEMMA: füchapra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puenteLEMMA: puente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiLEMMA: rumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumealuLEMMA: rumealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkintunLEMMA: naqkintun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekeiñLEMMA: amulekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pël·üpëlLEMMA: pül'üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· üŋeiLEMMA: üngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Continuando el viaje entramos en otro túnel. De nuevo quedamos en completa obscuridad; yo esta- ba perplejo y asombrado. Salimos de paso y volvimos a la claridad. Prosiguiendo nuestra ruta llegamos a un puente muy alto de fierro que tenía que pasar nuestro tren. Mientras que estabamos sobre él, miré yo hacia abajo, pero me dio un vértigo. Recorrimos el puente y seguimos adelante; arribamos a otra ciudad donde había tanta aglomeración de huincas que parecía un enjambre de moscas.
9 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekaiñLEMMA: amulekaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapupeyümLEMMA: witrapupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilulerkeiLEMMA: wilulerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluduamnŋeiLEMMA: weluduamnngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñamnŋeiLEMMA: ñamnngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpuelLEMMA: naqpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukatuiñLEMMA: peukatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenieeteuLEMMA: yenieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakerkeiLEMMA: witrakerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cocheLEMMA: coche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventoLEMMA: convento
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CapuchinoLEMMA: capuchino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuelLEMMA: konpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulŋeiyuLEMMA: tükulngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AntonioLEMMA: antonio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WentruleuLEMMA: wentruleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Siempre se repetía lo mismo en el trayecto; hacia la tarde llegamos a Santiago. Entramos en el edificio donde los vapores terrestres se paran. Había allí tan incontable gentío entre caballeros y señoras que era para confundirse y perderse. Bajamos y nos encontramos con el Padre que nos había llevado. Luego nos hizo entrar en una casita chica, tirada de dos caballos, coche se llama eso. Se puso en camino con nosotros; pasamos por medio de la ciudad; al fin llegamos al convento de los Capuchinos. Allí nos introdujeron a Antonio Huentruleu y a mí en una pieza.
1 KülaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuluLEMMA: mülepulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülŋeiyuLEMMA: werkülngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaulLEMMA: paul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwëlŋeluLEMMA: puwülngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulŋepuiyuLEMMA: tükulngepuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkënoŋepuiyuLEMMA: anümkünongepuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiluñmapaeiyuLEMMA: wiluñmapaeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·únLEMMA: al'un
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimkerkeluLEMMA: kimkerkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kadmeLEMMA: kadme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatueiyuLEMMA: afmatueiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheŋenLEMMA: mapuchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋeiyuLEMMA: ilelngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·maiyuLEMMA: pun'maiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inafemiawiyuLEMMA: inafemiawiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatuluLEMMA: chilkatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rezanLEMMA: rezan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rosarioLEMMA: rosario
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrüŋkiawëlŋeiŋnLEMMA: kütrüngkiawülngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuñmutualLEMMA: umaqtuñmutual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiyuLEMMA: elngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuerukaLEMMA: umaqtueruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tres días después de nuestra llegada se nos mandó a un edificio muy grande, que era el colegio de San Vicente de Paul. Nos condujeron al interior de aquella casa y nos hicieron sentarnos. Apenas aceptamos la invitación, cuando nos rodeó como una nube de jóvenes; eran los que allá recibían su instrucción, y nosotros dos despertábamos en ellos tan viva admiración por ser indígenas araucanos. Luego después cenamos junto con todos esos jóvenes, puesto que ya anochecía. Acabada la cena ellos empezaron a estudiar y nosotros fuimos a hacer lo mismo. Siguió la recitación del rosario. Cuando había terminado, fueron formados y llevados así a sus dormitorios. Nosotros dos fuimos repartidos a salas distintas.
2 Wün·maluLEMMA: wün'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulŋekeiLEMMA: düngulngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuerukaLEMMA: umaqtueruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkeiLEMMA: nierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënepeeteuLEMMA: ngünepeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, subdirectorLEMMA: subdirector
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraluLEMMA: witralu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
() eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënuŋekeiŋnLEMMA: pitrülkünungekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiŋnLEMMA: yengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumpeyümchiLEMMA: külumpeyümchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilupuiŋnLEMMA: wilupuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëñetuluLEMMA: müñetulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënetuiLEMMA: ngünetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SubdirectorLEMMA: subdirector
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wipëllkënoyeŋetuiŋnLEMMA: wipülkünoyengetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« trekamnLEMMA: trekamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonyeputuiLEMMA: konyeputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtueLEMMA: umaqtue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peinetuiŋnLEMMA: peinetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuiŋnLEMMA: ngütantuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënoŋeiŋnLEMMA: pitrülkünongeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« trekamnLEMMA: trekamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiŋnLEMMA: konpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rezalŋeiŋnLEMMA: rezalngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiŋnLEMMA: ülkantuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmalewnLEMMA: afmalewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapatuiŋnLEMMA: tripapatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capillaLEMMA: capila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatualuLEMMA: chilkatualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al rayar el día tocó una campana y sin demora se levantaron todos los niños. Cada dormitorio estaba bajo las órdenes de un hombre al cual llamaban subdirector. Este los puso en filas y los llevó al sitio donde estaba el agua para lavarse. Allí pululaban todos juntos, unos ciento treinta niños. Estando limpios todos, cada Subdirector se encargó de sus propios niños. Sonó otra vez la campana, los jóvenes se arreglaban en filas y recibían el mando «marchen». Luego se dirigían a sus respectivos dormitorios, donde se peinaban y ponían en orden sus camas. Entretanto la campana dio otra señal; los directores los formaron y comandaron “marchen”. Entraron a la iglesia, donde se rezó con ellos, por fin cantaron. A mí me hizo mucha impresión eso. Luego salieron de la capilla y se fueron a la escuela para estudiar.
3 FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·euLEMMA: mal'eu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialuLEMMA: ialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipiyümLEMMA: ipiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünaqpuiŋnLEMMA: anünaqpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RulŋepaiLEMMA: rulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalelŋeiŋnLEMMA: wüdalelngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inonLEMMA: inon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rezalkënoŋekeiŋnLEMMA: rezalkünongekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rezakeiŋnLEMMA: rezakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatukeiŋnLEMMA: tripatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepünLEMMA: lepün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluukeiŋnLEMMA: elukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukantuñmualLEMMA: aukantuñmual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküdëŋunLEMMA: alküdüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekelefuiLEMMA: ngekelefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarükawnLEMMA: wirarükawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukefuiŋnLEMMA: ülkantukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüuŋekefuiLEMMA: ayüungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋenLEMMA: pipingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esto los hacían hasta las ocho de la mañana. Entonces sonaban otras campanadas y se dirigían a una sala bien espaciosa, con muchas mesas para tomar el desayuno. Se sentaron. Pasó delante de ellos una fuente grande con comida y una canasta inmensa con pan. Todo eso se repartía entre ellos, quienes rezaban antes y después de servirse. Después de comer salieron a un gran patio, que se hallaba en medio de los edificios. Allá organizaron diversos juegos acompañados de tanta gritería que no se oía ni su propia palabra; algunos cantaban textos y melodías bien agradables.
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichunLEMMA: pichun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋutuiLEMMA: düngutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükëfkëlewetukeiŋnLEMMA: nüküfkülewetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KompaiLEMMA: kompay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkeLEMMA: ñidolke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
zapateroLEMMA: zapatero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sastreLEMMA: sastre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
herreroLEMMA: herero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
agricultorLEMMA: agricultor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaltukefuiLEMMA: wüdaltukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimyeluLEMMA: kimyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyetuiLEMMA: nüyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sastreLEMMA: sastre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaltuiLEMMA: wüdaltuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maestroLEMMA: maestro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelpeelchiLEMMA: kimelpelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefunLEMMA: ngefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawalLEMMA: küdawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pasado un rato tocó la campana y al momento todos se callaban. Ahora aparecieron los maestros de diversas profesiones, como carpinteros, zapateros, sastres, herreros, agricultores; cada uno de esos maestros separaba sus respectivos niños. El maestro carpintero, reunía aparte sus jóvenes; el maestro sastre igualmente los suyos y así todos los otros maestros elegían a sus niños aprendices., Yo fui adjudicado al carpin- tero. Luego entramos a los talleres y empezamos los trabajos.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuyümLEMMA: akuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukeiLEMMA: düngukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewetukelaeyeuLEMMA: ngünewetukelaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maestroLEMMA: maestro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrüluutukeiŋnLEMMA: pitrülutukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënetueyeuLEMMA: ngünetueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
subdirectorLEMMA: subdirector
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« trekamnLEMMA: trekamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋetuiŋnLEMMA: pingetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukeiLEMMA: kontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipeyümchiLEMMA: ipeyümchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkatuiŋnLEMMA: femkatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femumLEMMA: femum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifroLEMMA: lifro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënoŋeiLEMMA: witrakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifroLEMMA: lifro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newentuLEMMA: newentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkütuamLEMMA: alkütuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ineiLEMMA: iney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukelaiLEMMA: düngukelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En cuanto llegó el mediodía tocó la campana y al mismo momento los niños abandonaron sus trabajos; ya no estaban bajo las órdenes de sus maestros (profesionales). Se pusieron en fila; los subdirectores reasumieron la vigilancia y ordenaron «márchense»; y entraron al comedor. Todo se desarrolló de igual modo como está descrito en el desayuno; pero durante la comida de medio día se designó a uno de los jóvenes mayores. Este se puso de pie con un libro y, mientras que comían los niños, leía en voz alta para que todos lo entendiesen; durante este tiempo nadie hablaba.
6 - RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋekeiŋnLEMMA: ilelngekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotukeiŋnLEMMA: ilotukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanasLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ufásLEMMA: ufas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sandillaLEMMA: sandila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melónLEMMA: melon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekeiŋnLEMMA: elungekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋnLEMMA: ingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋnLEMMA: tripatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipeyümchiLEMMA: ipeyümchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; aukantutuiŋnLEMMA: aukantutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepünLEMMA: lepün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanchiLEMMA: rupanchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuluLEMMA: düngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
camapnaLEMMA: camapna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋëllkënuutuiŋnLEMMA: wingülkünutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umalLEMMA: umal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikefuiLEMMA: ikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fideoLEMMA: fideo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkelenLEMMA: kofkelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A mediodía se servía abundante comida con carne. A veces había también manzanas frescas, uvas, sandías y melones que se servían de postre. Levantada la mesa, salían otra vez del comedor y se dedicaban a los juegos en el patio. Luego que el sol se inclinaba un poco, sonaba la campana y todos se fueron al trabajo lo mismo que en la mañana. Llegado casi el crepúsculo, la campana dio otra señal; todos se formaron y fueron a cenar; consistía comúnmente en comida de fideos o porotos con pan.
7 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ielLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋnLEMMA: tripatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukefuiLEMMA: kontukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukantunLEMMA: aukantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaluLEMMA: trafuyalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PitrültrautuiŋnLEMMA: pitrültrautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukefuiLEMMA: kontukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieyeluLEMMA: nieyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelchepeluLEMMA: kimelchepelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillakatuluLEMMA: chilakatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rezaŋenLEMMA: rezangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rosarioLEMMA: rosario
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋetukeiŋnLEMMA: yengetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtualuLEMMA: umaqtualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiñLEMMA: femkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la cena volvían a salir y se divertían otro poco en sus juegos. Al anochecer se oían las consabidas campanadas y, previa formación, se dirigían a la escuela a estudiar; cada ramo tenía sus propios profesores. Pasada la hora de instrucción la campana daba su toque final y los niños entraron a la iglesia para recitar el rosario. A su conclusión fueron llevados al dormitorio. Este orden lo observamos día por día.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuelLEMMA: mülepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doipunLEMMA: doipun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuwëlelLEMMA: tuwülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doyelLEMMA: doyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋenLEMMA: yengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuŋepiyümLEMMA: tungepiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
hospitalLEMMA: hospital
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MonjásLEMMA: monjas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puelLEMMA: puel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋenLEMMA: loungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuŋenLEMMA: tükungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantulenLEMMA: ngütantulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpapunLEMMA: rulpapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülmenLEMMA: ülmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuchekerkeluLEMMA: tuchekerkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañkiawiLEMMA: kompañkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monjaLEMMA: monja
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üpaeneuLEMMA: mal'üpaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üeteuLEMMA: mal'üeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monjaLEMMA: monja
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tuafimiLEMMA: tuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirintëkuiLEMMA: wirintükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋealLEMMA: elungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuŋenLEMMA: tungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Durante mi estada en el colegio San Vicente empeoró mi enfermedad, que había contraído en mi patria, esa erupción cutánea. Debido a eso me llevaron a una casa en que atienden a los enfermos y los curan; se llamaba hospital “San Juan de Dios”. Había monjas en esa casa y un gran número de enfermos. Llegado allí, fui recibido; me dirigieron a un departamento de la casa donde me proporcionaron un catre y ropa de cama. Pasé una noche sin que hubiera nada de particular. La otra mañana hizo su visita un caballero; estaba acompañado de una monja y de un ayudante. Me examinó y en seguida dio aviso a la hermana y al practicante sobre el tratamiento que habría de aplicarme; apuntó los remedios que tenían que darme. Luego empezó la aplicación.
2 EluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
purganteLEMMA: purgante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokolŋenLEMMA: pütokolngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eñumLEMMA: eñum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentreLEMMA: fentre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokonLEMMA: pütokon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichuñLEMMA: pichuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolomuaimiLEMMA: lolomuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulŋeiLEMMA: akulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlémelŋeiLEMMA: fülemelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieŋeiLEMMA: tuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« lolomuŋeLEMMA: lolomunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemnLEMMA: femn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rapinLEMMA: rapin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeLEMMA: femnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« femŋeLEMMA: femnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekatunLEMMA: pingekatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënuaimiLEMMA: fentekünuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekekanLEMMA: femekekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolfiñLEMMA: apolfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rapinLEMMA: rapin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalŋekeiLEMMA: küpalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatripatuaimiLEMMA: tripatripatuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewelaiLEMMA: niewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudutunLEMMA: kudutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felewenLEMMA: felewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Me suministraron un pulgante y me hicieron beber tanta agua tibia que me llenaron la guata. También me entregaron una pluma de ave y me dijeron: «Te la meterás en la garganta». Además trajeron un gran recipiente de fierro; lo acercaron y lo sostenían al lado de mi pecho; «Ahora métete la pluma», me mandaron. Lo hice y vomité mucho. Me ordenaron hacerlo tantas veces hasta que hubiera echado toda el agua que tenía en el cuerpo. Lo hice tan abundantemente que se llenó el recipiente. Poco rato después aportaron otro vaso grande en que tenía que evacuarme. Cuando yo no tenía ningún remedio dentro del cuerpo volví a acostarme en la cama y me dejaron en paz.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuchefeLEMMA: tuchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malLEMMA: mal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
' üpaeneuLEMMA: üpaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wéliLEMMA: weli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fashuLEMMA: fashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoŋenLEMMA: fentekünongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiaukerkeiLEMMA: femiaukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üpeluLEMMA: mal'üpelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtupaeneuLEMMA: ramtupaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üpaeneuLEMMA: mal'üpaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafiLEMMA: lafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « LlafnLEMMA: lafn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niewelanLEMMA: niewelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuŋewelanLEMMA: tungewelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëñalŋelanLEMMA: müñalngelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafëlmiLEMMA: lafülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuaimiLEMMA: amutuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El día siguiente el señor médico volvió a examinarme. Otra vez dio sus órdenes. Me dieron después una redomita de medicina; más no me hicieron. La otra mañana vino de nuevo; cada día hizo su visita a sus enfermos. Después de llegar me preguntó y me examinó. Así sané de mi enfermedad. Cierto día del dije: «Ya sané; no siento ningún dolor». Desde entonces no me aplicaron más curaciones, pero tampoco me dieron de alta. «Cuando estés com- pletamente sano, puedes retirarte», me dijo el doctor.
4 KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelniekakeiñLEMMA: ilelniekakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋeiñLEMMA: elungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiantüLEMMA: rangiantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misalŋekeiLEMMA: misalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awen·tuŋepeyümchiLEMMA: awen'tungepeyümchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllŋekerkeiLEMMA: pülngekerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamishaLEMMA: kamisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
podŋelaiLEMMA: podngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepülepüyeŋeiLEMMA: lepülepüyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurapënoŋerkeiLEMMA: kurapünongerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifkaukëleiLEMMA: lifkauküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentulŋekeiLEMMA: nentulngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tofkenLEMMA: tofken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, willeñLEMMA: wileñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, porLEMMA: por
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·awiŋkaLEMMA: kon'awingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, liftuniepeluLEMMA: liftuniepelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuamLEMMA: tripatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋetunLEMMA: elungetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuniepeelchiLEMMA: tükuniepelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ropaLEMMA: ropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikënorpunLEMMA: ikünorpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatunLEMMA: tripatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋemenLEMMA: mongemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nos alimentaban en forma excelente: todas las mañanas, mediodías y tardes nos sirvieron comida. Los días domingos había misa para todos los enfermos. En aquel sanatorio se dispensaba a los enfermos un cuidado muy esmerado. Diariamente recibían ropa limpia de cama y frescas camisas. En la sala no se toleraba ninguna falta de aseo; en la mañana, a mediodía y en la tarde pasaban la escoba; el piso era pavimentado de loza y brillaba de limpieza. Todas las impurezas de los enfermos (esputos, orina, excrementos) se sacaban. Había un sirviente encargado especialmente del aseo de los pacientes. Cuando yo tenía ya el permiso de salir, me devolvieron mi ropa propia, y, después de comer, salí. De esta manera pasaba la vida en el hospital Juan de Dios.
5 TripatuelLEMMA: tripatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemekënotunLEMMA: ngemekünotun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventoLEMMA: convento
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadresLEMMA: padres
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatunLEMMA: küpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekepatunLEMMA: femekepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniepatunLEMMA: inaniepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋenLEMMA: niengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümelkakaluLEMMA: kümelkakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneduamŋekenLEMMA: ngüneduamngeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋenLEMMA: elngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfimiLEMMA: kimfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, JoseLEMMA: jose
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CañasLEMMA: cañas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». ChalintëkulelayuLEMMA: chalintükulelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuweLEMMA: umaqtuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wellinLEMMA: welin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kúlaLEMMA: kula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneafimiLEMMA: ngüneafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouwnLEMMA: louwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adniefuiñLEMMA: adniefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inspectorLEMMA: inspector
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefunLEMMA: pingefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Desde el hospital me dirigí al convento de los Padres y luego volví a nuestro colegio San Vicente. Me dediqué de nuevo a los trabajos y observé escrupulosamente el orden que rige en aquel colegio. Como me portaba bien, llamé sobre mí la atención y fui distinguido. Uno de los jefes del colegio, el caballero José Domingo Cañas, me dijo un día: «Ya estás habituado con los estatutos de esta casa; voy a confiarte uno de los dormitorios; comprende más de treinta niños; tú los dirigirás». Yo acepté; conforme a las instrucciones establecidas al respecto guiaba a los niños; tenía el título de inspector.
6 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akukefuiLEMMA: akukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mélekerkeiLEMMA: melekerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koneltulerkefuiLEMMA: koneltulerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; JoaquínLEMMA: joaquin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GandarillasLEMMA: gandarilas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteŋefuiLEMMA: presidentengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekefuiLEMMA: mülekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
péñeñŋenLEMMA: peñeñngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukefuiñLEMMA: ülkantukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkakefuiLEMMA: nütramkakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apokefuiLEMMA: apokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capillaLEMMA: capila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KáŋëlëmkefuiLEMMA: kangülümkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlLEMMA: ngül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiŋekeiLEMMA: rakingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürnLEMMA: trürn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋekefuiLEMMA: nentungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaulLEMMA: paul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VirgenLEMMA: virgen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekuñpëleLEMMA: wekuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëlŋemekefuiLEMMA: miawülngemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaukefuiñLEMMA: miaukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiŋnLEMMA: femingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënuŋetukefuiLEMMA: elkünungetukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capillaLEMMA: capila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VirgenLEMMA: virgen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ocupando ya esa posición llegó la fiesta de San Vicente. Ese día había conferencia general del consorcio del colegio, cuyo presidente se llamaba Joaquín Gandarillas. Con ocasión de aquella reunión hubo misa solemne. Nosotros los niños cantamos entusiasmados y un padre pronunció el panegírico festivo; la capilla estaba llena de caballeros socios. Hubo también una colecta de dinero, el que se contó después para ver cuánto arrojara. Al fin de la misa sacaron las estatuas de San Vicente de Paul y de la Virgen y las llevaron afuera en procesión; nosotros las cortejamos entonando cánticos sagrados y todos los caballeros los acompañaban. Después de la procesión volvían a dejar a la Virgen y San Vicente en la capilla.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiŋekefuiLEMMA: rakingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulkerkeiLEMMA: akulkerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋealLEMMA: elungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimkeLEMMA: kimke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëlŋeluLEMMA: trawülngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekefuiŋnLEMMA: elungekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumtuLEMMA: mañumtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falinŋechiLEMMA: falinngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekefuiLEMMA: felekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fiestaLEMMA: fiesta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Enseguida fueron escogidos los niños más aplicados y de mejor conducta. Los caballeros trajeron muchos y variados objetos para premiar a esos alumnos más aventajados. Fueron, pues seleccionados y regalados unos con premios, otros con diplomas u otras distinciones. De tal manera se celebraba anualmente la fiesta de San Vicente.
8 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankatunLEMMA: kutrankatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikëfLEMMA: piküf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueneuLEMMA: tueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋekatunLEMMA: yengekatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
hospitalLEMMA: hospital
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwëlŋeelLEMMA: puwülngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋenLEMMA: tükungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemumLEMMA: mülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranyeluLEMMA: kutranyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋenLEMMA: elngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpapeulLEMMA: rulpapeul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üñmaxenLEMMA: mal'üñmaxen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimënmaelLEMMA: kimünmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuchefeLEMMA: tuchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllaeteuLEMMA: pülaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel tiempo volví a enfermar; sentía fuertes puntadas en el costado. Otra vez me llevaron al hospital San Juan de Dios. Al llegar me destinaron a la sala de enfermos denomina San Vicente. Había muchísimos enfermos allí; me hicieron guardar cama. Pasé allí la noche y la otra mañana examinaron mi enfermedad. Después del diagóstico el señor médico dio órdenes a su ayudante y éste vino a aplicármelas.
9 KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·pifkënuñmapaneuLEMMA: mal'pifkünuñmapaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiLEMMA: kadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nawakaLEMMA: nawaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüñmaeneuLEMMA: nüñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yafültuaimiLEMMA: yafültuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmaeneuLEMMA: katrüñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, krusLEMMA: krus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfiLEMMA: katrüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrantulanLEMMA: kutrantulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaluLEMMA: deumalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfielLEMMA: katrüfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuñmaeneuLEMMA: tuñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfiLEMMA: katrüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfiluLEMMA: femfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfiLEMMA: katrüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrürünLEMMA: kütrürün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrantunLEMMA: kutrantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmañeuLEMMA: katrüñmañeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukaiLEMMA: tukay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütufiLEMMA: katrütufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayutufiLEMMA: kayutufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfielLEMMA: katrüfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoeneuLEMMA: fentekünoeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Me desnudó el costado por completo. Luego cogió una pequeña nabaja y me agarró de la piel, diciéndome «¡ánimo!» Acto seguido me partió la piel en forma de cruz; no era poco el dolor que esto me causó. Hecho el primer tajo me tomó la piel en parte cercana y ejecutó otro corte, luego un tercero al aldo del segundo. Yo me retorcía por la violencia del dolor. Ya me tenía abierta la piel en tres partes. Luego empezó al otro costado e hizo incisiones iguales; seis tajos me infirió; al fin me dejó.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulŋeiLEMMA: akulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fotellaLEMMA: fotela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋerkeiLEMMA: niengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EntuelLEMMA: entuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuleŋenLEMMA: tükulengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënawiLEMMA: pünawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋeiLEMMA: nentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femtëkuŋeiLEMMA: femtükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋenLEMMA: elelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënawiŋnLEMMA: pünawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochidüñmarkeaeteuLEMMA: fochidüñmarkeaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukënoŋetunLEMMA: takukünongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüyeeteuLEMMA: katrüyeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üpaeneuLEMMA: mal'üpaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoyerkeiLEMMA: apoyerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· emuwërkeiŋnLEMMA: emuwürkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkünaqyeturkeiŋnLEMMA: langkünaqyeturkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënalekarkefuiLEMMA: pünalekarkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantuyeŋetuiLEMMA: witrantuyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfenLEMMA: alfen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋellukeLEMMA: ngeluke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ümuwiLEMMA: ümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püfpüfkëlenLEMMA: püfpüfkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Inmediatamente trajeron grandes sanguijuelas, guardadas en una botellad de agua. Sacaron una y la aplicaron en un tajo de mi piel; se pegó al momento; un segundo molusco se colocó del mismo modo. Seis sanguijuelas me pusieron, cada una sobre una incisión de la piel; todas se pegaron y chuparon la sangre enferma. Ya pegadas todas, me taparon bien. Pasado un rato vino otra vez el practicante, que me había inferido los tajos, para revisarme. Las sanguijuelas se habían llenado de sangre y algunas de ellas se habían soltado y caído sobre la cama. Dos siguieron firmemente pegadas; esas fueron extraídas; costó desprenderlas: Luego mi sangre corría chispeando.
11 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lupeLEMMA: lupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tronkoLEMMA: tronko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akülelŋeiLEMMA: akülelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufkenLEMMA: trufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranantëkuyeŋeiLEMMA: tranantükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufkenLEMMA: trufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rapinentuturkeafielLEMMA: rapinentuturkeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochüdüelLEMMA: fochüdüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimuutuiŋnLEMMA: welimutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchayeŋetuiŋnLEMMA: küchayengetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuluLEMMA: liftulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋetuiŋnLEMMA: tükuyengetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotellaLEMMA: fotela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mueLEMMA: mue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkayeŋetuiŋnLEMMA: elkayengetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloftuñmaŋnLEMMA: loftuñmangn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋiluLEMMA: mangilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apofuiLEMMA: apofuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllelLEMMA: pülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuŋetunLEMMA: liftungetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋetunLEMMA: elngetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felewenLEMMA: felewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para las seis sanguijuelas se trajo en una fuentecita de greda un poco de ceniza para que devolviese la sangre chupada. Realmente se vaciaron y fueron levantadas. Cuando quedaban bien limpias, fueron echadas en la botella con agua y guardadas en ella. La sangre que todavía me corría en la cama, se recogió en una fuentecita, que casi se llenó con ella. Después de tal curación me sometieron a una limpieza radical, me llevaron a otra cama intacta y me dejaron ahí.
12 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuchefeLEMMA: tuchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋepeLEMMA: elungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fashuLEMMA: fashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·», pikënoiLEMMA: pikünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütufiñLEMMA: pütufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllŋemumLEMMA: pülngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuŋewelanLEMMA: tungewelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümellafnLEMMA: kümelafn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutrantuwelanLEMMA: kutrantuwelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafelLEMMA: lafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatunLEMMA: tripatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día, cuando llegó el médico de turno, ordenó que me diesen un frasco de medicina. La recibí y la tomé. A eso se limitó el tratamiento que me aplicaron; otros remedios no me dieron. Sané tan bien que nada quedó de mi enfermedad, Después de mi restablecimiento manifesté mi deseo de volver, y pasados unos dos días, salí del hospital.
1 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuelLEMMA: tripatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrantuweLEMMA: kutrantuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatunLEMMA: konpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepatuelLEMMA: mülepatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniepatunLEMMA: inaniepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoŋefunLEMMA: ñidolkünongefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneafielLEMMA: ngüneafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkaweLEMMA: elkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilopuukefuiLEMMA: ilopukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalkefunLEMMA: wüdalkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoltualuLEMMA: ñidoltualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuŋekefuiñLEMMA: elungekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komütuwariameaelLEMMA: komütuwariameael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekefuiñLEMMA: elungekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawaelLEMMA: miawael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puutukefuiñLEMMA: putukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeduammekefuiñLEMMA: kangeduamekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlmekefuiñLEMMA: kintuwülmekefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekelafuiñLEMMA: pekelafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemenLEMMA: mülemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelafiñLEMMA: pelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaluwërkeiLEMMA: füchaluwürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego después de retirarme de la enfermaría me restituí a nuestro colegio San Vicente y me sujeté de nuevo en todo al reglamento existente. En aquel tiempo me designaron guardador en la bodega. Había allí productos de toda clase; además las provisiones de carne; todo eso lo dispensaba yo. Al principio de cada mes se nos llevaba a paseo por la ciudad de Santiago; un solo día del mes nos permitieron eso y a la tarde teníamos que estar de vuelta en el colegio. Durante todos los años practicábamos esas visitas de divertimiento a la gran urbe. Admirábamos una infinidad de cosas y no acabamos nunca de ver todo lo que valía la pena. Y estuve cuatro años allí sin conseguir verlo todo, tan inmensa en la metrópolis.
2 ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëneniefuiluLEMMA: ngüneniefuilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, JoaquínLEMMA: joaquin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GandarillasLEMMA: gandarilas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiñLEMMA: puwülngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·arukaLEMMA: l'aruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traumanierkeeyeuLEMMA: traumanierkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiñLEMMA: yengeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RosaLEMMA: rosa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeniexeiLEMMA: yeniexey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelLEMMA: puwülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misalŋeiLEMMA: misalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músicaLEMMA: musica
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋenLEMMA: pipingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músicaLEMMA: musica
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenpramLEMMA: yenpram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatufiñLEMMA: afmatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkülafiñLEMMA: alkülafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cierto día murió el noble caballero Joaquín Gardarillas, regente principal del colegio San Vicente. Nos llevaron a la casa mortuoria, donde encontramos reunidos en honor del difunto gran número de personas distinguidas. Luego nos guiaron hasta la Iglesia Santa Rosa; junto con nosotros marchaban todos estos caballeros llevando al muy distinguido muerto. En la iglesia se oficiaron las honras acompañadas de música instrumental y canto. Era encantador el conjunto de harmonías musicales con los cánticos. Yo estaba maravillado; en ninguna parte había presenciado un entierro tan solemne.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋerkeiLEMMA: aifiñngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënocheLEMMA: adkünoche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrawitraiLEMMA: witrawitray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutekeluLEMMA: tutekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülaŋefuiLEMMA: ngülangefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋen·ŋerkefuiLEMMA: ngen'ngerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JoaquínLEMMA: joaquin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋekeiLEMMA: tükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llafekënuŋetuiLEMMA: lafekünungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ëlŋiñLEMMA: ülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupiLEMMA: weupi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ërkeLEMMA: ürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranapufuiLEMMA: tranapufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümapeluLEMMA: ngümapelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieyeuLEMMA: nünieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalŋetuiLEMMA: küpalngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüŋelaiLEMMA: yafüngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peupëdünLEMMA: peupüdün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalnieŋetuiLEMMA: küpalniengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemefiñLEMMA: pemefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalŋetuiñLEMMA: küpalngetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkënoŋeiñLEMMA: ilelkünongeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminada la misa llevaron el cadáver al sepulcro suntuoso de la gente rica; fuimos allá nosotros también y muchos caballeros nobles. Entramos en el mausoleo; estaba primorosamente adornado, engalanado además por un buen número de hermosas estatuas. Luego abrieron el monumento, que era la sepultura de la familia del difunto caballero Joaquín. Colocaron la urna adentro y enseguida cerraron la puerta con llave. Un caballero pronunció un sermón. Un Padre, que era hijo del extinto, cayó al suelo y lloró mucho. Otro caballero le recogió y lo condujo al volver; pero estaba completamente abatido y tropezaba al andar. En esta ocasión pude pre- senciar un entierro grande en Santiago. Nosotros volvimos a nuestro colegio después de habernos servido una opulenta comida en la casa mortuoria.
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeiñLEMMA: ngemeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SemanaLEMMA: semana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ViernesLEMMA: viernes
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋeiLEMMA: nentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SeñorLEMMA: señor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KesukristoLEMMA: kesukristo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
franciscoLEMMA: francisco
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋepaiLEMMA: rulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
calleLEMMA: cale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañkëleiLEMMA: kompañküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieLEMMA: tunie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiëmkëlechiLEMMA: üiümkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felaLEMMA: fela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiŋnLEMMA: amukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimfalLEMMA: kimfal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunteŋefelŋenchiLEMMA: tuntengefelngenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waraŋkaLEMMA: warangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefelŋenchiLEMMA: ngefelngenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuniefuiLEMMA: tuniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felaLEMMA: fela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoputuiŋnLEMMA: wüñoputuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FranciscoLEMMA: francisco
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlputuiLEMMA: wülputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felaLEMMA: fela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En otra ocasión asistimos a la Semana Santa. El día viernes al anochecer fue sacado nuestro Señor Jesucristo de la iglesia San Francisco y llevado por las calles; Lo acompañaba innumerable gente, puesta en dos filas largas; cada persona tenía en la mano una vela encendida; de a dos andaban en cada fila. No se podía saber el número preciso de ellos, más de mil habrían sido y ¡cada uno con un cirio en manos! Después de la procesión volvieron a la iglesia San Francisco donde todos ofrecieron las velas.
5 ColegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatunLEMMA: tripatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puutunLEMMA: putun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CapuchinoLEMMA: capuchino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JeremíasLEMMA: jeremias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuküdawnLEMMA: kintuküdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penLEMMA: pen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afkentuelLEMMA: afkentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatukenLEMMA: tripatuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukenLEMMA: kintuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuakuŋekatunLEMMA: akuakungekatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umalefuluLEMMA: umalefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteríaLEMMA: carpinteria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltukefunLEMMA: eltukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukeelLEMMA: küdaukel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weukefunLEMMA: weukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
realLEMMA: real
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukenLEMMA: kintuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapëleLEMMA: inapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfkaiLEMMA: müleküfkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deupiyümLEMMA: deupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakefunLEMMA: ngilakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauchaLEMMA: chaucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliluLEMMA: falilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefunLEMMA: amukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluiŋetukefunLEMMA: eluingetukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkiaukefunLEMMA: femkiaukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En el colegio San Vicente me quedé tres años; después salí de allí. Volví al convento de los Padres Capuchinos, donde vivía el Padre Superior Jeremías. Mientras tenía mi domicilio en el convento, fui a buscar ocupación en la ciudad. Encontré trabajos de carpintería. Los ejecuté y, hecha la obra, salí busqué trabajo en otro lugar, volviendo cada día al convento, lugar de bien allí mismo componiendo desperfectos. Por mi trabajo en la ciudad ganaba un peso cuatro reales diariamente. Al mediodía buscaba donde podía comer y regularme hallaba bien cerca una casa de comidas. Allí compraba; un plato de comida costaba sólo una chaucha. En la tarde fui al convento y allí me daban la manutención. Por el espacio de un año trabajé de esta manera en la ciudad, pasando de un lugar a otro.
1 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
conventuLEMMA: conventu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
purumerkeiLEMMA: purumerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaelLEMMA: deumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werkülelŋerkeiLEMMA: werkülelngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑidolpadreLEMMA: ñidolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AlbertoLEMMA: alberto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukaLEMMA: weluka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., JeremíasLEMMA: jeremias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋülërkefiluLEMMA: düngülürkefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmutuaimiLEMMA: amutuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpatupeLEMMA: küpatupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeimiLEMMA: pingerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawnLEMMA: pepikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatunLEMMA: küpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NüfiñLEMMA: nüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValparaísoLEMMA: valparaiso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeluLEMMA: amukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutunLEMMA: amutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwnLEMMA: puwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValparaísoLEMMA: valparaiso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋemenLEMMA: ngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monjásLEMMA: monjas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras que vivía todavía en el convento, llegó inesperadamente una carta remitida por el P., Constancio y dirigida la Superior P., Alberto, el sucesor del P., Jeremías (1). El Padre leyó la remesa y me dijo enseguida: «Tienes que volver a casa llegó una comunicación del P., Constancio, en que se te manda que regreses.» Ya al otro día me alisté y emprendí el viaje de vuelta. Tomé el tren para Valparaíso y me fui. Llegado a Valparaíso me dirigí a la casa de las monjas.
2 Wün·maelLEMMA: wün'mael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeeneuLEMMA: yeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., AdeodatoLEMMA: adeodato
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluentukënoleneuLEMMA: weluentukünoleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuamLEMMA: konpuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kulliñmafiñLEMMA: kuliñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullielLEMMA: kuliel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeeneuLEMMA: yeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniyuLEMMA: koniyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiyuLEMMA: yengeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; prapuiyuLEMMA: prapuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalintëkukënueneuLEMMA: chalintükukünueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tridapatuiLEMMA: tridapatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupatukeiñLEMMA: rupatukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋepatunLEMMA: nentungepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lanchaLEMMA: lancha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La otra mañana me llevó el P., Adeodato, que sacó para mí el boleto de entrada al vapor, por el cual pagué dieciséis pesos. Luego fuimos al fondeadero de los botes; entramos en uno y nos condujeron hacia un vapor más mar adentro: subimos a aquel vapor. El Padre me encomendó al capitán del buque y volvió regresando a la ciudad. El vapor se puso en movimiento hacia mi patria, pasando por todas las ciudades a orillas del mar. Al fin arribamos en Queule, donde me desembarcaron en una lancha.
3 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapatuelLEMMA: tripapatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., SamuelLEMMA: samuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·mapatunLEMMA: wün'mapatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulŋetunLEMMA: akulngetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafmetueneuLEMMA: trafmetueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaltueneuLEMMA: küpaltueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepatunLEMMA: pepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepatufiñLEMMA: pepatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋeelLEMMA: kimngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chalimetufiiñLEMMA: chalimetufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalikeeneuLEMMA: chalikeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfmatukeiŋnLEMMA: afmatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemenLEMMA: ngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ineiLEMMA: iney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemekelafuiLEMMA: ngemekelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méteweLEMMA: metewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatueneuLEMMA: afmatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuluwnLEMMA: tükuluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamalltulekafuiLEMMA: chamaltulekafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümetakutulenLEMMA: kümetakutulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komütueneuLEMMA: komütueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kaŋewerkeiLEMMA: kangewerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de desembarcar llegué a la Misión del P., Samuel y pasé allí la noche. El otro día alcancé a Toltén, a la Misión del P., Pedro. Cuando estaba allí llegaron mi padre y mi hermano Felipe a encontrarme. En compañía de ellos volvía a nuestra ruca en Rauquenhue, donde encontré a mi madre, mis demás parientes. En cuanto mi llegada se hizo pública, se acercaron multitud de gente, hombres y mujeres para darme la bienvenida; todos vinieron a verme y a saludarme. Se maravillaban que yo había ido a Santiago, proeza inaudita en aquel entonces. Me admiraron sobremanera. Además eran inusitados casi por completo en aquel tiempo los vestidos extranjeros; los araucanos vestían todos sin excepción el chamal. Así mi bonito traje les causó una agradable sorpresa: «¡Cómo ha cambiado!» dijeron.
4 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuelLEMMA: tripantuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupalanLEMMA: nentupalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fucháLEMMA: fucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurëftëkumawënLEMMA: kurüftükumawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukatuiLEMMA: amukatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaeneuLEMMA: yeñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niLEMMA: ni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuleleturkenLEMMA: akuleleturken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., SamuelLEMMA: samuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuniekarkeiLEMMA: ramtuniekarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülelpaturkeeneuLEMMA: werkülelpaturkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimtunLEMMA: kimtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulelŋetunLEMMA: akulelngetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemetufiñLEMMA: yemetufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al desembarcar en Queule no había sido posible sacar del vapor los dos cajones con mis efectos; reinaba entonces un fuerte temporal y el buque continuaba sin demora su rumbo llevando mis dos baúles. Sólo después de después de un año llegaron mis cosas donde el P., Samuel, que había hecho investigaciones. Él me las mandó a la Misión del P., Pedro en Toltén. Allá me fui a buscarlas cuando tuve noticias de su reaparición.
5 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« küpatupeLEMMA: küpatupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋefuiLEMMA: femngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimkalepufunLEMMA: wimkalepufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümekalepufunLEMMA: kümekalepufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutuLEMMA: tükutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefunLEMMA: mülefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « lladküafuiLEMMA: ladküafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werkülelfichiLEMMA: werkülelfichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentuŋenLEMMA: adentungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumamenLEMMA: deumamen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋenLEMMA: adngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wélaLEMMA: wela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdeftëkukënonLEMMA: ngüdeftükukünon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülelpafiñLEMMA: werkülelpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifalpafiñLEMMA: pifalpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ElulaenLEMMA: elulaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aiwiñLEMMA: aiwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifalpafiñLEMMA: pifalpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya había vuelto a casa llegué, poco a poco a saber por qué habían exigido que volviera. Era así: Yo me había acostumbrado muy bien en Santiago; estaba contento, tenía lindos vestidos, ya era algo como un verdadero señorito. Hallándome pues en condiciones tan envidiables me dije: «Tal vez mis padres tenían pena: Voy a mandarles mi imagen». En seguida me fui al lugar donde se sacaban retratos y me hice tomar uno. Luego escribí una carta, puse adentro la fotografía y la despaché al P., Constancio. Por medio de la carta le mandé buenas noticias y le dije que entregara la fotografía adjunta a mi padre.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋerkeiLEMMA: elungerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « adoLEMMA: ado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamuLEMMA: tamu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkeiŋuLEMMA: pingerkeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümelkaleiLEMMA: kümelkaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkeiŋuLEMMA: pingerkeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloukarkefuiŋuLEMMA: loukarkefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüduamérkefuiŋuLEMMA: ayüduamerkefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋelelfiluLEMMA: pengelelfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« l·arkiLEMMA: l'arki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeeyeuLEMMA: pirkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amLEMMA: am
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeeyeuLEMMA: pirkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkürkeiLEMMA: ladkürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluelLEMMA: eluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piperkefiLEMMA: piperkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeperkeafuiLEMMA: mongeperkeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? l·aperkelaiLEMMA: l'aperkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkefíLEMMA: pirkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« felelaiLEMMA: felelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋerkefuiLEMMA: elungerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyenturkelaiLEMMA: feyenturkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El Padre la habría entregado y les habría dicho «Veis aquí que vuestro hijo está con salud y que le va bien.» Ellos habrían recibido el retrato con gusto y con mucha alegría. Pero parece que otros indígenas, a los que mos- traron la fotografía, decían a mi padre; «Tu hijo ha muerto; esa es el alma de un difunto».
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülpafiñLEMMA: werkülpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ElulaenLEMMA: elulaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifalpafiñLEMMA: pifalpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleanLEMMA: mülean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülelafiñLEMMA: werkülelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilelaenLEMMA: pilelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifalpafiñLEMMA: pifalpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkürkeiLEMMA: ladkürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowanLEMMA: lowan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? fendeñmamuperkelanLEMMA: fendeñmamuperkelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« nüaimiLEMMA: nüaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkefiLEMMA: pirkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MoŋeleLEMMA: mongele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Precisamente en aquel tiempo había resuelto mandar otra carta al P., Constancio, encargándole que participara a mis padres lo siguiente: «Tengo la intención de quedarme poco tiempo más en Santiago; pero voy a remitir a mis padres cinco pesos cada mes.» Mi padre recibió ese recado y a causa de el se puso inconsolable. Contestó al P., Constancio. «¿Por que motivo habrá de recibir dinero de parte de mi hijo? Sin duda me han vendido a mi hijo y por eso prometen plata. Si vive, ¡que venga!»
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkürkeiLEMMA: ladkürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumalërkefiLEMMA: deumalürkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑildolpadreLEMMA: ñildolpadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleluLEMMA: melelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüluLEMMA: nülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., AlbertoLEMMA: alberto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuiñiLEMMA: akuiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amutuaimiLEMMA: amutuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtënLEMMA: mütün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatunLEMMA: küpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafunLEMMA: kimlafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiwnLEMMA: pipiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnLEMMA: kimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkütufuiñLEMMA: ladkütufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KimnoluLEMMA: kimnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáyeŋnLEMMA: tüfayengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekenLEMMA: müleken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumafunLEMMA: chumafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilewetunLEMMA: pilewetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleñmupratunLEMMA: feleñmupratun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces se entristeció también el P., Constancio, escribió una carta y la despacho al P., Superior en Santiago. Inmediatamente después de recibirla el P., Alberto me dio aviso diciéndome: «Ha llegado un mensaje del P., Constancio; mañana tienes que volver». Tal fue la causa de mi vuelta. Pero yo no sabía nada en aquel tiempo de las conversaciones entre mi padre y el P., Constancio; sólo mucho más tarde llegué a saberlo. Entonces me agravié un tanto con mi padre; pero al fin me dije; «Esa gente no sabe nada de cosas buenas y modernas (1); por ignorancia, pues, habló mi padre en tal forma con P., Constancio; ya está no hay más remedio. » Con eso volví a tranquilizarme.

CAPÍTULO V. - MI TIERRA NATAL Y SU NATURALEZA. A. Su área, sus habitantes, su cielo; mineralogía. Después de la vuelta de Santiago:Trabajos de carpintería en Puerto Saavedra; vuelta a la vida indígena. El lugar de mi nacimiento; Extensión de Rauquenhue; su suelo; su población. Observaciones sobre su naturaleza; Conceptos astronómicos y meteorológicos de estrellas, constelaciones y fenómenos astrales, fenómenos atmosféricos y sísmicos (relámpagos, lluvias, arco iris, hielos y temblores). Nociones del tiempo: Estaciones del año; parte del día y de la noche. Conocimientos del reino mineral: Piedras, metales. B. Botánica. La flora conocida por los indígenas de la costa. Arboles: 2) Arbustos y enredaderas 3) Fanerógamas chicas monocotiledóneas: Lilifloras, ginandras, glumifloras. Fanerógamas dicotiledóneas coripétalas. Fanerógamas gamopétalos. Criptógamas: Teridófitas, briófitas y talofitas. C. Zoología. La fauna conocida por los indígenas. Los mamíferos, en estado libre; reproducción de ellos. Las aves: Carnívoras, cantoras y gritadoras, trepadoras, colombinas, zancudas y nadadoras ; su propagación. Los insectos: Coleópteros, himenópteros, ortópteros, dípteros, rincodos y arácnidos. Los demás seres animales: Crustáceos, reptiles, bactracios, peces, moluscos y vermes.

1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentuwnLEMMA: adentuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleuyelLEMMA: müleuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteupalanLEMMA: tuteupalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaleiLEMMA: kaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋemumLEMMA: mongemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AyüfunLEMMA: ayüfun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaelLEMMA: amuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trempukefuluLEMMA: trempukefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuetueLEMMA: pepuetue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwiLEMMA: ayüwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumarkefuiLEMMA: deumarkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekeLEMMA: weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentetuLEMMA: wentetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monjasLEMMA: monjas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « StellaLEMMA: stela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarisLEMMA: maris
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfmumLEMMA: lüfmum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkulLEMMA: wingkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüdawanLEMMA: küdawan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
- Por causa de aquel retrato mío, pues, tenía que volver a mi tierra Rauquenhue después de mi estada en Santiago. Pero casi no podía acostumbrarme ya en la casa de mi padre; había mucha diferencia entre la vida de esos indígenas y la que yo llevaba en Santiago. Por tal motivo, después de poco tiempo, dije a mi padre: «Quisiera irme a estar con el P., Constancio»; pues con él me había criado. El P., Constancio se alegró al verme. Estaba levantando en aquel tiempo los edificios nuevos arriba en «Stella Maris», donde reciden las Monjas ahora, por habérsele quemado su casa más abajo en el cerro. «Quisiera trabajar aquí», le dije. «Conforme», me contestó.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawalLEMMA: küdawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemefuiLEMMA: mülemefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; CamiloLEMMA: camilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AlonsoLEMMA: alonso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarcelinoLEMMA: marcelino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiñLEMMA: mekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawelfielLEMMA: küdawelfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaLEMMA: pa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dreLEMMA: dre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaiñLEMMA: deumaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufiiñLEMMA: küdaufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlepeiñLEMMA: mülepeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entré, pues, al trabajo. Había dos carpinteros más jóvenes que también habían estado en el colegio San Vicente en Santiago; uno se llamaba Camilo Alonso, el otro Marcelo Paillalef. Juntos los tres nos ocupamos en trabajar para nuestro Padre. Construímos la iglesia y otras dependencias; alrededor de un año estabamos en eso.
3 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaelLEMMA: mülekael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküfeneuLEMMA: werküfeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ValdiviaLEMMA: valdivia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amukefuiyuLEMMA: amukefuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. GabrielLEMMA: gabriel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yemekefuiyuLEMMA: yemekefuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtuLEMMA: wiñamtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemekefunLEMMA: yemekefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefaltuLEMMA: yefaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluniepatufunLEMMA: keluniepatufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumeelLEMMA: küdaumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatunLEMMA: tripatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepatunLEMMA: mülepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AweyekuLEMMA: aweyeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemumLEMMA: mülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimpatunLEMMA: wimpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Durante ese tiempo el P., Constancio me mandaba a Valdivia. Iba en compañía del P., Gabriel; traíamos de allí mucha carga. También de Toltén acarreaba una infinidad de artículos de necesidad casera. En tal forma prestaba servicios a mi Padre. Terminados los trabajos del Padre, me salí y me volví a mi tierra Rauquenhue (1); Ahueyecu (2) precisamente se llama el lugar donde estaba nuestra ruca. Poco a poco me acostumbré perfectamente.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peniepatufiñLEMMA: peniepatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- moŋekenLEMMA: mongeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekanLEMMA: ayekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkatuukefuiLEMMA: ingkatukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofwenLEMMA: lofwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachíLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuelLEMMA: küpatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukonkefunLEMMA: kelukonkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelewefunLEMMA: mongelewefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋoimarputufunLEMMA: ngoimarputufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristiaLEMMA: kristia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- noŋenLEMMA: nongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces veía con mis ojos como eran las costumbres de los de mi raza. En todos los trabajos divertimientos y fiestas los de la misma agrupación o familia aldea hacían causa común. Más adelante voy a describir algunos de estos trabajos y fiestas comunes. Después de mi vuelta a Rauquenhue tomaba yo por muchos años parte activa en todas estas fiestas; vivía finalmente como cualquier mapuche; hasta de mis deberes de cristiano iba olvidándome poco a poco.
1 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqmomchiLEMMA: leqmomchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëletuLEMMA: fapületu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpakürëfpëleLEMMA: naqpakürüfpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tromeLEMMA: trome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotraLEMMA: fotra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukëleiLEMMA: trauküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NopaluLEMMA: nopalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wapintëkulechiLEMMA: wapintükulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucLEMMA: mapuc
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PikutukürëfLEMMA: pikutukürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DewümweLEMMA: dewümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; willitukürëfpëleLEMMA: wilitukürüfpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Rauquenhue, mi tierra natal, está situada a orillas del Océano Pacífico. Al lado opuesto, al este, se halla un hualve cubierto de totora, el cual en ambos extremos comunica con el lago de Budi. En el lado de acá (más hacia el este) hay una porción de tierra de rodeada de agua, la isla Huapi. Al norte Rauquenhue deslinda con Deume (1) y al sur se extiende hasta Puauchu (2).
2 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afmapukëleiLEMMA: l'afmapuküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchapéraLEMMA: füchapera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
winkulLEMMA: winkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DewümweLEMMA: dewümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
péleLEMMA: pele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünneiLEMMA: lelfüney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
péleLEMMA: pele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méteweLEMMA: metewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapialLEMMA: trapial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulpeuLEMMA: kulpeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodkodLEMMA: kodkod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AŋkañLEMMA: angkañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- menLEMMA: men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·ŋefuiLEMMA: ngen'ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lemuLEMMA: lemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuafiluLEMMA: tuafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuwachiLEMMA: lashuwachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kummapuŋeiLEMMA: kumapungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, antüŋenLEMMA: antüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufürŋeiLEMMA: trufürngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trumaqdoiLEMMA: trumaqdoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaleiLEMMA: weshaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranŋeluLEMMA: ketranngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pishkutueŋeiLEMMA: pishkutuengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüŋenLEMMA: yafüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kunuLEMMA: kunu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Es una región, cuyo suelo es plano, a lo menos no tiene cerros altos; pero tampoco contiene pampas extensas; sólo hacia Deume hay una llanura. En dirección a Puauchu existen grandes selvas, donde había pumas, chillas, zorros grandes y gatos monteses. Además albergaban una manada de vacunos alzados que, que pertenecían al rico cacique Ancan de Puauchu. Sin embargo todos los mocetones entraban aveces a esa montaña para tomar mediante una especie de trampa de lazos estos animales feroces. Rauquenhue tiene suelo de color rojo-obscuro, que en verano fácilmente se vuelve polvo y no es muy productivo en cereales. La tierra colorada y la llamada trumaq (polvo suelto) son peores todavía. El suelo bueno y productivo es el granulado; se llama también tierra «mala» (1), pero debido solamente a su dureza; si es negra a la vez la llaman «cunu».
3 RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelefuiLEMMA: mongelefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NaqiñamkoLEMMA: naqiñamko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WerapillañLEMMA: werapilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KünchawalaLEMMA: künchawala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋëneeyeuLEMMA: ngüneyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollilLEMMA: kolil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·' eufüLEMMA: eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumatukeluLEMMA: peumatukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelónLEMMA: pelon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, TralafLEMMA: tralaf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelónLEMMA: pelon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiLEMMA: amukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tafüLEMMA: tafü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepupiyümLEMMA: mülepupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amoiwenLEMMA: amoiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipukefuiLEMMA: pipukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimmLEMMA: eim
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliyeaimnLEMMA: chaliyeaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekeelchiLEMMA: yekelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefuiŋnLEMMA: pikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pelafiñLEMMA: pelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfichiLEMMA: tüfichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeumaLEMMA: ngemewma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tafüLEMMA: tafü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Vivían en Rauquenhue tres caciques, uno llamado Naguín, el otro Huerapill, el tercero Quinchahual. Cada uno tenía sus mocetones y estaban bajo las órdenes de Huaquinpan, cacique principal de Colileufu. Había allí también un visionario o divino, de nombre Tralaf. Ese solía ir a cierto lugar, llamado tafü (2). Llegado allí saludaba: «Buenos días, Amoihuen». «Vosotros saludad también a mi huecufe», decía a los compañeros que traía; «ahí está». A lo cuál todos decían: «Mari mari», pero después de volver del tafü confesaron esos hombres que no habían visto nada.
1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefuiLEMMA: kimniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelchiLEMMA: elelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kimëñmaniefuiLEMMA: kimüñmaniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfükechiLEMMA: wilüfükechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋëlenLEMMA: wangülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpënkiawiLEMMA: üpünkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchillLEMMA: piuchil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqmapuLEMMA: naqmapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauchiLEMMA: miauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ishikeLEMMA: ishike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; keyüpul·eufüLEMMA: keyüpul'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weyelkiaukechiLEMMA: weyelkiaukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimneifuiLEMMA: kimneifuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiŋeumefuiLEMMA: üingeumefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnienLEMMA: kimnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemkünLEMMA: chemkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·ampëlkaluLEMMA: n'ampülkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupafunLEMMA: rupafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramyeafiñLEMMA: nütramyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches antiguos tenían buenos conocimientos de todas las cosas existentes: sabían nombrar las estrellas que brillan en la bóveda celeste; los pájaros y aves que vuelan en el aire; los animales que andan sobre la tierra y las di- versas clases de insectos; hasta los peces que nadan en los ríos y en el mar. Además conocían los árboles y plantas; hasta las piedras tenían su nombre. Yo también soy conocedor de los seres que hay en mi tierra de Rauquenhue y en otras regiones; pues, viajando corrí medio mundo. De todo es hablaré en lo siguiente.
2 MëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoyümLEMMA: ngenoyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromüLEMMA: tromü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punmeuLEMMA: punmew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llifëdweiLEMMA: lifüdwey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋël·enLEMMA: wangül'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdemalluLEMMA: küdemalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÜiŋeiLEMMA: Üingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋël·enLEMMA: wangül'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënelfeLEMMA: wünelfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wün·yelfeLEMMA: wün'yelfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yepunLEMMA: yepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeleiLEMMA: kiñeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumpeichiLEMMA: chumpeichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefiñLEMMA: kimniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukëlechiLEMMA: traukülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋauLEMMA: ngau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋauLEMMA: ngau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëchulpoñüLEMMA: wüchulpoñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawnachawallLEMMA: chawnachawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3): külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋël·enLEMMA: wangül'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkëleiLEMMA: wipülküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wipëllkëleiLEMMA: wipülküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
krusfeleiLEMMA: krusfeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllLEMMA: wipül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënonLEMMA: pünon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranalëkaiLEMMA: tranalükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melipalLEMMA: melipal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lastawaŋël·kaLEMMA: lastawangül'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalolastaLEMMA: kalolasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kushüLEMMA: kushü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekeLEMMA: weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apeuLEMMA: apeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Si hay buen tiempo y el cielo está despejado de nubes, brillan en las noches muchísimas estrellas y lucecitas chicas (1). Gran número de estrellas tienen nombre propio. Yo conozco sólo el lucero de la mañana y de la noche. El padre dice que esas dos son una misma; pero ¿cómo puede ser? Yo no lo comprendo. Además conozco el grupo de estrellas, llamado ngau o «montón de papas», o «gallina con pollo» (2). Además el «tirador», de la forma siguiente: tres estrellas grandes están en línea, otras tres forman una fila que se cruza casi con la primera (3). También conozco el «rastro del Avestruz» (4), el «boleador tendido», la cruz del sur o «estrella-carreta», el «corral de ganado», el «pellejo obscuro» (5) y la hermosa vía láctea o río Jordán (6).
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekeiLEMMA: pengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenunaqpachiLEMMA: wenunaqpachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tokikuraLEMMA: tokikura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheurfeLEMMA: cheurfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashomLEMMA: mashom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapupëleLEMMA: mapupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampukeiLEMMA: ñampukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üLEMMA: al'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefnLEMMA: lefn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimolLEMMA: perimol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ëfáLEMMA: üfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MëlepeaiLEMMA: mülepeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillaLEMMA: fila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3) antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En las noches se observan bien las «hachas de piedras» (1) que caen del cielo y aveces la gran bola de fuego (2) que corre como un tizón en cierta altura sobre la tierra, y se pierde en el espacio, habiendo recorrido gran distancia. Este fenómeno es tenido por mal agüero; dicen que anuncia guerra, hambre u otras desgracias. Otras veces se eclipsa (3) el sol o la luna, lo que también pasa por presagio malo.
4 MëleayümLEMMA: müleayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqaluLEMMA: naqalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkeluLEMMA: lüfkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkelnLEMMA: lüfkeln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatuiLEMMA: tralkatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmtrülüiLEMMA: kümtrülüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëllmëllümekeiLEMMA: mülmülümekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimuleiLEMMA: pimuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pérapamawën·feLEMMA: perapamawün'fe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërfëruiLEMMA: fürfüruy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
würwürüiLEMMA: würwürüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkeiLEMMA: naqkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimŋekelaiLEMMA: kimngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋenLEMMA: chumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkeLEMMA: lüfke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnieŋeiLEMMA: kimniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekenLEMMA: feleken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando tiende a descomponerse el tiempo el tiempo y está por llover fuerte, entonces a veces relampaguea. Acto continuo truena con tanta fuerza que retumba la tierra y la estremece. En seguida sopla un fuerte viento travesía que silva brama, trayendo sin demora coposa lluvia. No se conoce la naturaleza de los relámpagos, sólo se sabe que hay esos fenómenos durante la estación de invierno.
5 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëkélaiLEMMA: wükelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwachiLEMMA: eluwachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromüLEMMA: tromü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inqLEMMA: inq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpaLEMMA: naqpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfkeiLEMMA: kürüfkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikuLEMMA: piku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küréfLEMMA: küref
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluukeiLEMMA: elukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromüLEMMA: tromü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukeiLEMMA: takukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawën·keiLEMMA: mawün'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·kaLEMMA: pun'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launakeiLEMMA: launakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malliñkeiLEMMA: maliñkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukaluLEMMA: amukalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanoluLEMMA: rupanolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋikeiLEMMA: mangikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfirulpakefiLEMMA: ürfirulpakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfchiLEMMA: müleküfchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋinLEMMA: mangin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëkulkefiLEMMA: tükulkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuluLEMMA: konpulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfinLEMMA: ürfin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋañfütripatukeiLEMMA: ngañfütripatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces pasan los días sin lluvia. De repente se asoman nubarrones y empieza a soplar viento cordillerano o corre norte. Entonces se forman las nubes sobre el mar, suben hacia el firmamento y llegan a tapar todo el cielo. Noches y días enteros sigue lloviendo a veces, así que se for- man charcos u aguazales sobre la tierra. En caso que continúe la lluvia sin tregua, salen de madre los ríos llenos e inundan los campos y las habitaciones de sus inmediaciones. Todos los animales que hay y aún las cementeras son arrastrados por la avenida, que los lleva el mar. Cuando estas cosas perdidas en el agua han llegado al mar son botadas a la playa.
6 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawën·luLEMMA: mawün'lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpaiLEMMA: wefpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « anchümawénLEMMA: anchümawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemeleLEMMA: femele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
relmuLEMMA: relmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wümkeLEMMA: wümke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëŋküdrupakeiLEMMA: chüngküdrupakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
relmuLEMMA: relmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋepüŋeiLEMMA: ngepüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kelüŋeiLEMMA: kelüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rosaLEMMA: rosa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñLEMMA: peshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) femŋeíLEMMA: femngei
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodŋeiLEMMA: chodngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüŋeiLEMMA: karüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüŋeiLEMMA: kalfüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumkelüŋeiLEMMA: kumkelüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2); femŋeumeiLEMMA: femngeumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
relmuLEMMA: relmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
relmuLEMMA: relmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awüLEMMA: l'awü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akeprakeiLEMMA: mün'akeprakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces aparece el sol mientras que está lloviendo; «lluvia con sol» se llama este fenómeno. Cuando pasa eso, hay arco iris, que se extiende en forma arqueada por el firmamento. Tiene rayas de diversos colores; es como un dibujo de rojo, color de rosa (1), amarillo, verde, azul y rosado obscuro (2); tales son sus fajas de colores, se ve muy lindo. Algunas veces se haya acompañado de un segundo arco iris, llamado «sombra de sangre». No tiene colores tan pronunciados ni sube tan alto en el cielo.
7 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchiLEMMA: konchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtreŋekeiLEMMA: wütrengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TakunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifkëlekeiLEMMA: lifkülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkeiLEMMA: naqkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traŋliñLEMMA: trangliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piliñLEMMA: piliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyeluLEMMA: reyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëmkachukeiLEMMA: ngümkachukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükeLEMMA: al'üke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femleLEMMA: femle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entrikeiLEMMA: entrikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewenochiLEMMA: ngewenochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; troŋlilluLEMMA: tronglilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayekeiLEMMA: l'ayekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümewekelaiLEMMA: kümewekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traŋliñLEMMA: trangliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noŋémëñmakefiLEMMA: nongemüñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋküyekeiLEMMA: langküyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·ankëlewekeiLEMMA: l'ankülewekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulauLEMMA: kulau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqchiLEMMA: leqchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwíLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noŋëmkefiLEMMA: nongümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rikakeiLEMMA: rikakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukefiLEMMA: takukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rikanLEMMA: rikan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- traŋliñLEMMA: trangliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunieluLEMMA: takunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyekeiLEMMA: reyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pënopëyumLEMMA: pünopüyum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafokeiLEMMA: trafokey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wefpayümLEMMA: wefpayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lluukeiLEMMA: lukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lluwëmkeeyeuLEMMA: luwümkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtreLEMMA: wütre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« alkaLEMMA: alka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋenoluLEMMA: ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireLEMMA: pire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traŋliñLEMMA: trangliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ya entrado el invierno, hace mucho frío. Es preciso abrigarse bien en esos días. A Veces cuando las noches son claras, caen fuertes heladas y rocío congelado, los que queman el pasto, si son recios. Cuando se repiten al- gunas veces se debilitan los animales y mueren de flacos por falta de pasto y su carne ya no tiene gusto. Las heladas congelan también las hojas de los árboles, así que se caen y los árboles quedan como muertos. Además originan muchos otros estragos; hacen morirse las papas y los porotos recién salidos; forman una escarcha sobre el suelo y tapan el agua. La capa que la cubre se llama hielo; está bastante gruesa a veces; pisando encima se quebra y, cuando sale el sol, lo derrite. Los años fríos se denominan «años machos» o «años hombre»; los otros sin nevazones ni heladas fuertes son llamados «años mujer».
8 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupakeiLEMMA: rupakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: neŋemuukeiLEMMA: nengemukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyünLEMMA: nüyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyüalLEMMA: nüyüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lululüiLEMMA: lululüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmtrülüiLEMMA: kümtrülüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ÑënemapunLEMMA: ñünemapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkeiLEMMA: lüfkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, prapaiLEMMA: prapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: wü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·' meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fitruñLEMMA: fitruñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufkenLEMMA: trufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekelLEMMA: pingekel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces suceden cosas de mal agüero: se mueve la tierra, lo que se conoce con el nombre de temblor. Viene muchas veces precedido de un sordo ruido que se oye dentro de la tierra. Esos fenómenos son atribuídos al Dominador de la tierra (1). Otras veces aparece fuego sobre los volcanes; salen de sus cráteres chorros de humo, cenizas y piedras. Se cree que eso es causado por el pillán o el huecufe.
1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üikelafuiLEMMA: üikelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimamLEMMA: kimam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuyelLEMMA: femuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femaelLEMMA: femael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillaLEMMA: fila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewüŋenLEMMA: pewüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewnLEMMA: pewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: wün·nLEMMA: wün'n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuŋekefuiLEMMA: tungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapiLEMMA: kapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AntüŋenLEMMA: antüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wükanLEMMA: wükan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pramuwnŋenLEMMA: pramuwnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrüŋenLEMMA: katrüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TripalpramuwnŋenLEMMA: tripalpramuwnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entupoñünLEMMA: entupoñün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chomünŋenLEMMA: chomünngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rümünŋenLEMMA: rümünngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KashüLEMMA: kashü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewnLEMMA: pewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kashüLEMMA: kashü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Mawën·ŋenLEMMA: mawün'ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ketrawnŋenLEMMA: ketrawnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wetréLEMMA: wetre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, traŋliñLEMMA: trangliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillaLEMMA: fila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La gente antigua no tenía nombres para los meses. Para poder orientarse sobre un dato pasado o futuro se expresaban de esta manera: Tiempo de escasez, hambruna general, época de los brotes: eran nombres para la primavera. (Sept. Oct. y parte de Nov. ). Cosecha chica, de los productos verdes; luna de las primeras frutas: en esta época se colectaban las vainas de habas y arvejas. (Nov. Dic.). Tiempo de sol, de los calores, abundancia, cosecha general, tiempo de la siega. (Enero, Febr. Marzo). Cosecha guardada, saca de las papas, caída de las hojas (del manzano), otoño, entrada del invierno. (Abril, Mayo). Brotes grises (raquíticos), luna cenicienta. (Junio). (Julio, Agosto, Septiembre) Estación de las lluvias, invierno, tiempo de la siembra, luna fría, heladas escasez.
2 DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋekefuiLEMMA: kimngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·kenLEMMA: fün'ken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüŋenLEMMA: antüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NeweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunoliLEMMA: tunoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamtuluLEMMA: ñamtulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋetukefuiLEMMA: pingetukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkawiLEMMA: wingkawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukeiLEMMA: entukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupamumLEMMA: rupamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fempikeiLEMMA: fempikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkaialLEMMA: n'ampülkaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchiLEMMA: konchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AbrilLEMMA: abril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waraŋkaLEMMA: warangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En tiempo más remoto se distinguía solamente la época de los frutos silvestres, llamándose verano esta estación; en cuando ya no se podían tomar frutos por haberse acabado todos, era invierno. Hoy en día se ha chilenizado la gente indígena y se expresa sobre la fecha de cualquier suceso como lo hacen los chilenos. P., ej.: Yo emprendí mi viaje a la Argentina el trece de Abril de mil ochocientos ochenta y dos.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiLEMMA: kimlafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reloshLEMMA: relosh
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtulafuiŋnLEMMA: ramtulafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TuntéLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
horaŋeiLEMMA: horangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « TuntepraiLEMMA: tuntepray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuufelLEMMA: ramtufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋuukeiŋnLEMMA: loudüngukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·iLEMMA: wün'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüiLEMMA: antüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kofikeiLEMMA: kofikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wefpaiLEMMA: wefpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ellaLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Mal·euLEMMA: mal'eu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), witrapachiLEMMA: witrapachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kélünLEMMA: kelün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋullLEMMA: ngul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lewechiLEMMA: lewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; oraciónLEMMA: oracion
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KudualLEMMA: kudual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ellaLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; konchiLEMMA: konchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñepëlelLEMMA: kiñepülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (4), petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·nonLEMMA: wün'non
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyükonyenuluLEMMA: reyükonyenulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekaiLEMMA: niekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admapuLEMMA: admapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tampoco conocían el reloj los antiguos araucanos. Ellos no preguntaban: «¿Qué horas son?» sino: «Cuán alto ha subido el sol?» Se contestaban: Casi es de día casi hay sol, en la aurora; al rayar o salir el sol; muy de mañana, en la mañana. Por la mañana, hacia mediodía, parada del sol; declinando, bajando el sol; la tarde, crepúsculo; «Angelo», al entrar el sol; al cerrar la noche. Tiempo de acostarse, no muy de noche, entrada la noche, muy de noche. Medianoche, después de medianoche antes del amanecer. Los indígenas de algunos lugares apartados de los chilenos, conservan todavía esta costumbre antigua.
1 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekelaiLEMMA: mongekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkelaiLEMMA: tremkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeumeiLEMMA: kakeumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekeiLEMMA: pengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keupüLEMMA: keupü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malinLEMMA: malin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; traftralofüluLEMMA: traftralofülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalalüiLEMMA: yalalüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtiukütralLEMMA: pütiukütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püfpüftripaiLEMMA: püfpüftripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluLEMMA: yafülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tokikuraLEMMA: tokikura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranapaiLEMMA: tranapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ahora voy a referir las cosas que hay en esta tierra. Una parte se llama animales, la otra vegetales grandes y chicos. Ade- más hay muchísimas cosas que ni viven ni crecen. A esas últimas pertenecen las piedras y rocas; son de formas distintas y se ven en todas partes, en los montes como en los riscos de la playa. También hay los pedernales, que suenan al dar uno con otro; y despiden chispas de fuego, porque son muy duros. Otras piedras son las hachas de piedra (meteoros) que caen del cielo, como cuenta la gente.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achekuraLEMMA: achekura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ailiñLEMMA: ailiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumekintunŋeiLEMMA: rumekintunngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
limekuraLEMMA: limekura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinonoLEMMA: pinono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
likanLEMMA: likan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iyudükëleiLEMMA: iyudüküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilikuraLEMMA: ilikura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaLEMMA: cha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dikuraLEMMA: dikura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüamLEMMA: widüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋekeiLEMMA: duamngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puelkuraLEMMA: puelkura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, porkuraLEMMA: porkura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodpeyümLEMMA: chodpeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malloLEMMA: malo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqpeyümLEMMA: liqpeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además hay los cristales y cuarzos, algunos de ellos son transparentes como agua. Otras clases son la piedra laja y pómez; esta última sale de los Volcanes. Las machis usan de ciertas piedras pulidas, llamdas licanes (1). Además hay mármoles, sal de piedra y el ücu, que se usa en la alfarería. El puelcura suministra una tintura para teñir de amarillo y el yeso (2) da color blanco.
3 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliŋechiLEMMA: falingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkakefuiLEMMA: langkakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkawnLEMMA: langkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürémtuŋekeiLEMMA: trüremtungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KeyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrumLEMMA: ütrum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurafunapueLEMMA: kurafunapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekefuiLEMMA: pengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekekuraLEMMA: wekekura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
teifuleweiLEMMA: teifulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuwiLEMMA: künuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuwiLEMMA: künuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiñLEMMA: konümpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
13LEMMA: 13
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
): LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüLEMMA: widü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kitratueLEMMA: kitratue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋeamLEMMA: deumangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kitraLEMMA: kitra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antiguamente había una piedra bien apreciada de color verde, llamada llanca. Mediante ella pagaban nuestros antepasados por sus esposas muertas. Estos pagos tradicionales existen todavía pero ahora se indemniza por la extinta con animales. Hasta en la bilis y el hígado de algunos animales se encuentran piedras; se llaman cálculos venenosos; además el guanaco tenía en su estómago las llamadas piedras de guanaco o bezoares. Con el tiempo se deshacen las piedras y se vuelven arena o tierra. Ya he mencionado algunas clases de tierras (1); además hay greda, arcilla y una clase especial para la confección de cachimbas (2).
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metalLEMMA: metal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqenLEMMA: liqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, millaweLEMMA: milawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqenweLEMMA: liqenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üñmaLEMMA: al'üñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranalleleleLEMMA: tranalelele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawën·meuLEMMA: mawün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakënuulaiLEMMA: kakünulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkankeiLEMMA: perkankey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñmawiLEMMA: meñmawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñmauLEMMA: meñmau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: me
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumpañilweLEMMA: kumpañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
titiLEMMA: titi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pakërLEMMA: pakür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lluwëmŋeleLEMMA: luwümngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumpañilweLEMMA: kumpañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
titiLEMMA: titi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodpañilweLEMMA: chodpañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pashiŋkaLEMMA: pashingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyüñmaLEMMA: reyüñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodiLEMMA: chodi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumpañilweLEMMA: kumpañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüLEMMA: kalfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchaŋekeiLEMMA: küchangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·kachillaLEMMA: fün'kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienoamLEMMA: nienoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodüuLEMMA: kodüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TitiLEMMA: titi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Existen también diversos metales. Los más valiosos son el oro y la plata, sacados de las minas de oro y plata. Aunque estén expuestos por largo tiempo a la interperie, no se transforman, sólo crían un poco de moho. En cambio el fierro oxida muy ligero y se cubre con una espesa capa de herrumbre o escoria. Otros metales son el cobre, el estaño (o cinc) y el plomo. Si se funde en un crisol cobre con estaño resulta una aleación llamada bronce; es de color amarillento rojizo. De cobre se gana el vitriolo o sulfato de cobre; con ese se lava la semilla del trigo para purificarla del polvillo. Del cinc se deriva el sulfato blanco y del fierro la caparrosa verde o sulfato de fierro.

B. 1. BOTÁNICA. LA FLORA CONOCIDA POR LOS INDÍGENAS DE LA COSTA. NOTA: El material de la Flora y Fauna es del narrador sólo en parte; gran número de nombres obtuve de distintos mapuche, otros los he entresacado de los Diccionarios del P., Félix José de Augusta y del Dr. R. Lenz. Respecto de la clasificación científica agradezco las indicaciones con que me favorecieron el cohermano P., Atanasio de Panguipulli, el naturalista H. Claude Josep de Temuco y el señor Victor Manuel Baeza, profesor del Instituto Pedagógico de Santiago, que, además de clasificar varias especies, revisó todo el material de botánica y zoología. Se mencionan en todo 334 vegetales distintos. Los nombres araucanos son, en cuanto a su valor botánico más estrechos y definidos que los vulgares chilenos, aunque comprenden a veces varias especies afines.

1 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuafiñLEMMA: entun
POS: V
ENG: remove/uncover/manifest/tell
SPA:
MORPH: entu-a-fi-(iy)iñ
remove/uncover/manifest/tell
(--- )
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En lo siguiente voy a hablar de los árboles, arbustos y todas las plantas y pastos.

ARBOLES (37)

DeqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewenLEMMA: pewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*): kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayükeiLEMMA: rayükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fén·keiLEMMA: fen'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolkëlechiLEMMA: mongkolkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliweLEMMA: ngüliwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukëleiLEMMA: trauküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuelLEMMA: kuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pewenLEMMA: pewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpeLEMMA: üpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lawalLEMMA: lawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lenLEMMA: len
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleukeLEMMA: leuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·keiLEMMA: fün'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cirueloLEMMA: ciruelo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la cordillera crecen muy altos los pinos chilenos o araucarias (1). Son de dos clases (*); un pie produce solamente flores, el otro frutos; son dispuestos en globos esféricos (conos) y se llaman piñones; estos últimos constituyen, después de asados, un alimento bien agradable. La madera de la araucaria contiene abundante resina. Otras coníferas son el alerce (2), las especies de ciprés (3) y mañíu (4) y el lleuque (5), el cual produce un fruto sabroso, parecido a la ciruela introducida.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trempramiLEMMA: tremprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyamLEMMA: koyam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walleLEMMA: wale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchaluLEMMA: füchalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leuliñLEMMA: leuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelliñLEMMA: peliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AllweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruiliLEMMA: ruili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koiweLEMMA: koiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋireLEMMA: ngire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9). MawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triweLEMMA: triwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wawanLEMMA: wawan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋulŋuLEMMA: ngulngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liŋeLEMMA: linge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tükeLEMMA: tüke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëdeweLEMMA: müdewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
madenLEMMA: maden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
teniuLEMMA: teniu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋefuiLEMMA: pengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakerumeLEMMA: füchakerume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fol·oLEMMA: fol'o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16); ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliŋechiLEMMA: falingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
larüŋekefuiLEMMA: larüngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñíLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñopewütuelLEMMA: wüñopewütuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweiLEMMA: mülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kochiiLEMMA: kochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëfüLEMMA: ngüfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17); kueŋekeiLEMMA: kuengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ñiLEMMA: fün'ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋealLEMMA: ingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·keiLEMMA: fün'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋewelaiLEMMA: pengewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Muy altos se elevan además los robles (6). Se llaman hualles mientras se desarrollan todavía; ya adultos tienen madera dura, llamada pellín. Del mismo género son el raulí (7), coihue (8) y ñirre (9). En las montañas se encuentran, juntos con los nombrados, grandes laureles (10) y huahuanes (11); además el ulmo o muermo (12), el lingue (13), el olivillo o tique (14) y el tinel o palo santo (15). Antiguamente se veían también gruesos boldos (16); esos se han volteado con el tiempo a causa de su madera valiosa, así que hoy día quedan puros retoños; tienen drupas bien dulces. Semejante cosa paso con los grandes avellanos (17); sus aquenios se comen asados. También el queule (18) produce un fruto comestible; pero ya es muy raro ese árbol.
3 DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akeLEMMA: mün'ake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foyeLEMMA: foye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19), mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shaLEMMA: sha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kieyeuLEMMA: kieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñolLEMMA: piñol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raralLEMMA: raral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiakaLEMMA: kiaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütrakütraLEMMA: kütrakütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maitenLEMMA: maiten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
notruLEMMA: notru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treumunLEMMA: treumun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaiLEMMA: külay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (25) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treikeLEMMA: treike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdweLEMMA: püdwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peluLEMMA: pelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lunLEMMA: lun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penguLEMMA: pengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lumaLEMMA: luma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32), kauchaweLEMMA: kauchawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
temuLEMMA: temu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollimamëllLEMMA: kolimamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitraLEMMA: pitra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrapitraLEMMA: pitrapitra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36). KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tepuLEMMA: tepu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37). WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: alamoLEMMA: alamo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kalistoLEMMA: kalisto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aromoLEMMA: aromo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mempërLEMMA: mempür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, turanshoLEMMA: turansho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, quintoLEMMA: quinto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Arboles de aporte menor son: el canelo (19), árbol sagrado de la raza araucana; el avellanillo o piñol (2), el radal (21), la quiaca o tiaca (22), el maitén (23), el quillay (25), el sauce chileno (26), el corcolén (27), el pelú (28), el tayu (29), el lun (30) y el peumo (31). Arboles mirtáceos son: la luma (32), cuyo fruto es el cauchau, el temo (33), el arrayán (34), la pitra (35), la patagua valdiviana (36) y el tepu (37). Además crecen en mi patria muchísimos árboles de flora ádvena: álamos, eucaliptos, aromos, manzanos, membrillos, duraznos, guindos y muchos otros.

ARBUSTOS ENREDADERAS (72)

1 FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·keiLEMMA: fün'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñmaŋekeiLEMMA: iñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makiLEMMA: maki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrülkënukefiLEMMA: kutrülkünukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋeyümLEMMA: ingeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
podkawnŋeiLEMMA: podkawnngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënmeuLEMMA: wünmew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mullweŋLEMMA: mulweng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mululLEMMA: mulul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3). WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afükeiLEMMA: afükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlüŋLEMMA: külüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñküñkëleiLEMMA: küñküñküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fénLEMMA: fen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëŋanLEMMA: wüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
litriLEMMA: litri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7).
En la montaña como también en la pampa se hallan numerosos arbustos; algunos producen sabrosos frutos comestibles. De esta clase es el maqui (1). Sus bayas manchan la ropa y al comerlas tiñen de negro la boca. Igualmente apetecidas son las bayas del mulhuén (2) y de la parriza o vid silvestre (3). Los primeros frutos que maduran son los de los michayes (4); son comestibles. Las bayas de la especie quelín (5) están dispuestas en racimos; lo mismo los frutos del huingán (6) y litre (7).
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayun·këleiLEMMA: wayun'küley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawenLEMMA: kawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8) pikutupëleLEMMA: pikutupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeíLEMMA: tremkei
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palwenLEMMA: palwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakaiwaLEMMA: chakaiwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10) piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuŋkoLEMMA: kungko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakiLEMMA: laki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trefuLEMMA: trefu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralwenLEMMA: tralwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wayunLEMMA: wayun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
' (14) repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wayun·piŋeiLEMMA: wayun'pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukütralŋekefuiLEMMA: entukütralngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoluLEMMA: ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltupeyümchiLEMMA: kütraltupeyümchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fósforosLEMMA: fosforos
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PalkiLEMMA: palki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaidélLEMMA: kaidel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
repuŋealLEMMA: repungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋekefuiLEMMA: duamngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodkënoŋekefuiLEMMA: wechodkünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÜküftëkulelŋekefuiLEMMA: Üküftükulelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- repuLEMMA: repu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdrulpaŋekefuiLEMMA: chiwüdrulpangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlaiLEMMA: pülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakefuiLEMMA: tripakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otro arbusto espinudo es el llamado espino (8) que crece en el norte junto con el espinillo o palhuén (9). Otros géneros espinudos son los chacayes (10), el cunco o crucero (11), el trevu (12), talhuén (13) y espino blanco, llamado también espino de los palitos (14) porque mediante palitos tomados de él se sacaba fuego en el tiempo de los fósforos no se usaban todavía. El palqui, la enrredadera caidel y la quila servían para el mismo fin. Se necesitaban dos palitos; uno, llamado palito-hembra, estaba previsto de una perforación; el otro, conocido bajo el nombre palito-macho, se encajaba dentro de aquel agujero, y quedando en tal posición, se le daba vueltas con toda rapidez entre las palmas de ambas manos. De esta manera no tardaba en salir la llama.
3 Al·ükeLEMMA: al'üke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palkaLEMMA: palka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
natrëŋLEMMA: natrüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
refuLEMMA: refu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifëlkonLEMMA: ifülkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
latuweLEMMA: latuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29), epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñuLEMMA: poñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Kál·awenLEMMA: kal'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulenLEMMA: kulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñchiñLEMMA: chiñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·awenLEMMA: ül'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mel·awenLEMMA: mel'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëkiLEMMA: müki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaŋLEMMA: yang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përkünLEMMA: pürkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukel·awenLEMMA: piukel'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· merul·awenLEMMA: merul'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (28) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamkul·awenLEMMA: ñamkul'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (29), areLEMMA: are
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëdokoipuLEMMA: füdokoipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (30) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palŋiñLEMMA: palngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilLEMMA: pañil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Muchísimos arbustos son medicinales. A esta categoría pertenecen las solanácea palqui (15), natri o yerba de chavalongo (16), refu o palo negro (17), huévil (18) y el latué o árbol de los brujos (20). Para remedios sirven además la albaquilla o el culén (21), el chinchin (22); el maitencillo (23); los purgantes melahuén (24), las corontillas o siete camisas (25 y 26) y el pircún (27); las retamillas merulahuén y ñancolahuén (28), subarbustos febrífugos y estomacales; además el codocoipo (30) y el palguín, llamado también pañil e (impropiamente) matico (31); es remedio eficaz para los animales enfermos.
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wautruLEMMA: wautru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqŋelLEMMA: reqngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wautruLEMMA: wautru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chukuril·awenLEMMA: chukuril'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külafodiLEMMA: külafodi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dadiñLEMMA: dadiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weŋküLEMMA: wengkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palpalLEMMA: palpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkoLEMMA: chilko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlupëluLEMMA: pülupülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(40), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarümamëllLEMMA: trarümamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traumenLEMMA: traumen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punamamëllLEMMA: punamamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traftrafeñLEMMA: traftrafeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mayuLEMMA: mayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ireireLEMMA: ireire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudümamëllLEMMA: kudümamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellaLEMMA: wela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(45), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋopiŋoLEMMA: pingopingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(46), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chochoLEMMA: chocho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wikeLEMMA: wike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(48) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütriuLEMMA: ütriu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49) folilkelaiLEMMA: folilkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PúlliLEMMA: puli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukeiLEMMA: entukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremamLEMMA: tremam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50), tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitraLEMMA: pitra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Muy numerosos son los arbustos denominados huaultro, chilcas y chilquillas (32-36). Otros arbustos son: el romerillo o more (37), el palpalén (38), el chilco (39), el pillopillo (40), el sauco del diablo (41), la retama (42), el traftrafén o mayo chico (43), el palo negro (44), la huella (45), el pingopingo (46), el altramuz (47) y el huique o mata-ratones (48) que es muy venenoso. El quintral o visco (49) no arraiga en la tierra sino sirviéndose principalmente del maqui como mesonero, chupa de él la savia que necesita para su desarrollo. De igual forma crece el epífito lepidóceras (50), vegeta con preferencia sobre las pitras.
5 ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·feichiLEMMA: fün'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñüLEMMA: üñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(51) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋllaŋLEMMA: langlang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(52); feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüriLEMMA: trüri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqŋechiñchiñLEMMA: reqngechiñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chekeñLEMMA: chekeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(53) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiqeLEMMA: chiqe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(54) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charwaLEMMA: charwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(55), weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋelaiLEMMA: ingelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los frutos más sabrosos de todo los arbustos los producen las distintas murtas (51, 52); afines a estos arbustos son los chequenes (53) y algo parecidas en las hojas la perlilla (54) y la chaura (55) pero estos no tiene frutos comestibles.
6 FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwëlpraiLEMMA: iwülpray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünpraiLEMMA: nünpray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülküunülküukëleweiLEMMA: nülküunülküukülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rutmenŋelaiLEMMA: rutmenngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
winalprapukeiLEMMA: winalprapukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpufokiLEMMA: nüpufoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(56), nielLEMMA: niel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kowüllLEMMA: kowül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduñfokiLEMMA: kuduñfoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(57), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlaifokiLEMMA: pülaifoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(58), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilfüfokiLEMMA: pilfüfoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(59), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllpëllfokiLEMMA: pülpülfoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(60), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkafokiLEMMA: langkafoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awashawashLEMMA: awashawash
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(61) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Numerosas especies de enredaderas se enroscan en los árboles o se afirman en sus ramas, entrelazando todo en tal grado que la montaña se pone impenetrable. Lo más alto trepan el voqui blanco (56) que producen los cóguiles, además el voqui colorado o voqui parilla (57), el quilo (58); el pifu o voqui negro (59), el pilpilvoqui (60) y la metallida (61).
7 FokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paupauweñLEMMA: paupauweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(62), kürneLEMMA: kürne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakonLEMMA: chakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paulunLEMMA: paulun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(63), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sinchullLEMMA: sinchul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(64), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fofridfotridLEMMA: fofridfotrid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pin·dafokiLEMMA: pin'dafoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechilwechilLEMMA: wechilwechil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(65) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolkopíuLEMMA: kolkopiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(66), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rereLEMMA: rere
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (67), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külmaiLEMMA: külmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(68), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kërakoLEMMA: kürako
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(69) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Como líanas crecen además: el quilinejo o esparto (62), que es un buen remedio contra el reumatismo; el paulún (63), el sinchul (64) y el voqui del picaflor o voqui-voqui (65). Otras plantas trepadoras son el copihue (66), el remedio del pájaro carpintero (67), el quilmay (68) y el quiraco (69).
8 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüukëleiLEMMA: nüuküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeñrnaLEMMA: rumeñrna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaluLEMMA: füchalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(70), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuliuLEMMA: kuliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(71) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trutrukakënoŋekeiLEMMA: trutrukakünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külantuLEMMA: külantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(72). FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konŋekelaiLEMMA: konngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaupenoelchiLEMMA: küdaupenoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En las ramas se sostienen también las gramíneas gigantescas quila (70), colihue (71), de cuya caña se hace la trompeta trutruca, y la llamada quililla (72). Debido a tan elevado número de árboles, arbustos y enredaderas (y helechos) nuestros bosques vírgenes son poco menos que impenetrables.

FANERÓGAMAS CHICAS MONOCOTILEDÓNEAS (55)

1 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋleiLEMMA: trongley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefiñLEMMA: kimniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelketuLEMMA: kiñelketu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InaiafiñLEMMA: inaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiafielLEMMA: konümpaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entufiñLEMMA: entufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolkopiuLEMMA: kolkopiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteifliLEMMA: tuteifli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñLEMMA: peshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koshkëllaLEMMA: koshküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kopiweLEMMA: kopiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüfiLEMMA: ayüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koifüñLEMMA: koifüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williLEMMA: wili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümLEMMA: anüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weltaLEMMA: welta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: asúsLEMMA: asus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, sefollaLEMMA: sefola
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetañkoLEMMA: petañko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëmentuLEMMA: rümentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëmeLEMMA: rüme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üwaüwaLEMMA: üwaüwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aflLEMMA: l'afl
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· afkachuLEMMA: afkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füifüiLEMMA: füifüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7) doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkenLEMMA: angken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mi tierra natal Rauquenhue está cubierta por un tupido césped de innumerables plantas y pastos. Además conozco muchos vegetales de otras regiones. Sigo en la enumeración de ellos. Ya he mencionado la copihue (1) con flores muy hermosas y un fruto que se llama pepino; es comestible. Es ésta la flor predilecta de la raza indígena. Además hay las lágrimas (2), el huillí de perro (3) y diversas hortalizas de los extranjeros como ajos, cebollas, etc., (Liliáceas). En los lugares pantanosos existen los junquillares, formados de junquillos de diversos géneros y especies (4 y 5), una llamada yerba de la vaca (6); otra conocida con el nombre fuifuí (7) vegeta en suelo más seco., (Juncáceas).
2 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünëyufeLEMMA: ayünüyufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëyuLEMMA: nüyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeleiLEMMA: kiñeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaíLEMMA: kai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllpënantëkuleiLEMMA: mamülpünantükuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, poyenLEMMA: poyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëchoLEMMA: dücho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelükëleiLEMMA: kelüküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëyuLEMMA: nüyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., RouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
payunLEMMA: payun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kanunmamëllLEMMA: kanunmamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñochaLEMMA: ñocha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11); fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenŋeiLEMMA: newenngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fünaLEMMA: füna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauŋekeiLEMMA: maungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., PikuLEMMA: piku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawalLEMMA: chawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12).
Los mapuches son bien aficionados a los chupones que crecen en la mata chupón (8)., De aspecto casi igual es la poe o chupalla (9); vegeta pegada arriba en los troncos de los árboles; una parte de sus hojas son coloradas; produce también chuponcitos., Sobre las ramas de algunos árboles se notas los barbones o pelucas (10)., La ñocha (11) crece abajo en el suelo; sus hojas de fibras muy fuertes, se usan para hacer sogas.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayüiLEMMA: rayüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüllŋoLEMMA: wülngo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nuñoLEMMA: nuño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lawüLEMMA: lawü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14), ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipeyümLEMMA: ipeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choroiLEMMA: choroi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëkeLEMMA: trüke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallekalleLEMMA: kalekale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükallekalleLEMMA: anükalekale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋilLEMMA: ngil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17) kënulnieiLEMMA: künulniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilLEMMA: folil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meul·enLEMMA: mewl'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (18), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaduLEMMA: ñadu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19)., LelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tulpuLEMMA: tulpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pultruLEMMA: pultru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, liqkelüLEMMA: liqkelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Meul·enLEMMA: mewl'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keñawnLEMMA: keñawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürfiñeLEMMA: ürfiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21)., RumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nekulŋërüLEMMA: nekulngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefŋërüLEMMA: lefngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üwafiluLEMMA: üwafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedkeñLEMMA: chedkeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (24).
En el norte he visto el cardón o chahual (12)., (Bromeliáceas). 3. Flores vistosas tienen además el huilmo o ñuño (13), la cebolleta azul o lahue (14), cuyo bulbo es muy apetecido de los choroyes, el trique o callecalle (15) y otra planta semejante (16). (Iridáceas). El liuto o la peregrina (17) tiene raíces hinchadas., Además hay la bomaria (18) y la papita del campo (19). En los prados se divisa el amancay (20), cuya flor es de color lacre. (Amarillidáceas).
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueiñLEMMA: elueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
defaLEMMA: defa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28). KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekeñLEMMA: wekeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trukaLEMMA: truka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋuLEMMA: mangu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lankoLEMMA: lanko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
defaLEMMA: defa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33); al·üleleLEMMA: al'ülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ketranLEMMA: fün'ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuchiLEMMA: deuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋoLEMMA: rüngo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋollichekeiLEMMA: ngolichekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
defaLEMMA: defa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüradŋeiLEMMA: trüradngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
firiLEMMA: firi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34).
De conformación semejante a la bomaria es la dioscórea (21). Muy lindas son las azucenas del campo (22), la flor del gato (23) y la lengua de loro (24). (Orquídeas). 4. Tenemos además los valiosos cerelaes que nos proveen con el pan de cada día: las numerosas variedades de trigo (25), la cebolla (26), la avena (27) y el maíz (28)., Los antiguos hacían pan de huequén (29), teca (30), mango (31) y lanco (32). (El primero una cebadilla, los otros especies de centeno endémico) Junto con el trigo crece la maleza vallico (33).
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋkülLEMMA: rangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilkoLEMMA: pilko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëmrakiLEMMA: wümraki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
linLEMMA: lin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
willkeLEMMA: wilke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërükëlenLEMMA: ngürükülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yëlweyuLEMMA: yülweyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëtanLEMMA: ngütan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paqüyaLEMMA: paqüya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüŋechiLEMMA: yafüngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këŋiLEMMA: küngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(40), epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchapralenLEMMA: füchapralen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
truyakachuLEMMA: truyakachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shoŋollkachuLEMMA: shongolkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrenkachuLEMMA: ütrenkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallkachuLEMMA: achawalkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeŋenLEMMA: wengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44). TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kenewiñLEMMA: kenewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(45).
Si sus granos abundan en los cereales, entonces la harina, hecha de tal mezcla, emborracha., Muy afin a la avena es la avenilla (34). 5. Además hay el maicillo, llamado también carrizo o tubito (35), la chépica (36), la ratonera (37), las estipas (38), festucas y muy variados coirones (39); los pastos duros (del género Nasella ) (40) que se asemejan a las quilas por la altura a que trepan; el polipogon (41) y la piojilla o pasto de la gallina (43). En los últimos tiempos vinieron a propagarse diversas gramíneas introducidas (44). (Glumifloras gramíneas). En la laguna de Budi crece semejante a las gramíneas el potamógeton (45).
6 LlodkoLEMMA: lodko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chañchañLEMMA: chañchañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malliñkachuLEMMA: maliñkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(46) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromeLEMMA: trome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleifunLEMMA: leifun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(48), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
molikachuLEMMA: molikachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49), üweñLEMMA: üweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋŋechiLEMMA: changechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñLEMMA: peshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rütrüLEMMA: rütrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilkikachuLEMMA: wilkikachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(51), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(52) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
watruLEMMA: watru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(53); LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñkiñLEMMA: kiñkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(54) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künkeLEMMA: künke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(55); ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·mëteLEMMA: fün'müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënantëkuiLEMMA: pünantükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En los pantanos crece la osolépsis (46), las juncias y totoras trome (47), leivún (48) y el mol (49), cuya inflorescencia ramosa se llama ühuen; además el richu (50), la paja del zorzal (51), la cortadera küna (52) y la espadaña (53). Otras ciperáceas son el quinquín (54) y quinque (55); sus semillas se pegan fuertemente en la piel (Glumifloras ciperáceas).

FANERÓGAMAS DICOTILEDÓNEAS CORIPÉTALAS.

(51) 1LEMMA: 1
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupamumLEMMA: rupamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillaLEMMA: fila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekeelchiLEMMA: pekelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taawarLEMMA: tawar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walëŋLEMMA: walüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deŋüllLEMMA: dengül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leŋiLEMMA: lengi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichishoŋiLEMMA: feychishongi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülpiLEMMA: nülpi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ichifëdüLEMMA: ichifüdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüshoŋiLEMMA: kalfüshongi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpütraLEMMA: walpütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdwëdkakachuLEMMA: wüdwüdkakachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10) mëtaweLEMMA: mütawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñfiŋeiLEMMA: üñfingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los primeros alimentos después de la escasez grande (de Sep. a Nov.) los suministran las habas (1) y arvejas (2). En la época de la cosecha general vienen diversas variedades de porotos (3) y lentejas (4). En la flor se asemejan a los enumerados las vezas o alverjanas (5 y 6), las arvejillas de flor violeta (7) y azul (8) y el hualputa (9). La tembladerilla o yerbaloca (10) es muy peligrosa para los animales. (Leguminosas).
2 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikefuiLEMMA: ikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdoñLEMMA: ngüdoñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
napurLEMMA: napur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimkëleiLEMMA: wimküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolésLEMMA: koles
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troipokoLEMMA: troipoko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋawasoLEMMA: tangawaso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13). FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinakaLEMMA: pinaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14); mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋekelafuiLEMMA: kimngekelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukiñLEMMA: ñukiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meroiLEMMA: meroi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwichenl·awenLEMMA: piwichenl'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüdëchoLEMMA: anüdücho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋalauŋalauLEMMA: ngalaungalau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kauchuLEMMA: kauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
defekonoLEMMA: defekono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küwellküwellLEMMA: küwelküwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋin·amunLEMMA: pangin'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (23).
Antes los mapuches hacían caldos con yuyo (11), hoy día ya usan coles introducidos. Además hay el berro (12) y el mastuerzo o lepidio silvestre (13). (Crucíferas). En nuestros días ha cundido mucho la maleza cicuta (14), desconocida en tiempo atrás. Además hay la osmoriza (15), el panul o apio del campo (16), el remedio de pihuichén (17), los chuponillos o cardoncillos (18 y 19), el cauchu (20), la malva del monte (21), la azorella y llareta (22) y la pata de león (23). (Umbelifloras).
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
madekoLEMMA: madeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paillañmaLEMMA: pailañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lumürkeLEMMA: lumürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), pënawiLEMMA: pünawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikonl·awenLEMMA: melikonl'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- melikoLEMMA: meliko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kefiLEMMA: kefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korekoreLEMMA: korekore
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loikal·awenLEMMA: loikal'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (29), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋekachuLEMMA: chingekachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30) feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loikil·awenLEMMA: loikil'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nümünŋeiLEMMA: nümünngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hay además el ranúnculo chileno (24), el botón de oro (25), la centella (26), cuyos aquenios chicos se pegan, y el maillico (27), que es verdadera panacea aplicada por las machis. (Ranunculáceas). También conozco el corecore (28), el alfilerillo (29) y la yerba del chinge (30); en muy semejante al anterior, pero despide un olor hediondo. (Garaniáceas).
4 MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illufalŋeiLEMMA: ilufalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelleñLEMMA: keleñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31), llaweñLEMMA: laweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqprakeiLEMMA: leqprakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümelLEMMA: anümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaiLEMMA: füchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ŋenLEMMA: fün'ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AllweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafweLEMMA: trafwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunLEMMA: trun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walal·awenLEMMA: walal'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (33) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërokiñLEMMA: fürokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trefoLEMMA: trefo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliantüLEMMA: leliantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërükelleñLEMMA: ngürükeleñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37). FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulleLEMMA: kule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallkoLEMMA: walko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfnüfLEMMA: nüfnüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(40), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rümüLEMMA: rümü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41). KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlloikëlloiLEMMA: küloiküloi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkepokoLEMMA: trülkepoko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43).
Muy apetecidas son las sabrosas frutillas (31), llamadas llahuén antiguamente; crecen también espontáneamente en el campo, pero cultivadas dan frutas más grandes. Semejantes son los cadillos, amores secos, pimpinelas y potentiles (32-35); la yerba de clavo (36) y la frutilla de monte o miñemiñe (37). (Rosáceas). Bien difundidos se hallan los vinagrillos; el culle rosado (38), los amarillos (39 y 40), la flor de mayo o de la perdiz (41). (Oxalidáceas). Yerbas chicas son la alsine o bocado de gallina (42) y los cerastios (43). (Cariofiláceas).
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrunLEMMA: mütrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapitapiLEMMA: tapitapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(45), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llochoul·awenLEMMA: lochoul'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dokaLEMMA: doka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(46), aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ifalkeleiLEMMA: fün'ifalkeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KoiweLEMMA: koiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuwaLEMMA: künuwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47), payun·femŋeiLEMMA: payun'femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
madiwadaLEMMA: madiwada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(48), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenkëlenLEMMA: külenkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49). PikutupëleLEMMA: pikutupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiweñLEMMA: maiweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trempraiLEMMA: trempray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(51); LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümnŋiLEMMA: anümnngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·yiwinŋeiLEMMA: fün'yiwinngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrukentuŋeiLEMMA: ütrukentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepüweLEMMA: lepüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauŋekefuiLEMMA: maungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeforonLEMMA: trülkeforon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñŋeamLEMMA: ñeweñngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además se encuentran el don Diego de la noche o flor de San José (44) y la yerba de San Juan (45); la última se emplea como remedio abortivo. (Onagrariáceas). En la arena de las dunas del mar crece la doca (46); tiene una flor bonita y un fruto comestible. Sobre los coihues vegeta la barba del coihue (47). Además hay la amapola (48) y la polígala o quelemquelén (49). Hacia el norte se ve el quisco maihuén (50) y en todas partes crece espontáneamente el lino (51). Se lo cultiva también; su semilla, la linaza, es aleaginosa; se la mezcla a veces con la harina tostada. De sus tallos hacen las mujeres indígenas sus escobas y las fibras se torcían antiguamente para la confección de redes.

FANERÓGAMAS DICOTELEDÓNEAS GAMOPÉTALAS (80) (*)

1 WemaLEMMA: wema
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafalŋeiLEMMA: konümpafalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqprakefuiLEMMA: leqprakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
willikürëfLEMMA: wilikürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeiLEMMA: kakeumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üituŋeiLEMMA: üitungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallaLEMMA: mala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meLEMMA: me
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- narkiLEMMA: narki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolonaLEMMA: kolona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keiLEMMA: key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PoñülweLEMMA: poñülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqprachiLEMMA: leqprachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shüŋkeñLEMMA: shüngkeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayüluLEMMA: rayülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallweLEMMA: kalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchedLEMMA: küched
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkufen·iLEMMA: tükufen'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; piltrauLEMMA: piltrau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, ifalŋekelaiLEMMA: ifalngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümentuiLEMMA: kümentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
funalLEMMA: funal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ful·intëkuŋekeiLEMMA: ful'intükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafünoluLEMMA: yafünolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afümŋekeiLEMMA: afümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MasiaoLEMMA: masiao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PoñüadŋeiLEMMA: poñüadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqeLEMMA: laqe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkeLEMMA: werke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miayaLEMMA: miaya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapiLEMMA: trapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6); tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerintëkulenLEMMA: ngerintükulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kitraLEMMA: kitra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtremtuŋekeiLEMMA: pütremtungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Merece ser nombrada en primer lugar la papa (patata) (1); está endémica en el sur de nuestro país y sus tubérculos constituyen el alimento principal de la gente humilde. Existe una infinidad de variedades (*); cada una lleva su nombre propio; p.e. la papa silvestre o malla, la me-narqui (**), la papa de los colonos e innumerables otras más. Las que nacen espontáneamente en los papales anteriores se llaman papas huachas. Las papitas se forman en cuanto forece la mata. De la flor madurece la baya piltrau, pero ésta no es comestible. Los indígenas están muy aficionados a las papas pútridas. Unos cuantos canastos de papas se vierten en agua estancada, donde quedan alrededor de dos meses. Cuan están blandas, las sacan, las cuecen y las comen con mucha glotonería. (***). Otras solanáceas son la morela o yerba mora (2), el huerque (3), el chamico, llamado también estramonio o manzana espinosa (4), el ají (5) y el tabaco (6), cuyas hojas se aprietan en la cachimba y se fuman, (Solanáceas).
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilfafeñLEMMA: ilfafeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülfauLEMMA: ülfau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koleuLEMMA: koleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliŋlliŋLEMMA: lingling
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koshkelLEMMA: koshkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (10) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kushillLEMMA: kushil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11). KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodrayenŋeiLEMMA: chodrayenngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traupitraupiLEMMA: traupitraupi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapitolLEMMA: trapitol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13). KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëllweLEMMA: wülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (14) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llapueLEMMA: lapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llapueLEMMA: lapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lechugaLEMMA: lechuga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eweipueLEMMA: eweipue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trololpeshkiñLEMMA: trololpeshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17), ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalelLEMMA: küpalel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachanl·awenLEMMA: kachanl'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (18) mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muküriLEMMA: muküri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
areLEMMA: are
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlapëlaLEMMA: pülapüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19) pechaichiLEMMA: pechaichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütulŋekeiLEMMA: pütulngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·dewüLEMMA: pilun'dewü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piludeuLEMMA: piludeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudüpeŋkëlLEMMA: kudüpengkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñüumeñüumeLEMMA: ñüumeñüume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñüumel·awenLEMMA: ñüumel'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (23) kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katakonkëleiLEMMA: katakonküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilLEMMA: folil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kauchuLEMMA: kauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümaweLEMMA: ngümawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melilukuLEMMA: meliluku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25), l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además hay la yerba buena (7), la yerba mota o poleo (8), la salvia chilena (9), la salva blanca (10) y la yerba Santa María (11). (Labiadas). Bonitas flores amarillas tienen los capachitos y topatopas (12 y 13). Otras plantas son la graciola (14) y la placa (15), cuyas hojas se comen en ensalada de igual modo como la lechuga de los gringos; además la ourisia (16) y la digital o dedalera (17), vulgarmente llamada cártucho; es recién importada por los huincas. (Escrofulariáceas). El cachanlahue (18) es muy amargo, pero bien medicinal contra las fiebres; la pilpila (19) se da en tomas a los niños contra la diarrea. Por los campos se divisa la violeta amarilla (20); la verbena del campo (21); y las variadas correhuelas y suspiros del campo (22). El llamado cabello de ángel (23) vive a expensas de otras plantas en las cuales penetra con sus haustorios; es el remedio de las solteras (*). (22 y 23) (Convolvuláceas). Medicinales son también la anagálida (24) y la lisimaquia (25). (Primuláceas).
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaküdLEMMA: laküd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfëlLEMMA: rüfül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tropaLEMMA: tropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29); ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarLEMMA: trar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traumakënukeiLEMMA: traumakünukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· fakuLEMMA: faku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30) eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaupaŋeLEMMA: laupange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31). PewüŋenLEMMA: pewüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋeiLEMMA: kintungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋkeLEMMA: pangke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32); ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëkuñLEMMA: fükuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋalkaLEMMA: ngalka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüukëlepeyümLEMMA: nüukülepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋalkaLEMMA: ngalka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AllweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmulmamëllLEMMA: kümulmamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërükëlenLEMMA: ngürükülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williLEMMA: wili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·wekeLEMMA: pilun'weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künchamalliñLEMMA: künchamaliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35). ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·feichiLEMMA: fün'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·fënLEMMA: fün'fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36) kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además hay la renilla o pata de guanaco (26), la valeriana (27), la corontilla (28), la trupa o tabaco del diablo (29), cuya savia lechosa tiene fama de cegar a los animales. La llamada flor de pasmo (30) y el llaupangue (31) se usan en la medicina casera. En la primavera se buscan los pangúes (32). Su inflorescencia es un bohordo y sus pecencia es un bohordo y sus pecíolos, las nalcas se comen. Bastante afiín al nombrado es una nalca chica (33) que crece en el sur. (Haloragidáceas). Además hay varias especies de llantén (34) y quinchamali (35). El fruto de la yerba enana perlilla del agua (36) se asemeja a una perla encarnada.
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuriLEMMA: kuri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëllŋauLEMMA: dülngau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37) rümeLEMMA: rüme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodrayükeiLEMMA: chodrayükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋidünŋeiLEMMA: angidünngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuriLEMMA: kuri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alkaLEMMA: alka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuriLEMMA: kuri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39) doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaleiLEMMA: weshaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koyaml·awenLEMMA: koyaml'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (40) fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshalaiLEMMA: weshalay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiLEMMA: anümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wadaLEMMA: wada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋkaLEMMA: pengka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42); pikutupëleLEMMA: pikutupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melonLEMMA: melon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sandillaLEMMA: sandila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrarl·awenLEMMA: ütrarl'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (45) rapilchekeiLEMMA: rapilchekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (46), piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La ortiga chilena (37) tiene bonita flor anaranjada, pero hace arder mucho la piel; otro tanto hace en grado menor la ortiga salpicada (38). (Loasáceas). Más todavía pica la ortiga chica (39), el llamado mellahufilu (40) quema poco. (Urticáceas). La calabaza (41) y el zapallo (42) se cultivan en todas es; el melón (43) y la sandía (44) crecen en el norte. (Cucurbitáceas). El tártago (45) causa vómitos y la pichoa (46), que se encuentra en las dunas del mar, es purgante. (Euforbiáceas).
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillümLEMMA: chilüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëlfünLEMMA: rülfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(48) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëlfünkachuLEMMA: rülfünkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49), kelüŋeamLEMMA: kelüngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawënLEMMA: kawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- narkiLEMMA: narki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenchekoLEMMA: wencheko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(51). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daweLEMMA: dawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(52) kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluketrankonkefuiLEMMA: weluketrankonkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichëŋLEMMA: pichüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(53) piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lileLEMMA: lile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(54) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dawepillañLEMMA: dawepilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(55), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfoLEMMA: lüfo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(56), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfolëfoLEMMA: lüfolüfo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(57); puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfütupeyümLEMMA: kalfütupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilLEMMA: folil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pantrilikuLEMMA: pantriliku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(58), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapikachuLEMMA: trapikachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(59), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanchukachuLEMMA: sanchukachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(60)
Además hay la comida de culebra (47), las yerbas tintoreas relvún (48 y 49), que dan color rojo; la lengua de gato (5) y el huenchico (51) (Rubicáceas). La quinoa (52) reemplazaba en tiempo pasado los cereales y el paico (53) es remedio antícólico. (Quenopodiáceas.) Conocidas son también las acederas (52 y 53), romazas (54) y romacillas (55); los mapuches usan sus tallos subterráneos mezclados con otras plantas para teñir de azul obscuro. A la misma familia en el moco de pavo (58), el duraznillo (59) y las sanguinarias (60). (Poligonáceas)
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñalkachuLEMMA: wiñalkachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(61), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëniwenLEMMA: müniwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(62), yuŋtapelŋeiLEMMA: yungtapelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüwamLEMMA: nüwam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
warkaLEMMA: warka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñüllweLEMMA: ñülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(63) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cholcholLEMMA: cholchol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(64), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küwellküwellLEMMA: küwelküwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(65), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lapikachuLEMMA: lapikachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(66). FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqtroltroLEMMA: liqtroltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(67), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(68). KachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëchakachuLEMMA: düchakachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(69) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamchaLEMMA: kamcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(70); inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋkëlliLEMMA: kongküli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(71) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tenŋweLEMMA: tenngwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshakachuLEMMA: weshakachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayun·kachuLEMMA: wayun'kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(72), piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋekachuLEMMA: chingekachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(73), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuradeuLEMMA: kuradeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, madiLEMMA: madi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chukanchukanLEMMA: chukanchukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(74) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuñmaŋekefuiLEMMA: entuñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiwiñLEMMA: yiwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(75), foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) deumaŋekefuiLEMMA: deumangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pokilLEMMA: pokil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(76), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñüpëdñüpëdLEMMA: ñüpüdñüpüd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(77), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlelLEMMA: fülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(78), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dal·alLEMMA: dal'al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(79), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñaŋeweLEMMA: weñangewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(80). (*).
Otra clase de plantas son el huiñal (61) y la flor de la estre- lla (62); tiene hojas provistas de zarcillos con los cuales se agarra en las ramas de los arbustos. (Sinantéreas bilabiadas). Además el nihue (63), el cholchol (64), el quihuelquihuel (65) y la flor del chancho (66). (S. liguladas). Muy difundidas se hallan las cerrajas cardo blanco (67) y cardo negro (68). Junto con el trigo crecen las malezas llamadas cizañas (69 y 70); a lo largo de los caminos vegeta el conquil (71). Además hay la yerba espinuda (73), el manzanillón (73), el madi silvestre o la melosa (74) que surtía con aceite a los antiguos, el lolquín (75), de cuyo tallo (y del cardo blanco) se fabricaba antes una corneta chica, llamada también lolquín. Otras compuestas son el poquil (76), el bulley o sagú de la culebra (78), el dandá o matagusanos (79) y la viravira, llamada también bálsamo del campo (80). (S. tubulosas). (*)

CRIPTÓGAMAS (39).

1 LlaufenLEMMA: laufen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkülLEMMA: külkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
añpeLEMMA: añpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaiLEMMA: füchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilLEMMA: folil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekefuiLEMMA: ingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlkëlLEMMA: külkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükëlkëlLEMMA: anükülkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaweLEMMA: wüdawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përeqLEMMA: püreq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllomeñLEMMA: pülomeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (6), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilelLEMMA: wilel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudüLEMMA: kudü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (8); feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalawalaLEMMA: kalawala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñafillkuñLEMMA: peñafilkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) küñallfillkuñLEMMA: küñalfilkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(**) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peiŋeiLEMMA: peingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meŋëlLEMMA: mengül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëchaiŋëchaiLEMMA: ngüchaingüchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelül·awenLEMMA: kelül'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (10) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋalLEMMA: ngal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋalLEMMA: ngal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, llaŋkal·awenLEMMA: langkal'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (11) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
(Teridófitas). En los lugares sombríos se crían muy variados helechos. El más bonito es la palmita o el ampe (l); tiene hermosas frondas grandes y su rizoma se comía antes en tiempo de escasez. Además la costilla de vaca o quilquil (2), la palmilla (3) y distintos géneros de polipodios (4-7); uno de ellos se llama culantrillo (8); otro es el helecho epífito calahuala o yerba del lagarto (9); vegeta con preferencia sobre los manzanos. (Felicinas). Remedios eficaces son las especies de limpiaplata o cola de caballo (10). (Esquisetinas) Además hay muchísimas formas de licopodios (11). (Licopodiáceas).
2 Al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleumeiLEMMA: müleumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalmiñLEMMA: kalmin
POS: N
ENG: moss
SPA:
MORPH: kalmin
moss
()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñokintueLEMMA: wüñokintue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awen·meuLEMMA: awen'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoditukeiLEMMA: wüñoditukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapumal·enLEMMA: mapumal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayütueteuLEMMA: ayütueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfkëlechiLEMMA: waichüfkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoŋekeiLEMMA: femkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paillaweLEMMA: pailawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13).
(Briófitas). Mucha difusión tienen las plantas muscíneas. Una de ellas se llama funaria (12). Las jóvenes indígenas la emplean para recuperar la afección de su hombre querido pero veleidoso. Semejante aplicación tiene también la hepática marchantia (13). (Musgos y Hepáticas).
3 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyitremkeiLEMMA: reyitremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënewiñLEMMA: künewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14) piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüñmamuiLEMMA: nüñmamuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënantëkuleiLEMMA: pünantükuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), füchaluLEMMA: füchalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋoLEMMA: müngo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolüLEMMA: kolü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëmfüLEMMA: lümfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Kál·afkenLEMMA: kal'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeñmaLEMMA: rumeñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widuLEMMA: widu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), ifalŋelaiLEMMA: ifalngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënayüweLEMMA: künayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënakiaukeiLEMMA: künakiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋañfütuelLEMMA: ngañfütuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, virkoiLEMMA: virkoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chapëdforonŋeiLEMMA: chapüdforonngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiruLEMMA: wiru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikëleweiLEMMA: pichikülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künayüweLEMMA: künayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luaLEMMA: lua
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lucheLEMMA: luche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18) pënankonkëleiLEMMA: pünankonküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
(Talófitas).En la laguna Budi crece junta con el potamógeton la cara (14), motivo por el cual participa (en mapuche) de su nombre. En las rocas del mar están pegados los cochayuyos (15); llevan el nombre mengo cuando adultos; éstos son de color más pardo y casi inservibles para la alimentación. El cochayuyo tiene un troncho o huilte (*) que es la parte más sabrosa del vegetal. En los mismos sitios se halla el macrocisto gigante (16); no es comestible; está provisto de unas aerocistas, mediante las cuales flota a flor de agua; arrojado a la playa forma verdaderos montones; sus tallos son de forma aplastada. De conformación semejante, pero de porte mucho menor, es el huiro; tiene también flotadores. La lua (17) y el luche (18) se hallan pegados en las mismas piedras. Son comestibles las dos. (Algas).
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeumeiLEMMA: kakeumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumpiruLEMMA: chumpiru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trololkëleiLEMMA: trololküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋëllLEMMA: changül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekolkëleiLEMMA: mongekolküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
folilŋeiLEMMA: folilngen
POS: VN
ENG: to have roots
SPA:
MORPH: folil-nge-iy
root
(--)
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(**). MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrawaLEMMA: kütrawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luŋuLEMMA: lungu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loyoLEMMA: loyo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karaiLEMMA: karay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkeLEMMA: püke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedeLEMMA: chede
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25): komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitroLEMMA: pitro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
retrüalweLEMMA: retrüalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- killkillLEMMA: kilkil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28) ifalŋekelaiLEMMA: ifalngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además existen muchas especies de (mariscos terrestres) o callampas. Tienen formas bien variadas. La cabeza de unas se asemeja un sombrero, otras están abiertas por arriba, otras tienen como dedos, otras son de forma esférica. Hojas no tienen, consisten únicamente de raíz, tallo y cabeza. (**). Hay los hongos quechahue (19) y lungu (20), la cepa loyo (21), el caray (22), lloncono (23), peque (24) y Chede (25), que son comestibles todos. El pitro (26), la vera del muerto (27) y la caída del diablo (28) no se pueden comer.
5 KoyamLEMMA: koyam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diweñLEMMA: diweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kaLEMMA: kal'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·' (30), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënaLEMMA: püna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënatraLEMMA: pünatra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koiweLEMMA: koiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleulleuLEMMA: leuleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32); LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋdiLEMMA: changdi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋekeiLEMMA: kintungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋealLEMMA: ingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·mamëllLEMMA: pilun'mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lupeLEMMA: lupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- koŋkoŋLEMMA: kongkong
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35) funaLEMMA: funa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pénakonkëleiLEMMA: penakonküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünfitukeiLEMMA: ünfitukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodüuLEMMA: kodüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36), trufürLEMMA: trufür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyul·trürŋeiLEMMA: kuyul'trürngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñpoñLEMMA: poñpoñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñLEMMA: poñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- poñLEMMA: poñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38); kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·chakuraLEMMA: kal'chakura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En los robles crecen el dihueñe (29), el gargal (30) y la pinatra (31); sobre el coihue la fruta del coihue (32), además hay el changle (33) todos estos son buscados para el consumo. Las llamadas orejas de palo (34) (callampas semicirculares grandes) y esponjas (35) (tumores chicos) se clavan en los troncos podridos. El odioso polvillo (36) hace perder el trigo, es semejante al polvo de carbón. (Hongos) Finalmente hay las barbas de monte (37) y barbas de piedras (38); una especie de las últimas se llama flor de piedra (39). (Simbiosis de algas y hongos; Liquenes).

C.- ZOOLOGIA.- LA FAUNA CONOCIDA POR LOS INDIGENAS (*)

1 FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ishikeLEMMA: ishike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En mi patria existe gran variedad de animales, aves y bichos chicos; todo eso voy a nombrar ahora.

1. ANIMALES MAMÍFEROS (34)

MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaiLEMMA: füchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapialLEMMA: trapial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nawelLEMMA: nawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pexekeiLEMMA: pexekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodkodLEMMA: kodkod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiñaLEMMA: wiña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudmuLEMMA: kudmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelLEMMA: chel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
narkiLEMMA: narki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5) femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulpeuLEMMA: kulpeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7), trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8) rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋkükeiLEMMA: wangkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afŋënenLEMMA: afngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleLEMMA: müle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñemuukeiLEMMA: weñemukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pafuLEMMA: pafu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hay animales feroces. El más grande es el puma o león chileno (1); el tigre (2) se encuentra en dirección a la Argentina. Además hay en las selvas los gatos monteses: la huiña el colocolo (3): y el cudmu, (4), que tienen semejanza con los gatos domésticos (5) - También hay el zorro grande o culpes (6) y la chilla (7); ladran como los perros (8). La zorra es un bribón astuto que se roba muchas gallinas y pavos.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimontukeiLEMMA: perimontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapaleLEMMA: inapale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋkükeiLEMMA: wangkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « l·apeaiLEMMA: l'apeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
réfLEMMA: ref
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akekaiLEMMA: l'akekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋküpaluLEMMA: wangküpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mupiñtuiLEMMA: mupiñtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaelLEMMA: l'aiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feitripaiLEMMA: feytripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aitaiñLEMMA: l'aitaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
También trae presagios malos. A veces se acerca a una ruca donde hay un enfermo, y ladra allí. Entonces dice la gente: «Quizá habrá de morir el enfermo». A veces sucede que muera en realidad. Luego dice el dueño de la casa: «Esa raposa con su ladrido ha dicho la verdad al anunciar la muerte de nuestro enfermo; lo su- cedido le da razón: murió nuestro pobre enfermo».
3 InaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiLEMMA: mongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chimchimkoLEMMA: chimchimko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñullñullLEMMA: ñulñul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, challwakeiLEMMA: chalwakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williñLEMMA: wiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋeLEMMA: chinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shañiLEMMA: shañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ümüiLEMMA: n'ümüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kikiLEMMA: kiki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyaLEMMA: kuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13), nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falilechiLEMMA: falilechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürŋeiLEMMA: trürngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋoikoŋoiLEMMA: kongoikongoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koipuLEMMA: koipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewüLEMMA: dewü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewüLEMMA: dewü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yamkaLEMMA: yamka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18) miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloukeiLEMMA: loloukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tripayeluLEMMA: tripayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüfrüfkiaukeiLEMMA: rüfrüfkiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkaweLEMMA: anümkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maraLEMMA: mara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
truwiLEMMA: truwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20).
En los riscos de la playa vive el gato marino o chimgungo (9); pesca en el mar.Otro tanto hace en los ríos el huillín o la nutria (10). El chingue (11) que despide de sí un olor fetidísimo es animal terrestre, lo mismo que el quique (12). La llaca (13) tiene una piel de bastante aprecio, además hay la comadreja filandro (14). El coipu (15), el ratón (16), las lauchas (17) y el cururo (18) se excavan cuevas subterráneas; de allí salen y causan daños en los plantíos por sus roeduras. En la cordillera hay otros roedores, la liebre andina (19) y la vizcacha (20).
4 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shañweLEMMA: shañwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütrekütreLEMMA: kütrekütre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21) piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofürLEMMA: kofür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), l·ëlLEMMA: l'ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· iLEMMA: i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püduLEMMA: püdu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23) kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekefuiLEMMA: tungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witruweLEMMA: witruwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëkaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekefuiLEMMA: femngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemulLEMMA: wemul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomëmŋekefuiLEMMA: ñomümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekeLEMMA: weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelLEMMA: chel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·uanLEMMA: l'uan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkeiLEMMA: weyelkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ameLEMMA: l'ame
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kinchikaLEMMA: kinchika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeneLEMMA: yene
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28). KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CorralLEMMA: coral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkulLEMMA: wingkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋefuiLEMMA: femngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antes había también un cerdo salvaje, el saino o pecarí (21). En algunos parajes hay el armadillo (22), que está cubierto de una especie de escamas. El venado chileno (23) se cazaba a veces con honda y boleadoras para aprovechar su carne. Otro tanto se hacía con el huemul (24), y el guanaco (25). Este último se domaba a veces, vivía en las casas como ahora la ove- ja; un guanaco domesticado se llamaba hueque (*). También hay animales (mamíferos) en el mar, donde nadan lo mismo que los peces. Son el lobo marino (26), la tonina (27) y esas inmensamente grandes ballenas (28). Una vez vi tal ballena en Corral; su cuerpo formaba un verdadero cerro.
5 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpënkiawiLEMMA: üpünkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichuñLEMMA: pichuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mëpüLEMMA: müpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamkeiaukeiLEMMA: lamkeiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pin·üikeLEMMA: pin'üike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwichenLEMMA: piwichen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30). MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñumaLEMMA: üñuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fochidentuñmakefiLEMMA: fochidentuñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwichenLEMMA: piwichen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Aún hay animales que vuelan por el aire como los pájaros. Pero no tienen alas con plumas, sino membranas (alifomes), mediante las cuales andan revoloteando al entrar la noche. Uno de ellos se llama murciélago (29), el otro vampiro o piuchén chileno (30). Es un animal por demás dañino que chupa la sangre de otros animales y hasta de cristianos. También dicen que hay machis que se sirven de un piuchén
6 RukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelLEMMA: chel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shañweLEMMA: shañwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalelLEMMA: küpalel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naŋkeiLEMMA: nangkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamkeiLEMMA: duamkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÜreŋeiLEMMA: Ürengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üreyeuLEMMA: üreyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñüLEMMA: koñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñüamLEMMA: koñüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koñükeiLEMMA: koñükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukeiLEMMA: nentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñüLEMMA: koñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« küñeiLEMMA: küñey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanchuLEMMA: sanchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ditulkeiLEMMA: ditulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanchuLEMMA: sanchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
killiñLEMMA: kiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñüluLEMMA: koñülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋolkeiLEMMA: mongolkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñenLEMMA: püñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lichiLEMMA: lichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En las casas hay además animales mansos, como ser caballos (3l), bueyes (32), cerdos (33), ovejas (34) y otros más; son importados por los extranjeros; antiguamente no los había. Para tener cría, a la hembra le vienen los celos y necesita del macho para que la cubra; así el toro compone a la vaca y la fe- cunda. Cuando les llega su tiempo, entonces paren. A veces las hembras paren de a dos y se dice que han tenido mellizos. Pero las chanchas alcanzan a tener hasta catorce lechoncitos en una parición. Después de parir los animales hembras amamantan su cría con su leche.

2.- AVES. (78)

1 FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëpüiaukeiLEMMA: müpüiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchillLEMMA: piuchil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamkuLEMMA: ñamku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañkeLEMMA: mañke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kel·wiLEMMA: kel'wi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaninLEMMA: kanin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traruLEMMA: traru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këleŋkleŋLEMMA: külengkleng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këlilkeLEMMA: külilke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiuküLEMMA: chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7); antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotufeLEMMA: ilotufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·miaukechiLEMMA: pun'miaukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋkoŋLEMMA: kongkong
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (8) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toutouLEMMA: toutou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdLEMMA: chiwüd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekeñLEMMA: pekeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kilkilLEMMA: kilkil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nukuLEMMA: nuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchükëchüLEMMA: küchüküchü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akoriLEMMA: akori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meruLEMMA: meru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·chiuküLEMMA: pun'chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17). TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·üñëmLEMMA: pun'üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋupaleLEMMA: düngupale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! MëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·apeaiLEMMA: l'apeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·rukaLEMMA: ngen'ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una infinidad de aves vuelan por los aires. Hay el aguilucho (1), el cóndor (2), el gallinazo (3), el jote (4), el traro (5), el cernícalo (6) y el tiuque (7); todas estas son aves diurnas y carnívoras. Otras aves son nocturnas. A esas pertenecen: el concón (8), (el buho) el tucúquere (9), la lechuza (10), el mochuelo (11), el chuncho (12), el nuco (13), el peuco (14), el halcón (15), el mero (16) o gaucho y el tiuque nocturno (17). (Carnívoras). Esas aves nocturnas son agoreras de mal agüero regularmente. Si dan su voz sobre una casa, el dueño suele decir: «Muy mala señal hay; habrá quizá enfermos y muertes.»
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmkeiLEMMA: mütrümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chollpiwünLEMMA: cholpiwün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diukaLEMMA: diuka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18); epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaleLEMMA: tripale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukeiLEMMA: ülkantukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiamLEMMA: witraiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautukechiLEMMA: küdautukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puelLEMMA: puel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diukaLEMMA: diuka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meñkutokiLEMMA: meñkutoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chidëfLEMMA: chidüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdkoLEMMA: wüdko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedkeñLEMMA: chedkeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiwüLEMMA: shiwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·chukiñLEMMA: pel'chukiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëftokiLEMMA: ütrüftoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilladkeñLEMMA: piladkeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillmaikenLEMMA: pilmaiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüshükonLEMMA: wüshükon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiyuLEMMA: wiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pindaLEMMA: pinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treŋkaLEMMA: trengka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilkiLEMMA: wilki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loikaLEMMA: loika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këreuLEMMA: küreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamtrüLEMMA: kamtrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këdküchauLEMMA: küdküchau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdwëdLEMMA: wüdwüd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36) trLEMMA: tr
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
¨ rkoLEMMA: rko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pishpishLEMMA: pishpish
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenkëlenLEMMA: külenkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëkauLEMMA: trükau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choroiLEMMA: choroi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(40), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yawilmaLEMMA: yawilma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shilqeñLEMMA: shilqeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëchiuLEMMA: püchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rereLEMMA: rere
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44).
Hay pájaros cuyo canto es bonito; otros lanzan sólo unos gritos. Bien agradable es el trinar de la diuca (18). Ya antes de aclarar el día canta su chiro chiri chiñ para que se levante la gente de trabajo. Su similar es el chincol (19). Otros pajaritos son el chirihue (20), el urco (21), diucón o papamosca, el chircán (22) (chedquén), el jilguero (23), el pelchuquín (24), el itreftoqui (25), el churrete (26), la golondrina (27), el fiofio (28), el picaflor (29), la tenca (30), el zorzal (31), la loica (32), el tordo (33), la rara (34), el Martín pescador (35), el huez-huez (36) o turca, el pispis (37), y el cola de palo (38). (Cantoras y gritadoras). De otra clase son el loro grande o papagayo (39), el choroy verde (40), la catita (41) y la cachaña (42); además el pitihue (43) y el carpintero (44). (Trepadoras).
3 RukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋekeiLEMMA: niengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, alkaLEMMA: alka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(45) eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trintriŋeiLEMMA: trintringey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichuñLEMMA: pichuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋekeiLEMMA: niengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pafuLEMMA: pafu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patoLEMMA: pato
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gansuLEMMA: gansu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (46), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikoñoLEMMA: maikoño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47). AchawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femadŋeiLEMMA: femadngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëdüLEMMA: füdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
48LEMMA: 48
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëlloLEMMA: shülo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49).
En las casas se crían a causa de sus huevos muchas variedades de gallinas con sus gallos (45); una clase tiene plumaje crespo. Junto con ellas viven pavos, patos, gansos y palomas domésticas. Semejante a la última es la torcaza o paloma araucana (46), y la tórtola (47). Forma de gallina tiene la perdiz común (48) y de la cordillera (49). (Columbinas).
4 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawamLEMMA: miawam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulpadLEMMA: kulpad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelekeiLEMMA: mongelekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkeiLEMMA: weyelkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëlukeiLEMMA: rülukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lapafLEMMA: lapaf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitalLEMMA: pital
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheukeLEMMA: cheuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trërlaLEMMA: trürla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(51), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaikayenLEMMA: kaikayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(52), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadkadeñLEMMA: kadkadeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kadkadeñLEMMA: kadkadeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(53) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilpilenLEMMA: pilpilen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(54), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawatrawaLEMMA: trawatrawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (55), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyawaLEMMA: koyawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kolkomaLEMMA: kolkoma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(56) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëqëllLEMMA: trüqül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(57), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pideñLEMMA: pideñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(58), ŋënŋënLEMMA: ngünngün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küreuLEMMA: küreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, traitrayenLEMMA: traitrayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traitraitromeLEMMA: traitraitrome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(59) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; karakiLEMMA: karaki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(60), ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rarakünLEMMA: rarakün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femüiŋeiLEMMA: femüingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traiweLEMMA: traiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(61), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·üñëmLEMMA: pun'üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· waqdaLEMMA: waqda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(62); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(63), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katal·afkenLEMMA: katal'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(64), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patraŋkaLEMMA: patrangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(65); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlfüLEMMA: külfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(66), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtruLEMMA: kütru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(67), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lileLEMMA: lile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(68), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekuLEMMA: yeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(69), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walaLEMMA: wala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(70); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaqeLEMMA: kaqe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(71), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürüwëllLEMMA: ürüwül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(72) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkeñLEMMA: kangkeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(73), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piugansuLEMMA: piugansu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(74), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëlleLEMMA: chüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(75), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaulleLEMMA: kaule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(76), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaukauLEMMA: kaukau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(77).
Algunos géneros de aves están provistos con zancas muy largas, a fin de que puedan andar en los pantanos; otras clases viven enteramente en el agua, donde nadan y se zambullen, tienen pies palmeados. De esas clases son: el flamenco (50). la cuca (51), la becasina (52), la avecasina o el porotero (53), el pilpilén o comemachas (54), la tagua (55), la pollolla y colcoma (56), el tregle, jardinero o frailecillo (57), el pidén (58); el trile, llamado también gritador de los gualves (59); la bandurria (60), que tiene nombre onomatopéyico (en mapuche), la garza grande , (61) y la nocturna guairavo (62); el pillo, (63), alcatraz (64) y el pájaro niño (65); los patos quilfe (66), quetro (67), lile (68),el cuervo marino (69) y la huala (70); los gansos silvestres cague (71), gansillo (72), canquén (73) y el cisne (74); las gaviotas chicas chille (75) y caquil (76) y la grande (albatros) caucau (77). (Zancudas y Nadadoras.)
5 PewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(78), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëpülaiLEMMA: müpülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaukeiLEMMA: miaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramkeiLEMMA: kuramkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramluLEMMA: kuramlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külakeLEMMA: külake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechukeLEMMA: kechuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llepañiŋnLEMMA: lepañingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dañeLEMMA: dañe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawëmkeiŋuLEMMA: chawümkeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChawëmluLEMMA: chawümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulkeiLEMMA: kintulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremëmkefiLEMMA: tremümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuretunLEMMA: kuretun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alkaLEMMA: alka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramkeiLEMMA: kuramkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawnŋenLEMMA: chawnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; alkatunochiLEMMA: alkatunochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antükuramkeiLEMMA: antükuramkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antükuramLEMMA: antükuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekelaiLEMMA: niekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la Argentina he visto los grandes avestruces (78), que no pueden volar; son puros corredores. Todas estas aves y avecillas ponen huevos. Después de la postura de tres, cinco o más huevos los empollan en el nido y sacan los pollitos. Ya salidos, la hembra les busca alimentos a sus pequeñuelos y de esta manera los cría. Las aves hembras ponen, cuando el macho las pisa, y sólo esos huevos sirven para empollar. Las aves que no son pisadas ponen huevos hueros (lit. huevos de sol), los que no contienen pollitos.

3- INSECTOS (42)

1 RakifalnuchiLEMMA: rakifalnuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ishikeLEMMA: ishike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñfiŋeiLEMMA: üñfingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñumaLEMMA: üñuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimëñmafiñLEMMA: kimüñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëloLEMMA: wülo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüŋenLEMMA: karüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadkadLEMMA: kadkad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüŋeiLEMMA: kurüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, luluLEMMA: lulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüŋenLEMMA: yafüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtelewiñLEMMA: pütelewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülmiLEMMA: pülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñfiŋeiLEMMA: üñfingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallweLEMMA: kalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñmakeiLEMMA: iñmakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
likulikuLEMMA: likuliku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdelkiñLEMMA: küdelkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdemalluLEMMA: küdemalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7); feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelotukeiLEMMA: pelotukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Existen además innumerables insectos. Algunos son muy dañinos y reciben por eso el nombre de bichos malos. Yo conozco el sanjuán o pololo (1), que luce un vistoso verde; además el kadkad (2) de color negro. El cabrito o caballo del diablo (3) es también negro y duro como piedra. El pilme (4) hace mucho daño en las matas de las papas, cuyas hojas se come. Además hay el ciervo volante (5), la luciérnaga (6) y el gusano de luz (7) o la candelilla; esos bichos producen una lucecita en las noches. (Coleópteros).
2 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diumeñLEMMA: diumeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mishkiLEMMA: mishki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋLEMMA: wing
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diumeñLEMMA: diumeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekeiLEMMA: pengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mishkiLEMMA: mishki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodLEMMA: chod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diulliñLEMMA: diuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaelLEMMA: deumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollellaLEMMA: kolela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñufñufLEMMA: ñufñuf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüLEMMA: kalfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mal·enLEMMA: mal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choriLEMMA: chori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuniŋkuniŋLEMMA: kuningkuning
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traŋirenLEMMA: trangiren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(16); feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chinchinmoyoLEMMA: chinchinmoyo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wishupëlLEMMA: wishupül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chimalfeLEMMA: chimalfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feimeuLEMMA: feymew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëpüiaukei·káLEMMA: müpüiaukei·ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollellaLEMMA: kolela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19).
En mi tierra hay una avispas (8), que producen miel, semejantes a las abejas (9); tiene sus celdillas en pequeños hollitos en la tierra. También debajo de las matas del chupón se encuentra miel; proviene del moscardón colorado (10). Otros bichos de este orden son la hormiga (11) roja, un insecto semejante y aguijonado (12) y el icneumón (13) (lit. niña azul). (Himenópteros). Conozco además las langostas (14), los grillos. (15), los palotes (16) que tienen forma de una ramita, y el tabolango (17). (Ortópteros). El matapiojos (18) se desarrolla en el agua; después empieza a volar. Además hay (en este orden) una pequeña hormiga blanca (19). (Seudoneurópteros).
3 FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamkellamkeLEMMA: lamkelamke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wilëfüiLEMMA: wilüfüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaukeiLEMMA: miaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tontonLEMMA: tonton
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21). KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufürtrawaŋeiLEMMA: trufürtrawangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüŋeleLEMMA: nüngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apotrufürkënoŋekeiLEMMA: apotrufürkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋëllkuqLEMMA: changülkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamkeLEMMA: lamke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋülüiLEMMA: üngülüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëñupiruLEMMA: müñupiru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtreuLEMMA: pütreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamkellamkekënuwiLEMMA: lamkelamkekünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Existen muchísimas clases de mariposas (20); brillan en la luz del sol. En la noche revolotean diversas mariposas nocturnas (21). Todos esos animalitos tienen polvo (escamitas) en su cuerpo que se pega en los dedos al tomar uno. Hay una clase chica muy odiosa de esos bichos, que corroe todas las prendas de vestir: es la polilla (22). Además se encuentran diferentes orugas o cuncunas; el Padre me dice que éstas se transforman en mariposas. (Lepidópteros).
4 DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleumeiLEMMA: müleumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pël·üLEMMA: pül'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüLEMMA: kalfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëllomeñLEMMA: pülomeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23) piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liukeLEMMA: liuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trintraroLEMMA: trintraro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25); LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rofiLEMMA: rofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rürüLEMMA: rürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtrokiñLEMMA: pütrokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27) eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollwatuLEMMA: kolwatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28) awükefiLEMMA: awükefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nerëmLEMMA: nerüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29) mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpirkefiLEMMA: üpirkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WalweLEMMA: walwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küwiLEMMA: küwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30). FélLEMMA: fel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuleLEMMA: konpule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋakonpukeiLEMMA: rüngakonpukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küwiLEMMA: küwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nerémLEMMA: nerem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Más numerosas todavía son las moscas; entre ellas las llanmadas moscones azules (23), los liuques (24), los trintraros (25) y los zancudos (26). Los tábanos (27) y colihuachos (28) molestan a los animales, mientras que las pulgas (29) pican tanto a los pobres mapuches como a los huincas. En los gualves hay un bicho llamado quihui (30). Este se introduce en los pies de la gente que se acerca y le produce sabañones, según se cree. (Dípteros).
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëlleLEMMA: shüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afülkelleñfeLEMMA: afülkeleñfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelleñLEMMA: keleñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rürükeluLEMMA: rürükelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KeyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeiLEMMA: müleyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ishikeLEMMA: ishike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tünLEMMA: tün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (32) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütrarLEMMA: pütrar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33) pixeiLEMMA: pixey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ütrenLEMMA: ütren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakeiLEMMA: tripakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakiLEMMA: laki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaiLEMMA: külay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋekeiLEMMA: l'angümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tünLEMMA: tün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·aŋkaŋeiLEMMA: kal'angkangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35).
Hay también las chicharras (31), que tienen su nombre araucano porque usan de su aparato musical cuando maduran las frutillas. Has- ta la cabellera y los vestidos de la gente invaden animalitos pícaros, piojos de la cabeza (32) y de los vestidos (33) se llaman; nacen de unas ladillas o liendres (34); se los mata con una infusión de llaqui y quillay. En los vegetales y árboles se crían diversos pulgones, de los cuales algunas especies son lanígeras (35). (Rincodos).
6 MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaliñLEMMA: laliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
funapueLEMMA: funapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llalliñLEMMA: laliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palluLEMMA: palu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37), kekeluLEMMA: kekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulaukulauLEMMA: kulaukulau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·neiLEMMA: kal'ney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, künal·punLEMMA: künal'pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuamLEMMA: tuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaŋkeLEMMA: trewangke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39),; n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerasLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieiLEMMA: nüniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ishikeLEMMA: ishike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KelenLEMMA: kelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waikiLEMMA: waiki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katakeiLEMMA: katakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presunieyeelchiLEMMA: presunieyelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
limeLEMMA: lime
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(40); kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrüLEMMA: kutrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrukutranelchekeiLEMMA: pitrukutranelchekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñémLEMMA: üñem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
filuLEMMA: filu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiyufiluLEMMA: wiyufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Diversos géneros de arañas hay también, entre ellas algunas venenosas. Una especie se llama arañas del jardín, y de los rincones (36), otra picadoras como la guina (37), otra arañas peludas (38). .Todas construyen una especie de red, que lleva el nombre de telaraña; en ella cazan las moscas que les sirven de alimento. Además hay ese repugnante alacrán o escorpión (39). Sus patas están provistas de unas pinzas, con las cuales agarra cualquier insecto. En su abdomen tiene un aguijón, con que perfora los bichos apresados. Sobre otros animales vive la garrapata (40) y bajo la piel de la gente el ácaro o arador de la sarna (41), enfermedad que origina. (Arácnides). Otro bicho se asemeja algo a una culebrita, pero tiene muchísimas patas; se llama ciempiés (42). (Quilópodo).

4.- LOS DEMÁS SERES DEL REINO ANIMAL (66)

1 InaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mËleiLEMMA: mËley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tËfachiLEMMA: tËfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
masheuLEMMA: masheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daqlluLEMMA: daqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). LaunaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llashkaLEMMA: lashka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afken·tëfachiLEMMA: afken'tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
larkaLEMMA: larka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranümLEMMA: ranüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koinauLEMMA: koinau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apaŋkuraLEMMA: apangkura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifalŋeiLEMMA: ifalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekeiLEMMA: pengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shimañLEMMA: shimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7), weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋaluukeiLEMMA: rüngalukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En las cercanías de los esteros se hallan los camarones (1) y adentro el camarón del río (2). En las lagunas vive la apancorita de agua dulce (3); en el mar el cangrejo del mar (4), la jaiba (5) y la apancora grande (6): todos esos mariscos son comestibles. En la playa se pueden observar además los “chanchitos del mar” (7), pero se encavan con mucha presteza en la arena. (Crustáceos).
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
filuLEMMA: filu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaukeiLEMMA: miaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienoluLEMMA: nienolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdüukeiLEMMA: wingüdüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iwaifiluLEMMA: iwaifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwaiLEMMA: iway
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piuchenLEMMA: piuchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaikaifiluLEMMA: kaikaifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10), weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ineiLEMMA: iney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelafiLEMMA: pelafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleumeiLEMMA: müleumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11), kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kirkeLEMMA: kirke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palëmLEMMA: palüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(13) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kirkeLEMMA: kirke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(14) doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaiLEMMA: füchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
filuLEMMA: filu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otros animales son las culebras (8). A pesar que no tienen patas, avanzan bien ligero arrastrándose sobre el suelo. Se cree también en la existencia de un serpentín (9) y un dragón (10) (animales fabulosos) que nadie jamás ha visto. Algo semejantes con las serpientes, pero provistas de patas, son las diversas lagartijas y los lagartos; los primeros (11 y 12) reptiles chicos, los otros (13 y 14) saurios de tamaño más grande.
3 L·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peyuLEMMA: peyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(15), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotuŋekeiLEMMA: ilotungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pakarwaLEMMA: pakarwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqiLEMMA: leqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LleqluLEMMA: leqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kolchauLEMMA: kolchau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poloikiñLEMMA: poloikiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiLEMMA: mongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëltrawëlLEMMA: trawültrawül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(17), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaqLEMMA: wakaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(18), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëŋkiLEMMA: lüngki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(19), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pononóLEMMA: ponono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(20). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋelaiLEMMA: pengelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëŋalkëleluLEMMA: rüngalkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotraLEMMA: fotra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulchekeiLEMMA: düngulchekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RamtueyeuLEMMA: ramtueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumleimiLEMMA: chumleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « PononóLEMMA: ponono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramntuŋeiLEMMA: ramntungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MiLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? » « PononóLEMMA: ponono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuŋekeiLEMMA: ramtungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pononóLEMMA: ponono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» lloudëŋukeiLEMMA: loudüngukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafatraLEMMA: lafatra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pokoLEMMA: poko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(21), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋakiñLEMMA: ngakiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(22), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arëmkoLEMMA: arümko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(23) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koiwillaLEMMA: koiwila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(24), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürarLEMMA: kürar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pakurLEMMA: pakur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(25) piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En el mar viven las tortugas (15); en la Argentina hay una especie terrestre (16) cuya carne se come. (Reptiles). ' Además hay varias especies de anfibios. Nacen en el agua y se parecen en este estado a peces chicos y cabezones; se llaman renacuajos; ya adultos viven también en la tierra. A esta clase pertenecen la ranita de Darwin (17), la rana grande (18) mugidora, el llinqui (19) y el pononó (20). A este último no se le ve nunca: queda enterrado en el pantano. Pero habla con la gente. Le preguntan: «¿Cómo te va?» «Pononó» (.= ¡bueno, no!) contesta. Siguen Preguntándole: ¿Y tu familia? «¡Bueno, no!» replica. Muchas Preguntas le hacen y a todas contesta con su «bueno, no». Además hay muchos sapos, como el poco (21), el naquín (22), el guardador del agua (23), el colcoy (24), el quirar o pacur (25) y otros más. (Batracios).
4 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkiaukeiLEMMA: weyelkiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
remüLEMMA: remü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(26), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallcheLEMMA: malche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(27), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipeŋLEMMA: lipeng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(28), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kichaiLEMMA: kichay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(29)() rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaniLEMMA: langkani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(30), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puyeLEMMA: puye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(31), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foshaLEMMA: fosha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wilfadaLEMMA: wilfada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(32) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uruŋeLEMMA: urunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(33), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kufürLEMMA: kufür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(34), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolükëlenLEMMA: kolükülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(35), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudwaLEMMA: kudwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(36), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakëlpeLEMMA: wakülpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(37), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikurLEMMA: pikur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(38), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrempeLEMMA: witrempe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(39), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komofiluLEMMA: komofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; (40). EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifŋeiLEMMA: wifngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chŋküdŋeiLEMMA: chngküdngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiŋelLEMMA: tingel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müëpüLEMMA: müüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiforoLEMMA: kudiforo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkeiLEMMA: weyelkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëliLEMMA: lüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foroLEMMA: foro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fodüLEMMA: fodü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En el mar y en los ríos nadan una infinidad de peces. Entre otros el pejerrey (26), el cauque (27), la trrucha (28), las sar- dinas (29), el llancani (30), el puye (31), la huilfada (32) (glano), el urungue (33), el bagre (34), la corvina (35) el robalo (36), el huaiquil (37), el lenguado (38), la lisa (39), y la anguila (40). (Peces). Casi todas las especies de peces tienen forma alargada; algunas pocas clases son redondeadas, esas se llaman tinguel. Cada pez tiene aletas en los costados, en la cola y sobre la columna vertebral, mediante éstas nadan; están cubiertos de escama y sus huesos se llaman espinas.
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lokoLEMMA: loko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(41), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machaLEMMA: macha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(42), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakañLEMMA: chakañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(43), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadaLEMMA: kada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(44), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(45), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikoLEMMA: maiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(46). ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurakuraLEMMA: kurakura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chollwaLEMMA: cholwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kollweLEMMA: kolwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(47) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋanLEMMA: changan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelluLEMMA: pelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(48), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dalleLEMMA: dale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(49). L·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dollëmLEMMA: dolüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(50). KaleiLEMMA: kaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufülliŋoLEMMA: l'eufülingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, (51) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chomëllkoLEMMA: chomülko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(52); feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otras clases de mariscos son los locos (41), las machas (42), las tacas (43), las cadas (44), los conos (45) y los maicos (46). Cada género tiene su concha distinta, que los tapa como una casa de piedra. Además hay en el mar las chollhuas o collhues (47), a veces contienen unas perlas, llamadas changan, y otros choros chicos como el pellu (48) y dalle (49), y en los ríos el dóllim (50) De otra forma es el molusco llamado caracol del río (51) y el caracol del mar chomulco (52). (Moluscos acuáticos).
6 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënantëkuleiLEMMA: pünantükuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwuLEMMA: piwu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(53), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurantuLEMMA: kurantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋekeiLEMMA: pengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yupeLEMMA: yupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(54). EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kufüllLEMMA: kufül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleiLEMMA: kümeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llollomuduLEMMA: lolomudu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llomllompiruLEMMA: lomlompiru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(55) rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudupunLEMMA: kudupun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (56), feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdkoLEMMA: püdko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(57) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëlliuLEMMA: chüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(58) reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeiLEMMA: pichikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WiŋedüuluLEMMA: wingedüulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·wiLEMMA: ül'wi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaumumLEMMA: miaumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piruLEMMA: piru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiñLEMMA: dewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(59), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëllwiLEMMA: dülwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(60) piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllcheLEMMA: külche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifŋeyechiLEMMA: wifngeyechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapëdLEMMA: chapüd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- piruLEMMA: piru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(61), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümauLEMMA: kümau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(62); mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrantulkefiLEMMA: kutrantulkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En las rocas tapadas por el mar están pegados los piures (53), y entre las piedras se encuentran los erizos (54) marinos. Casi todos estos mariscos son buenos para comerlos. Existen además varias clases de caracoles terrestres (55), babosas (56) grandes y chapes chicos (57-58). Cuando esos animalitos se arrastran sobre el suelo, dejan señalado el trayecto recorrido con una baba. (Moluscos terrestres) También hay diversas clases de gusanos o lombrices. Algunos dentro de la tierra (59-60); otros se crían hasta en los intestinos de la gente. A esos pertenecen la tenia o solitaria (61); es muy larga, y la lombriz del intestino (,62), ambas causantes de muchas dolencias.
7 AllweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piruLEMMA: piru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalofichaLEMMA: kaloficha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(63), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(64), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëkaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(65). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochidentuñmakefiLEMMA: fochidentuñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfiñLEMMA: femfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IncheLEMMA: inche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulŋenLEMMA: tükulngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëdwiñLEMMA: püdwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafŋLEMMA: lafng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñpoñLEMMA: poñpoñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(66). WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« moŋechiLEMMA: mongechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foroLEMMA: foro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Algo semejante a las lombrices son las diversas sanguijuelas (63), pirihuines (64) y lenguas (65). Esos chupan la sangre de los cristianos. Pero a veces es benéfica su acción. Cuando yo me hallaba enfermo en Santiago, me aplicaron seis de esos anélidos y he sanado lo más bien. (Vermes). Del mar sale de vez en cuando la esponja (66). Yo la tomaba por un vegetal inútil, pero el Padre me dijo que es el esqueleto de un ser animal.

CAPITULO VI. - VIDA SOCIAL Clases sociales: Caciques principales, caciques inferiores, mocetones; atribuciones de cada clase. División política de la Araucanía. Reuniones públicas: Juntas pacificadoras; juntas de guerra; maniobras de los guerreros. Administración de la justicia:Descripción detallada de un pleito por robo; indemnización antigua; mala suerte de ciertos denunciantes. Interminables pendencias de los guerreros antiguos: Malones para recaudar deudas pasadas; para pagarse por injusticias sufridas. Descripción de un caso típico de malón.

1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafuiLEMMA: kimlafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenofuluLEMMA: ngenofulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënekefuiLEMMA: ngünekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, penieŋekefuiLEMMA: peniengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akeLEMMA: mün'ake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antes los indígenas no conocían las instituciones políticas chilenas; pues, entonces aún no había gente extranjera en sus tierras. Ellos mismos activaban sus negocios públicos; había los caciques que gobernaban a sus mocetones, y a ellos se recurría cuando había algún asunto que arreglar. Distinguíase antiguamente a caciques principales y caciques inferiores y a los mocetones.
2 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kollil·eufüLEMMA: kolil'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anülmapuntrawnLEMMA: anülmapuntrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aukatrawnLEMMA: aukatrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmakefuiLEMMA: werküñmakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumepeyümLEMMA: rumepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NëneniefuiLEMMA: nüneniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaqtünLEMMA: kaqtün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. ForoweLEMMA: forowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepufuiLEMMA: fentepufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënefielLEMMA: ngünefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlealuLEMMA: mülealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmkefuiLEMMA: mütrümkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komfelenLEMMA: komfelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo alcancé a conocer al ulmén (1) Huaquinpán de Collileufu, que era el cacique principal nuestro. En cualquier asunto que se presentaba, p. ej. tratándose de hacer una gran junta para negociar la paz o sea para declarar la guerra, Huaquinpán enviaba sus mensajeros a a todos los caciques del territorio de su influencia. Él go- bernaba a los mapuches del lado norte del río Toltén y a los de toda la costa hasta la desembocadura del río Cautín, y desde el mar hasta Boroa tenía a los caciques bajo sus órdenes. A todos estos caciques con sus mocetones los convocaba él cada vez que se quería hacer una junta grande.
3 L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WakiñpaŋLEMMA: wakiñpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elerpuiLEMMA: elerpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüpaŋpiŋefuiLEMMA: kalfüpangpingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋnewelafuiLEMMA: ngnewelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüëfachiLEMMA: tüüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñaŋeLEMMA: iñange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelenLEMMA: mongelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielŋeiLEMMA: üielngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlepaluLEMMA: mülepalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
comandanteLEMMA: comandante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OrozimboLEMMA: orozimbo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BarbosaLEMMA: barbosa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üikawiŋuLEMMA: wen'üikawingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfuiLEMMA: kimfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
escuelaLEMMA: escuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋetufuiLEMMA: ñidolngetufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando murió Huaquinpán, dejó en su lugar a su hermano, de nombre Calfupan, pero éste no gozaba de tanta autoridad e influencia entre los caciques. Finalmente, aún en vida de él, pasado un tiempo, Pascual Painemilla fue nombrado cacique principal. Cuando el comandante Orozimbo Barbosa estaba en Toltén, Painemilla hacía mucha amistad con él; también le favorecía el conocimiento del castellano, el cual se había apropiado en la escuela del P., Constancio; por esos motivos fué hecho cacique general.
4 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekefuiLEMMA: elungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yelŋekefuiLEMMA: yelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluafiyümLEMMA: keluafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkañpeafiyümLEMMA: ingkañpeafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ( TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LarmaLEMMA: larma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
). WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeumeluLEMMA: ngeumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, soleaoLEMMA: soleao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeumeluLEMMA: ngeumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋwelaiLEMMA: duamngwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illamkangetuiLEMMA: ilamkangetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kangentueyeuLEMMA: kangentueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükefelLEMMA: nükefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En el tiempo en que ya había autoridades chilenas Painemilla recibía muchos animales; sus mocetones le traían bueyes, vacas, caballos y ovejas a fin de que los ayudara en sus pleitos y los defendiera ante los jueces. (Otro tanto hacía Pascual Paillalef de Lalma). Pero con el tiempo cuando en todas partes hacían de jueces y sub- delegados los caballeros chilenos, ya no se hacía caso de Painemilla, hasta se le despreciaba un poco; sus mocetones ya no lo miraban muy bien por eso mismo que se había hecho pagar con animales.
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mën·akeLEMMA: mün'ake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkefuiLEMMA: elkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lleküñmanieluLEMMA: leküñmanielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiŋnLEMMA: deumakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitoLEMMA: pleito
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malónLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënukefuiLEMMA: adkünukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akeLEMMA: mün'ake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peŋewetukelafuiLEMMA: pengewetukelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füchálonkoLEMMA: füchalonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneutukefuiŋnLEMMA: ngüneutukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqŋeLEMMA: reqnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchenLEMMA: tuchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüyelLEMMA: nüyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malónLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fendekefuiŋnLEMMA: fendekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ŋillancheLEMMA: ngilanche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqŋeLEMMA: reqnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chinaLEMMA: china
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los demás caciques jefes inferiores, resolvían cada uno por sí o en unión con algún cacique vecino los asuntos que se ofrecían entre la gente de sus respectivas reducciones. Al haber pleitos, malones, fiestas, entierro de un cacique: los caciquillos, arreglaban ellos mismos lo del caso sin recurrir al cacique principal; cada uno procedía independientemente como mejor le parecía. Estos caciques también tenían a veces cautivos, gente que tomaban en los malones. Solían venderlos por animales. El comprador decía entonces: «Tengo un esclavo», pero a las mujeres cautivas las llamaban chinas.
6 WeráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafuiñLEMMA: kimpafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NaqiñamkoLEMMA: naqiñamko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WerapillañLEMMA: werapilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KünchawalaLEMMA: künchawala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, DeqümweLEMMA: deqümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Wentel·eufüLEMMA: wentel'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Antil·eufüLEMMA: antil'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkañamkoLEMMA: angkañamko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MalalweLEMMA: malalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KurüñamkoLEMMA: kurüñamko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PaineñamkoLEMMA: paineñamko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; AllipenLEMMA: alipen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiqmañkeLEMMA: liqmañke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LefimañkeLEMMA: lefimañke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolümañkeLEMMA: kolümañke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyelyewnLEMMA: mongeyelyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; KechukawiñLEMMA: kechukawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüllaŋkaLEMMA: kalfülangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; al·ülefuiLEMMA: al'ülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiŋnLEMMA: pingekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienuluLEMMA: nienulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiŋnLEMMA: pingekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitunLEMMA: ngapitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkawellunkaLEMMA: lefkawelunka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palinLEMMA: palin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautukeiŋnLEMMA: trautukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënuiŋnLEMMA: adkünuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo había conocido a buen número de caciques: En Rauquenhue vivían Naguiñ y Huerapill y Quinchahual, en Deume Huenteleu, en Huapi Antileu, en Puauchu Ancán, en Malalhue Curín, el padre de Paineñ, en Allipen Liuman, Lefimán y Colimán, parientes entre sí; en Quechucahuín Calfull, y había muchos otros más, pues, a todos los que tenían hartos animales se les trataba de caciques. A los que casi no tenían animales propios, a la gente pobre, se les llamaba mocetones. Ellos también celebraban juntas entre sí, cuyo objeto solían ser los robos de mujeres para casamiento, las carreras y los torneos de chueca, tales asuntos arreglaban ellos.
7 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanLEMMA: wichan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikuLEMMA: piku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KañeteLEMMA: kañete
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PaikawiLEMMA: paikawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KüdekoLEMMA: küdeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PaŋekoLEMMA: pangeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanLEMMA: wichan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ForeweLEMMA: forewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanmapuLEMMA: wichanmapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KóseLEMMA: kose
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
willitupëleLEMMA: wilitupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NulumapuLEMMA: nulumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, TraitraikoLEMMA: traitraiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanLEMMA: wichan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpayünLEMMA: wefpayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanLEMMA: wichan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anülmapuntrawnLEMMA: anülmapuntrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukatrawnLEMMA: aukatrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En tiempo antiguo había cuatro tierras aliadas: una del norte que comprendía Cafíete, Paicaví, Quidico, Pangueco; otra se extendía de Boroa hacia la Cordillera; otra de San José hacia el sur y la cuarta, este Ngulumapu desde Imperial acá. Cada vez que representantes de estos aliados venían por acá, había grandes reuniones de paz o de guerra.
1 WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemufumLEMMA: mülemufum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewenoalLEMMA: ngewenoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeletuamLEMMA: kümeletuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anülmapuntukefuiŋnLEMMA: anülmapuntukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrénLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuiLEMMA: trautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anülmapuntrawnLEMMA: anülmapuntrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrawelLEMMA: trawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekefuiLEMMA: elngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üLEMMA: al'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koyaqtualuLEMMA: koyaqtualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekefuiLEMMA: elngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloualuLEMMA: loualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupinLEMMA: weupin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoelchiLEMMA: ñidolkünoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. (1)
A fin de que no recrudeciesen desórdenes y peleas pasadas y el pueblo volviese a estar tranquilo, por esos motivos hacían los antiguos caciques principales sus reuniones pacificadoras. Se juntaba muchísima gente en estas reuniones, que tenían el nombre de juntas de paz. Abierta la junta se destinaba aun cacique forastero como parlamentador, a otro que poseía mejor el don de la pa- labra, se le constituía como contestador. En seguida estos caciques presidentes comenzaban a lucir su oratoria en extensos diálogos (1).
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukatrawnLEMMA: aukatrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TripapaialuLEMMA: tripapaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukañpeŋenLEMMA: aukañpengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TuténLEMMA: tuten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukañpeeliiñLEMMA: aukañpeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illukerkeiñLEMMA: ilukerkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuaiñLEMMA: trautuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewituleamLEMMA: pewituleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürkëluwamLEMMA: trürküluwam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaleLEMMA: tripapale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
También hubo juntas de guerra al amenazar una guerra. Entonces los caciques hablaban en esta forma: «Es de temer que se nos haga la guerra; puede ser que los huincas quieran combatirnos y, hay también caciques de otras tierras; éstos y ésos tienen ganas de trabar con nosotros. Por eso, pues, nos reunimos aquí para estar sobre aviso y listos para el caso que vengan los enemigos».
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukatrawnLEMMA: aukatrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋitunLEMMA: rüngitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukeiLEMMA: traukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlkëleluLEMMA: ngülkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluukeiLEMMA: elukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·akonLEMMA: kon'akon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· atualLEMMA: atual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkawelluukeiŋnLEMMA: naqkawelukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkënoukeiŋnLEMMA: wipülkünoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entumakuñkeiLEMMA: entumakuñkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mollaŋkakënoukeiŋnLEMMA: molangkakünoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellkëleiŋnLEMMA: prakawelküleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdaltuLEMMA: ngüdaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kon·aiamLEMMA: kon'aiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adnieiLEMMA: adniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para estas reuniones de guerra los mocetones se juntan armados con sus lanzas en una pampa. Ya reunidos se alistan a hacer sus ejercicios. Se bajan de sus caballos y se ponen en una larga fila de trescientos, cuatrocientos o más hombres. También se quitan sus mantas, quedando todos desnudos (2). Los caciques se quedan a caballo para embravecer a sus mocetones; cada cacique ejerce el comando sobre sus propios mocetones.
4 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürluLEMMA: trürlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felénLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfanLEMMA: kefüfan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarükëleluLEMMA: wirarükülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapashchapashtumekeiLEMMA: chapashchapashtumekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·eŋnLEMMA: wün'engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « owowoLEMMA: owowo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfanLEMMA: kefüfan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MeliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiŋnLEMMA: femkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfamekeluLEMMA: kefüfamekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküdëŋunLEMMA: alküdüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lululümekechiLEMMA: lululümekechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiŋenLEMMA: trokingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todos están listos, los caciques dicen: «¡Ya! ¡Es tiempo!» Entonces gritan ellos: «¡Ya!» y empiezan a levantar su clamor de guerra; esto es: Mientras gritan, se dan continuamente palmadas en la boca abierta; el clamor suena ¡ovovo! Cuatro veces lo repiten. Entre tanto que dura su clamor de guerra no se puede entender ni una palabra; parece que la tierra retumba, así se oye.
5 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëlaŋkënoyeiLEMMA: tülangkünoyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramnielLEMMA: pramniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefrupaiaukeiLEMMA: lefrupaiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkëlechiLEMMA: pitrülkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pilekeiŋnLEMMA: pilekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkëlenLEMMA: lefkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekeiŋnLEMMA: amulekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reŋëllfüuŋëllfüutunLEMMA: rengülfüungülfüutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chekëmLEMMA: cheküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kewapeluumekekeiŋnLEMMA: kewapelumekekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
winolütuLEMMA: winolütu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pilekeiŋnLEMMA: pilekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tuwaelLEMMA: tuwael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakeiŋnLEMMA: witrakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluutukeiŋnLEMMA: elutukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralemumLEMMA: witralemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrükëletukeiŋnLEMMA: pitrükületukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukeiLEMMA: kontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·akonLEMMA: kon'akon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· atunLEMMA: atun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaiawiLEMMA: walpaiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafülnLEMMA: yafüln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piiawiŋnLEMMA: piawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femwenetukeiŋnLEMMA: femwenetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumiŋechiLEMMA: chumingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femumLEMMA: femum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiŋnLEMMA: femkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënokeiŋmLEMMA: fentekünokeingm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiŋnLEMMA: femingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrümalalLEMMA: katrümalal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). AmuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·akonLEMMA: kon'akon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· atuluLEMMA: atulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarüluLEMMA: wirarülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayeukechiLEMMA: ayeukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aichiLEMMA: l'aichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayenLEMMA: ayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekerkenLEMMA: felekerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukatrawnLEMMA: aukatrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Acabado esto los caciques talonean sus caballos y recorren el frente de sus mocetones gritando siempre ¡Ya! Los mocetones avanzan corriendo en línea cerrada; sin cesar cimbran sus lanzas armadas, haciendo maniobra de combate; algunos avanzan gateando y gritando continuamente «¡ya!» Llegados hasta el punto convenido se paran todos. Luego se restituyen al punto de su partida, formándose otra vez en fila. Ahora la maniobra empieza de nuevo. Los caciques andan otra vez al rededor de su tropa envalentonándolos con el grito ¡Ya! Todo se repite de la misma manera como la primera vez; cuatro veces lo hacen así; después se acaba el ejercicio. Una vez hubo tal maniobra en Catrimalal (1). Fuimos el P., Constancio y yo. Entonces, cuando los mapuches hacían su arenga y metían su gritería, el P., Constancio dijo sonriendo: «Ahora sí que van a morir toditos los pobres huincas». En aquella ocasión vi el modo como nuestra raza hacía sus juntas de guerra.
1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleituLEMMA: pleitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukeiŋnLEMMA: düngukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeluLEMMA: femngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( llaŋkanLEMMA: langkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) peŋepukeiLEMMA: pengepukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeluLEMMA: weñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküiLEMMA: werküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaŋeluLEMMA: weñeñmangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
:
Antes, cuando había un pleito, los mismos caciques juzgaban y sentenciaban como jueces. Tratándose de un robo (o del pago por una mujer casada que murió o cualquier otro asunto) el cacique del mocetón perjudicado se dirige mediante un mensajero al cacique del mocetón que robó. El mensajero recibe el recado siguiente:
2 « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pupuafimiLEMMA: pupuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñewakaŋenLEMMA: weñewakangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kelluaenLEMMA: keluaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pelelaenLEMMA: pelelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», - konümpaŋeiLEMMA: konümpangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-; « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeeneuLEMMA: weñeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuwaiñLEMMA: dünguwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Eso le dirás allá: Uno de mis mocetones llegó a mi presencia diciendo que se le robó una vaca en el mes pasado y me pidió que le ayudase en el asunto. Le contesté: «bueno está». Mi mocetón dijo que yo fuera a verte (1) indicando a un mocetón tuyo como hechor del robo. Por eso mañana nos veremos y trataremos el asunto.»
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wélpuiLEMMA: welpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueteuchiLEMMA: elueteuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dalluñtëkuñmaŋeiLEMMA: daluñtükuñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeluLEMMA: pirkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elupatufiLEMMA: elupatufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiŋnLEMMA: trawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaialuLEMMA: nütramkaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WerküñmakeeyuLEMMA: werküñmakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaelLEMMA: weñeñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaŋenLEMMA: weñeñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleleyuLEMMA: amuleleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeeneuLEMMA: weñeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleleyuLEMMA: amuleleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adaiLEMMA: aday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
), pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El mensajero se pone en camino y, llegado adonde es enviado, da su recado. El cacique del mocetón acusado por robo contesta: «¡Ah! Tal cosa hay, pues. Ya que lo quiere mi cacaque, nos veremos». Entonces el mensajero regresa y trasmite la contestación a su patrón. Al día siguiente se juntan los dos caciques con sus mocetones en una pampa para la discusión del asunto. El cacique del moceton víctima del robo empieza a decir: «Te he enviado un mensaje de que a uno de mis mocetones se le ha robado una vaca y que, según dice el mismo mocetón, uno de los súbditos de mi cacique fue quien le hizo el robo. Por ese motivo hemos venido, y deseo que hoy mismo se nuestro asunto.»
4 FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeluLEMMA: weñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuiLEMMA: ramtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefimiLEMMA: niefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñekelanLEMMA: weñekelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FelelaiLEMMA: felelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « piŋepranLEMMA: pingepran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaelLEMMA: weñeñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: mü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüfiñLEMMA: nüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeLEMMA: dalukafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FurinentufiŋeLEMMA: furinentufinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumLEMMA: chum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuafuiLEMMA: entuafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëxuLEMMA: düxu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeweluLEMMA: yewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ».
«Así será, pues», contesta el cacique cuyo mocetón robó, y luego pregunta «¿Qué mocetón lo hizo?» «Ese que tienes a tu lado». «Mira lo que se dice de ti» , dice el cacique a su mocetón. Él contesta: «¿Por qué se dice eso de mí? Yo no robo.» Entonces su patrón: «Mi mocetón aquí dice que no es así, que es injusto lo que se dice de él.» A lo cual el cacique a cuyo mocetón se le hizo el robo conteste: «No, no es verdad; tu mo- cetón tiene la culpa; hay un testigo de eso. Sácalo de en medio de la gente. ¿Cómo va a confesar teniendo vergüenza?
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentufiLEMMA: nentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ramtukefiLEMMA: ramtukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felénLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumafunLEMMA: chumafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkünLEMMA: wingkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuiLEMMA: nentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatuiŋuLEMMA: konpatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furinentuumaLEMMA: furinentuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtukanLEMMA: ramtukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeLEMMA: ñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefielLEMMA: weñefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukeluLEMMA: pleitukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikallelanLEMMA: pikalelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ChumLEMMA: chum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·atuafuiLEMMA: koil'atuafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeLEMMA: dalukafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A esto el otro cacique saca a su mocetón de ahí y le pregunta si es cierto lo del robo. Este confiesa: «¿Qué voy a hacer? Es cierto que he robado un animal.» Después los dos vuelven a la reunión y el cacique, que había hablado en secreto con su súbdito, dice ahora: «He interrogado a mi mocetón; él confiesa haber robado la vaca.» Replica el otro cacique sigue el pleito: «¡Así es! ¿No he dicho yo que tiene delito? ¿Cómo mentiría el testigo?»
6 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeluLEMMA: weñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüdëŋuiLEMMA: nüdünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noriLEMMA: nori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñmaŋealLEMMA: kuliñmangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukechiLEMMA: pleitukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeaiñLEMMA: elungeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofichaLEMMA: oficha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norëmmumLEMMA: norümum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofichaLEMMA: oficha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlouluLEMMA: loulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotufiŋnLEMMA: ilotufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukeluLEMMA: pleitukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋealLEMMA: kulingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunténLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋealLEMMA: kulingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Otra vez el cacique, cuyo mocetón robó: «Así es, pues. Mi mocetón está convicto y confeso. Con esto tu asunto está en orden. Se tendrá que pagar a tu mocetón.» «¡Bueno!» dice ahora el cacique que pleitea, «hoy se nos dará un cordero; hemos hecho justicia y queremos comer carne.» Entonces se busca un cordero para ellos y se les entrega vivo. Ellos lo reciben y lo comen todos juntos. Después de haber comido dice el cacique que sigue el pleito: «Ahora, pues, hay que pagar a mi mocetón. Hoy fijaremos el plazo en que se debe pagarlo.»
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleituŋeluLEMMA: pleitungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üŋëmŋeanLEMMA: üngümngean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyénLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëxunLEMMA: düxun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ÜxëmŋeanLEMMA: Üxümngean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyénLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumekileLEMMA: rumekile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « peqkaLEMMA: peqka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuanLEMMA: petuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukeluLEMMA: pleitukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumLEMMA: chum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeafuioLEMMA: rumeafuio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋeleanLEMMA: düngelean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawalLEMMA: pepikawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleituyeelLEMMA: pleituyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PuwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaleaiñLEMMA: wüdaleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaelLEMMA: weñeñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces el cacique procesado dice a su mocetón: «¿Cuándo querrás pagar?» «Bueno pues, que se me espere hasta el otro mes.» El cacique pasa la palabra de su mocetón: «Mi mocetón aquí quiere que se le espere hasta el otro mes.» Contesta el cacique que pleitea: «Está bien; pero que no se pase el plazo; mi mocetón manifiesta que quiere recobrar pronto su animal.» El cacique procesado dice: «¿Por qué pasaría el plazo? Cosa mía será además procurar que mi mocetón se arregle. » Dice el cacique a cuyo mocetón se le hizo el robo: «¡Bueno, pues! Se acabó pleito; para hoy nos separamos.»
8 AdLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullikenLEMMA: kuliken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñamluLEMMA: ñamlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dituŋeyümLEMMA: ditungeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeLEMMA: weñefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KülaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëltukeiLEMMA: wültukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmaŋetukeiLEMMA: rangiñmangetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sofaoLEMMA: sofao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
()» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürŋealLEMMA: trürngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüryeluLEMMA: trüryelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloŋekeiLEMMA: ilongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalelŋekeiLEMMA: wüdalelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluumaLEMMA: keluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitunLEMMA: pleitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfiŋnLEMMA: nüfingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilokeiŋnLEMMA: ilokeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konmumLEMMA: konmum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeLEMMA: dalukafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TunténLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekelaiLEMMA: felekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rechiLEMMA: rechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fentrénLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmnLEMMA: trürümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋetukeiLEMMA: kulingetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testikuLEMMA: testiku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nümumLEMMA: nümum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El modo tradicional de pagar por un animal perdido, si el ladrón es habido es el siguiente: El ladrón devuelve tres animales; el animal robado se pone en medio de otros dos. También exigen (lo que llaman) el sofao (1). Por eso seis animales deben estar listos. Todos estos animales en recompensa se benefician; algunos se reparten entre las personas que ayudaban en el proceso, las cuales al recibirse de ellos los benefician, cada uno el suyo. «Y la plata que se ha gastado por el denunciador», dicen también. «¿Cuánto le costó?» «Diez pesos». A veces dicen veinte pesos; pero no es cierto: sólo por engaño dicen haber tenido tanto gasto. Inmediatamente se paga la suma que el delator había recibido.
9 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeumaLEMMA: weñeuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeLEMMA: dalukafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiLEMMA: tripatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, testikuñmatufiLEMMA: testikuñmatufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelchiLEMMA: kiñelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnieiLEMMA: kimniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñemumLEMMA: weñemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotumumLEMMA: ilotumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltufiLEMMA: inaltufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·wakaLEMMA: ngen'waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeLEMMA: weñefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullikeluLEMMA: kulikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrénLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillaiafiñLEMMA: ngilaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeLEMMA: dalukafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces el mismo ladrón se presentaba delator y declaraba contra, su compañero en el robo común. Por eso sabía él tan precisamente como se robó y comió el animal. Él fué quien puso todo en conocimiento del dueño del animal robado. Por eso algunas veces dice el ladrón obligado a pagar: «¿Cómo voy a pagar tanto? Mejor me compro al testigo»
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkeiLEMMA: trürümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürLEMMA: mür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürLEMMA: mür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ranLEMMA: ran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluanLEMMA: eluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testikuLEMMA: testiku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillañmaiayuLEMMA: ngilañmaiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëichiLEMMA: füichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukeluLEMMA: pleitukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükeiLEMMA: nükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëltuiLEMMA: wültuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dalluLEMMA: dalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kafeLEMMA: kafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋekeiLEMMA: kimngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ineiŋenLEMMA: ineingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testikuLEMMA: testiku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋekeiLEMMA: kimngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeŋenLEMMA: weñefengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleitukeelLEMMA: pleitukel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleituŋeluLEMMA: pleitungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testikutriparkeimiLEMMA: testikutriparkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmeltuaenLEMMA: trürümeltuaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaimiLEMMA: kuliaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imufiyümLEMMA: imufiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilowakaLEMMA: ilowaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaimiLEMMA: kuliaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaelLEMMA: kuliael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakeiLEMMA: tripakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dallukafeŋeumaLEMMA: dalukafengeuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testikuŋenLEMMA: testikungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dicho esto se surte de un par de espuelas de plata y otro par de estribos del mismo metal y dice al cacique que seguía el pleito: «Por el precio de estas prendas véndeme tu testigo; yo te lo compro». Este acepta la plata y entrega (el nombre de) su testigo. De esta manera se llega a saber quién había sido delator y que éste había sido ladrón juntamente con el mocetón procesado. Entonces este mismo dice al otro: «Ya que tú has servido de denunciador, ahora me compensarás por las prendas de plata; pagarás por haber comido tú también de la carne robada y además darás la mitad de lo que los dos hemos de pagar.» De esta manera el que hizo la denuncia sale muy pobre de su negocio como testigo. Así proseguían antiguamente nuestros mayores.
1 MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullikefuiLEMMA: kulikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeLEMMA: weñefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkanLEMMA: langkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋeLEMMA: dünge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋapitunLEMMA: ngapitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrénLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋekefuiLEMMA: kulingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ditukullilafuiLEMMA: ditukulilafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretukefuiLEMMA: aretukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfkanoluLEMMA: afkanolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋekefuiŋnLEMMA: malongekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewenoluLEMMA: niewenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
engünLEMMA: engün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntëkuŋekefuiŋnLEMMA: tuntükungekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñenLEMMA: weñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋenLEMMA: malongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuaenLEMMA: inaltuaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yelmetuaenLEMMA: yelmetuaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Mucho tenían que pagar antes los ladrones, y también por una mujer muerta o una niña robada se pagaba gran número de animales. A veces no alcanzaban a pagarlo todo, entonces pedían animales prestados a sus parientes o cuñados. Cuiando no lograban a satisfacer la deuda entera, se les hacía malón; pero como ya no tenían animales, explotaban a sus vecinos. El vecino a quien le sucedía tal cosa, decía: «Ahora a causa de tu robo se me ha saqueado a mí; tu vas a seguir a mis animales y traérmelos.»
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukefuiLEMMA: amukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeumaLEMMA: weñefeuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñowitrametuafielLEMMA: wüñowitrametuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋenchiLEMMA: malongenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepukefiLEMMA: pepukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pleituumaLEMMA: pleituma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñewnLEMMA: weñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MalomeeneuLEMMA: malomeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋupeanLEMMA: düngupean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuafeneuLEMMA: elutuafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkueneuLEMMA: tükueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuŋeiLEMMA: düngungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloumaLEMMA: malouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», malomaeneuLEMMA: malomaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaeneuLEMMA: pipaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuafeneuLEMMA: elutuafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces el ladrón de antes sale para recobrar los animales llevados en el malón. Se llega a casa del cacique que había seguido el pleito por su robo pasado y le dice: «Tu mocetón me ha hecho un malón. Hazme el favor, habla por mí con él. ¡Ojalá que me devolviera la mitad de los animales que se llevó! Él me ha metido en un gran apuro: no son míos los animales que él se llevó.» El cacique se pone al habla con su mocetón que había hecho el malón y le dice: «Llegó mi amigo y me dijo: Tu mocetón me ha maloqueado. ¡Ojalá me devolviera a lo menos algunos de los animales que se llevó! ».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloumaLEMMA: malouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmelaneuLEMMA: apümelaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malofiñLEMMA: malofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallLEMMA: wal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuafiñLEMMA: elutuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullichiLEMMA: kulichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuafiñLEMMA: elutuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkümuwnLEMMA: langkümuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ( koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
), llaŋküiLEMMA: langküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaŋküiLEMMA: langküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiasolLEMMA: tiasol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkümnLEMMA: langkümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malomeluLEMMA: malomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelŋetualLEMMA: trürümelngetual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkelafuiLEMMA: afkelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El mocetón que dio el malón contesta: «¿Por qué no despachó él más pronto mi asunto? Por eso le he saqueado. Ahora le voy a devolver dos animales; solamente cuando me haya pagado, le devolveré los demás que le saqueé. Pero también tenía pérdidas, (es mentira lo que dice); se me cayó en el malón mi cuchillo, mi tiadol (1) lleno (de plata), cosas se me cayeron y él tendrá que compensarme por ellas.» De este modo sus pendencias no se acaban nunca.
4 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anLEMMA: l'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkakefuiLEMMA: langkakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlaŋkaŋekefuiŋenLEMMA: langkangekefuingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pufotëmLEMMA: pufotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuillikefuiLEMMA: kuilikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafünLEMMA: mafün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApëmnoluLEMMA: apümnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullinLEMMA: kulin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antumaLEMMA: l'antuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋenLEMMA: malongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewenoluLEMMA: niewenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaiaelLEMMA: langkaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemekefuiLEMMA: yengemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tales malones había también antiguamente a ocasión de los muertos. En aquel tiempo el hombre cuya mujer murió, pagaba por ella. El pago se hacía al padre de la finada con todos sus hijos, y aún a las hijas, y era mayor que el que se había hecho al casarse. Cuando el viudo no alcanzó a satisfacerlos, se empezaba a hacerle malón. Si él mismo ya no tenía animales para apagar, se llevaban los de otros dueños vecinos.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antumaLEMMA: l'antuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuñmapraelLEMMA: tuñmaprael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋenLEMMA: malongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukonyeiLEMMA: amukonyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituayuLEMMA: kulituayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillamaloeyuLEMMA: ngilamaloeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malopaeimeuLEMMA: malopaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illuñmaeteuLEMMA: iluñmaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloelLEMMA: maloel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiluLEMMA: pifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruwiLEMMA: wentruwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antuLEMMA: l'antu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituafiluLEMMA: kulituafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malopraelLEMMA: maloprael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkon·aianLEMMA: trürümkon'aian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintumetuanLEMMA: kintumetuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmluLEMMA: trürümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonentumetualuLEMMA: malonentumetualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulkefuiLEMMA: amulkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
marichiLEMMA: marichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkelaiLEMMA: afkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malownLEMMA: malown
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aiŋnLEMMA: l'aingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekeiLEMMA: yekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elurpuiLEMMA: elurpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welunierpukeiLEMMA: welunierpukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përotunLEMMA: pürotun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces el hombre cuyos animales fueron tomados injustamente, decía al viudo: «¿Por qué se me hace malón a mí? Ahora por causa tuya mis animales han sido llevados con los tuyos; me pagarás pues.» El otro dice: « ¿Yo? ¿Por qué debo yo pagarte? ¿He dado tal vez orden para que te saquearan? Aquél, por su propia iniciativa te ha hecho malón porque le gustaba tener tus animales. Después de habérselo dicho el viudo se pone guapo y se niega a pagarle. A lo que dice la víctima inocente del malón: «Entonces voy a alistarme con mocetones y buscar mis animales.» Lo hace, y con ayuda de un buen número de mocetones recupera sus animales robándolos en un malón. Así proseguían ellos sus peleas; casi nunca se acababan los malones que hacían alternando el uno al otro; morían, y la pendencia seguía adelante lo mismo que antes. Si el finado dejaba hijo, éste, como herencia de su padre, continuaba esta desgraciada pelea. En tales relaciones enredadas vivían nuestros mayores en tiempo pasado.
6 NütramyeanLEMMA: nütramyean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malónLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloaluLEMMA: maloalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellumoafiñLEMMA: kelumoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmiLEMMA: trapümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëlechiLEMMA: trawülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotilenLEMMA: karotilen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FëlpuluLEMMA: fülpulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloputualLEMMA: maloputual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluupuiŋnLEMMA: elupuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ümapuLEMMA: al'ümapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkon·aiLEMMA: elkon'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amumnLEMMA: amumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontumeafimnLEMMA: kontumeafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koralLEMMA: koral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiŋnLEMMA: puwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koralLEMMA: koral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamañLEMMA: kamañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimuyerkeiLEMMA: kimuyerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋealLEMMA: malongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneltunierkeiLEMMA: ngüneltunierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koralLEMMA: koral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikaukëlerkiŋnLEMMA: pepikaukülerkingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloaluLEMMA: maloalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloukewafiŋnLEMMA: loukewafingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefyeiLEMMA: lefyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloafuluLEMMA: maloafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akutuiŋnLEMMA: akutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awüniefuiLEMMA: l'awüniefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piupatuiŋnLEMMA: piupatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « LloumëtroŋkaiŋeiñLEMMA: loumütrongkaingeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewalaiñLEMMA: kewalaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkefuiŋnLEMMA: mülerkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaluLEMMA: lükalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefküpatuiñLEMMA: lefküpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Voy a referir un malón (particular). Una vez cierto cacique (Pascual Painemilla) fue a dar un malón. «Debéis ayudarme» dijo a sus mocetones. Había juntado dieciséis combatientes. Se puso en camino con toda su tropa armada de garrotes. Llegados cerca donde había de darse el golpe, se alistaron en alguna distancia. El cacique puso a su gente en orden. «Vosotros», dijo a una pequeña cuadrilla, «avanzaréis e invadiréis el corral de animales». Ellos avanzaron hasta el corral. Pero ¡qué sorpresa! estaban allí los cuidadores; habían, pues, tenido noticia del malón intencionado, y lo esperaban en su corral. También ellos estaban provistos de armas; por eso, cuando los otros llegaron, fueron recibidos con golpes. Entonces estos hombres, en vez de dar el malón, huyeron y llegaron otra vez al lugar donde el cacique con su tropa estaba acampado en escondite. Contaron: «Luego vinieron en contra de nosotros amenazándonos con sus garrotes; nosotros no peleamos; al ver que ellos eran muchos, tuvimos miedo y nos retiramos corriendo por acá».
7 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanieŋepakarkiŋnLEMMA: inaniengepakarkingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuyeiLEMMA: akuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautëkuLEMMA: inautüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalnietuluLEMMA: küpalnietulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutunLEMMA: kawelutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütueyeuLEMMA: katrütueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkontuŋeyepaiŋnLEMMA: lefkontungeyepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋkanentuŋepaiŋnLEMMA: mütrongkanentungepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püdpüdweiŋnLEMMA: püdpüdweingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamnLEMMA: küpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaLEMMA: kona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋkaelLEMMA: mütrongkael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « NaqkawellumnLEMMA: naqkawelumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entumnLEMMA: entumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shiwalltumnLEMMA: shiwaltumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elyefimnLEMMA: elyefimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuñLEMMA: takuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkukënoŋeiLEMMA: trarüntükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillánLEMMA: chilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënelnieŋepatuiLEMMA: wünelniengepatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero aquellos les venían siguiendo; en este momento ya llegaron muy cerca de su persecución. El cacique, que ya iba a retirar su gente montada a caballo, fue atajado por una tropa enemiga; en seguida fué acometido y rechazado a fuerza de garrotazos; sus jinetes se dispersaron por completo. Después de eso dijo el cacique a sus mocetones derrotados: «Retiraos un poco.» Entonces algo hacia acá en la playa les ordenó: «Apeaos todos, sacad las mantas, remangad el chamal, dejad la ropa encona de los caballos». Las ropas fueron bien amarradas encima de los caballos ensillados y los caballos echados hacia adelante.
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puíLEMMA: pui
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluumnLEMMA: elumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PitrüllkënowiŋnLEMMA: pitrülkünowingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelelueŋnLEMMA: feleluengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkëlefunLEMMA: konkülefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpaiLEMMA: fülpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrüllkëlenLEMMA: pitrülkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiŋnLEMMA: akuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WeñomnLEMMA: weñomn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puíLEMMA: pui
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nalmnLEMMA: nalmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋuwiLEMMA: mütronguwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wedoyeiŋnLEMMA: wedoyeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këllumyeiLEMMA: külumyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewanLEMMA: kewan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AlLEMMA: al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemüŋeiLEMMA: wemüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yerpuiLEMMA: yerpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después el cacique dijo: «¡Ya! ¡Es el momento, estad listos!» Los hombres forman frente. Así colocados - yo también estaba entre ellos - los enemigos vinieron cerca, llegaron como nosotros en línea de batalla. Entonces el cacique mandó: «¡Vuelta! Ya ¡Ahora! ¡Dadles!» Luego se pegaban con sus garrotes, se rompían las cabezas, quedando con las caras bañadas en sangre. Continuaban su pelea un buen rato. Al fin los enemigos fueron puestos en fuga; venció la gente de nuestro cacique.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaluLEMMA: kewalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrüllkëlenLEMMA: pitrülkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalemnLEMMA: küpalemn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalepakaiŋnLEMMA: inalepakaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaialuLEMMA: kewaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpakaluLEMMA: fülpakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wëñomnLEMMA: wüñomn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiŋnLEMMA: kewaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechukeñmaiLEMMA: kechukeñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewanLEMMA: kewan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerpukaiŋnLEMMA: yerpukaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wemüŋeiLEMMA: wemüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrüllkëlenLEMMA: pitrülkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalniekatuiLEMMA: küpalniekatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalepakaiLEMMA: inalepakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üŋeiŋnLEMMA: al'üngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afeluulaiŋnLEMMA: afelulaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yafüluwiŋnLEMMA: yafüluwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üŋenLEMMA: al'üngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpakeiŋnLEMMA: konpakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiŋnLEMMA: kewaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiŋnLEMMA: kewaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerpunoluLEMMA: yerpunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoamutuiŋnLEMMA: wüñoamutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Concluído el combate el cacique dió orden a los suyos: «Venid bien formados.» Los enemigos seguían para renovar la pelea. Llegados cerca el cacique dió el comando: «¡Vuelta!» Pelearon otra vez. Un hombre (de los nuestros) tenía cinco en su contra en esta lucha. Sin embargo otra vez vencieron y los enemigos fueron rechazados de nuevo. Otra vez el cacique traía su tropa en línea formada. Pero también los enemigos otra vez venían siguiendo. Ellos eran más en número, por eso no se aburrían; su gran número les criaba valor. Vinieron otra vez a pelear. Seis veces presentaron combate; pero no pudieron vencer jamás; por eso se volvieron.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkunLEMMA: ilkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penakënuŋepaiLEMMA: penakünungepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalofishaLEMMA: malalofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunkepiñmaŋekeiLEMMA: tunkepiñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuiŋnLEMMA: ilotuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloumaLEMMA: malouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlleñmaukechiLEMMA: püleñmaukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofcheLEMMA: lofche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluukefuiŋnLEMMA: kelukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofcheLEMMA: lofche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuleluLEMMA: al'üpulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeukefuiŋnLEMMA: kaiñeukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloukefuiŋnLEMMA: maloukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiamLEMMA: kewaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiŋnLEMMA: niekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, waikiLEMMA: waiki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( chekümLEMMA: cheküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
), lëkaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witruiweLEMMA: witruiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sableLEMMA: sable
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malónLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmuukelafuiŋnLEMMA: l'angümukelafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfülkaukefuiŋnLEMMA: alfülkaukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlénLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmuukefuiŋnLEMMA: l'angümukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando después los mocetones del cacique llegaron a su casa con su rabia (2), fue castigado un hombre, dueño de un corral de ovejas; le hicieron invasiones en su corral; entonces comieron carne los que habían dado el malón. Antiguamente los vecinos entre sí que pertenecían a una misma tribu (liga de trabajo), se ayudaban mucho en los diferentes asuntos; pero con la gente de parcialidades más lejanas se trataban de enemigos y se hacían malones con frecuencia. Para pelear se servían de garrotes, lanzas de colihues, lanzas con punta de fierro, boleadoras, hondas y también del sable. En los malones no solían matarse unos a otros, solamente se infligían heridas; pero cuando había asuntos más graves, entonces sí que se daban muerte.

CAPIÍTULO VII. - EL MAÍZ La siembra del maíz: Invitación para el mingaco de la siembra; ejecución de ella por hombres, mujeres y niños. Pago de los sembradores: Comilona, orden de mesa y servicio en una comida indígena. Desarrollo de la planta y su fruto: Cultivo que se dá al maíz; empleo del maíz en estado verde; después de su madurez. Muday: El modo tradicional de fabricar chicha de maíz.

1 KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluukefuiŋnLEMMA: kelukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; loftuküdaukefuiŋnLEMMA: loftuküdaukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauluLEMMA: küdaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñaelLEMMA: kawiñael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramyeafiñLEMMA: nütramyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofküdauLEMMA: lofküdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuafiñLEMMA: entuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwadëŋuLEMMA: uwadüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches antiguos se ayudaban entre sí en todos sus trabajos; deteminadas agrupaciones (1) de familias trabajaban de mancomún. Terminadas esas faenas daban principio a sus comilonas festivas. Voy a hablar ahora en detalle sobre esos trabajos de mingaco y las fiestas que los, seguían, empezando por lo tocante al maíz.
2 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketrakeiLEMMA: ketrakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, awëdamLEMMA: awüdam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maipukënoŋeiLEMMA: maipukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·noluLEMMA: fün'nolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikaukeiLEMMA: pepikaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awëdaluLEMMA: awüdalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkükefiLEMMA: werkükefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iŋkatulmeanLEMMA: ingkatulmean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellupaianeuLEMMA: kelupaianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifultunLEMMA: ifultun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaqtuanLEMMA: laqtuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanentuanLEMMA: deumanentuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un dueño de casa barbecha su terreno para sembrar maíz. Lo deja bien cruzado, pues en terreno mal trabajado no se produce el maíz. También hace chicha el que tiene la siembra y se alista en todo lo que exige el caso. Luego despacha a uno de sus mozos como mensajero y le encarga: «Anda, pide a los miembros de mi parcialidad para el trabajo; díles que tu patrón te manda a hacerlos saber: Vengan todos, incluso las muje- res, para ayudarme a amelgar. Mañana han de venir, empezaré con el trabajo, pasado mañana lo concluiré. Así les avisas».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nükawelluiLEMMA: nükaweluy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillawiLEMMA: chilawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawelluiLEMMA: prakaweluy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiawiLEMMA: rupaiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpaiŋnLEMMA: küpaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifultunLEMMA: ifultun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellupaianeuLEMMA: kelupaianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domolenLEMMA: domolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piiauwaimiLEMMA: piauwaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalirpuelLEMMA: chalirpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumnoalLEMMA: chumnoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ikaiaelLEMMA: ikaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipukeiLEMMA: pipukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiŋeiLEMMA: maingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyentuŋeiLEMMA: feyentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ese va a tomar su caballo, lo ensilla y lo monta. Después se pone en camino y pasando por todas las casas dice: «Mi patrón me manda con el encargo; vengan; mañana hay que principiar con el amelgarniento; tendrán que ayudarme acompañados de sus mujeres». Entonces los que reciben el recado, contestan: «¡Eso es, pues! Bueno está lo que nos dice; iremos por supuesto. ¿Por qué nos opondríamos, si aún habrá comida?» Recibida esa contestación el mensajero se dirige a otra ruca donde repite el mismo recado. Allá también le dan la afirmativa. Pasa a todas las casas y en todas partes acceden a su invitación.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtueyeuLEMMA: ramtueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiŋnLEMMA: maingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « KeyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiŋnLEMMA: feyentuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WëleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·ŋëdëfaluLEMMA: ngen'ngüdüfalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawiLEMMA: pepikawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewalLEMMA: dewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mërkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaelLEMMA: l'aiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawaluLEMMA: küdawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después regresa a casa de su patrón, el cual a su llegada le pregunta: «¿Qué dijeron?» «Todos prometieron venir». - Les dije que vinieran también las mujeres; aceptaron. «Mañana en la tarde quiere mi patrón empezar el trabajo», les manifesté. «¡Está bien, pues! me contestaron». A seo replica el dueño de la siembra por hacer: «Me alegro de, la contestación servicial de ellos; mañana pues va a principiar mi trabajo». Luego hace sus disposiciones respecto de la comida ordenando que se haga bastante cantidad de harina tostada y de pan; además que se maten tres o cuatro ovejas para que todos los que trabajaron tengan que comer.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukeiŋnLEMMA: traukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konamLEMMA: konam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulkeiLEMMA: akulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaweLEMMA: küdawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weqlluLEMMA: weqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenuntuamLEMMA: wenuntuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋünLEMMA: rüngün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekeiLEMMA: yekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafoaluLEMMA: trafoalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kepeLEMMA: kepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashuLEMMA: mashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashulenLEMMA: mashulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋekeiLEMMA: elelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dilluLEMMA: dilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « trafomeafimnLEMMA: trafomeafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kepeLEMMA: kepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋekeiŋnLEMMA: pingekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiŋnLEMMA: femingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weqlluLEMMA: weqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkuiLEMMA: shiñumtükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weqlluLEMMA: weqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atenLEMMA: aten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupamumLEMMA: rupamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dimuñLEMMA: dimuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuntufiLEMMA: wenuntufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dilluLEMMA: dilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoyefiLEMMA: elkünoyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püdëmkënoyefiLEMMA: püdümkünoyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llega el día todos se juntan en el barbecho en que ha de entrar el maíz. Los hombres traen sus utensilios llamados hueqllu (palas con plantas angosta) que sirven para levantar la tierra molida. También traen a sus chiquillos para que deshagan las chanipas; están provistos de mazos. A esos niños con sus mazos les encargan las superficies de las melgas. «Desmenuzad esos grandes terrones», se les manda, y ellos lo hacen. Los hombres empuñan sus palas y en el surco por el cual pasó el arado lo introducen por debajo de la tierra mullida, la levantan y la dejan encima de la melga, desparramándola algo. Perfectamente así continúa todo el trabajo.
6 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleiLEMMA: inaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieyeiLEMMA: tunieyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yuŋëmkënoyeŋeiLEMMA: yungümkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katanakëmkeiLEMMA: katanakümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilloweLEMMA: pilowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dilluLEMMA: dilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukuleluLEMMA: tukulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atenLEMMA: aten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilloweLEMMA: pilowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katanaqmumLEMMA: katanaqmum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋalkëleweiLEMMA: rüngalkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allwiñLEMMA: alwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; üremkënoŋekeiLEMMA: üremkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noyoamLEMMA: noyoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqamLEMMA: leqam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entupakefiLEMMA: entupakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külakeLEMMA: külake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, melikeLEMMA: melike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkufiLEMMA: tükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋamumLEMMA: rüngamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilloweLEMMA: pilowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënontëkuniefiŋnLEMMA: pünontükuniefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuamLEMMA: takuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkunLEMMA: tükun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dilluLEMMA: dilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaiŋnLEMMA: deumaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukeiŋnŋenLEMMA: amutukeingnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres siguen atrás. Cada una tiene en su mano un palo con punta en un extremo; pillohue se llama ese instrumento. Con un golpe lo clavan en la melga cubierta de la tierra mullida, quedando un hoyito donde había penetrado el pillohue. Por atrás en un saco, for- mado por la capa remangada, tienen los granos de maíz que han sido remojados, para que se hinchasen y naciesen más pronto. De ellos sacan con la mano y los dejen caer de a tres o cuatro - pues los pájaros también pican de ello - al hoyo abierto por el pillohue. Cuando están adentro, pisan encima para tapar los granos sembrados. De la misma manera lo hacen todas las mujeres; cada una trabaja su melga. Siguen hasta concluir su tarea; después van todos a la casa del que mandó hacer el trabajo.
1 PuutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋekeiLEMMA: elungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumtuamLEMMA: külumtuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« konpamnLEMMA: konpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElelŋekeiLEMMA: elelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wipëllkënoŋekeiLEMMA: wipülkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoŋekeiLEMMA: ñidolkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllawaiyuLEMMA: külawaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awëdluLEMMA: awüdlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolanümkeiLEMMA: ñidolanümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inalekeiLEMMA: inalekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluumaLEMMA: keluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënoanükeiŋnLEMMA: pitrülkünoanükeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëlLEMMA: wipül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëllkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelLEMMA: elel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaLEMMA: puñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolanükeiLEMMA: ñidolanükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalekeiLEMMA: inalekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumaLEMMA: küdauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdëfumaLEMMA: ngüdüfuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; traflaiLEMMA: traflay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegados a la casa se les da agua en bateas grandes para lavarse fuera de la casa. Después se les invita para que entren. Adentro de la casa se arregla para cada uno un pellejo ovejuno como asiento, dejando estos pellejos en dos filas. Luego a uno de los hombres se le hace presidente de la mesa. El dueño de la casa que encargó la siembra, dice a este hombre: «Nosotros dos vamos a entrar en la relación de quilla» (1). A este su quilla le asigna el primer asiento; siguen los ayudantes en el trabajo; todos se sientan en fila. Cuando está ocupada una fila de los pellejos puestos para sen- tarse, se indica el primer asiento frente al quilla a otro hombre, al que se enfilan, uno al lado del otro, los demás mocetones que intervinieron en el trabajo. Las mujeres que sembraron el maíz, reciben su asiento aparte; no se juntan con los hombres.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüiLEMMA: anüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- küdauŋeumaLEMMA: küdaungeuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « tripapeLEMMA: tripape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuyeŋeiLEMMA: tuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolyeŋeiLEMMA: apolyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumaLEMMA: küdauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiŋnLEMMA: elungeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüñmaŋeiLEMMA: poñüñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋeiLEMMA: tükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekeiŋnLEMMA: femngekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekeiLEMMA: elungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Habiendo tomado asiento todos, el dueño del trabajo dice a su mujer: «Mis socios ya se han sentado; sírvase la comida». Luego se toman los platos uno tras otro, y llenándolos con comida, se los entrega a los trabajadores; cada uno recibe su plato de comida, que consiste en carne de cordero con papas, lo que se llama caldo con carne (o cazuela). En otros platos se meten sendos panes catutos para cada hombre, de modo que le tocan dos platos a cada uno. Luego comen con gran apetito. A las mujeres se les sirve la comida de igual modo.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋepaiLEMMA: nentungepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llepüLEMMA: lepü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalelafielLEMMA: wüdalelafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapakeiLEMMA: tripapakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwapülkuLEMMA: uwapülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋekeiLEMMA: nentungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmŋekeiLEMMA: trürümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokoamLEMMA: pütokoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufeLEMMA: küdaufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwilltëkukeiŋnLEMMA: düwiltükukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋkoLEMMA: trongko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeyeŋuLEMMA: mürkeyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokokeiŋnLEMMA: pütokokeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkelenLEMMA: mürkelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütualLEMMA: pütual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenochiLEMMA: ngenochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatripayetukeiŋnLEMMA: wüdatripayetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiskukeLEMMA: kiskuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de haber comido se hace llegar un gran balay (fuente plana) de harina tostada que se entrega al quilla a fin de repartirla entre sus mocetones. También se trae un barril de chicha de maíz, llamada musca, la cual se saca en cántaros. Además se tienen listas muchas fuentecitas para que los trabajadores beban. Estos revuelven en las fuentecitas la chicha con la harina tostada y la beben junto con ella. Terminada la comida, habiendo bastante cantidad de licor, comienzan a beber más; pero si no hay, luego se dispersan y cada uno se va a su casa.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëdëfelLEMMA: nüdüfel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqkeiLEMMA: leqkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, folilkeiLEMMA: folilkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlkeiLEMMA: tapülkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaluLEMMA: füchalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfuñmaŋekeiLEMMA: küfuñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremamLEMMA: tremam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlonüamLEMMA: wülonüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlonüluLEMMA: wülonülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wawaiLEMMA: waway
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wawaluLEMMA: wawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñkeiLEMMA: peshkiñkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peshkiñluLEMMA: peshkiñlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñaqkeiLEMMA: püñaqkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: wefiLEMMA: wefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋñLEMMA: rangñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tapëlLEMMA: tapül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñaqLEMMA: püñaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, takuleiLEMMA: takuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shollkanLEMMA: sholkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripañmaiLEMMA: tripañmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalLEMMA: kal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñaqluLEMMA: püñaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challwadükeiLEMMA: chalwadükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·keiLEMMA: fün'key
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·luLEMMA: fün'lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
watroŋeiLEMMA: watrongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋealLEMMA: ingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋeiLEMMA: adkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋealLEMMA: ingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El maíz sembrado germina luego, echa raíces y cría hojas. Un poco grande ya, se le aporca para que crezca bien y encañe pronto. Cuando ya ha subido, se dice que está por florecer. Después florece y enseguida muñequea, apareciendo en la axila del tallo y una hoja el choclo; está envuelto en las chalas; arriba le salen unos pelos (1). Ya muñequeado, cuaja y se forman los granos; poco tiempo después hay lo que se llama el choclo verde. Los choclos verdes se cosechan en parte para el consumo. De muy variadas maneras se los prepara para la comida.
2 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wükëlŋekeiLEMMA: wükülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmulLEMMA: kümul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - watronLEMMA: watron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- këleluLEMMA: külelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmulLEMMA: kümul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiLEMMA: elngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüamLEMMA: afüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfrulpaŋekeiLEMMA: waichüfrulpangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kuchenLEMMA: kuchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmelLEMMA: kümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shollkankëlenLEMMA: sholkankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋalŋekeiLEMMA: rüngalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awiñLEMMA: awiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- trufkenLEMMA: trufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeafüluLEMMA: kümeafülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wükëlŋekeiLEMMA: wükülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëmulLEMMA: rümul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmulLEMMA: kümul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malluŋekeiLEMMA: malungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; malluelLEMMA: maluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fol·ëmLEMMA: fol'üm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces sacan las hojas envainadoras (2) de la mazorca –el espádice separado de la planta con sus granos se llama choclo o mazorca–. La ponen al fuego para asarla; hecho esto en un lado, le dan vuelta. Asada enteramente, la comen y la llaman choclo asado. Otras veces se entierra la mazorquilla, envuelta en sus chatas, en el rescoldo. Cocido bien, se lo saca y se deshoja; se llama choclo enterrado. También cuecen el choclo, deshojado en la olla y lo comen así; esto se llama choclo cocido (1).
3 AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malluŋekeiLEMMA: malungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shollkankëlenLEMMA: sholkankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkümŋekeiLEMMA: angkümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kunarkenLEMMA: kunarken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋküluLEMMA: angkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weiŋoŋekeiLEMMA: weingongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keküŋekeiLEMMA: keküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kekünLEMMA: kekün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kekünialëmŋekeiLEMMA: kekünialümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwankentuLEMMA: uwankentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkükeiLEMMA: angkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; aŋküluLEMMA: angkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlorŋekeiLEMMA: ngülorngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwankentuLEMMA: uwankentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niewenuluLEMMA: niewenulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üwaLEMMA: üwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ikeiLEMMA: ikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieuniaLEMMA: nieunia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, uwaumaLEMMA: uwauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- fochanLEMMA: fochan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Finalmente lo cuecen con sus hojas envoltorias y lo secan después. En este estado se llama chuchoca. Seco, lo desgranan y lo muelen en la piedra. La masa molida (llamada locro) se mezcla con diferentes guisados. Otra parte de los choclos queda en sus cañas hasta secarse, después los recogen. Las matas que ya no tienen mazorcas, las comen los animales; el terreno que servía para el cultivo dé maíz se llama bochán o maizal viejo.
4 ÑëlornLEMMA: ñülorn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wükëlŋekeiLEMMA: wükülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sollkanLEMMA: solkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütrüŋekeiLEMMA: wütrüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeŋekeiLEMMA: chapengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpaŋeamLEMMA: wilpangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllwadkënoŋeiLEMMA: külwadkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleamLEMMA: müleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DuamyeŋealLEMMA: duamyengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trananaqŋekeiLEMMA: trananaqngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoLEMMA: küno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlüŋekeiLEMMA: ngülüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weiŋoŋekeiLEMMA: weingongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duchimŋekeiLEMMA: duchimngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieumaLEMMA: nieuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·dëkonLEMMA: fün'dükon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdiŋekeiLEMMA: ngüdingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotellaLEMMA: fotela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeiŋonLEMMA: weingon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keküŋekeiLEMMA: keküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñidŋekeiLEMMA: chiñidngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuamLEMMA: wichuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atenLEMMA: aten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotüŋekeiLEMMA: kotüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weiŋonLEMMA: weingon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( ŋëlünLEMMA: ngülün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duchimLEMMA: duchim
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeŋekeiLEMMA: mürkengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mazorcas cosechadas se despojan de las chalas hasta quedar unas tres. Mediante ellas se acolchan o trenzan las mazorcas. Las ristras o huitrines se cuelgan en las vigas de la casa para conservarlas. En caso de necesitarlas se hace caer una y se la desgrana, ora pisando las mazorcas con los pies, ora dándoles vueltas entre las palmas apretadas, ora sacando los granos con las uñas. El eje o espádice, careciendo de granos, se llama coronta o carozo; sirve para tapar botellas. Las semillas desgranadas del maíz se trituran en la piedra, en seguida pasan el material molido por un cedazo para apartar el afrecho de la harina; diversas comidas preparan con ella. También tuestan esos granos, separados de la coronta, y los transforman en harina tostada.
1 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüfaliLEMMA: ayüfali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋealLEMMA: kimngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋealLEMMA: adkünongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuŋealLEMMA: pülkungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: aŋkenLEMMA: angken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keküŋekeiLEMMA: keküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keküelLEMMA: keküel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñidŋekeiLEMMA: chiñidngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürëmŋekeiLEMMA: ürümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëfëmLEMMA: chüfüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëfëmLEMMA: chüfüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mël·aŋekeiLEMMA: mül'angekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mël·anLEMMA: mül'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diwüllŋekeiLEMMA: diwülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·akefuiLEMMA: ül'akefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mël·anLEMMA: mül'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kowëmŋekefuiLEMMA: kowümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Todavía es interesante saber en qué forma se fabrica de los granos de maíz la chicha. El modo tradicional es este: Muelen los granos secos y tamizan después lo molido; luego lo humedecen con agua en una batea. Esto se chëfëm (masa hinchada). Esta masa la vuelven a moler en la piedra y ahora la llaman mélan (remolido); la empapan y amasan en una artesa. Antiguamente las mujeres mascaban el mélan mezclándolo con la saliva.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋekeiLEMMA: afümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlilweLEMMA: külilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, firkëmkënuŋekeiLEMMA: firkümkünungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AllweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
firküluLEMMA: firkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋekeiLEMMA: tükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karkaLEMMA: karka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fayiLEMMA: fayi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, faíluLEMMA: failu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuŋekeiLEMMA: pütungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chishkoLEMMA: chishko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyülmaŋeiLEMMA: reyülmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faiamLEMMA: faiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üamLEMMA: al'üam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esta masa se cuece en seguida en la olla denominada këlliwe. Después de hervir se la saca y deja enfriarse en una artesa. Cuando se ha entibiado algo, se la vierte en el envase grande, llamado carca. Allí fermenta y está listo para beberla. Esta chicha de maíz se llama mushka o muday Si había chicha pura de manzana, se la mezclaba con la mushca para asegurarle una fermentación más viva y también para aumentarla.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋeiLEMMA: deumangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, paliñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kurewnLEMMA: kurewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekanLEMMA: ayekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelkefuiLEMMA: elelkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mushkapülkuLEMMA: mushkapülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñaelLEMMA: rokiñael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefuiŋnLEMMA: pikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La chicha se fabricaba para las fiestas como ser nguillatunes, torneos de chueca, nupcias, inauguraciones de casas nuevas, entierros, iniciaciones de machis y otros divertimientos. También era costumbre en tiempo pasado (y hoy todavía) proveer con esta chicha a los muertos como cocaví para sus almas.

CAPÍTULO VIII. - LAS MANZANAS Clases de manzanas y su aprovechamiento: Variedades que se conocían antiguamente; uso que hacían de ellas. Cosecha de las manzanas: Vehículos para acarrearlas a la casa; recolección para la prensadura. Elaboración de la chicha de manzanas: La canoa; machucadura de las frutas; estrujadura del bagazo; funcionamiento de la prensa; envase para la conservación y fermentación de la chicha. Nota: Este capítulo destruye en su punto 3 la opionión errónea de muchos que el idioma araucano es rudo e inflexible; prueba, al contrario, que se presta admirablemente para descripciones exactas y minuciosas.

1 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramyeafiñLEMMA: nütramyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkefuyelLEMMA: chumkefuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëtaweLEMMA: mütawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachimanshanásLEMMA: tüfachimanshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anümŋelafuiLEMMA: anümngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásaliwenLEMMA: manshanasaliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqfuiLEMMA: leqfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·kefuiLEMMA: fün'kefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋën·kudnaqkëlefuiLEMMA: ngün'kudnaqkülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ŋenLEMMA: fün'ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En lo siguiente voy a hablar de las manzanas y, el uso que hacían de ellas los antepasados. Antiguamente había gran abundancia de manzanas en todas partes (*). Los manzanos no se plantaban; espontáneamente crecían por los campos. Cargaban muchísimo; algunos árboles se agachaban hasta el suelo bajo el enorme peso de sus frutas.
2 ÜiŋeumefuiLEMMA: Üingeumefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaritaLEMMA: karita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëdküdLEMMA: chüdküd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wishinLEMMA: wishin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiloŋeumefuiLEMMA: wilongeumefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüwirinŋechiLEMMA: kelüwirinngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrüLEMMA: kotrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakefuiLEMMA: füchakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illedLEMMA: iled
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëŋküdLEMMA: chüngküd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeumenLEMMA: pingeumen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋarüŋekefuiLEMMA: üngarüngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cada variedad de manzanas tenían su nombre especial. Una clase de árbol se llamaban carita; tenían manzanas grandes, redondas; otra clase, tenía frutas alargadas y veteadas de colorado, llamadas rayadas; otra clase, denominada manzanas ácidas, eran de porte mediano; otras se llamaban manzanas dulces eran esféricas y chicas; una clase tenía el nombre «manzana de vaca», sus frutas tenían forma de globos grandes. Había árboles de muchas otras clases, ya no recuerdo cómo se llamaban todas. Gran parte de manzanas, se consumían sencillamente mascándolas con los dientes.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malluŋekefuiLEMMA: malungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, intëkuŋekefuiLEMMA: intükungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lakanŋekefuiLEMMA: lakanngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrüraŋekefuiLEMMA: trürangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoŋeiLEMMA: elkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkümŋeiLEMMA: angkümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋküluLEMMA: angkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoŋeiLEMMA: elkakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaLEMMA: küpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋeiLEMMA: ingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malluŋekeiLEMMA: malungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, firkëmŋekeiLEMMA: firkümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Otra parte las cocían en la olla y las comían mezcladas con harina tostada. También las preparaban para secarlas. Para este fin partían las manzanas con cuchillo, las dejaban puestas sobre un paño y las secaban al sol; después de secas las guardaban en un saco. Cuando deseaban servirse de ellas las hervían; bien cocidas la sacaban del fuego, las dejaban entibiarse y las comían junto con harina tostada
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpaŋekeiLEMMA: wilpangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duchimLEMMA: duchim
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodüŋekeiLEMMA: wechodüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuŋLEMMA: yung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüukëlemofumLEMMA: nüukülemofum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WechodüluLEMMA: wechodülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulelŋemeiLEMMA: rulelngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niLEMMA: ni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüŋenLEMMA: ayüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentealLEMMA: fenteal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënoŋeiLEMMA: fentekünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchamLEMMA: mücham
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akekLEMMA: mün'akek
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
¨ noŋeiLEMMA: nongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwadpramkënuŋekeiLEMMA: kelwadpramkünungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋkëleluLEMMA: renengkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüluLEMMA: ayülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentukeiLEMMA: nentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además las ensartaban para que durasen más tiempo. Para este fin se agujereaba un número de escogidas. Las traspasaban cerca del pedúnculo con un delgado palito puntiagudo. Luego pasaban por el agujero una enredadera o un hilo. El largo de las sartas lo dejaban como lo creían conveniente. Algunas ristras alcanzaban a una brazada doblada, otras tenían menos. Las colgaban arriba, debajo el sobrado; de la casa, en unas varas suspendidas allá horizontalmente. Cualquiera que tenía ganas de comer manzanas, se las sacaban de esta sartas.
5 KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawëdŋekeiLEMMA: kawüdngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpumrëŋiLEMMA: kümpumrüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mayafnentuñmaŋeiLEMMA: mayafnentuñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütrüLEMMA: wütrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoŋeiLEMMA: femkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawëdweLEMMA: kawüdwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawëdweLEMMA: kawüdwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋküntëkulelŋeiLEMMA: üngküntükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichurkaŋeiLEMMA: wichurkangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atenLEMMA: aten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·feichiLEMMA: fün'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trololLEMMA: trolol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawëdweLEMMA: kawüdwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·ëmüntëkuŋekeiLEMMA: l'ümüntükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëŋ·meuLEMMA: wüng·mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atenLEMMA: aten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋalŋekeiLEMMA: rüngalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fulintëkuŋekeiLEMMA: fulintükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodamLEMMA: chodam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneduamŋeiLEMMA: ngüneduamngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodnLEMMA: chodn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·üŋeiLEMMA: mal'üngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üŋarüŋartuŋeiLEMMA: üngarüngartungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. YafüwenoluLEMMA: yafüwenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chodiLEMMA: chodi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También las escarbaban. Para este fin arreglaban un pequeño corte de colihue al que quitaban en un extremo la redondez, dejándolo cóncavo como cuchara. Ese instrumento se llamaba escarbador. En seguida clavaban el escarbador verticalmente en la manzana, y le daban vuelta dentro de la fruta, con el objeto de que se moliera la pulpa de la manzana. Cuando se había llenado la cavidad del escarbador, lo sacaban de la fruta, se 1o metían en la boca y se tragaban la Pulpa molida de la manzana. Además enterraban 1as manzanas en la tierra. Hecho el hoyo, vertían adentro unos dos canastos de manzanas, «que se ablanden», se dijo. Cuando suponían que ya estaban blancas, tanteaban, mascaban algunas. Si realmente ya no estaban duras, decían: «Han madurado». Las desenterraban y se las comían.
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuŋekeiLEMMA: pülkungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemkuifiLEMMA: yemkuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuŋealLEMMA: pülkungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meLEMMA: me
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uñiLEMMA: uñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·këlLEMMA: fün'kül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· onLEMMA: on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaltriLEMMA: kaltri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëŋánLEMMA: wüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduñfokiLEMMA: kuduñfoki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelleñLEMMA: keleñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daweLEMMA: dawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·liŋeLEMMA: fün'linge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·lumaLEMMA: fün'luma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kanchaweLEMMA: kanchawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewenLEMMA: pewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñaluLEMMA: kawiñalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiŋnLEMMA: deumakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chishkoLEMMA: chishko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyülmakefuiŋnLEMMA: reyülmakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütukefuiŋnLEMMA: pütukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefelLEMMA: deumakefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También se hacía chicha de manzanas. Los antiguos hacían bebidas de muy distintas, clases. Entraban en su fabricación las bayas de los arbustos maqui, litre, huingán y la enredadera parilla; además la frutilla, quinua y la cebada; hasta los frutos del lingue, los canchahues de la luma, los piñones de la araucaria y las papas. Pero para sus fiestas más concurridas solían proveerse de la musca, que es chicha de maíz, y del chisco o chicha pura de manzanas. A veces mezclaban las dos clases y la bebían con ocasión de sus festividades Voy a explicar ahora el modo acostumbrado en la elaboración de la chicha de manzanas.
1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüafuluLEMMA: nüafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pülkuaelLEMMA: pülkuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; luedalenLEMMA: luedalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetaLEMMA: kareta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüŋekeiLEMMA: katrüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafŋekeiLEMMA: kafngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalŋekeiLEMMA: deumalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalŋekeiLEMMA: deumalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraŋeamLEMMA: witrangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyelŋeiLEMMA: tükuyelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelyeŋeiLEMMA: elelyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkuyeŋeiLEMMA: trarüntükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülrupachiLEMMA: kakülrupachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkuŋeiLEMMA: trarüntükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulŋemeiLEMMA: shiñumrulngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümnakëmyeŋeiLEMMA: füyümnakümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya tenían la intención de cosechar manzanas para la fabricación de chicha arreglaban previamente la rastra; carretas con ruedas no se conocían en aquel tiempo. Se cortaba un madero ahorquillado, que se labraba bien; ambos ganchos se proveían con cuatro agujeros cada uno; en la punta del madero (que servía de lanza) hacían una muesca, en que aplicaban el lazo con que tirar la rastra. Al terminar eso, se colocan cuatro palos cortos atravesados sobre los ganchos, de manera que pasan por encima de los agujeros. Los amarran allí con voqui, el cual pasa por los agujeros y aprieta los cuatro palitos sólidamente contra los ganchos de la rastra.
2 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoelLEMMA: trarükünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
damiŋenLEMMA: damingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawitulealLEMMA: kawituleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüŋeiLEMMA: trarüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meñkulŋeiLEMMA: meñkulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tesaiLEMMA: tesay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anükonyeiLEMMA: anükonyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego entran cierto número de varillas que cubren la superficie de la rastra y forman una especie de cama; encima se aplica un tejido, (*) llamado red. Listo todo, ajustan un lazo a la muesca que se encuentra en la punta de la rastra, enyugan los bueyes y les cuelgan la rastra al yugo. Un hombre dirige los bueyes; todos los demás: hombres mujeres y chiquillos, toman asiento en la rastra.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋdkiawëliLEMMA: wingdkiawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponchelenLEMMA: aponchelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KechanieŋeiLEMMA: kechaniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AlaLEMMA: ala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillmaikeñLEMMA: pilmaikeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! AmulaiLEMMA: amulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MatuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuŋeLEMMA: amunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kollwatuLEMMA: kolwatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiŋnLEMMA: puwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weltaLEMMA: welta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PrakintupuiLEMMA: prakintupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoltualuLEMMA: ñidoltualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuaiLEMMA: tuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ërkeiLEMMA: fün'ürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtroŋwëlelfiLEMMA: mütrongwülelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋën·kulechiLEMMA: ngün'kulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « fulLEMMA: ful
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La pareja de bueyes arrastra el vehículo con su carga de gente. Ellos arrean los bueyes. «¡Arre, golondrino! ¡No anda ese buey lerdo!» dice una mujer. Otra dice. «¡Anda, pues, tábano!» Al fin llegan al manzanar. El que dirige la toma de las manzanas está fijándose en las copas de los árboles. «Aquí recogeremos», se decide; «este manzano está bien cargado». Luego empuña su garrote grande y da golpes a las manzanas, que están bien tupidas. «¡Toma!» dice; silba el garrote y las manzanas vienen al suelo.
4 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelipratuleweiŋnLEMMA: lelipratuleweingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülaülaweiLEMMA: ülaülawey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·eŋnLEMMA: wün'engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trananaqpaiLEMMA: trananaqpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentelonkoLEMMA: wentelonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AnünüiLEMMA: anünüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aifotrLEMMA: aifotr
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kutrantuñmaneuLEMMA: kutrantuñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femaimiLEMMA: femaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», watrontuyeafiñLEMMA: watrontuyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KonpakilmnLEMMA: konpakilmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrümanchanapeluLEMMA: mütrümanchanapelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlelfiLEMMA: wülelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përaiLEMMA: püray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aliwenLEMMA: aliwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieluLEMMA: tunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñepëlekënoumnLEMMA: kiñepülekünoumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuluLEMMA: mülepulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « ŋeikuafiñtëfachiLEMMA: ngeikuafiñtüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidomanshanaLEMMA: ñidomanshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». NeikufiLEMMA: neikufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ful·fulLEMMA: ful'ful
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqluLEMMA: naqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpatuiLEMMA: naqpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres y los chiquillos están mirando hacia arriba con la boca abierta., Una u otra manzana les cae encima de la cabeza. «¡Ay, qué dolor, caramba!» gritan ellos; «que me hizo dolor en la cabeza esa odiosa manzana; ahora mismo verá, la trituraré entre mis dientes.» «Pero ¡que no os acerquéis todavía! ¡Esperad un rato!» amonesta el vareador. Sigue golpeando y caen más manzanas. Después hombre que maneja el garrote, sube al árbol. Ya arriba grita: «Haceos a un lado, mujeres; voy a sacudir la copa de este árbol». Sacude, y suenan las frutas al caer abajo. Caen todas y, al fin, él baja también.
5 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñümimnLEMMA: ñümimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkonyeiLEMMA: lefkonyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüyeiLEMMA: nüyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chayüweLEMMA: chayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëmikefiŋnLEMMA: nümikefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoyeluLEMMA: apoyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieelchiLEMMA: nielchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeyefiLEMMA: yeyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëtruntëkuyepuiŋnLEMMA: wütruntükuyepuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káñëmiŋnLEMMA: kañümingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweluLEMMA: mülewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmiaelLEMMA: ñümiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmifiŋnLEMMA: ñümifingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñkuyetuiñiLEMMA: meñkuyetuiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chayüweLEMMA: chayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allwiñLEMMA: alwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*) eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego manda: «¡Ahora recoged!» Ellas -se allegan apresuradamente, unas toman su canasto, otras su cestito, otras su red; y los llenan recogiendo. Cuando están llenos los utensilios que usa cada una, los llevan a la rastra y los vacían en el enrejado que la recubre. Luego vuelven a recoger y continúan hasta que la red esté bien llena. Si queda todavía un resto de manzanas, la recolectan esas también y ellas mismas cargan sus respectivos canastos, canastillos, redes o saquitos (*).
6 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamadaLEMMA: lamada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeputuiLEMMA: elngeputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋetuiLEMMA: ñampingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑielŋeamLEMMA: ñielngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantulŋeiLEMMA: ngütantulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
linLEMMA: lin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llamadaLEMMA: lamada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋepuiLEMMA: tükuyengepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeniefelLEMMA: yeniefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmiŋetuiLEMMA: ñümingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtrultëkeyeŋepuiLEMMA: wütrultükeyengepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WellimŋeiLEMMA: welimngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiŋnLEMMA: femkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trapëmkeiŋnLEMMA: trapümkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
linŋëtantuLEMMA: linngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Todos vuelven a la casa. Allá paran la rastra cerca de una ramada y la desatan de la yunta de bueyes. Para dejar las manzanas, arreglan dentro de la ramada una cama, usando para este fin el pasto, llamado ratonera. Sobre esa cama vierten en primer término lo que las mujeres habían traído ellas mismas. Después recogen las manzanas en la red de la red de la rastra y las depositan todas en la cama arreglada. Cuando la red esta vaciada, empiezan a comer todos juntos con gran apetito. Al día siguiente se repite lo mismo. Algunas veces, si están por celebrar una gran fiesta, reunen cuatro o cinco rastras de manzanas y las amontonan todas en la cama de ratonera.
1 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuŋeamLEMMA: pülkungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuneiLEMMA: kintuney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatranaŋeamLEMMA: tranatranangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëpuyeŋeiLEMMA: shüpuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iranentuyeñmaŋeiLEMMA: iranentuyeñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shëpunLEMMA: shüpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dollowiLEMMA: dolowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maichiwetuŋeiLEMMA: maichiwetungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuamLEMMA: liftuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yüfküneiLEMMA: yüfküney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trololkëleweiLEMMA: trololkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para hacer chicha de manzana se proveen ante todo de un huampo (o canoa) en que machacar las frutas. Esa canoa se hace de un trozo grueso de unas cuatro brazadas de largo. Labrándolo le hacen incisiones y quitan luego a fuerza de hachazos la madera entre esas incisiones, resultando de este trabajo el ahuecamiento del trozo. Además labran la cavidad hecha con la azuelita, la dejan bien desbastada y alisada. Terminada la excavación se tiene lo que se llama huampo o canoa para la machacadura.
2 LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülaleiLEMMA: nülaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëfeŋLEMMA: chüfeng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëfeŋLEMMA: chüfeng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëfkëleiLEMMA: nürüfküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëfeŋLEMMA: chüfeng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraŋeamLEMMA: witrangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrüntükuŋeiLEMMA: katrüntükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witëftripanoamLEMMA: witüftripanoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋenchiLEMMA: elelngenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoŋeiLEMMA: elkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifkëlechiLEMMA: lifkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuleamLEMMA: wenuleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoŋeiLEMMA: elkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlleqkëlechiLEMMA: küleqkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënolelŋeiLEMMA: kakülkünolelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayonaqkëleiLEMMA: wayonaqküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la cabecera queda casi abierto, salvo un reborde bajo; en la parte posterior (la cola) queda sin excavar un borde bastante grueso; allí está completamente cerrada la canoa. Ese borde entero está provisto de una espiga saliente (especie de mango) que sirve para arrastrar el huampo con bueyes. La espiga tiene una muesca para evitar que se salga el lazo aplicado. La canoa la colocan en un suelo limpio y pendiente a fin de que la cabecera esté más elevada. Además ponen debajo de la cabecera un palo atravesado, resultando de eso la posición algo inclinada del huampo.
3 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikakënoelLEMMA: pepikakünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñümiŋetuiLEMMA: ñümingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtrulLEMMA: wütrul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apolŋeiLEMMA: apolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chayüweLEMMA: chayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mën·uLEMMA: mün'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allwiñLEMMA: alwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋepuiLEMMA: tükuyengepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoleiLEMMA: apoley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchaŋeamLEMMA: küchangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmiyeelchiLEMMA: ñümiyelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋepuiLEMMA: tükuyengepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolŋeiLEMMA: apolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Estando listo todo eso vuelven a recoger las manzanas del montón; llenan canastos grandes y chicos, redes y hasta haldadas formadas de la parte anterior y posterior de la capa y las llevan a una artesa grande llena de agua. Allá se lavan las frutas recogidas. Luego las trasportan y las echan en la canoa, cuya parte superior (o cabecera) se llena casi completamente.
4 FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiLEMMA: eluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranamanshanaialuLEMMA: tranamanshanaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NüyeiLEMMA: nüyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! küdawaiñLEMMA: küdawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; adkënowiŋnLEMMA: adkünowingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraleamLEMMA: witraleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeleLEMMA: kiñele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, manpëleLEMMA: manpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiLEMMA: eluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; welepëleLEMMA: welepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënuwiLEMMA: adkünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·omeñmauLEMMA: n'omeñmau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- puñmaleiŋuLEMMA: puñmaleingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmaiLEMMA: rangiñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenŋeluLEMMA: newenngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KëlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omüñmauLEMMA: n'omüñmau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- puñmaniewiŋuLEMMA: puñmaniewingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmanieiLEMMA: rangiñmaniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado ese trabajo, se alistan cuatro hombres, provistos cada uno con su garrote. «Ya, al trabajo!», se animan y se dirigen a sus puestos respectivos. «Yo aquí», dice uno y se coloca arriba a la derecha del huampo- -Y yo aquí entonces», contesta el otro, tomando posición a la izquierda. Los dos están frente a frente, teniendo la canoa en medio; son los más forzudos estos dos. Los otros dos que se encuentran en el extremo (la cola) también se colocan frente a frente, con la cola de la canoa en medio.
5 « PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranpramyeiŋnLEMMA: witranpramyeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliŋentuLEMMA: melingentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlelkëtuyefiŋnLEMMA: wülelkütuyefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChadchadpramiLEMMA: chadchadprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tambulLEMMA: tambul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayüñmaiLEMMA: ayüñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidkëtufiŋnLEMMA: chafidkütufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(**) tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KanshaluLEMMA: kanshalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürkütuiŋnLEMMA: ürkütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükënoiLEMMA: nükünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shiŋenakëmfiLEMMA: shingenakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atechiLEMMA: atechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkokënopuiLEMMA: wirkokünopuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wellileweiLEMMA: welilewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranaŋemumLEMMA: tranangemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¡Ya, es el momento!» dicen. Con eso levantan sus garrotes y de a cuatro dan golpes tras golpes a las pobres frutas. Saltan las partes molidas de las manzanas; la canoa suena corno un tambor (*); es un trabajo divertido que hacen. De esta manera reducen a bagazo las manzanas. Cuando están fatigados, descansan unos momentos. Entre tanto otro hombre toma una pala y corre la masa molida hacia la cola de la canoa amontonándola allá y vaciando la parte donde se machacaron las manzanas.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋepaiLEMMA: tükulelngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fukushtëkuŋepanLEMMA: fukushtükungepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatranakëtuyeiŋnLEMMA: tranatranakütuyeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauŋekeiLEMMA: traungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkontëkuyeelLEMMA: wirkontükuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego trasladan otra porción de frutas, vuelven a apilarlas en la parte superior de la canoa, llenan casi su cabecera. Empieza de nuevo la trituración. Juntan el bagazo nuevo con lo que está ya en la cola del huampo. De esta manera se llena el trozo excavado con la masa molida de manzanas, amontonada en la parte baja.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrüŋealLEMMA: kütrüngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiamLEMMA: tripaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋeiLEMMA: adkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakülkënolelŋeiLEMMA: kakülkünolelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përkëleamLEMMA: pürküleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuyeŋefuiLEMMA: katrüntükuyengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënoelLEMMA: kakülkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotontëkulelŋeiLEMMA: fotontükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchamLEMMA: mücham
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulelŋemeiLEMMA: shiñumrulelngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwaŋeamLEMMA: kelwangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënoelchiLEMMA: kakülkünoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotontëkulemumLEMMA: fotontükulemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdŋepaiLEMMA: iyuwüdngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulelŋemetuiLEMMA: shiñumrulelngemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfituyeŋeiLEMMA: küfituyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, newentuLEMMA: newentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witratuyeiLEMMA: witratuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füinaqamLEMMA: füinaqam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñaŋechiLEMMA: iñangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋeiLEMMA: trarükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përontëkukënoŋeiLEMMA: pürontükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwaŋememumLEMMA: kelwangememum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida dan principio a la estrujadura del bagazo, a fin de que salga el jugo. Primero ponen la canoa en las condiciones convenientes. Para este fin se cruza la superficie de la canoa con un madero cilíndrico, encajando un poco ese madero atravesado donde se adapta a la canoa Puesto de tal modo, se la enhebra con el nudo de un lazo, se pasa el lazo doblado por debajo de la canoa y se coge con su codo la punta del madero atravesado en el lado de allá. Luego el lazo da vuelta al palo en el mismo lado donde éste fue enhebrado (*). Enseguida el extremo del lazo pasa por debajo del huampo al otro lado. Ahora se lo aprieta; a toda fuerza tiran en el lazo, con el efecto de que el madero cilíndrico se estreche sólidamente contra la canoa. Finalmente se ata y anuda el lazo en el mismo punto donde en primer viaje su codo o dobladura.
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loxkoLEMMA: loxko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawitulŋeiLEMMA: kawitulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënoŋeiLEMMA: kakülkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüranLEMMA: trüran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleküLEMMA: lekü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüleiLEMMA: trarüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpuyelŋeiLEMMA: kümpuyelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeŋeiLEMMA: tükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wanpoLEMMA: wanpo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reneŋkëLEMMA: renengkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- noyeŋeiLEMMA: noyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüranLEMMA: trüran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kañpéleLEMMA: kañpele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ditupuiLEMMA: ditupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilechiLEMMA: pichilechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéfeŋLEMMA: chefeng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado eso se arregla dentro de la canoa en el lado de la cabecera una especie de catre o entablado, llamado llanguíllangui. Lo hacen de esta manera: primero adaptan adentro de la canoa la mitad de un trocito partido, alcanza de una pared a la otra y no se encuentra lejos del madero cilíndrico amarrado en la superficie del huampo. Después seis varas redondas, que se colocan dentro de la canoa, de modo que descansan en uno de los extremos sobre el trocito partido y en el otro se extienden hasta el pequeño reborde que se encuentra en la cabecera de la canoa.
9 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yelŋemeiLEMMA: yelngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faneluLEMMA: fanelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeiLEMMA: niepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rentrüLEMMA: rentrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfŋekeiLEMMA: ñidüfngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, sakukënoŋeiLEMMA: sakukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelyeŋeiLEMMA: elelyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apowechodkënoŋeiLEMMA: apowechodkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También se acarrea un trozo grande, bien pesado, de tres brazadas de largo más o menos; se lo echa al suelo cerca de la cabecera de la canoa. Además se busca un palo grueso y derecho, que se llama viga (kupenka): En seguida cosen un cuero vacuno, transformándolo en saco; tiene el nombre de capacho. Le hacen muchos ojos; queda agujereado en sentido.
10 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieiLEMMA: nüniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülanieeyeuLEMMA: nülanieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfüniefiLEMMA: rüfüniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; aponkeLEMMA: aponke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkeyefiLEMMA: tükeyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërinieiLEMMA: ngüriniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfŋeiLEMMA: ñidüfngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudunakëmkënoŋeiLEMMA: kudunakümkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋéLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·üiküilLEMMA: l'üiküil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· üikúinaqkëleiLEMMA: üikuinaqküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maŋinaqmeiLEMMA: manginaqmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dos hombres asen este saco en su abertura, de modo que queda bien abierto, sobre el catrecito lo sostienen así. Otro hombre toma una pala y con ella trasega el bagazo; palada por palada lo echa dentro del saco. Los dos hombres lo aprietan y comprimen con sus manos. Luego que el saco esté bien lleno, lo cierran con costura y lo botan sobre el catre, arreglándolo bien allá. Por todos los orificios del capacho destila la chicha y corre ruidosamente hacia la cola de la canoa.
11 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋkënoŋeiLEMMA: renengkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülreneŋkëñoleleiLEMMA: kakülrenengküñoleley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkuŋeiLEMMA: shiñumtükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkëleluLEMMA: kakülkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋrupaiLEMMA: renengrupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunieluLEMMA: takunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotonLEMMA: foton
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuŋeiLEMMA: katrüntükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witëftripanoamLEMMA: witüftripanoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulelŋemeiLEMMA: shiñumrulelngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faneluLEMMA: fanelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Por encima del saco a lo largo de él colocan una tabla y al través sobre esta se dejan puedas dos astillas. Después se encaja la visa por debajo del ya nombrado madero cilíndrico que atraviesa la canoa en su superficie. Desde allí pasa la viga por encima de la tabla que cubre el saco. La punta exterior de la viga se enlaza con el nudo corredizo de una correa grande. Para que no resbale, se ha provisto la viga con una pequeña muesca. El extremo de esa correa, o lazo, pasa por debajo del tronco pesado que se halla frente a la cabecera del huampo.
12 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfiLEMMA: nüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranakëmfiŋnLEMMA: witranakümfingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieluLEMMA: nünielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkëleweiLEMMA: naqkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwadkënuyewiŋnLEMMA: kelwadkünuyewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rentrüLEMMA: rentrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, melarnakëmfiŋnLEMMA: melarnakümfingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieiLEMMA: witraniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newentuLEMMA: newentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füinaqamLEMMA: füinaqam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpuiLEMMA: fülpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femkënoiŋnLEMMA: femkünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përontëkukënoŋeiLEMMA: pürontükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces coge un hombre la punta del lazo, otros cuatro hombres agarran la viga con las manos y la tiran abajo. Al mismo tiempo tira el otro en su lazo y la viga baja algo. Otra vez se animan con ¡Ya! Entonces los cuatro hombres se echan con sus cuerpos encima de la viga y juntos la prensa abajo. El otro sigue tirando a toda fuerza en su lazo para bajarla más todavía. Cuando la viga casi se topa con el trozo grande que yace en el suelo, la sostienen en esta posición y luego la anudan por medio del lazo con el tronco.
13 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfinakëmŋeiLEMMA: küfinakümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachusakuLEMMA: kapachusaku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chidchidüiLEMMA: chidchidüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripanLEMMA: tripan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋéLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, walwalükëlenLEMMA: walwalükülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witruiLEMMA: witruy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këlleqkëleluLEMMA: küleqkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfikënoumaLEMMA: küfikünouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rentrüLEMMA: rentrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakulenLEMMA: sakulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialuLEMMA: ialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukoniŋnLEMMA: welukoningn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfüaluLEMMA: rüfüalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtaLEMMA: müta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AnümtëkupufiLEMMA: anümtükupufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlkëlenLEMMA: ngülkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamkëleweiLEMMA: ñamkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PonwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëliLEMMA: ngüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaituŋeiLEMMA: chaitungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Por estos esfuerzos se aplasta mucho el capacho y la chicha brota a borbotones de los agujeros del saco; murmullando corre por la canoa hacia la cola, hallándose colocado en declive el huampo. Los cuatro prensadores del saco con sus accesorios se van a comer. En lugar de ellos entran a trabajar las mujeres. Una lleva el canastito, llamado chaihue, además un cacho de buey y un jarro. Mete su chaihue dentro del huainpo, donde está estancada la chicha; casi en el líquido. Dentro del chaihue se reune chicha limpia, pues se cuela pasando el enrejado del canasto
14 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfüŋeiLEMMA: rüfüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtaLEMMA: müta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëtruntëkunieŋeiLEMMA: wütruntükuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtruntëkunieŋeiLEMMA: wütruntükuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükënoŋeiLEMMA: anükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llounieamLEMMA: lounieam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñkuyeiLEMMA: meñkuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëtruntëkupualuLEMMA: wütruntükupualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋenLEMMA: chumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallokatrüŋeiLEMMA: walokatrüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chiŋküdkënoŋeiLEMMA: chingküdkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apowechodkénoŋeiLEMMA: apowechodkenongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalŋeiLEMMA: deumalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korónLEMMA: koron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlakintulŋeiLEMMA: wülakintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raxiñkeLEMMA: raxiñke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfküLEMMA: nüfkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeiLEMMA: niepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëftëkuŋeiLEMMA: ñidüftükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iwalltëkuŋeiLEMMA: iwaltükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ükonluLEMMA: al'ükonlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwallŋnLEMMA: iwalngn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋeiLEMMA: nüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maméllLEMMA: mamel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflonkoLEMMA: traflonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoŋeiLEMMA: künongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemaLEMMA: wema
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfkëlechiLEMMA: ñidüfkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwallelŋeiLEMMA: iwalelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkënoŋeiLEMMA: femkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külalechiLEMMA: külalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelewechiLEMMA: kiñelewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwallyeŋeiLEMMA: iwalyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflonŋkokënoyeŋeiLEMMA: traflonngkokünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welurulpakënoyeŋeiLEMMA: welurulpakünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ésa chicha limpia traslada la mujer con su cacho; la vierte en el jarro. Lleno éste, lo vacia en un cantaro de dimensiones mayores, puesto al lado de la canoa para recibir la chicha. En cuanto esa orza (mesheng) está llena, se la carga una mujer y anda a vaciarla en el depósito llamado tracal Voy a explicar ahora como es el tracal. Un cuero vacuno se corta alrededor de su orilla tomar forma más o menos redondeada: a lo largo del borde se le provee con una fila de agujeros. Además dejan prontas fuentes correas. Luego se buscan cuatro palos redondos del largo de media brazada. A uno de esos maderos se le ata por costura el cuero, de modo que lo recubre con un borde ancho. Hecho eso con un palo se toma el segundo; se lo coloca con un extremo cruzadamente sobre la punta del palo antes revestido con el cuero y se le adapta la piel a este segundo palo. De la misma manera se procede con el tercero y último; todos los cuatro palos se bordean con el cuero y sus puntas se cruzan, sobrepasando algo uno al otro, así que forman orejas.
15 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulelŋeiLEMMA: kintulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaqyuŋeluLEMMA: chaqyungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yuŋëmyeŋeiLEMMA: yungümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiLEMMA: anümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; üŋkolŋekeiLEMMA: üngkolngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuntekeLEMMA: tunteke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidéftëkuleluLEMMA: ñideftükulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekeLEMMA: fenteke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiLEMMA: anümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëltrükënoŋeiLEMMA: pültrükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkelenLEMMA: trülkelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·meuLEMMA: pilun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwadpramtëkuyeŋeiLEMMA: kelwadpramtükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaqyuLEMMA: chaqyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrülelLEMMA: pültrülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuLEMMA: traqyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PëltrüleiLEMMA: pültrüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamelyemeiLEMMA: wiñamelyemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponkeLEMMA: aponke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witruntëkunielŋeiLEMMA: witruntükunielngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënoŋeiLEMMA: fentekünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después se buscan cuatro estacas terminadas en ganchos, les dan puntas y las plantan en la tierra; así se estaquilla el depósito por hacer. El largo de los palos, envueltos por costura con el cuero, da la medida para la distancia en que se plantan las cuatro estacas. Colocadas las estacas, se cuelgan en ellas por las orejas los cuatro palos revestidos del cuero; descansan sueltos en las horcas de las estacas. Luego que el cuero vacuno está colgante de los cuatro ganchos de las estacas, el tracal está terminado. A ese tracal acarrean las mujeres los jarros llenos de chicha, la cual depositan adentro; continúan en ese trabajo hasta que, ya no hay jugo en la canoa.
16 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñotuiLEMMA: wüñotuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ikënoluLEMMA: ikünolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawalLEMMA: küdawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nampiŋetuiLEMMA: nampingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rentrüLEMMA: rentrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelkëleluLEMMA: trapelkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nentulŋeiLEMMA: nentulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoŋeiLEMMA: künongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentulŋeiLEMMA: nentulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NentuelLEMMA: nentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, waichëfrulŋepaiLEMMA: waichüfrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoyetuiLEMMA: adkünoyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukënoŋetuiLEMMA: takukünongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënoŋetuiLEMMA: kakülkünongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋetuiLEMMA: pramelngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupenkaLEMMA: kupenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëkëdkënoŋetuiLEMMA: müküdkünongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiLEMMA: amuletuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femwelaiLEMMA: femwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando las mujeres acaban de vaciar el huampo, vuelven los hombres que han comido entretanto, para reanudar su trabajo. Empiezan con desmontar la viga que está amarrada con lazo (en el trozo pesado); la sacan y la ponen a un lado. Apartan también la tabla con las dos astillas. Después de haber quitado todo, dan vuelta al capacho y lo vuelven a arreglar cuidadosamente sobre el catrecito llanguillangui. Luego vuelven a tapar el saco con la tabla, cuya superficie atraviesan las dos astillas; ponen sobre ellas la villa y la trincan, aprovechándose del tronco pesado. De nuevo corre la chicha, pero ni semejante al borbotear en la primera prensadura.
17 ÑëltuluLEMMA: ñültulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfünentuiLEMMA: rüfünentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfüumaLEMMA: rüfüuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkemumLEMMA: chumkemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femtuiLEMMA: femtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtruntëkumeketunLEMMA: wütruntükumeketun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋetuiLEMMA: ñampingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rentrüLEMMA: rentrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimŋetuiLEMMA: welimngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ütrëfnentuñmaŋetuiLEMMA: ütrüfnentuñmangetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimelLEMMA: welimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümtëkuŋetuiLEMMA: anümtükungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapachuLEMMA: kapachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolŋetuiLEMMA: apolngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatueLEMMA: tranatue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlewechiLEMMA: mülewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafidLEMMA: chafid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋemumLEMMA: femngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieŋeiLEMMA: femniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontëkuŋeiLEMMA: kontükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La chicha que se junta la trasiegan esas mismas mujeres que lo hacían la primera vez, y en la misma forma explicada vierten esa segunda chicha al tracal. Cuando la chicha cesa de correr, quitan la viga, vacian el saco capacho completamente y echan lejos el bagazo inservible. El saco vaciado lo reponen sobre el catrecito llanguillangui y vuelven a llenarlo con el bagazo que sobra en la cola del huampo. Exactamente en la misma forma como trabajan en la primera estrujadura, proceden en la segunda; la chicha la juntan con la otra en el tracal.
18 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukefuiŋnLEMMA: küdaukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekefuiŋnLEMMA: mekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolkefuiŋnLEMMA: apolkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiŋnLEMMA: niefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tonelLEMMA: tonel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋefuiLEMMA: pengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukefuiLEMMA: tükukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApolekëfkechiLEMMA: apoleküfkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuLEMMA: taku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoyeŋeiLEMMA: künoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelefuiLEMMA: felefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, faiLEMMA: fay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chishkopülkuLEMMA: chishkopülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chishkoLEMMA: chishko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyülmaŋekefuiLEMMA: reyülmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyülmaLEMMA: reyülma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋekefuiLEMMA: femngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fainoamLEMMA: fainoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakoŋeamLEMMA: lakongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükënoŋeamLEMMA: al'ükünongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütukefuiŋnLEMMA: pütukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tal era el modo acostumbrado de los antiguos; dos, tres días se ocupaban en estos trabajos. A veces llenaron tres, cuatro, hasta cinco depósitos. Además había gente que poseían barriles o toneles, -provenian de buques naufragados-, esos los usaban para la conservación de la chicha. Los tracales llenados se tapaban con pellejos ovejunos. La chicha conservaba su calidad de jugo cuatro o cinco días; después fermentaba. Desde este momento llamaban chisco a esa sidra. La chicha pura de manzana la mezclaban a veces con chicha de maíz y le daban el nombre de champura. Procedían así a fin de que no fermentara en exceso, sino moderadamente y, en segundo término, para aumentarla. Nuestros antepasados consumían esa chicha con ocasión de sus festividades.

NOTA: Este capítulo destruye en su punto 3 la opinión errónea de muchos que el idioma araucano es rudo e inflexible; prueba, al contrario, que se presta admirablemente para descripciones exactas y minuciosas.

CAPIÍTULO IX. - COSECHA Y TRILLA DEL TRIGO Trilla a pies: Descabezamiento del trigo a mano; desgrane por parejas alegres que al compás de música indígena ejecutan sus bailes por encima de las espigas. Trilla a yeguas: Corte del creal con echonas; emparvadura y acarreo a la era; trilla con yeguas; limpiadura de los granos.

1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukefuiLEMMA: tükukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekeLEMMA: fenteke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋan·kefuiŋnLEMMA: tükungan'kefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeíLEMMA: fei
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuchiLEMMA: akuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramuwnŋnLEMMA: pramuwnngn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kelüluLEMMA: kelülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duchetuŋekefuiLEMMA: duchetungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DuchetunLEMMA: duchetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuñmaelLEMMA: nentuñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ful·intëkuŋekeiLEMMA: ful'intükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋekeiLEMMA: yengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puwëlŋekeiLEMMA: puwülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamŋekeiLEMMA: wiñamngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los indígenas sembraban antiguamente en proporciones bien Pequeñas: un canastito de arvejas y de maíz; un canasto de trigo, cebada y habas; unas do canastas de papas; un plato de porotos y de ya está enumerada siembra. Llegada la cosecha, por estar ya dorado el trigo o la cebada, la descabezan a mano. La palabra descabezar expresa que se quita la espiga de la caña o paja. Las espigas arrancadas de trigo las echan en un canasto; lleno éste, lo vacían en un costal grande, llamado cutama (*). Cuando está llena 1a cutama, la llevan a un caballo, para que la traslade a 1a era. Allá se acarrea de esta misma manera la totalidad de las espigas.
2 DewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukeiLEMMA: amutukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumaLEMMA: küdauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iputukeiŋnLEMMA: iputukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duchetunLEMMA: duchetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IkeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüumaLEMMA: poñüuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokokeiŋnLEMMA: pütokokeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñuwiñŋenLEMMA: ñuwiñngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkawiñLEMMA: ilelkawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñuwiñaelLEMMA: ñuwiñael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukënouyeeteuLEMMA: küdaukünouyeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nenLEMMA: nen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PifëllkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! WitramnLEMMA: witramn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« nüyeumnLEMMA: nüyeumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñadomoLEMMA: küñadomo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de acabar con el trigal van todos los trabajadores, hombres y mujeres; se dirigen a la casa del matrimonio principal que organizaba el mingaco del descabezamiento; allí comen caldo con carne y papas y beben chicha mezclada con harina tostada. Terminada la comida, dice el dueño de la casa y de la trilla a la gente que había ocupado en las faenas de la cosecha «Ya os he alimentado, ¡a la trilla ahora!» «¿Está pronto el tambor? » Pregunta uno. «Sí está», contesta el dueño. «¿La flauta también?, «También está; todo está listo». «¡Ya! ¡levantaos, pues!» se animan mutuamente; «coged a las compañeras».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tufiLEMMA: tufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüñmafiLEMMA: nüñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welwLEMMA: welw
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüukepifiŋnLEMMA: nüukepifingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñawenLEMMA: küñawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koniŋnLEMMA: koningn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifëllkantukeiLEMMA: pifülkantukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpukultruŋkeiLEMMA: trüpukultrungkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuleiLEMMA: ülkantuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmulemuLEMMA: amulemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; NewenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënoafielLEMMA: pünoafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Luego cada uno de los hombres coge con su derecha la mano izquierda de una mujer; gran número de hombres y mujeres se asen en esta forma. En seguida entran las parejas en el montón de las espigas; un hombre hace sonar la trutruca, unos jóvenes tocan las flautas una mujer golpea el tambor, cantando al mismo tiempo lindos versos: «Adelante, parcito, Con fuerza pisotead De este trigo las espigas».
4 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuluLEMMA: ülkantulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpukultruŋkeluLEMMA: trüpukultrungkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñuwiñnpëruiŋnfeichiLEMMA: ñuwiñnpüruingnfeychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñawenLEMMA: küñawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inalkiawiŋnLEMMA: inalkiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rüŋküiawiŋnLEMMA: rüngküiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluwelutumekeiLEMMA: weluwelutumekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋél·eyüketuyefiŋnLEMMA: ngel'eyüketuyefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkolechiLEMMA: wirkolechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñatuiauchiLEMMA: küñatuiauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entruLEMMA: entru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukeiŋnLEMMA: ülkantukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küñawenLEMMA: küñawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukeiLEMMA: ülkantukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras que canta y toca esa mujer, trillan las parejas al compás del tambor; como danzando bordean en saltos el montón de espigas; las plantas de los pies se deslizan en contacto con el suelo hacia atrás y adelante y, asi refregando las espigas amontonadas del trigo, las desgranan. Las parejas de hombres y mujeres cantan también; un par después del otro romancean.
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuleiyuLEMMA: amuleiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küñaLEMMA: küña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; TrankilmiLEMMA: trankilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küñaLEMMA: küña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuleiyuLEMMA: amuleiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; (*) KanshakilmiLEMMA: kanshakilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kanshalanLEMMA: kanshalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». RumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpakefelLEMMA: konpakefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukefuiŋnLEMMA: ülkantukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rünküiauluLEMMA: rünküiaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El canto de hombre dice Así: «Sigamos adelante, compañera, Que no te caigas, compañera: Allí hay un hoyo, compañera» La mujer le contestaba contando de esta manera: «Sigamos. Compañero (*); No te canses, compañero; Yo no me canso, compañero». Tienen muchas versiones y variantes en sus cantos; todo lo que se les ocurría cantaban, mientras avanzaban a saltos sobre las espigas de trigo.
6 AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñuwiñnLEMMA: ñuwiñn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑenLEMMA: ñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋel·emkënotuiLEMMA: ngel'emkünotuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atechiLEMMA: atechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñuwiñumaLEMMA: ñuwiñuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, melëwechiLEMMA: melüwechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütukënofiŋnLEMMA: pütukünofingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küréfLEMMA: küref
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·kachillaLEMMA: ngen'kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftualuLEMMA: liftualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichulafielLEMMA: pichulafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifluLEMMA: liflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkafiLEMMA: elkafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llidukaLEMMA: liduka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋan·luLEMMA: ngan'lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñuwiñŋenLEMMA: ñuwiñngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Sólo desisten, cuando lo tienen todo triturado. El dueño vuelve a amontonar la masa desmenuzada (de capotillo y granos). Los trilladores se echan otro trago, si ha quedado chicha; si no, se van a sus casas. Cuando se levanta viento, el dueño del trigo empuña su pala y empieza a limpiar su cosecha por medio del aventamiento. Después ensaca los granos limpios y los guarda en la parte más interior de su casa. Así procedían los indígenas, cuando sembraban el trigo en pequeña escala; es ésta la llamada trilla a pies.
1 DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëletuLEMMA: fapületu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋan·kelafuiLEMMA: ngan'kelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontëkukefuiLEMMA: kontükukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuchiLEMMA: akuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramuwnŋenLEMMA: pramuwnngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüŋekefuiLEMMA: katrüngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ichunaLEMMA: ichuna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋiŋekefuiLEMMA: kongingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aŋküluLEMMA: angkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« katrüafiñLEMMA: katrüafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DewaiLEMMA: deway
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikaukeiLEMMA: pepikaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñomLEMMA: piñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawnLEMMA: pepikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
En tiempo más cercano ya no sembraban tan poco los mapuches; entraban tres canastos de semillas y más. Llegada la cosecha, cortaban su trigo con echonas y lo trillaban con yeguas. Un hombre posee un trigal bastante extenso. Cuando ya está seco el trigo, resuelve hacerlo cortar. Luego da orden a su esposa: «Hágase chicha y gran cantidad de harina tostada». La mujer se provee de todo según el mandato de su esposo. Al acabar le dice: «Ya he terminado mis preparativos; cosa tuya será ordenar las demás».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikaukeiLEMMA: pepikaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werkükeiLEMMA: werkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iŋkatulŋealLEMMA: ingkatulngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋemumLEMMA: femngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awëdnLEMMA: awüdn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmiLEMMA: trürümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deŋuLEMMA: dengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ( ÑëneltupeLEMMA: ñüneltupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CapLEMMA: cap
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. VIILEMMA: vi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wënéLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troiLEMMA: troi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüafielLEMMA: katrüafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ichunaLEMMA: ichuna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüfiluLEMMA: katrüfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalŋeiLEMMA: küpalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñidëftrapemŋeiLEMMA: ñidüftrapemngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamŋeamLEMMA: wiñamngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces él de su parte se prepara también; manda a su mozo a los miembros de su liga de trabajo a fin de que le presten su ayuda. La invitación se hace en la misma forma explicada en la siembra del maíz. (Véase Cap. VII, 1) Concurren, pues, los ayudantes al trigal y, provistos de echonas, empiezan el corte. Llegado a su término se acarrea una composión de cueros vacunos, en que unas cuantas pieles están unidas por costura; sirve para levar el trigo segado.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
padüntëkuaelLEMMA: padüntükuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñadLEMMA: peñad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchüŋkënofiŋnLEMMA: küchüngkünofingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñadLEMMA: peñad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelkefiLEMMA: puwülelkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfkëlechiLEMMA: inüfkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llounieiLEMMA: louniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
padünLEMMA: padün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elunieiLEMMA: eluniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfŋeiLEMMA: ñidüfngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulelŋepaiLEMMA: rulelngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füiamLEMMA: füiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füikënoelLEMMA: füikünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëftëkulelŋeiLEMMA: ñidüftükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraŋeamLEMMA: witrangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiadolLEMMA: tiadol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulelŋeiLEMMA: akulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoelLEMMA: trarükünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yukuLEMMA: yuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiadollashuLEMMA: tiadolashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechaŋeiLEMMA: kechangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: la
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mañkeLEMMA: mañke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nawelLEMMA: nawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechaŋeamLEMMA: kechangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al mismo tiempo llegan las mujeres para emparvar las gavillas de trigo. Las unen en atados, los cuales llevan a cierto hombre (*) que ha tomado postura sobre los cueros extendidos. Ese último recibe los atados y los coloca, siguiendo determinadas normas, dentro de los cueros. Llenos los cueros de buey, se juntan sus bordes por costura. Además se pasa al rededor del montón un lazo para conseguir su apretadura. Se lo aprieta y ajusta en la parte delantera del lazo apretador un palo grueso para arrastrar con él montón. A este mismo palo se aplica el lazo cabresto. Luego se hace venir una yunta de bueyes y, después de amarrar sólidamente el cabresto en el yugo, se arrean los bueyes. Nombrándolos gritan: «¡Erre! ¡Cóndor! ¡Tigre!» y así los apuran.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefiLEMMA: yefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puwëlkefiLEMMA: puwülkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; teifupukefiLEMMA: teifupukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiŋnLEMMA: puwülngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauluLEMMA: küdaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imumLEMMA: imum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awëdnLEMMA: awüdn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikatuiŋnLEMMA: ikatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñidolkënoŋeiLEMMA: ñidolkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los bueyes se llevan los cueros llenos y los trasladan a la era; allá se deshace montón. En la misma forma proceden con el resto del trigo cortado y continúan en ese trabajo hasta que la última gavilla haya llegado a la era. Después del trabajo sigue un festín, cuyo arreglo es igual al referido en la siembra del maíz (*). Esta vez también hay un quilla o presidente, que capitanea a sus mocetones.
5 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilueŋnLEMMA: iluengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeŋekeiLEMMA: yengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋiamLEMMA: kongiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuŋepaiLEMMA: tükungepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutunLEMMA: kawelutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemürulpakefiLEMMA: wemürulpakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wirarükëlekeiLEMMA: wirarükülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemüfielLEMMA: wemüfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foronLEMMA: foron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püdëmkënoŋekeiLEMMA: püdümkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënoalLEMMA: pünoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋiumaLEMMA: kongiuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetukeiLEMMA: entungetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuyekeiLEMMA: tuyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oiketaLEMMA: oiketa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënüntëkuamLEMMA: kününtükuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuelLEMMA: eltuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatuiLEMMA: konpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋiletuiLEMMA: kongiletuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënokeiLEMMA: fentekünokey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminada la comida en casa, se dirigen todos hacia la era; llevan grandes cantidades de harina tostada y chicha. Algunos hombres van en busca de la yeguada trilladora y la echan dentro de la era. Un hombre montado a caballo corretea las yeguas delante de sí alrededor de la era, con gran vocería las arrea. La paja con el trigo se halla cuidadosamente tendida para que las yeguas la pisoteen bien. La piara de yeguas trilladoras da muchas vueltas; luego se la saca por unos momentos de la era. Entran los mocetones provistos de horquetas, dan vuelta y tienden de nuevo las pajas del trigo. Hecho este arreglo, vuelve a invadir la yeguada que trilla lo mismo que antes y continúa hasta que todo esté completamente pisoteado.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiLEMMA: ikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokolekeiLEMMA: pütokolekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëñünLEMMA: ngüñün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuchiLEMMA: deuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋinLEMMA: kongin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melarkonkeiLEMMA: melarkonkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuafiluLEMMA: entuafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
atechiLEMMA: atechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑewenoluLEMMA: ñewenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuyekeiLEMMA: tuyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkëlekeiLEMMA: konkülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaniekeeyeuLEMMA: inaniekeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaqLEMMA: chaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllayeŋekeiŋuLEMMA: külayengekeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulekeiŋuLEMMA: düngulekeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmkefiLEMMA: ngülümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
podLEMMA: pod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekefiLEMMA: mekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmkënokefiLEMMA: ngülümkünokefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego quien que tenga gana come harina tostada y bebe chicha: no hay que sufrir hambre. Concluída la pisadura, entran las mujeres en tropel a la era y sacan la paja molida. Separada la caña gruesa, toca a los hombres; capitaneados por el quilla, a quien siguen los mocetones, entran ellos al trabajo, cada uno con su pala. A la mujer del hombre que está de quilla también se la respeta como tal, y son estos dos los que dirigen el trabajo. Esos hombres juntan el cascabillo de granos y granzas en la era, en cuyo centro lo amontonan todo por medio de sus palas.
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepüntëkumekefiLEMMA: lepüntükumekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlewechiLEMMA: mülewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fën·ketranLEMMA: fün'ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlkefiLEMMA: puwülkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilaLEMMA: lila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlchiLEMMA: ngülchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pichulaiñLEMMA: pichulaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnonLEMMA: femnon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukënoyekeiLEMMA: takukünoyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoukeiŋnLEMMA: adkünoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres barren los alrededores de la era, echando adentro los granos de trigo que se hallan aislados en contorno de la era; los juntan con el montón en el centro. Luego que todo está juntado, dicen los hombres: «Vamos, pues, a aventar». Antes de empezar las mujeres se tapan la cabeza con pañuelos y toman postura conveniente al pie de la era.
8 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adluLEMMA: adlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichulnLEMMA: pichuln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeeluwiŋnLEMMA: kümeluwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafyenieyeueŋnLEMMA: trafyenieyeuengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋiñLEMMA: mangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkuiLEMMA: shiñumtükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palaLEMMA: pala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrefpramkefiLEMMA: ütrefpramkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketramLEMMA: ketram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënonieŋeiLEMMA: adkünoniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñonaqpatuluLEMMA: wüñonaqpatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuumaLEMMA: takuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*) amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepüniefiLEMMA: lepüniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
podLEMMA: pod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpatuluLEMMA: naqpatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifiLEMMA: lifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeluLEMMA: femkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wichultukeiŋnLEMMA: wichultukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llevados a cabo todos los preparativos, cuatro hombres, provistos de palas, dan principio al aventamiento. Eligen una postura en que tengan la corriente del aire en su contra. En seguida meten sus palas en el montón y tiran su contenido hacia arriba al aire. Los granos limpios caen en dirección a las mujeres; el viento se lleva lo que antes revestía el grano (*). Las mujeres están prontas para remover con sus escobas las impurezas aisladas que caen junto con el trigo limpiado; así lo dejan aún más limpio. El trabajo que prestan tiene el nombre de separación.
9 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuchiLEMMA: deuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuŋenLEMMA: liftungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkonLEMMA: wirkon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káŋëlëmŋetukeiLEMMA: kangülümngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifumaLEMMA: lifuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñamtuŋetukeiLEMMA: iñamtungetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifluLEMMA: liflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoŋekeiLEMMA: fentekünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chayüweLEMMA: chayüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolkefiLEMMA: apolkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifLEMMA: lif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluumaLEMMA: keluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrüŋLEMMA: kütrüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekeiŋnLEMMA: elungekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiŋnLEMMA: chalituingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukeiLEMMA: amutukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminada la limpiadura de todo el montón de trigo, vuelven a juntar los granos aventados y luego el procedimiento se repite una vez más. Estando todo bien limpio, desisten del trabajo. Al terminar el trabajo coge la esposa del dueño del mingaco su pequeño chaihue, lo llena con trigo limpio y lo entrega a la mujer-quilla. La misma medida la regala a las demás mujeres que han prestado su ayuda. Además reciben todos, incluso los hombres, una porción de harina tostada. En seguida se despiden todos, cada uno vuelve a su ruca.
10 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaulefuiLEMMA: küdaulefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋinLEMMA: kongin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluuluLEMMA: kelulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋinLEMMA: kongin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukefuiŋnLEMMA: kelukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñipiwiLEMMA: püñipiwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelpiwiŋnLEMMA: mongeyelpiwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedŋeweiLEMMA: wedwedngewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñetuwiŋnLEMMA: kaiñetuwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De esta manera acostumbraban proceder antiguamente nuestros antepasados en las faenas de la cosecha y trilla. Después de haber prestado su concurso a uno, se dirigían a otro que también tenía cosecha y le ayudaban de igual modo. Los abuelos del tiempo pasado se miraban como verdaderos hermanos y cultivaban mucho las relaciones de parentesco entre sí (*), mientras que hoy en día la raza se ha encaprichado y se trata de enemigos unos a otros.

CAPIÍTULO X. - LA RUCA ARAUCANA El armazón de la casa: Aviso acerca de la construcción proyectada; los materiales; levantamiento del armazón. Techadura de la casa: Prevención y acarreo de las pajas; ejecución de la techadura. La comilona que da el dueño de la casa nueva: Orden de la mesa y clases de los comensales. Interior de la casa indígena habitada: Partes de la ruca y su instalación;muebles y trastos característicos, como camas, asientos, piedra de moler, bolsa zurrón; puerta de la casa.

1 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inañmaiafiñLEMMA: inañmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënokenLEMMA: adkünoken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NieanLEMMA: niean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» (*), piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « loftuanLEMMA: loftuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PefiLEMMA: pefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëlechiLEMMA: ñidolkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « RulelpaianLEMMA: rulelpaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënuayuLEMMA: ñidolkünuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego se comunica con los miembros de su caserío, llevando a cada uno esta noticia: «Mi amigo intenta levantar casa nueva; pide ayuda, quiere que sea obra de mingaco. A mí me ha designado jefe; por eso soy yo que os doy el aviso y pido vuestro concurso». Le contestan: «Ah, eso es: bueno, ayudaremos no más». De casa en casa anda con su encargo y los comuneros acceden sin excepción a su invitación. Luego el dirigente encargado vuelve donde el organizador del proyectado rucán y le da cuenta: «Acabo de comunicar el aviso a toda nuestra liga». «¡Bien hecho!» «¿Y qué es lo que contestan?» pregunta. «Les parece bien a todos», contesta el quilla (**). «Bien, entonces», replica el dueño rucán.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpaiLEMMA: rulpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RukaianLEMMA: rukaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kelluŋeanLEMMA: kelungean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« lofküdawanLEMMA: lofküdawan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoŋenLEMMA: ñidolkünongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« elufichiLEMMA: elufichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiñLEMMA: piukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kelluaiñLEMMA: keluaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiñLEMMA: piukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keiluaiñLEMMA: keiluaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpaluLEMMA: rulpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiŋnLEMMA: feyentuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëltuiLEMMA: wültuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- niealuLEMMA: niealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoelLEMMA: ñidolkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piputufiLEMMA: piputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!» - « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuiLEMMA: ramtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiŋnLEMMA: feyentuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(**). « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces el dueño del edificio proyectado se dirige al bosque para proveerse de la madera necesaria para el armazón futuro. Allí corta las dos taras (*) ahorquilladas; un madero bastante grueso destinado para el caballete; dos varones bien fuertes para soleras del sobrado; las vigas; un montón de varillas; buen número de trozos cortos y suficiente cantidad de guiones.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋealuLEMMA: ngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentualuLEMMA: nentualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmamëlltuaqelLEMMA: elmamültuaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüiLEMMA: katrüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taraLEMMA: tara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*) traqyuŋeluLEMMA: traqyungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuipaŋiLEMMA: kuikuipangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, soleraLEMMA: solera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüiLEMMA: katrüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado el corte del material, lo acarrea por medio de un par de bueyes. En seguida labra los postes gruesos y las vigas del sobrado. Los guiones se proveen en su extremo basal de una incisión. Arreglado el material manda en busca de los coadjutores para levantar el armazón. Ellos se reúnen.
4 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüluLEMMA: katrülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakefiLEMMA: witrakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrafiluLEMMA: witrafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafyekefiLEMMA: kafyekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- posteLEMMA: poste
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütëkukënuyekefiLEMMA: katrütükukünuyekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoLEMMA: adküno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakintukeiLEMMA: ngilakintukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramkënoŋealLEMMA: pramkünongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmamëllLEMMA: elmamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrautuiŋnLEMMA: trautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Plantan en primer lugar los dos sostenes, llamados «tara». Sobre éstos colocan la vara larga y derecha (kuikuipani), la parhilera; viene a descansar en las horcas de las dos taras. Luego asientan de a tres en cada lado de la futura casa los postes gruesos que sirven de sostén a sendas soleras laterales de considerable grosor. Sobre estas soleras suben y colocan atravesadamente las tres vigas del sobrado. En seguida entierran en contorno de las paredes de la casa proyectada los trozos cortos, colocan sobre ellos en sentido horizontal los palos largos, descansan en la horcadura de los mencionados trozos, en cuyo ángulo son asegurados además con amarras.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taraLEMMA: tara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuikuipaŋiLEMMA: kuikuipangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llochontëkukënoŋemeiLEMMA: lochontükukünongemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuLEMMA: traqyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taraLEMMA: tara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümyeŋeiLEMMA: anümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külakeLEMMA: külake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kénoŋeiLEMMA: kenongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekepëleLEMMA: kiñekepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkëlechiLEMMA: kakülkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümyeŋeiLEMMA: anümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋpramellŋeiLEMMA: renengpramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuLEMMA: traqyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
posteLEMMA: poste
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütukënoyelŋeiLEMMA: kütukünoyelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋeiLEMMA: trarükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuLEMMA: traqyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Sobre los palos sólidamente asegurados levantan los guiones (*); descansan y se encajan (teniendo incisiones) (**) en los mismo palos horizontales sostenidos por los postes cortos; en contorno de toda la casa se aplican los guiones en la forma indicada. Las puntas superiores se ajustan a la parhilera, donde se los amarra firmernente con tiras de la enredadera ngüpu. La construcción descrita es la casa con sobrado; hay otra forma sin vigas (ni sobrado), armada únicamente por un varillaje plantado en el suelo; tiene el nombre de casa encolihuada (**).
6 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüelLEMMA: trarüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütukënoyeŋeiLEMMA: kütukünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentwLEMMA: wentw
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
posteLEMMA: poste
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoŋeiLEMMA: femkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melarpuyeiLEMMA: melarpuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuipaŋiLEMMA: kuikuipangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoyeŋeiLEMMA: trarükünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpuLEMMA: nüpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wigasŋeiLEMMA: wigasngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wigasLEMMA: wigas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümyeŋekeiLEMMA: anümyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lliuLEMMA: liu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todo queda armado, empiezan a envarillar. Para este fin suben dos hombres al armazón, provisto cada uno con rollo de voqui. La gente que está abajo les pasa una por una las varillas. Ellos las reciben y las afirman con voqui estrechamente contra los guiones. Siguen con este trabajo alrededor de toda la casa hasta que queda enrejada completamente. Terminado el esqueleto sus constructores se sirven copiosa comida con carne pan y mudai.
7 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋenLEMMA: elngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillatuŋekeiLEMMA: farilatungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PrakeiLEMMA: prakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yekeiLEMMA: yekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüufünpramelkeeyeuLEMMA: nüufünpramelkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloukeiŋuLEMMA: loukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trarüntëkuniekefiŋuLEMMA: trarüntükuniekefingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümtékuyekefiŋuLEMMA: füyümtekuyekefingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femniekeiŋuLEMMA: femniekeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋuLEMMA: fentekünoingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotukeiŋnLEMMA: ilotukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kofketukeiŋnLEMMA: kofketukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mudaitukeiŋnLEMMA: mudaitukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmamëllumaLEMMA: elmamüluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la comida el organizador del rucán dice a la gente de su parcialidad: «Ahora que está en pie el armazón, tenéis que favorecerme con la paja para la tachadura». Contestan: «Está bien, mañana mismo echaremos mano al arranque de la küna». El dueño del rucán sigue: «Dejamos, pues, fijo un plazo de diez días para el principio de la tachadura de la casa; porque hay que hacer nuestros preparativos, especialmente en proveernos de maíz para la fabricación de la chicha y de animales para la carne. Luego que todo esté listo, se acarreará la paja»
1 AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋenLEMMA: elngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenemoafiñLEMMA: fürenemoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrükünanLEMMA: katrükünan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
teiLEMMA: tey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ElaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋëmŋeamLEMMA: trongümngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmayewalLEMMA: afmayewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüŋealLEMMA: nüngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewamLEMMA: dewam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukaŋealLEMMA: kintukangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiiloalchiLEMMA: feychiloalchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawnLEMMA: pepikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraŋeaiLEMMA: witrangeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces se lleva a efecto el arranque de las pajas; al mismo tiempo se prepara la chicha en todas las casas (de la familia-aldea). Al acercarse el día fijado tiran la paja «ora ratonera, ora paja blanca, a veces totora o chupón»; todo se trasporta al sitio del armazón y se amontona en contorno de él; al mismo tiempo carnean los animales. Luego que han traído toda la paja, concuerdan en empezar los trabajos preparatorios del rucán. Ese mismo día se cuece la carne y hace pan. Además se alistan las mujeres, lavan su ropa y dejan al punto sus prendas festivas de vestir. Los hombres emprenden entre tanto los trabajos preparatorios de la tachadura; la noche los sorprende en plena actividad. Luego desisten y comen. Antes de retirarse les dice dueño: «Mañana, pues, llevará a cabo el solemne rucán».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrükünanLEMMA: katrükünan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeleiLEMMA: deukeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëküleLEMMA: lüküle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraŋeiLEMMA: witrangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( linLEMMA: lin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tromeLEMMA: trome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaíŋeaiLEMMA: kaingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
); komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiLEMMA: puwülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmamëllLEMMA: elmamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpaiLEMMA: walpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkokënoyeŋepunLEMMA: wirkokünoyengepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kál·aŋëmŋekeiLEMMA: kal'angümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraelLEMMA: witrael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqrukaiaiñLEMMA: laqrukaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümkënoyeŋeiLEMMA: afümkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeŋeiLEMMA: kofkengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawiŋnLEMMA: pepikawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchaiafielLEMMA: küchaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoiLEMMA: elkünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutuLEMMA: tükutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqrukanLEMMA: laqrukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekenLEMMA: meken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatualuLEMMA: wüdatualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afentuanLEMMA: afentuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La otra mañana se reunen todos en el sitio de casa nueva y toma principio la tachadura. Unos cuatro hombres provistos con voqui y una aguja (*) grande suben al techo. Llegados allí, otros les pasan una varilla larga y bien derecha. Además las tiran hacia arriba buen número de atados de paja. Un hombre los coge y los mete bien estrechados unos con otros debajo de su varilla, unida de antemano en una de puntas con un guión. Cuando calcula que la fila de los atados yuxtapuestos haya llegado al largo conveniente - una brazada más o menos - traspasa la paja con la aguja (**). Esta aguja está enhebrada con una tira de voqui, cuyo extremo se halla anudado en la nombrada varilla destinada a apretar la paja.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuiŋnLEMMA: trautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋëmrukanLEMMA: trongümrukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PrayeiLEMMA: prayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeniefiLEMMA: yeniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komillwelenLEMMA: komilwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*). DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuluLEMMA: mülepulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqelelŋeiŋnLEMMA: traqelelngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfpramelŋeiŋnLEMMA: ütrüfpramelngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋkaLEMMA: kongka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llounieiLEMMA: louniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëriniefiLEMMA: ngüriniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trawëlkëleiLEMMA: trawülküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ütuwnLEMMA: al'ütuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërinLEMMA: ngürin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tupeiLEMMA: tupey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëriŋenLEMMA: ngüringen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulŋemeiLEMMA: shiñumrulngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komilweLEMMA: komilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(**). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komillweLEMMA: komilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përontëkukënoŋeiLEMMA: pürontükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëkëfaluLEMMA: müküfalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dentro del armazón ha tomado puesto otro hombre. «¡Toma!» le dice el de afuera. Aquél recibe la aguja y la tira junto con el voqui hacia adentro; el largo del voqui es más de una brazada. Terminada esta manipulación devuelve la aguja por entre la paja hacia afuera del techo. El hombre que está allí al lado exterior de la casa tira el voqui hacia sí, por arriba o abajo de la varilla. Luego la punza de nuevo hacia adentro del techo, ahora al otro lado de la varilla, así que la tira de voqui pasa por encima de la varilla apretadora (*). El hombre que está adentro de la casa vuelve a tirar la aguja.
4 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowiLEMMA: lowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakonpafiLEMMA: witrakonpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komillweLEMMA: komilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokilenLEMMA: fokilen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeiLEMMA: niepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakonfiluLEMMA: witrakonfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komillwelenLEMMA: komilwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sichorulpatuiLEMMA: sichorulpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komillweLEMMA: komilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranpramfiLEMMA: witranpramfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sichorulmetuiLEMMA: sichorulmetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulmeiLEMMA: rulmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De este modo siguen cosiendo el trecho de la paja comprimida (bajo la varilla). Cuando todo está bien apretado, entonces el hombre que está en el interior tira con más fuerza en su voqui. Mientras que lo hace adentro, el ponedor de la paja toma afuera un grueso mazo y golpea la varilla repetidas veces, consiguiendo una prensadura más intensa de la paja. Luego el hombre adentro del esqueleto anuda su voqui en un guión y el trecho de paja trabajado queda sólidamente apretado.
5 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufiñLEMMA: küdaufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërinLEMMA: ngürin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üfiLEMMA: üfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newentuLEMMA: newentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraelLEMMA: witrael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërinieluLEMMA: ngürinielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashuLEMMA: mashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋkütuyefiLEMMA: mütrongkütuyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füiyamLEMMA: füiyam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmamëllLEMMA: elmamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelkënofiLEMMA: trapelkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vionisLEMMA: vionis
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FelelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëkëfkënoweiLEMMA: müküfkünowey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida el techador llama: «¡Venga más paja!» Le tiran otros atados hacia arriba; él los coge y los enfila estrechamente debajo de la varilla. Otra vez da un largo conveniente al nuevo trecho y empieza su apretadura secundado por el hombre que se halla en el interior de la casa. Se repite todo en la forma indicada. Los demás grupos de techadores proceden del mismo modo y juntan lo trabajado (por los diversos grupos). En ambos lados del techo trabajan simultáneamente, así que van subiendo techo arriba con mucha ligereza.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërinieluLEMMA: ngürinielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfpramelŋeiLEMMA: ütrüfpramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋkaLEMMA: kongka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llounieluLEMMA: lounielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káŋërinieiLEMMA: kangüriniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KáŋënefiLEMMA: kangünefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentetuwnLEMMA: fentetuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëkëftuiŋuLEMMA: müküftuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femumLEMMA: femum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkatuiŋuLEMMA: femkatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üfrukapeluLEMMA: üfrukapelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inaukeiŋnLEMMA: inaukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femniekeiŋnLEMMA: femniekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ünprakeiLEMMA: al'ünprakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Inmediatamente debajo de los extremos del caballete dejan sendas aberturas, los huecos de la casa; sirven para el escape del humo y alojamiento de las gallinas. Sobre esas aberturas, siguiendo lo largo de la parhilera, hacen el techo llamado «cubierta de la cumbrera», para que no se llueva la casa. Después de terminar todo el techo, bajan, rodean mirando la casa nueva y se alegran diciendo: «Acabamos de terminar una linda casa».
7 InaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuipaŋiLEMMA: kuikuipangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodLEMMA: wechod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « willololoLEMMA: wilololo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiamLEMMA: tripaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fitruñLEMMA: fitruñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiamLEMMA: umaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋëmŋekeiLEMMA: trongümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuiluipaŋiLEMMA: kuiluipangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« padalrukaLEMMA: padalruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
padalrukaLEMMA: padalruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waqnoamLEMMA: waqnoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpatukeiŋnLEMMA: naqpatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallmekintukeiLEMMA: walmekintukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiñLEMMA: deumaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüukeiŋnLEMMA: ayüukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces manda el dueño de la casa a las mujeres: «Traed agua para que puedan lavarse los trabajadores». Luego se llena una artesa con agua. En seguida ordena: «Tended los pellejos para que sienten mis asociados». Cumpliendo la orden arreglan dos filas de pellejos «Entrad», invita después a los techadores e indica el primer asiento al que dirigió el trabajo. Todos toman asiento en la casa nueva.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KowëlmnLEMMA: kowülmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumtuamLEMMA: külumtuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufeLEMMA: küdaufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apokënoŋeiLEMMA: apokünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋepeLEMMA: elngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elyeŋeiLEMMA: elyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifkënoŋeiLEMMA: wifkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« konpamnLEMMA: konpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋëmumaLEMMA: trongümuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolanüaimiLEMMA: ñidolanüaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüiŋnLEMMA: anüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El quilla recibe una olla con caldo y dos bateas llenas de carne cocida; además dos canastos con pan; todo eso lo reparte entre su gente. A cada mozo le da un plato de caldo y cuatro presas de carne cocida; el pan lo distribuye también de a cuatro pedazos. A los numerosos forasteros presentes se les habían designado asientos separados dentro de la casa. Se les convida con un tajo de carne y un pedazo de pan. Cuanto más amigos que tenga uno, tanto más presas tiene listas. También los que se habían invitado a sí mismos reciben su porción; todos participan y todos comen (*).
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñüLEMMA: chiñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdalelkefiLEMMA: wüdalelkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikeLEMMA: melike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikekënoŋeiLEMMA: melikekünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - al·üŋeiŋnLEMMA: al'üngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiŋnLEMMA: anümngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaukeyeŋeiLEMMA: laukeyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaukeLEMMA: lauke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolleLEMMA: kole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elunieŋeiŋnLEMMA: eluniengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüŋelëmLEMMA: katrüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafkeiLEMMA: trafkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiŋnLEMMA: ikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*).
Al fin de la comida reciben los asociados del trabajo un gran barril de chicha de maíz. El dueño de la casa lo entrega al quilla diciéndole: «Repartíos esta bebida». Sin hacerse rogar sacan la chicha con un cántaro grande y cada uno de la liga de trabajo recibe su fuentecita de chicha. Cuando el cántaro está vacío, vuelven a llenarlo en el barril; brindan también a los forasteros y a los «gorrones». Después (de estos tragos de etiqueta) se ponen a beber todos indistintamente; amanecen tomando. Si hay aguardiente, se emborrachan más todavía. En caso que quede algún resto de bebida, toman los conchos al día siguiente. Con eso se acaba el rucán.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káaluŋeiLEMMA: kaalungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñtuaelLEMMA: trokiñtuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋeiLEMMA: entungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelküdauLEMMA: kiñelküdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pïlkuLEMMA: pïlku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetuiLEMMA: entungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuchiLEMMA: feuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolleLEMMA: kole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqnieŋeiŋnLEMMA: laqniengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyükapütuiŋnLEMMA: reyükapütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wün·makeiLEMMA: wün'makey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütunLEMMA: pütun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkapülkuLEMMA: wingkapülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋollikeiŋnLEMMA: ngolikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlewechiLEMMA: mülewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋatukeiŋnLEMMA: chingatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkeiLEMMA: afkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entremos ahora a la choza indígena para mirar su instalación interna. La casa con vigas posee tres departamentos: la parte más interior o fondo, el centro de la casa bajo el sobrado y las secciones laterales de ambos costados. Bien adentro (opuesto a la entrada) pasa división del fondo. El tabique mismo consiste en estacas chicas cruzadas de cuatro varillas (de colihue), entre las cuales se hallan entretejidas y afirmadas con voqui cañas de totora.
1 KonaiñLEMMA: konaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlafielLEMMA: kintuwülafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfnLEMMA: müleküfn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwituLEMMA: ponwitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KülaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellinLEMMA: welin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wigasLEMMA: wigas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwipëleLEMMA: ponwipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llidukáLEMMA: liduka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pidüllelLEMMA: pidülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükonLEMMA: al'ükon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llidukaLEMMA: liduka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkolŋeiLEMMA: üngkolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikeLEMMA: melike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillatuŋeiLEMMA: farilatungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromeLEMMA: trome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütëftëkuyeŋeiLEMMA: kütüftükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En el interior de este departamento de fondo se colocan los depósitos tracal (1) y carca (2), en los cuales se conserva la chicha, la vasija këlilwe (2), en que se hace hervir el mudai, los cántaros de agua y barriles. Allá se llevan también los productos del campo corro trigo, cebada, papas, cebadas, papas, arvejas habas, linaza, porotos: toda la cosecha. Además se guardan en aquel rincón las arrobas, jarros y canastos de diversas dimensiones y denominaciones, el balay, el cernidor, diferentes ollas de barro y muchísimos útiles más.
2 PonwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llidukaLEMMA: liduka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtëkuŋemeiLEMMA: wiñamtükungemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trakalLEMMA: trakal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karkaLEMMA: karka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), elpülkupeyümLEMMA: elpülkupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlilweLEMMA: külilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), afülkupeyümLEMMA: afülkupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkúLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelŋeiLEMMA: puwülelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawellaLEMMA: kawela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, liñuLEMMA: liñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küllwiLEMMA: külwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleiLEMMA: meley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arofaLEMMA: arofa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5), külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(6), chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(7), chiñüLEMMA: chiñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), llepüLEMMA: lepü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9), chiñüdweLEMMA: chiñüdwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënoŋekeiLEMMA: elkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llidukaLEMMA: liduka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la parte central de la casa se encuentra el hogar. Si los habitantes son numerosos o si hay dos esposas, entonces hay dos fogones. Por encima del fuego, pero algo hacía los lados, solían ajustar cuatro varas largas para colgar allí los huitrines o ristras de maíz y ají. En las galerías laterales se arreglaban las alcobas que contienen los catres; allí duermen los mapuches.
3 RaŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralweLEMMA: kütralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralweLEMMA: kütralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üleyümLEMMA: al'üleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukawenLEMMA: rukawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. SenchuLEMMA: senchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilpëleLEMMA: kadilpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këllwadkënuyeŋeamLEMMA: külwadkünuyengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütrüLEMMA: wütrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapiLEMMA: trapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleamLEMMA: müleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtukeiLEMMA: umaqtukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para la confección del catre cortaban cuatro estacas terminadas en horquillas. Esas las plantaban en el suelo y colocaban dentro de sus ganchos dos trocitos cilíndricos, el uno en la cabecera, el otro en el extremo opuesto Además cortaban varas más largas y bien derechas, las que hacían descansar, ajustando una a la otra, sobre los trocitos ya nombrados, en que las amarraban; así formaban el catre. Luego extendían una estera por encima de las varas; dejaban puesto en la cabecera un haz de caña de trigo como almohada. Finalmente cubrían en catre con un montón de pellejos, frazadas, mantas y capas para acobijarse con esas piezas. Ésta es la forma tradicional de la cama indígena.
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülŋeiLEMMA: katrülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuŋeyeluLEMMA: traqyungeyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kémpunLEMMA: kempun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- maméllLEMMA: mamel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüelLEMMA: anüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋpramelŋeiLEMMA: renengpramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noradpëleLEMMA: noradpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrëyelŋeiLEMMA: katrüyelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norŋeumeluLEMMA: norngeumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melarpramŋeiLEMMA: melarpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋeiLEMMA: trarükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituŋealLEMMA: kawitungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋekeiLEMMA: pramelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
salmaLEMMA: salma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metrülLEMMA: metrül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillantuLEMMA: kachilantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋekeiLEMMA: pramelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ültuluwamLEMMA: ültuluwam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkënoŋekeiLEMMA: femkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mesas no conocían los antiguos. Para asentarse usaban a veces unos taburetes chicos o cortes redondos de troncos, los cuales solían acolchar algo. Pero la gran mayoría de la gente se sentaba en el suelo sobre pellejos ovejunos extendidos. Al sentarse cruzaban los hombres sus piernas delante de sí, mientras que las mujeres se sentaban sobre sus piernas dobladas (como lo hacen hasta hoy). Cuando los mapuches se sentaban a comer, se les arreglaba un pellejo en el suelo; allí se sentaban. Los platos con comida se ponían en el suelo desnudo. Para los caciques solían desplegar por encima del pellejo una frazada y colocar una calza; contra este sostén se arrimaban los caciques mientras estaban sentados.
5 MesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümLEMMA: anüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋkuLEMMA: wangku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metrültuŋekefuiLEMMA: metrültungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünaqkefuiLEMMA: anünaqkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apëmkëlechiLEMMA: l'apümkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AnüyümLEMMA: anüyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaLEMMA: puñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welulkeiLEMMA: welulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchamtëkukeiLEMMA: müchamtükukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. AnüyümLEMMA: anüyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋekefuiLEMMA: elelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükefuiLEMMA: anükefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelkëlenLEMMA: iaqelkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükënoyeŋekefuiLEMMA: anükünoyengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋnakëmelŋekefuiLEMMA: renengnakümelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metrülLEMMA: metrül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüyeluLEMMA: anüyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekültukefuiLEMMA: rekültukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metrülLEMMA: metrül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En ninguna ruca mapuche faltaba (ni falta) el instrumento para hacer harina tostada. Se tiende en el suelo una piel, llamada trecum o recipiente de lo molido, sobre la cual se asienta la piedra de moler; su cabeza descansa sobre un madero algo arqueado para que la harina se corra hacia la piel al pie de la piedra. Encima de la piedra se coloca la muela o «mano de piedra». Listo todo, se echa a puñados el trigo tostado sobre la piedra, se empuña la «mano» en ambas puntas y (por medio de su roce con la piedra) se tritura el trigo tostado. La harina tostada se guarda en la bolsa, llamada yapaq (10) o llafán (11).
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëletuiLEMMA: mületuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkepeyümLEMMA: mürkepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DewamLEMMA: dewam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trelkeLEMMA: trelke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trëkumLEMMA: trükum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mël·aweLEMMA: mül'awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëkumLEMMA: trükum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëfëlkëleluLEMMA: trüfülkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋudnaqamLEMMA: ingudnaqam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëkumLEMMA: trükum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñumkudiLEMMA: ñumkudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunantëkuŋeiLEMMA: trunantükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotünLEMMA: kotün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieŋeiLEMMA: tuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñumkudiLEMMA: ñumkudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋërkëtuyeŋeiLEMMA: üngürkütuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotünLEMMA: kotün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñumkudiLEMMA: ñumkudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakŋnoŋeiLEMMA: elkakngnongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yapaqLEMMA: yapaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llafañLEMMA: lafañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una infinidad de otras cosas más albergaba la casa: todos los útiles del trabajo, la silla de montar con sus debajeros, los yugos con cabrestos y lazos, las ollas para la preparación de las comidas y otra de ubre de vaca para guardar la sal, platos y cucharas (de palo), fuentecitas y vasos de cacho; todo lo posible que sería largo enumerar.
7 KáŋamchemchiLEMMA: kangamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukaweLEMMA: küdaukawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillaLEMMA: chila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamalenLEMMA: lamalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yukuLEMMA: yuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tiadollashuLEMMA: tiadolashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüamLEMMA: afüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elchadipeyümLEMMA: elchadipeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troŋtroŋLEMMA: trongtrong
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrüLEMMA: witrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtaLEMMA: müta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafalLEMMA: konümpafal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. 8LEMMA: 8
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeamLEMMA: elngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliŋechiLEMMA: falingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soronLEMMA: soron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋeiLEMMA: tungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋealLEMMA: l'angümngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kal·ŋenoluLEMMA: kal'ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kediñLEMMA: kediñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entumollfüñŋeleLEMMA: entumolfüñngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñaŋeLEMMA: iñange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yechilŋeiLEMMA: yechilngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
roŋenLEMMA: rongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChaqLEMMA: chaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmaŋeiLEMMA: katrüñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traupuluLEMMA: traupulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrarLEMMA: witrar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
roŋenLEMMA: rongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nakëmŋeiLEMMA: nakümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpuuluLEMMA: fülpulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·pëleLEMMA: pel'püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmaŋeiLEMMA: katrüñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troiLEMMA: troi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilurnentuŋeiLEMMA: wilurnentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, sorontripaiLEMMA: sorontripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soronLEMMA: soron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EntuelLEMMA: entuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soronLEMMA: soron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolŋetukeiLEMMA: apolngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinuLEMMA: pinu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëmënkënoŋetuiLEMMA: pümünkünongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwëmŋekeiLEMMA: piwümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piwüluLEMMA: piwülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëñküŋekeiLEMMA: ngüñküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sofaluLEMMA: sofalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkénoŋekeiLEMMA: adkenongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeamLEMMA: elngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trarükënoŋetukeiLEMMA: trarükünongetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkütripayenoamLEMMA: langkütripayenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkanLEMMA: elkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakonfelLEMMA: kakonfel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para guardar la platería, vestidos u otros artículos de valor se proveía los mapuches de la bolsa zurrón. Cogían una oveja sin lana por estar recién esquilada, y sangrándola la mataban. Luego empezaban a desollarla en las patas traseras; rajaban el cuero a lo largo de esas extremidades. En cuanto se unían los dos cortes cerca de la cola, llevaban hacia adelante la desolladura en un todo, enterito bajaban (1) el pellejo. Al acercarse la operación al cuello degollaban el animal y le rompían las coyunturas rodilleras de las patas anteriores. Luego arrancaban la piel; salía entera, razón por la cual la llamaban zurrón. Esa piel sacada entera la rellenaban de tal modo con paja que quedaba en rígida tensión y la dejaban secarse al sol. Ya seca, la frotaban a mano para volverla blanda y, cerrando los cortes (2), la ponían en condiciones aptas a recibir los objetos y a evitar que se cayeran o perdieran la especies guardadas. Esa bolsa zurrón hacía las veces de armario entre los araucanos antiguos.
9 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülalekefuiLEMMA: nülalekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülalekefuiLEMMA: nülalekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nürëfweLEMMA: nürüfwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoluLEMMA: ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukakontuwnLEMMA: rukakontuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnolefuiLEMMA: kimnolefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëfŋepeyümLEMMA: nürüfngepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tokiLEMMA: toki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katakefuiŋnLEMMA: katakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katanLEMMA: katan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küntakënoyekefuiŋnLEMMA: küntakünoyekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koronLEMMA: koron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëfweLEMMA: nürüfwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëftëkuiLEMMA: nürüftükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wülŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋcaLEMMA: wingca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháŋënenLEMMA: füchangünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukakontuwnLEMMA: rukakontuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rneuLEMMA: rneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëftëkuniewiLEMMA: nürüftükuniewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las rucas mapuches solían tener una sola entrada, la que estaba abierta casi siempre; no necesitaba hojas de puerta, porque en aquel tiempo no se conocían los saqueos; la gente antigua estaba bien inocente en este sentido. Muy pocas casas tenían cierros hechos de unas tablas toscamente labradas a fuerza de hachazos. Esas tablas solían perforarlas, pasar correas por los agujeros y juntar las tablas por los cantos una con otra. Tal era la puerta con que a veces trancaban la entrada de sus casas. Más tarde, cuando llegaron los huincas, empezaban a someterse muchas picardías y saqueos. Entonces era que los indígenas se proveían con puertas como las que tenían los extranjeros y se encerraban con ellas.

CAPÍTULO XI.-VIDA DOMÉSTICA Vida del narrador en aquel tiempo: Sus trabajos, su casamiento, sus hijos. Descripción de la cuna indígena. Cambio de puebla de sus padres. La mujer indígena: Su tratamiento de parte del marido, sus obligaciones y derechos; las mujeres de hombres polígamos entre sí. Vida conyugal. Triste situación de la joven núbil. Saludos y retos: Modo de saludarse los parientes; las relaciones de parentesci entre los mapuches; denominaciones de amistad; expresiones de cariño. Retos entre hombres; insultos entre mujeres. Vestuario y adornos: Trajes del hombre; de la mujer: Adornos de chaquiras; alhajas de plata; fabricación de las últimas. Adornos de la montura.

1 WëñeLEMMA: wüñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutunLEMMA: akutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepatuelLEMMA: mülepatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumenLEMMA: küdaumen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumeelLEMMA: küdaumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BajoLEMMA: bajo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ImperialLEMMA: imperial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomenLEMMA: wüñomen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellupatukenLEMMA: kelupatuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukeiyuLEMMA: küdaukeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Más arriba dejé dicho que vuelto de Santiago llegué a mi tierra Rauquenhue. Poco tiempo duré allí; después trabajé durante un año con el P., Constancio. Concluído el trabajo en Bajo Imperial, volví otra vez a mi casa, ayudaba a mi padre y trabajaba junto con mi hermano Felipe.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukelafuiLEMMA: küdaukelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluniekakefuiŋnLEMMA: keluniekakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lofküdaukefuiŋnLEMMA: lofküdaukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entufiñLEMMA: entufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofküdauLEMMA: lofküdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awëdŋekenLEMMA: awüdngeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramŋekenLEMMA: pramngeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koŋiŋekenLEMMA: kongingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiñLEMMA: konümpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukanLEMMA: rukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel tiempo la gente no conocía los trabajos separados; en todo se ayudaban, trabajaban en lgas o mingacos. Ya he referido algunos de estos mingacos: la siembra del maíz, la cosecha y trilla de trigo; también he mencionado la construcción de la casa mapuche
3 MufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekafunLEMMA: mülekafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋoimatufunLEMMA: ngoimatufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kristianoLEMMA: kristiano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inakekefunLEMMA: inakekefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekanLEMMA: ayekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuyefiñLEMMA: entuyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palíñLEMMA: paliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakanLEMMA: deumakan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakefunLEMMA: inakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Más o menos tres años me quedé entre los indígenas de Rauquenhue. Casi me olvidé de mi carácter de cristiano; tomaba parte en todos los divertimientos y fiestas de los mapuches. Ya describí la chueca, la fabricación de la chicha de maíz y de manzanas; yo mismo concurría a todas esas diversiones.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FüchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillLEMMA: painemil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peniefiñLEMMA: peniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaŋiañLEMMA: mangiañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EluanLEMMA: eluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deyaLEMMA: deya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillLEMMA: painemil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemhechiLEMMA: femhechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewiyuLEMMA: niewiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al fin me casé. En casa del viejo Painemill había visto a una joven que me gustaba; se llamaba María Manguián. «Dame tu prima», le dije a Painemill. Él me la dió. Así no más nos casamos.
5 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchapraLEMMA: füchapra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchalefuiLEMMA: ülchalefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dompŋefuiLEMMA: dompngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolefuiLEMMA: apolefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mafüaenLEMMA: mafüaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranrumeiLEMMA: kutranrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yepukaeyeuLEMMA: yepukaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
íemŋenLEMMA: iemngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamiLEMMA: ñami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafüafuyelLEMMA: mafüafuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La soltera era joven y bonita, una linda mujer; también tenía muy buenos trajes; llevaba la cabeza bien adornada con prendas de plata, lo mismo el pecho. Mi buena mujer tenía un hermano que me exigió el pago de costumbres, pero mientras estaba reclamando, se enfermó de repente, lo venció la enfermedad, murió y la petición de pago cesó.
6 KimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llanküiLEMMA: lanküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femimiLEMMA: femimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; aünLEMMA: aün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakopiukerkeiLEMMA: lakopiukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükafuiñLEMMA: lükafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewemelafuiñLEMMA: pewemelafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando el P., Constancio se enteró de mi casamiento a la usanza de los mapuches, se entristeció. «¿Por qué haces eso?» me decía; mucho rato pasó hasta que se calmó. Yo también le tenía miedo; no fui más a visitarlo.
7 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefimiLEMMA: niefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaraiafimiLEMMA: kasaraiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femëlmiLEMMA: femülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmafimiLEMMA: fülümafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiósLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaeneuLEMMA: pipaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemanLEMMA: feman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero él vino a verme otra vez y me dijo: «Ya que tienes esta mujer, te casarás con ella; con eso la acercarás a lo prescrito en la ley de Dios». «Lo voy a hacer», le contesté.
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrannLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranelLEMMA: kutranel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmelŋenLEMMA: mütrümelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaralpaneuLEMMA: kasaralpaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiyuLEMMA: mongeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Poco después me enfermé y me buscaron al P., Constancio, quien vino y me casó y así vivimos al fin legalmente.
9 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewelLEMMA: niewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketramapukefunLEMMA: ketramapukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukefunLEMMA: tükukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekefuiLEMMA: mülekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaniekefuiLEMMA: deumaniekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lamaLEMMA: lama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chañuntëkuLEMMA: chañuntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikakënofielLEMMA: pepikakünofiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekechiLEMMA: kümekechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpükakefuiLEMMA: ngüpükakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de casados trabajamos los dos. Yo barbechaba y sembraba de todo un poco. Ella se quedaba en casa, preparaba muy variadas comidas y trabajaba también en tejidos. Hacía mantas, frazadas, debajeros y cubiertas de montura, según los hilos que había preparado; además sabía hacer telas finas con dibujos.
10 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyüiyuLEMMA: choyüiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ditulfuiyuLEMMA: ditulfuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqleLEMMA: reqle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremëmfiLEMMA: tremümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekülkënokefiLEMMA: rekülkünokefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋenLEMMA: chumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También engendramos hijos; siete alcanzamos a tener. Ella los crió, solía tenerlos recostados en la cuna. Voy a describir ahora la cuna de nuestra raza.
11 ElelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoleiLEMMA: wampoley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñopëleLEMMA: epuñopüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakënoŋeiLEMMA: füchakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maichitripaleweiLEMMA: maichitripalewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tulŋeiLEMMA: tulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daminLEMMA: damin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoŋeiLEMMA: femkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La cuna se compone de varias tablillas, puestas en forma de canoa; las dos tablillas laterales quedan más largas, de manera que sobresalen en el extremo superior e inferior de la cuna; «tiene patas» se dice. También se pone una estera de paja o un pellejo, que se arregla como colchón y que se llama cheno.
12 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalŋeiLEMMA: deumalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ürenLEMMA: üren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëftükulelŋeiLEMMA: ñidüftükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodŋechiLEMMA: wechodngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traflaLEMMA: trafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpaLEMMA: walpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëftëkukënoŋeiLEMMA: ñidüftükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürenLEMMA: üren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalŋeiLEMMA: deumalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( pürkuweLEMMA: pürkuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëmfülweLEMMA: chümfülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrachëmfülweLEMMA: witrachümfülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además se hace una cinta ancha, llamada üren la cual se une por costura con las dos tablillas laterales perforadas para este fin; el üren está atado a las tablas laterales de ambos lados hacia el extremo inferior y tiene ojales; además se hace una faja, una trenza, un arco y el tirador del arco.
13 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürluLEMMA: trürlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llushuLEMMA: lushu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolŋeiLEMMA: impolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolelLEMMA: impolel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolpraŋeiLEMMA: impolprangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋepaiLEMMA: rulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkupëleLEMMA: rükupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋepaiLEMMA: rulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todo está listo, se coloca la guagua en la cuna; allí se le hace cama con pañales y trapos. Además se da a la estera (o al pellejo) Una vuelta hacía arriba por encima de los pies del niño. En seguida se hace pasar la trenza de lado a lado sobre esta estera, cerca del pecho del niño pasa la faja pollqui.
14 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkulŋeiLEMMA: trapeltükulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürenLEMMA: üren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋemeiLEMMA: rulngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkuŋemeiLEMMA: shiñumtükungemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürenLEMMA: üren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋepatuiLEMMA: rulngepatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulŋepaiLEMMA: shiñumrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürenLEMMA: üren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femkiaurulŋeiLEMMA: femkiaurulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünakëmŋeiLEMMA: trarünakümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleweiLEMMA: takulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñcheLEMMA: miñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Se amarra, pues, las trenza en un ojal del üren de un lado, luego se la pasa por encima de la estera y se la enhebra en un ojal del üren que se encuentra al lado opuesto. De allí se hace vol- ver la trenza sobre la estera y se la entrelaza en otro ojal de la cinta üren del lado donde empezó; así sigue la fajadura de la guagua, primero con la trenza, después con el pollqui, hasta llegar a su pecho. La estera queda bien sujeta por la trenza y la faja y el niño bien tapado bajo la estera.
15 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoelLEMMA: trarükünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tükulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëmfulweLEMMA: chümfulwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiltraflaLEMMA: kadiltrafla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramelŋeiLEMMA: witrañpramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrachëmfulweLEMMA: witrachümfulwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkuleiLEMMA: trapeltükuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrulŋepaiLEMMA: iyuwüdrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëmfülweLEMMA: chümfülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelnaqŋemeiLEMMA: trapelnaqngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkumeluLEMMA: trarüntükumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëmfülweuflunpramelŋeikiñeLEMMA: chümfülweuflunpramelngeikiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunkëleweiLEMMA: takunkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llushuLEMMA: lushu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laeyeuLEMMA: laeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uflunpramkëleluLEMMA: uflunpramkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëmfulweLEMMA: chümfulwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëflaiLEMMA: trüflay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Concluída va la enfajadura se pone en las dos tablillas laterales, cerca de sus extremos superiores, el arco. Por encima de él se pasa el tirador del arco, que está asegurado en la cabecera de la cuna y que cruza el arco con una vuelta, y termina con un nudo en el pollqui, que faja el pecho de la guagua. Sobre el arco de tal modo afirmado (por su tirador) se cuelga un paño. De esta manera el niño queda bien protegido bajo cortina sin que el patio que recubre el arco tenga contacto con él, dificultándole la respiración.
16 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelenLEMMA: chelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiltëkuŋekeiLEMMA: kadiltükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafrukaLEMMA: trafruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraleluLEMMA: witralelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliniekefiLEMMA: leliniekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauchiLEMMA: miauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlenLEMMA: tüngkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüpaLEMMA: küpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqluLEMMA: umaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülwelenLEMMA: kupülwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtunmukeiLEMMA: umaqtunmukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NümaluLEMMA: nümalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋoŋeiLEMMA: chingongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdkiawëŋeiLEMMA: wingüdkiawüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülwelenLEMMA: kupülwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpëleLEMMA: naqpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiawëlŋeiLEMMA: witraiawülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaufukeiLEMMA: ñaufukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llushuLEMMA: lushu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñaufunoluLEMMA: ñaufunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukefiLEMMA: tukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülwelenLEMMA: kupülwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moyolkefiLEMMA: moyolkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremiLEMMA: tremi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La cuna con la guagua queda arrimada a la pared de la casa. El niño que está parado en su cuna puede ver a su madre y a todas las personas que trajinan por la casa, con eso se sosiega. Si tiene sueño se le pone en su cuna sobre el catre y luego duerme profundamente. En el caso que llore se le mece o se le tira por encima del suelo en su cuna, arrastrando la cuna sobre sus patas inferiores. Con eso suele callarse el niño, si no se tranquiliza, lo torna la madre junto con la cuna y así le da el pecho. De esta manera se crían las guaguas indígenas.
17 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieyeluLEMMA: nieyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayekaiLEMMA: l'ayekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielalufiuyuLEMMA: nielalufiuyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·akonkëleyekaiŋnLEMMA: l'akonküleyekaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kóleraLEMMA: kolera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lakaiLEMMA: lakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·enLEMMA: mal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënorpufiLEMMA: tranakünorpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malónLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero nuestros hijos se nos murieron todos a la de dos a tres años, de modo que nunca tuvimos hijos, uno tras otro murieron. También ella, mi mujer, se enfermo del cólera y murió, dejó en la cuna a una niña chica. Pero esto sucedió después del malón (general) y después de mi vuelta de la Argentina, sólo en aquel tiempo murió mi pobre mujer.
18 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelefuiñLEMMA: mongelefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niepefuiLEMMA: niepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LefianLEMMA: lefian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KintuŋepeLEMMA: kintungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuafiñLEMMA: dünguafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmŋeiLEMMA: mütrümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñíLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lóŋkoLEMMA: longko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalipufiLEMMA: chalipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillLEMMA: painemil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kintufiñLEMMA: kintufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieimeuLEMMA: pieimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayeuLEMMA: ayeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wellipraiLEMMA: welipray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpuaimiLEMMA: anüpuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieimeuLEMMA: pieimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piñiLEMMA: piñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LefianLEMMA: lefian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KintukeyuLEMMA: kintukeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayeuLEMMA: ayeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuaimiLEMMA: mülepuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « KintuŋepanLEMMA: kintungepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piñmaŋenLEMMA: piñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuluLEMMA: feyentulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtuiŋnLEMMA: wiñamtuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·opaiŋnLEMMA: n'opaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekanLEMMA: mülekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AweyekuLEMMA: aweyeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras vivíamos todavía todos juntos en nuestra Rauquenhue: Yo, mi padre y mi madre, mi hermano y hermana y mi mujer, vino cierto día un anciano de Foyeco; tendría más de cien años de edad y se llamaba Lefián. Fue a la casa de Painemilla y le dijo: «Manda buscar a mi sobrino; en presencia tengo que hablar con él». Luego fué llamado mi padre, que era sobrino materno de este viejo. Mipadre se fue donde el cacique Painemilla; se encontró con su tío y lo saludó.
1 MapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëlefuiLEMMA: ñidolkülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkëleluLEMMA: tremkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënekefuiLEMMA: ngünekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolwentruLEMMA: ñidolwentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënenLEMMA: wünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëlefuiLEMMA: ñidolkülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femniekefuiŋnLEMMA: femniekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewakefuiŋnLEMMA: kewakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allfükefuiŋnLEMMA: alfükefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋarükefuixnLEMMA: chüngarükefuixn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Painernilla decía a mi padre, «Ha llegado tu anciano tío; «yo lo busco», te dice allá hay terrenos fértiles sin cultivador y sin poblador vete establecerte allá». «Así será», contestó mi padre. Entonces tomó la palabra el mismo viejo Lefián y dijo: «Te busco pues, sobrino; aquí estás viviendo en un suelo malo; allá hay tierra bonita; por eso cámbiate por allá, sobrino» A mi padre le pareció bien. «Me iré, pues», dijo. Después informaba a su mujer «Aquí vienen a buscarme; me voy, pues a la tierra de Foyeco», dijo él a mi madre. Ella también accedió. Aprobado el plan por todos llevaron sus trastes y se trasladaron a este lado (del lago Budi), llamado Foyeco. Pero yo me quedé en mi tierra Rauquenhue en el lugar denominado Ahueyecu en donde estaba mi casucha.
2 DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüpiLEMMA: kolüpi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarileuLEMMA: marileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaŋiñLEMMA: mangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IŋallLEMMA: ingal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulpaŋLEMMA: nekulpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ZúñigaLEMMA: zuñiga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimyepaluLEMMA: kimyepalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfayeŋnLEMMA: tüfayengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaelLEMMA: l'aiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « yeyeanLEMMA: yeyean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëŋalŋealiLEMMA: rüngalngeali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, atal·tëkulelmoanLEMMA: atal'tükulelmoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefuiŋnLEMMA: pikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la casa mapuche era persona principal el hombre de más edad; él mandaba a toda la gente que se encontraba en la ruca. La primera mujer del dueño de casa dirigía a las de su sexo. Los caciques antiguos tenían tres, a veces cuatro mujeres; los mocetones solían tener dos. Comúnmente las trataban bien; algunos, sin embargo, les pegaban en exceso, las herían con palos, hasta las apuñalaban con cuchillos.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumaketuiLEMMA: küdaumaketuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mamëlltualuLEMMA: mamültualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ketraialuLEMMA: ketraialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukeiLEMMA: küdaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaniekeiLEMMA: deumaniekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilokorüLEMMA: ilokorü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
saŋkuLEMMA: sangku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lua·korüLEMMA: lua·korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqeLEMMA: laqe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iltafënLEMMA: iltafün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüumaLEMMA: poñüuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋefuiLEMMA: afümngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëltrünLEMMA: mültrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakonLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mëshaLEMMA: müsha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awarLEMMA: awar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mëshaLEMMA: müsha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kekeumeLEMMA: kekeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Caciques del tiempo más atrás fueron Colipí, Marileu, Manguifi, Ingal y Neculpan Zúñiga. Estos tenían veinte mujeres, algunos aun más, según decían quienes alcanzaron a ver las cosas con sus propios ojos. Al morir estos caciques decían: «Quiero llevar conmigo a una de mis mujeres, a la más bonita; cuando me entierren matádmela y echadla conmigo a la sepultura.»
4 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukeiLEMMA: küdaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewütuiLEMMA: pewütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entulŋeiLEMMA: entulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumtuwamLEMMA: külumtuwam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekeiLEMMA: elungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafkëlechiLEMMA: trafkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kurüneiLEMMA: kurüney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüŋeiLEMMA: poñüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
saŋkuLEMMA: sangku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëñalŋekelaiLEMMA: müñalngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korütuluLEMMA: korütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋeLEMMA: iñange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekeiLEMMA: ingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyeŋuLEMMA: koyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyümLEMMA: müleyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feipütokontëkuŋekeiLEMMA: feypütokontükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los hombres buenos trabajaban para sus mujeres y sus hijos; les partían la leña y cultivaban la tierra. Las mujeres trabajaban en la casa, preparaban muy variadas comidas: a veces hacían caldo con papas o caldo con carne, otras veces caldo de huevos que se come acompañado con sanco (o muño); además hacían caldos de lua, de cochayuyo, de yerba mora y de yerba buena, todos acompañados con papas; también cocían catutos y mote, sopas de trigo y arvejas peladas, carne asada y muchos platos más.
5 EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋekefuiLEMMA: ingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« umaltrafuyaLEMMA: umaltrafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinekeiLEMMA: pinekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las esposas esperan al marido después del trabajo en la casa, le llevan agua para que se lave y le arreglan el asiento. Luego le sirven las comidas preparadas. Cada una de las mujeres de un hombre polígamo da de comer separadamente a su marido. El que tiene dos mujeres recibe cuatro platos de comida; el que tiene tres recibe seis platos, pero alimentos de diferente clase; una p.e. ofrece caldo con carne, la otra papas solas y la tercera caldo de huevos con muño. La harina tostada no debe faltar nunca; después de servidos los diversos caldos la comen como postre, amasada con agua. Si hay chicha, esa se la toman con la comida.
6 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chadiLEMMA: chadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrüñmaŋeamLEMMA: kotrüñmangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemekefuiLEMMA: yengemekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chadikoLEMMA: chadiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feimeuLEMMA: feymew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrüñmaŋekefuiLEMMA: kotrüñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontëkuŋekefuiLEMMA: kontükungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tunieŋekefüiLEMMA: tuniengekefüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- defLEMMA: def
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeiLEMMA: niepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋnaqkëleiLEMMA: meshengnaqküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufuLEMMA: l'eufu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fitupuiLEMMA: fitupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieŋekeiLEMMA: femniengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramŋetuiLEMMA: witrañpramngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrükotrütuŋeiLEMMA: kotrükotrütungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielLEMMA: niel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋellkuqLEMMA: changelkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KotrüluLEMMA: kotrülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋekeiLEMMA: yengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrüñmalŋekeiLEMMA: kotrüñmalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotrünLEMMA: kotrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuelLEMMA: nentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fuditunLEMMA: fuditun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» küdauŋealLEMMA: küdaungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋealLEMMA: nentungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fudiweLEMMA: fudiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋekefuiLEMMA: nentungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chadikoLEMMA: chadiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la casa mapuche se comía dos veces: la primera, poco antes de medio día, se llamaba «comida de la mañana»; la otra al anochecer tenía el nombre «comida para pasar la noche».
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukawenLEMMA: rukawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralŋekefuiLEMMA: kütralngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalpiyümLEMMA: deumalpiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuŋeluLEMMA: epungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliŋeluLEMMA: melingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulkefiLEMMA: tükulkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prammuwnLEMMA: pramuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluukeiŋnLEMMA: kelukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramketrannLEMMA: pramketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemkenLEMMA: chemken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluukefuiŋnLEMMA: kelukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukawenLEMMA: rukawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümelkauLEMMA: kümelkau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- këlefuiŋnLEMMA: külefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koñüayümLEMMA: koñüayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënaituukafuiŋnLEMMA: ngünaitukafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëritufeLEMMA: müritufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeweiŋnLEMMA: ngeweingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküleweiŋnLEMMA: ladküleweingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antiguamente no había sal. Para sazonar los manjares se buscaba agua salada del mar y con ella se condimentaban todos los alimentos. También se echaban jarros grandes al fondo de esta extensa laguna formada por el río Budi, amarrados por lazos torcidos de ocho o más brazadas de largo. Los jarros se sumergían en el río; cuando topaban el fondo se les dejaba allí en suspenso por algunos momentos; al notar que estaban llenos se sacaban otra vez a la superficie. Luego se tanteaba con el dedo el grado salífero de su contenido. Si era salado, se lo llevaba a casa y con esta salina se sazonaban las comidas. Esta agua salada, sacada de adentro del río, se llamaba «fudi» (agua salada), el trabajo empleado para sacarla se llamaba «fuditun» (sacar agua salada) y el lugar donde se sacaba se llamaba «fudiwe». Por esta razón, pues, se llama «Budi», esta laguna.
8 KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafkëlechiLEMMA: trafkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieiLEMMA: femniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ramtufiLEMMA: ramtufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« FendeaiyuLEMMA: fendeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MaíluLEMMA: mailu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlkeiLEMMA: wülkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maílaiLEMMA: mailay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlkelaiLEMMA: wülkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentrukenuukeiLEMMA: wentrukenukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlmakefiLEMMA: wülmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mainoleLEMMA: mainole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las esposas de una misma casa (y marido) tenían aparte sus hogares para la preparación de las comidas. Y el hombre de dos o cuatro mujeres sembraba para ellas separadamente las diversas clases de granos; cada una tenía su chacra propia. Llegada la cosecha, cada una guardaba en un sitio distinto los productos de su campo. Pero siempre se ayudaban mutuamente en las faenas de la cosecha. En cualquier trabajo se acompañaban las mujeres de un hombre polígamo y vivían en paz una con otra; si una daba a luz, las otras la asistían. Pero en lo íntimo de sus corazones guardaban celos y sufrimientos.
9 NieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeñmaukeiLEMMA: n'omeñmaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntëkuLEMMA: katrüntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafrukaLEMMA: trafruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlealuLEMMA: mülealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantulenLEMMA: ngütantulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqkeiLEMMA: umaqkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupakeiLEMMA: rupakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyakeiLEMMA: trafuyakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
famiaukeiLEMMA: famiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres, unidas con un solo hombre poseían separadarnente también sus gallinas, lo mismo sus animales. Si el marido quería vender un animal, preguntaba antes a su mujer. «Vamos a vender esta vaca», le decía. Consentía ella, vendía la vaca; si ella no quería, no vendía el animal tampoco. Pero de vez en cuando los hombres se ponían enérgicos y vendían los animales de sus mujeres aún contra la voluntad de ellas.
10 MoŋefuleLEMMA: mongefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmowenLEMMA: puñmowen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuukelafuiŋuLEMMA: düngukelafuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaliukelafuiŋuLEMMA: chaliukelafuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, leliwëluukelafuiŋuLEMMA: leliwülukelafuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vewewnLEMMA: vewewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlefuleLEMMA: mülefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋechiLEMMA: fütangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallawenLEMMA: lalawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuukefuiŋuLEMMA: femukefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felewelaiLEMMA: felewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El que tenía dos, tres e cuatro mujeres arreglaba a lo largo de las dos paredes laterales de la casa, frente a frente, recortes para los catres y las camas. Entonces el bigamo dormía dos noches con una de sus esposas, después pasaba al otro lado, donde quedaba otras dos noches con su segunda mujer; el que tenía tres o cuatro cambiaba de la misma manera cada dos noches.
11 FëtaŋealuLEMMA: fütangealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaŋekeiLEMMA: ngilatuñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fëtaŋeaimiLEMMA: fütangeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NewemaikelafuiLEMMA: newemaikelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kauchuLEMMA: kauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋealLEMMA: fütangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wëlayuLEMMA: wülayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneukelaiLEMMA: ngüneukelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikenLEMMA: maiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fütapëraLEMMA: fütapüra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuyümLEMMA: akuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋekefuiLEMMA: loungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WitrapaluLEMMA: witrapalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepünLEMMA: lepün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipakeiLEMMA: pipakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakeiLEMMA: tripakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalimeafiluLEMMA: chalimeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukeiLEMMA: kintukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - waŋkuLEMMA: wangku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënokeiLEMMA: adkünokey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« konpaŋeLEMMA: konpange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüŋeLEMMA: anünge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuleLEMMA: akule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puyümLEMMA: puyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoyümLEMMA: ngenoyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lloukelafuiLEMMA: loukelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Si vivía antes un hijo casado en la casa paterna, entonces, según se cuenta, suegro y nuera no se hablaban, ni se saludaban, ni siquiera se miraban, tanto respeto se profesaban recíprocamente. Si había una hija casada, suegra y yerno se trataban de la misma manera; pero actualmente ya no se conoce esa costumbre.
2 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋenLEMMA: chalingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfluLEMMA: müleküflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifiLEMMA: chalifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mankuqelfiLEMMA: mankuqelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukeiLEMMA: nentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyefielLEMMA: chemyefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedkuiLEMMA: chedkuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋe·nLEMMA: nge·n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», chalieyeuLEMMA: chalieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kenpuLEMMA: kenpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifielLEMMA: chalifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naweLEMMA: nawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kërunLEMMA: kürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», PiLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñochalituiLEMMA: wüñochalituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChedkuiŋillañLEMMA: chedkuingilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! - llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! - kenpuLEMMA: kenpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! - kërunLEMMA: kürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñochalitunLEMMA: wüñochalitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuafiñLEMMA: entuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekëfchiLEMMA: kiñeküfchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyefielLEMMA: chemyefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuwnLEMMA: tuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elcheLEMMA: elche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elpaelchiLEMMA: elpaelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adwenLEMMA: adwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋelkünuafiñLEMMA: pengelkünuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkonmomLEMMA: fülkonmom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañdëŋunLEMMA: ngilañdüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewenLEMMA: kiñewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkantuLEMMA: adkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üituafiñLEMMA: üituafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1).
Cuando se trataba del casamiento de una hija, se la pedía a su padre. Entonces éste decía a su hija: «Tendrás marido». Si la niña soltera tenía poca gana, el padre le decía: «Tienes que casarte no más; yo te entrego (te vendo); la mujer no tiene derecho propio». Entonces la joven tenía que someterse.
3 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalluyeeteuLEMMA: yaluyeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyefielLEMMA: poyefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmfiñLEMMA: mütrümfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiuwnLEMMA: trokiuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureyenLEMMA: kureyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nuewiyuLEMMA: nuewiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalliyuLEMMA: yaliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyünLEMMA: choyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallyefiñLEMMA: yalyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñyefiLEMMA: püñeñyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pueLEMMA: pue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakekënuayümLEMMA: kakekünuayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñintuLEMMA: koñintu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « NienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentrupëñeñLEMMA: wentrupüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeíLEMMA: pikei
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elcheLEMMA: elche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaitunienLEMMA: ngünaitunien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando llegaba a una casa un forastero, se le recibía con mucha hospitalidad. Él se paraba en el patio y saludaba con «Buenos días»; en seguida un mocetón salía a saludarlo. Mientras tanto la mujer del dueño de la casa buscaba un pellejo o una frazada y la extendía cuidadosamente en el suelo, porque bancos no había antes. Luego se llamaba al forastero: «Entra, siéntate por aquí». Si el visitante era mujer, se le arreglaba el asiento a orillas del fuego, si hombre, se le hacía sentar más hacia la entrada. Antes, las mujeres no hospedaban a ningún forastero que llegara en ausencia del hombre. Decían sencillamente: «El dueño de la casa no está».
4 KureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedkuiLEMMA: chedkuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ënLEMMA: ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaeneuLEMMA: yeñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañíLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wichuleiLEMMA: wichuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfaliLEMMA: femfali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adfelekenLEMMA: adfeleken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaiLEMMA: kasay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelketuLEMMA: kiñelketu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PüñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochëmLEMMA: fochüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaleiLEMMA: kaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefielLEMMA: yefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domopëñeñLEMMA: domopüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyewnLEMMA: chemyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañdëŋuwnLEMMA: ngilañdünguwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋechiLEMMA: fütangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañwenLEMMA: ngilañwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chedkuiLEMMA: chedkuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋechiLEMMA: fütangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallawenLEMMA: lalawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pümowenLEMMA: pümowen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋwenLEMMA: üngwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eukëllwenLEMMA: eukülwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewenLEMMA: yewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moñmoeLEMMA: moñmoe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenLEMMA: yewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de sentado empezaba la salutación de estilo. Todas las personas que se hallaban casualmente en casa, le saludaban y le apretaban la derecha; uno por uno nombraban el término de relación que los ligaba con el visitante. Si era el esposo de una hija le dijo el suegro, dueño de la casa: «Tú, yermo (nillañ)»; la esposa del dueño le saludaba con: «Tú, yerno (llalla)»; el hijo de la casa dijo: «Tú, cuñado (kenpu)» y la hija: «Tú, cuñado (kërun)». El pariente forastero devolvió el saludo con las mismas expresiones: «¡Suegro (nillañ)!-¡suegra (llalla)!-¡cuñado (kenpu)!-¡cuñada (kërun)!- contestaba respectivamente. Voy a explicar ahora detalladamente mis relaciones de consanguinidad con toda parentela. Relataré mi origen desde mis antepasados, mi propia familia, mis descendientes y la descendencia de mis parientes cercanos. Además daré a conocer los vínculos de afinidad contraídos por el casamiento mío y el de uno u otro de mis parientes; de paso nombraré algunas personas que se han agregado a nuestra familia (l).
5 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuyefiñLEMMA: l'akuyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yalluyeeteuLEMMA: yaluyeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femyeeneuLEMMA: femyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·akuwenLEMMA: l'akuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechewenLEMMA: chechewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiyuLEMMA: ngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqkintuluLEMMA: naqkintulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñentrürLEMMA: kiñentrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekaiLEMMA: felekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuwenLEMMA: l'akuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewelLEMMA: yewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechewenLEMMA: chechewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuyefiñLEMMA: kukuyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñíLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuwenLEMMA: kukuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuwenLEMMA: chuchuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewiyuLEMMA: yewiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkintuluLEMMA: naqkintulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋechiLEMMA: fütangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentrupëñeñLEMMA: wentrupüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñiLEMMA: koñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikechéLEMMA: pichikeche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakintuyeluLEMMA: prakintuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femyefiŋnLEMMA: femyefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). KureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, püñmokantuLEMMA: püñmokantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋechiLEMMA: fütangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domol·akuLEMMA: domol'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chalekantuLEMMA: chalekantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chaleLEMMA: chale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuku·ñiLEMMA: kuku·ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñoñoLEMMA: ñoño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfalkëlelaiLEMMA: kimfalkülelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyewnLEMMA: chemyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amelkantuLEMMA: amelkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feikakelaiLEMMA: feykakelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋenLEMMA: chengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripamumLEMMA: tripamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mütremLEMMA: mütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenkëlechiLEMMA: newenkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenkëleafunLEMMA: trenküleafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëreneeliLEMMA: füreneli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afpunLEMMA: afpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yomkeLEMMA: yomke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külalechiLEMMA: külalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo tengo padre y madre, los autores de mis días. Por el mucho cariño que les profeso, los llamo también mamita y taita. Tenía unos diez y ocho años de edad, cuando tomé mujer, nos casamos a la usanza rnapuche. En lo siguiente hicimos vida marital y mi mujer me obsequió con vástagos Yo llamo prole a todos ellos, digo también que tengo hijos, e hijas, mientras que mi esposa llama indistintamente niños a los frutos de sus entrañas. Si quiere expresar el sexo, dice: «Tengo criaturas hombres y criaturas mujeres». Esos pequeñuelos en unión con su madre constituyen mi familia a la que debo mis cuidados y desvelos.
6 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleyefiñLEMMA: maleyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- malleyeeneuLEMMA: maleyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mallewenLEMMA: malewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiyuLEMMA: ngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KëlünaqkintuluLEMMA: külünaqkintulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñentrürLEMMA: kiñentrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekaiLEMMA: felekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallewenLEMMA: malewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleyefiñLEMMA: maleyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleyeeneuLEMMA: maleyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeyefiñLEMMA: ñukeyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëñeñyeeneuLEMMA: püñeñyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñintuLEMMA: koñintu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeweŋeiLEMMA: yewengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MalleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiluLEMMA: yeñmafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiluLEMMA: yeñmafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domolamŋenLEMMA: domolamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenwenLEMMA: lamngenwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenwenLEMMA: lamngenwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleyefiñLEMMA: maleyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uyefiñLEMMA: pal'uyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·yueeneumLEMMA: pal'yueneum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uwenŋeiyuLEMMA: pal'uwenngeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekaiLEMMA: kiñekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkintuluLEMMA: naqkintulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uwenLEMMA: pal'uwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· enLEMMA: en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
exuLEMMA: exu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KachüLEMMA: kachü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋiLEMMA: ngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llañLEMMA: lañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Debido a mi casamiento miro a los Padres de mi mujer por suegro (chedkuingillañ) y suegra (llalla). Mi esposa está en la misma relación con los padre míos, pero les da denominaciones distintas (püñmo y n'an'üeng). Muchas veces tiene que proceder así porque, según costumbres de nuestra raza, hay palabras que usa el hombre y otras que usa la mujer. De mi prole ya se han casado algunos. Yo doy el trato de nuera (püñmi) a la mujer de mi hijo, y de yerno (ñawengillañ) al esposo de mi hija. Aquí también difiere mi mujer: a su yerno, esposo de su hija, lo llama llalla y a su nuera, esposa de su hijo, la llama n •an •eng. Exista, pues en la afinidad explicada cuatro relaciones mutuas: El suegro (chedkui-ngillañ) está ligado por la relación de «suegro con yerno» (ngillañwen) con el esposo (ñawengillañ) de su hija, y a este lo une la misma relación con su suegro. La suegra (llalla) está en la relación de (suegra con yerno) (llallawen) con el esposo (llalla) de su hija, y viceversa. El suegro (pülmo) está vinculado por la relación «suegro con nuera» (püñmowen) con la esposa (püñmo) de su hijo, y viceversa. La suegra (n •an •ëƞ) está en la relación de «suegra con nuera» (n •an •ëƞwen) con la esposa (n •an •ëƞ) de su hijo, y viceversa (2). Los dos ancianos, mi padre y mi suegro, se llaman mutuamente consuegros y hombres de respeto; igualmente consuegras y señoras de respeto se titulan una a otra mi mamá y la madre de mi esposa
7 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüriLEMMA: trüri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyefielLEMMA: chemyefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeyelLEMMA: ñukeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; welutañiLEMMA: welutañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kërunyefiluLEMMA: kürunyefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieñmaeteuLEMMA: nieñmaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñintuLEMMA: koñintu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trokiñmafiLEMMA: trokiñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuwenLEMMA: kukuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuwenLEMMA: chuchuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuyefiñLEMMA: wekuyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmyeeneuLEMMA: chokümyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrürfeleiLEMMA: trürfeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafielLEMMA: yeñmafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetueneuLEMMA: yetueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4). EŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·awenLEMMA: mün'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñyeeneuLEMMA: püñeñyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyewnLEMMA: chemyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyefiLEMMA: poyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüiLEMMA: ayüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukentualLEMMA: ñukentual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femaimiLEMMA: femaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NüanLEMMA: nüan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedapiŋenoamLEMMA: wedapingenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëñeñyeeneuLEMMA: püñeñyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedapilaianeuLEMMA: wedapilaianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafielLEMMA: yeñmafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefalLEMMA: niefal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiluLEMMA: yeñmafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KureyenofiliLEMMA: kureyenofili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenwenLEMMA: lamngenwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeukeiñLEMMA: yeukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüryefiyuLEMMA: trüryefiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemyefielLEMMA: chemyefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
checheLEMMA: cheche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kukuLEMMA: kuku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chuchuLEMMA: chuchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaleiLEMMA: kaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaleLEMMA: chale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafielLEMMA: yeñmafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domochekëmLEMMA: domocheküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaleLEMMA: chale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaetuLEMMA: yeñmaetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiluLEMMA: yeñmafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñoLEMMA: ño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñiLEMMA: koñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmakefiLEMMA: yeñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentrupëñeñLEMMA: wentrupüñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋenLEMMA: chengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchál·akuLEMMA: füchal'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kál·akuLEMMA: kal'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- malleyeeneuLEMMA: maleyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- malleyewnLEMMA: maleyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefiñLEMMA: yefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemwelafiñLEMMA: chemwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
péntüluLEMMA: pentülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiŋerputuiLEMMA: peñingerputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñamLEMMA: peñam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewekatufiñLEMMA: yewekatufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al padre de mi papá lo miro por abuelo paterno (l •aku) y al progenitor de mi mamá, por abuelo materno (cheche). Ellos me dan a mí las mismas denominaciones (l •aku y cheche); somos l •akuwm (abuelo patemo con nieto) y chechewen (abuelo materno con nieto) mutuamente. En la línea recta descendiente intermedian las mismas relaciones de abuelo paterno con sus nietos (l •akuwen) y de abuelo materno con sus nietos (chechewen) entre mí (Il •aku, cheche) y los pequeñuelos de mi hijo (l •aku) y los de mi hija (cheche) respectivamente. A la madre de mi papá la trato de abuela paterna (kuku) y a la de mi mamá de abuela materna (chuchu) y ellas a mí; o sea, en la línea descendiente, una madre mira por kuku a la prole de su hijo, y por chuchu a los niños y niñas de su hija. Con los primeros está en la relación mutua de abuela paterna con sus nietos (kukuwen), con los últimos en la de abuela materna con sus nietos (chuchuwen). (1) A las esposas de mis nietos por la línea masculina como la femenina las llamo nueras (yom püñmo), pero solo por amplificación de esta palabra. Así también miro por yernos (yom ƞillañ), a veces por cuñados o «cuñados carnales», (pütra-chale) a los maridos de mis nietas. En forma correspondiente al lenguaje de mujer mi esposa trata de nueras (yom n •an •üng) a las consortes de sus nietos por el hijo y la hija. A los hombres de las nietas los yernos (yom llalla), a veces también yernos hijastros (ñoño llalla). No son muy claras y fijas las denominaciones de esos grados de afinidad ya algo lejanos; cambian en las distintas regiones. En mi primera juventud alcancé a conocer a miembros más lejanos de mi estirpe, como el bisabuelo paterno. Actualmente estoy todavía con todo mi vigor, y así espero, si Dios me favorece, llegar a ver grados remotos de mi descendencia como mis bisnietos y hasta mis tataranietos.
8 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kenpuLEMMA: kenpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kenpuLEMMA: kenpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeñmafiñLEMMA: yeñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femyeeneuLEMMA: femyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillkayefiñLEMMA: filkayefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kërunLEMMA: kürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kërunwenLEMMA: kürunwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkawenLEMMA: filkawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeukeiñLEMMA: yeukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaduLEMMA: ñadu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femyewiŋnLEMMA: femyewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefiluLEMMA: niefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenwenLEMMA: lamngenwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomewenLEMMA: ñomewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kempuLEMMA: kempu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiŋuLEMMA: ngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkaLEMMA: filka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kërunLEMMA: kürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmafiLEMMA: yeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenwenLEMMA: lamngenwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- medomoLEMMA: medomo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomewenLEMMA: ñomewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñaduŋerputuiŋuLEMMA: ñadungerputuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al hermano de mi padre lo llamo tío paterno (malle) - es el casi suegro de mi mujer-y yo soy su sobrino (malle); nuestra relación mutua es «tío paterno con sobrino» (mallewen). En la línea descendiente oblicua me une la misma relación (mallewen) con la prole de mi hermano; los llamo también sobrinos (malle) y ellos a mí tío (malle). A la hermana de mi mamá le doy el trato de casi madre y ella me mira por hijo - para mi señora es suegra. A la inversa cualquier mujer titula de hijos a sus sobrinos por la hermana y recibe de ellos el trato respetuoso de madre. Debido a que veo en mí tío paterno un segundo padre, llamo madre a su esposa, y mirando por casi madre a mi tía materna, llamo padre a su cónyuge. A consecuencia de este estado de cosas somos hermanos (no primos) yo con los hijos de los matrimonios mencionados. El hijo de tal hermano (hijo del tío paterno y del tío político, esposo de la tía materna) es mi sobrino (en castellano sobrino segundo). A la hermana de mi papá la llamo tía paterna (Pal •u) y ella a mí sobrino por el hermano (pal •u), relación que por la inversa (o sea, aplicada a la línea lateral descendiente) entrelaza a la mujer con los hijos de su hermano (pa1uwen). El esposo de la tía paterna es mi cuñado cachü (4), con sus hijos soy primo (mën •a) (2) y con sus nietos sobrinos segundo.
9 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antuiLEMMA: l'antuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaluLEMMA: kasalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalelfiLEMMA: küpalelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënuelLEMMA: tranakünuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeñeLEMMA: ñeñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, noñoLEMMA: noño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piñmaeyeuLEMMA: piñmaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyünLEMMA: choyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñeñeLEMMA: ñeñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nukeLEMMA: nuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñukeyelLEMMA: ñukeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokilkeeyeuLEMMA: trokilkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antuumaLEMMA: l'antuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieuyeluLEMMA: nieuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchapraLEMMA: füchapra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋenonLEMMA: fütangenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeleLEMMA: fütangele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelkuñaweLEMMA: pelkuñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, admaeyeuLEMMA: admaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañipëletuuchiLEMMA: kañipületuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mallechauLEMMA: malechau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeñeLEMMA: ñeñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdanLEMMA: wüdan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdanLEMMA: wüdan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewiŋnLEMMA: yewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WentekonluLEMMA: wentekonlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müriwenLEMMA: müriwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdanLEMMA: wüdan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëdanLEMMA: wüdan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pueLEMMA: pue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
admaukeiŋnLEMMA: admaukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukawenLEMMA: rukawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüdinelLEMMA: küdinel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pën·eeyümLEMMA: pün'eyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« trementuafiñLEMMA: trementuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hombres y mujeres designamos por las mismas denominaciones a nuestros tíos y tías pero mi esposa llama marido de hermana (kërun) al esposo de su tía materna. Por consiguiente, los frutos del nombrado matrimonio son hijos (no primos) respecto a ella (3). Al esposo de tal hija le da el trato de yerno, a la mujer de tal hijo la mira por nuera y a los hijos de estas uniones por nietos y nietas (realmente son sus sobrinos segundos). Al hermano de mi mamá lo llamo tío materno (weku) y él a mí sobrino por la hermana chokëm. En la misma forma llamo yo sobrinos (chokëm) a los hijos de mi hermana y estos niños me llaman tío materno a mí (weku) (7). Somos primos (mën •a) yo y los hijos hombres del tío materno, pero a su hija la llamo madre (ñuke) y ella a mí hijo (püñeñ), pa- rentesco éste el más preferido entre los araucanos. Ese «hijo» pretende por todos medios casarse con su «madre», estimulado y ayudado por la tradición sagrada de su raza. Él se dice: «tomaré por mujer a mi “madre”, hija de mi tío materno, para que no haya desavenencias; ella me mira por hijo a mí, por eso vivirá en paz conmigo». El título madre que debo a la hija del tío materno me obliga a mirar por abuela materna a la esposa del tío; suegra digo también por ella porque su hija es mi mujer predestinada. Aunque no me case con ella, siempre nos trataremos de hermanos, sus hijos y yo (según el pensar castellano son sobrinos segundos). Los nombres que yo y mi esposa damos a los cónyuges de los sobrinos concuerdan casi en todo con los explicados donde se trata de los consortes de los nietos (1). Una diferencia hay respecto al esposo de la sobrina, hija de mi hermana; lo llamo chale, relación en que está viceversa, mi señora con mi tío materno. Además, como una mujer llama hijos a sus sobrinos por la hermana (2), tiene que mirar por yerno (en sentido estricto) al esposo de tal hija-sobrina y por nuera a la esposa de tal hijo-sobrino. En mi niñez conocí a mi anciano tío abuelo (l •aku-malle), me miró por sobrinonieto (l'aku-malle), relación que me liga también a mí con el nieto de mi hermano. Al hijo del tío abuelo lo llamo tío segundo; en el vástago de éste (mi primo segundo) casi ya no reconozco relación definida, está tan apartado que ha vuelto a ser puro hermano de raza, pero siempre lo respeto todavía como pariente lejano.
10 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyewnLEMMA: mongeyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoluLEMMA: ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliukeiLEMMA: chaliukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwnLEMMA: chaliwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mishaLEMMA: misha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ifiluLEMMA: ifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « shaŋiñLEMMA: shangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaquluLEMMA: laqulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiLEMMA: pütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋintëkuluLEMMA: rangintükulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmentukeiLEMMA: apümentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LakuLEMMA: laku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluutukeiŋuLEMMA: elutukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
corderoLEMMA: cordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafkünLEMMA: chafkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welwëluuluLEMMA: welwülulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakauluLEMMA: ngilakaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkënoelLEMMA: ñidolkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kachüLEMMA: kachü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuluLEMMA: elulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KatrüLEMMA: katrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuluLEMMA: elulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretuLEMMA: aretu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieliLEMMA: pieli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elutuayuLEMMA: elutuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüñmafiñLEMMA: ayüñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « MaŋkadLEMMA: mangkad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramnieleLEMMA: pramniele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduluLEMMA: kudulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÑañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fotraiLEMMA: fotray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiLEMMA: piukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukenoluLEMMA: peukenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeLEMMA: ye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋuLEMMA: ngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» chaliukeiŋuLEMMA: chaliukeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo llamo cuñados (kenpu) a los maridos de mis hermanas (1) y primas mën •a (hijas de la tía paterna), además a los hermanos (2) de mi mujer; todos ellos me dan a mí el mismo título. De cuñada fillka trato a las esposas de mis hermanos y primos mën •a (hijos de la tía paterna y del tío materno); de cuñada kërun, a las hermanas (3) de mi mujer, todas ellas están en las mismas relaciones conmigo (4). La mujer mira por cuñadas (ñadu) a las esposas de sus hermanos y primos mën •a (hijos del tío materno) y además a las hermanas (1) de su marido, y viceversa. Si se casan dos hermanos con dos hermanas, entonces los dos hermanos llegan a ser concuñados, ligado cada uno a por la do- ble relación mutua de cuñado con cuñada (filikawen-kërunwen) con la esposa del otro hermano; y las espesas hermanas de los dos hermanos están relacionadas de concuñadas (1).
11 ChaliwalLEMMA: chaliwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeweLEMMA: mongeyewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenoluLEMMA: ngenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañaiLEMMA: ñañay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» lloudëŋukeiLEMMA: loudüngukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñañaiLEMMA: ñañay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·enLEMMA: mal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyeLEMMA: kuye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüyuwëlkaukëleiLEMMA: trüyuwülkauküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋealLEMMA: chalingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutewiLEMMA: tutewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» chaliŋenLEMMA: chalingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» mëtrëmkefiLEMMA: mütrümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» mëtrëmkefiLEMMA: mütrümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukeiLEMMA: entukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüntëkuniewnLEMMA: ayüntükuniewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentéLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënenLEMMA: wünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikelafiLEMMA: pikelafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikelafiLEMMA: pikelafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces enviuda un hombre. Si después celebra segundas nupcias, suele llevar a su nueva esposa los hijos que tenía en la mujer muerta. Ella llama hijastro se hijastras a esos entonados y recibe de ellos el trato de .madrastra. Si una mujer ya tiene hijos de soltera y se une después maritalmente con un hombre, éste llama hijastros e hijastras a los niños de su mujer engendrados por otro, siendo él su padrastro. Entonces los entenados del hombre se miran por hermanos separados con los entenados de la mujer. El mismo trato de hermanos y hermanas separadas se dan mutuamente los hijos de la segunda mujer con los de la primera esposa de un hombre bígamo; pero regularmente se portan como hijos uterinos; suelen decir también que son hijos de una misma casa Si la recién casada ya está encinta, embarazada por otro hombre, entonces el marido casi siempre se decide a adoptar al hijo por nacer.
12 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelikaukeiLEMMA: lelikaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiwenLEMMA: peñiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üiaqtuukeiLEMMA: üiaqtukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkumpeukeiLEMMA: ilkumpeukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqlukatuukeiŋnLEMMA: naqlukatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuduamuukeiŋnLEMMA: kintuduamukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyefiluLEMMA: dünguyefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
utuŋekeiLEMMA: utungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witratumeafiluLEMMA: witratumeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyeeteuLEMMA: dünguyeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los que no eran parientes se saludaban en expresiones muy variadas: «compañero» se decían los dos que habían hecho juntos un viaje comensal, los que había repartido un plato de comida; «shanguin» los que habían brindado un vaso de licor; el uno bebía un poco hasta que quedaba medio el vaso; después lo daba al otro que vaciaba lo restante. Con «tocayo» se saludaban los que tenían el mismo nombre; «koncho» era el saludo de dos que habían comido juntos un cordero; pasado un año lo devolvían. Con «tú chafkün» se saludaban los que habían cambiado cualquier cosa, como lazo, caballo, etc.; de «quilla» se titulaban dos personas que habían efectuado una compraventa; también se daban el mismo saludo mutuamente el dueño de un trabajo y el cabo que dirigía su ejecución. De (cachü» se trataban los que se habían regalado un cántaro de licor; de «cachü» los que se habían entregado cualquier objeto en forma de fiado; «dame eso» decía un hombre a su amigo, «y yo te devolveré lo que quieras tan pronto cuando me lo pidas». «Mancás» se decían dos hombres, cuando uno llevaba en ancas al otro; «kudén», si se habían acostado en una misma cama. «Ñañ» o «fotrai» reza el saludo recíproco de los que no se veían casi nunca; los mismos se saludaban también con «hermano».
13 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqtuwnLEMMA: üiaqtuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NarkianLEMMA: narkian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmameenLEMMA: yeñmamen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WanküauLEMMA: wanküau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenüiLEMMA: wenüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lelLEMMA: lel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prañmafichiLEMMA: prañmafichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NarkianLEMMA: narkian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfiñLEMMA: femfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋefulmiLEMMA: chengefulmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliafenLEMMA: kuliafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WanküauLEMMA: wanküau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prañmaeneuLEMMA: prañmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñfiŋeimiLEMMA: üñfingeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumfalmalaimiLEMMA: chumfalmalaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pailaiafunLEMMA: pailaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MüŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmukakeenLEMMA: femukaken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmulleenLEMMA: femulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilafuiLEMMA: pilafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meketuyekeiLEMMA: meketuyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müëtenLEMMA: müüten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküaelLEMMA: ladküael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipraimiLEMMA: pipraimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prañmawiñLEMMA: prañmawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·atuimiLEMMA: koil'atuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.: CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·atuafunLEMMA: koil'atuafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkawnLEMMA: adkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋimnLEMMA: ngimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« femlanLEMMA: femlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pitukeimnLEMMA: pitukeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chumkeeyuLEMMA: chumkeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?»« adkawnLEMMA: adkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkawnLEMMA: adkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiafuimiLEMMA: ngelaiafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillenoelLEMMA: pilenoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FelenochiLEMMA: felenochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeimiLEMMA: pikeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelaiafuiLEMMA: felelaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FelelaiLEMMA: felelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenLEMMA: wen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; felelaiLEMMA: felelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FemërkeliLEMMA: femürkeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maichiLEMMA: maichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femeliLEMMA: femeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, montulaiamiLEMMA: montulaiami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChumaenLEMMA: chumaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « montulaiaimiLEMMA: montulaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ChumalmiLEMMA: chumalmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaiaimiLEMMA: chumaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiluLEMMA: iñchilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiyuLEMMA: nieiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kewaialiyuLEMMA: kewaialiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiaiyuLEMMA: kewaiaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: PilmiLEMMA: pilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkalleayuLEMMA: femkaleayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WLEMMA: w
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: PianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükalaiaiyuLEMMA: lükalaiaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NLEMMA: n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaianLEMMA: pilaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkunLEMMA: ilkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para saludar a una mujer, con la cual no tenía parentesco, decía el hombre: «Buenos días, hermana, mamita» (si está casada); la mujer le contesta: «Tú hermano, papacito» (si está viejo ya). Las mujeres entre sí se saludaban con «tú, hermanita, hermana, mamita»; las niñas se dicen también «amiguita». Las mujeres ancianas se sienten bien agasajadas por el saludo «mamita», y a los veteranos les gusta el título «papacito». También los niños llaman a su madre «mamita» y a su padre «papacíto». Los jóvenes y las jóvenes expresan por el nombre «hermana» (resp. hermano) sus relaciones amorosas unos con otras. La madre en su gran afición a su primer hijo suele llamarlo «padre» y algunas veces llama también «madre» a su hija primogénita; pero el padre denomina muy pocas veces «padre» a su hijo y nunca «madre» a su hija.
14 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukatuwnLEMMA: lukatuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiŋërLEMMA: amuingür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramiLEMMA: kurami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekelaiLEMMA: niekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InikamLEMMA: inikam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmapapeeneuLEMMA: yeñmapapeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rnëleimiLEMMA: rnüleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuñmapeenLEMMA: tuñmapen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LiftuipanLEMMA: liftuipan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuafunLEMMA: tuafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëlekëfiLEMMA: müleküfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloiLEMMA: iloi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipëdaenLEMMA: pipüdaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiŋërLEMMA: amuingür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleafuiLEMMA: feleafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? TuñmaenLEMMA: tuñmaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënamLEMMA: ngünam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëluupëdaimiLEMMA: puwülupüdaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikafiŋeLEMMA: pikafinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LiftuipanLEMMA: liftuipan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinŋelaenLEMMA: werinngelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femërkeiLEMMA: femürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; topaskeaimiLEMMA: topaskeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeafuimiLEMMA: yengeafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FemŋekanLEMMA: femngekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeŋenLEMMA: pikengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LLEMMA: l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? PeimiLEMMA: peimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalkuLEMMA: kalku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeŋeimiLEMMA: piukengeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuteŋellefuimiLEMMA: tutengelefuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafuimiLEMMA: piafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? LLEMMA: l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: MufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeeyuLEMMA: weñeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñekepeeimiLEMMA: weñekepeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeimiLEMMA: pikeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! tuteenLEMMA: tuten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimiLEMMA: pimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LLEMMA: l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FelelaiLEMMA: felelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküñmaeyuLEMMA: alküñmaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñemeiLEMMA: weñemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeimiLEMMA: pingeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? EntulaenLEMMA: entulaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? LLEMMA: l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: EntuleliyuLEMMA: entuleliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumafuimiLEMMA: chumafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenŋeafuimiLEMMA: yewenngeafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiayuLEMMA: pilaiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkekenLEMMA: femkeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipëdaenLEMMA: pipüdaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ALEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: FemërkeiLEMMA: femürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilleafunLEMMA: pileafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamiLEMMA: ñami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftuwiLEMMA: liftuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulkeiLEMMA: amulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces se retan también los hermanos, se contradicen y se encolerizan los vecinos. Lo mismo las mujeres se insultan y desafían algunas veces. Si una habla mal de la otra, se la sorprende en su casa; la difamada va a pedir explicaciones a ella.
1 KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iyuwëdüukefuiLEMMA: iyuwüdüukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltupëleLEMMA: naqeltupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarütukefuiLEMMA: trarütukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chamallweLEMMA: chamalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarütukefuiLEMMA: trarütukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chamallweLEMMA: chamalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfükënowiLEMMA: küfükünowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkukënokefuiLEMMA: shiñumtükukünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfülechiLEMMA: küfülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallweLEMMA: chamalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tritraŋkëleLEMMA: tritrangküle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kefuiŋnLEMMA: kefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkumakuñkefuiŋnLEMMA: tükumakuñkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un ejemplo de reto entre hombres. Narquián: ¿Por que ocupaste mi caballo? Huanquiau: Me dije «El es mi amigo; por un rato voy a montar su caballo.» Narquián: Pero no es no tu proceder; si fueras otro, me tendrías que pagar mi caballo. Huanquiáu: ¿Cómo yo dije nada el otro día, cuando tu mocetón montó mi caballo? Tú eres muy áspero, ningún servicio haces con tus cosas. N.: ¿Acaso no tendría razón de decir eso? Continuamente me haces tales cosas, otro día me hiciste lo mismo, si, pasara una sola vez, uno no diría nada; pero si se repite siempre y siempre, uno tiene que enojarse no más. H. Eso dices sin ningún motivo: ¿Dónde te mandamos tu caballo? En eso mientes. N. ¿Cómo voy a mentir? Tan pícaros sois vosotros; negais no más. H.: ¿Yo? ¿Qué te he hecho que me llames pícaro? N. ¿Cómo no serás pícaro? ¿No ves lo que dices? (=no niegas tal vez). H.: Tú sostienes cosas que no son verdad. N.: ¿Cómo no es verdad? ¡Es cierto no más! H. ¡No, hombre! ¡No es así! N.: ¡Bueno, dejémoslo! ¡Pero si me lo haces otra vez, no me escaparás! H.: ¿Qué me quieres hacer, que me dices que no me voy a escapar? Haz lo que quieras hacer; los dos somos hombres, los dos tenernos puños; si quieres pelear, pelearnos no más. N.: Si lo quieres, luego voy a darte la torta (=tollina). H.: Sí, quiero; no te tengo miedo. N.: Yo tampoco, por hoy no digo más. Este hombre se va con rabia.
2 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaielLEMMA: kewaiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, palialLEMMA: palial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shiwalltuukefuiŋnLEMMA: shiwaltukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: pramŋeiLEMMA: pramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëdeltëkukënoŋeiLEMMA: ngüdeltükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiripatuukefuiŋnLEMMA: chiripatukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeamLEMMA: tükungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafnakëmkënoŋeiLEMMA: lafnakümkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieŋeiLEMMA: tuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
caeuñiLEMMA: caeuñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwëdrulpanieŋeiLEMMA: iwüdrulpaniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmkënoelLEMMA: trapümkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weleLEMMA: wele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemefiLEMMA: yemefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltukëleluLEMMA: inaltukülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tumefiLEMMA: tumefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañprampafiLEMMA: witrañprampafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋLEMMA: chang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdkënofiLEMMA: iyuwüdkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñLEMMA: puñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütraLEMMA: pütra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarütuŋeiLEMMA: trarütungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pantalónLEMMA: pantalon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KudualLEMMA: kudual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukefuiLEMMA: entukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charawillaLEMMA: charawila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un ejemplo de insultos entre mujeres. Amuinguir: Aquí puso mi gallina; ahora no hay nada. ¿Quién me lo robó pues? Tú no más estabas aquí; tú me lo tomaste. Liftuipán. ¿Por qué he de ser yo? ¿No estaba aquí este perro? Él comería el huevo; a mí me culpas de balde. Amuinguir: ¿Cómo va a ser así? Tú me lo tomaste no más; en vano te defiendes con el perro; el perro es tu corazón. Lifluipán: A mí me culpas entonces del robo; bueno; vas a sacar mucho conmigo. A:. ¡Claro! ¿Cuándo se puede convencerte a tí? Tienes un coraz6n tan duro. L.: ¿Por qué me dices eso? ¿Me miras de bruja, quizá? por eso me dices que tengo mal corazón. A.: Sí, igual eres: aunque se te pruebe claramente una falta, ¡qué esperanza que lo confesaras! L.: ¿Cuántas veces te he robado, que me dices eso? ¿No será que tú misma robas? Por eso dices que todos lo hacen. A.: ¡Ah! ¡Malvada, eso faltaba todavía! L.: ¿No es verdad tal vez? El otro día no más oí tal rumor de tí: «Va a otras casas y rapiña huevos», A.: ¿Quién lo ha dicho? ¿Nómbrame, quién te ha contado eso? L.: Si te la nombrara ¿qué sacarías con eso? Más vergüenza pasarías, por eso no te lo digo. Así es pues: tú estás robando y a mí me culpas. A.: Bueno; ¿para qué hablo más? Ya está perdido mi huevo de gallina. Bien se lavó la leona e hizo correr a la zorra.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrülonkoLEMMA: katrülonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelafuiŋnLEMMA: kelafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püntaikëlekefuiLEMMA: püntaikülekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarülonkoLEMMA: trarülonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefuiŋnLEMMA: kefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchampramkefuiLEMMA: müchampramkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En tiempo antiguo los hombres vestían el chamal (1), que los envolvía desde el pecho abajo. Se ceñían con una faja, llamada cinturón de chamal; andaban firmemente apretados con esta faja. Las puntas del ceñidor pasaban y aseguraban debajo del mismo cinturón puesto. Los brazos quedaban descubiertos; sólo en tiempo más cercano se acostumbraban a llevar la manta.
4 KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallLEMMA: chamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeluLEMMA: femngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëkufiluLEMMA: tükufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
forolLEMMA: forol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋemekeiLEMMA: tungemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
topelLEMMA: topel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñpuyaLEMMA: puñpuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulŋemekeiLEMMA: rulngemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuñLEMMA: puñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrürumeiLEMMA: katrürumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenutuLEMMA: wenutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moyoLEMMA: moyo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafnaqpuiLEMMA: lafnaqpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
forolLEMMA: forol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrulŋepaiLEMMA: iyuwüdrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manpëleLEMMA: manpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñLEMMA: puñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmŋeiLEMMA: trapümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
forolLEMMA: forol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeelLEMMA: yemel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
topelLEMMA: topel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. TrapëmelLEMMA: trapümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtriñLEMMA: rütriñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chëlltuweLEMMA: chültuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüukëleiLEMMA: nüuküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdüwiLEMMA: iyuwüdüwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, welutrauiawiLEMMA: welutrauiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
minchetulechiLEMMA: minchetulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
forolLEMMA: forol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
madakalŋeiLEMMA: madakalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarütulkeiLEMMA: trarütulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarütupeyümLEMMA: trarütupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeleLEMMA: wele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triltraŋkëleweiLEMMA: triltrangkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iküllatukeiLEMMA: ikülatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentenaqiLEMMA: wentenaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëtriñtuŋeiLEMMA: rütriñtungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponzónLEMMA: ponzon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tupuLEMMA: tupu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KudualuLEMMA: kudualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukefuiLEMMA: entukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpiLEMMA: wilpi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para sus combates, o sea el juego de la chueca, se arremangaban: levantaban el chamal ha- cia arriba y lo dejaban sujeto en el cinturón. Últimamente vestían la chiripa. Para ponérsela despliegan en su espalda el paño-chamal de modo que uno de sus (cuatro) bordes cae hacia abajo. El borde superior lo toman en sus dos extremos con una y otra mano; lo hacen pasar alrededor del cuerpo y unen sus dos puntos delante del vientre. Ya bien juntas, las retiene la mano izquierda, la derecha va en busca del borde opuesto que raya con el suelo. Lo coge en su mitad, lo sube por entre las piernas, y lo enrolla delante del vientre (2). Allá ciñen después todo junto; tiene forma de pantalón. Al acostarse se lo sacaban todo; algunos quedaban con calzoncillos.
5 FüchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niepeiLEMMA: niepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tupuLEMMA: tupu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaituLEMMA: chawaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipuŋekefuiLEMMA: wipungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháŋekefuiLEMMA: füchangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpaŋenLEMMA: wilpangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüŋekefuiLEMMA: trarüngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·meuLEMMA: pel'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troiLEMMA: troi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chümollweLEMMA: chümolwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüpelLEMMA: trarüpel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, trarükuqLEMMA: trarükuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trarün·amunLEMMA: trarün'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· piŋekefuiLEMMA: pingekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlkaitëkuŋekefuiLEMMA: külkaitükungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·meuLEMMA: pel'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maimaituLEMMA: maimaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüŋeamLEMMA: trarüngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋëtroweLEMMA: ngütrowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mainaLEMMA: maina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtroweLEMMA: ngütrowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küllwañpramkënoŋekefuiLEMMA: külwañpramkünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiyeŋefuiLEMMA: üiyengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodLEMMA: chod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikonoLEMMA: maikono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiŋeumefuiLEMMA: üingeumefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlpakefuiLEMMA: wülpakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
No se cortaban casi nunca la cabellera; la llevaban colgando en largos mechones sueltos. Algunos (3) ceñían sus cabellos con una venda de plata. A veces doblaban también los cabellos hacia arriba y los arrollaban alrededor de la cabeza.
6 KaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋewelaiLEMMA: duamngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋkatuLEMMA: langkatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerpumeiLEMMA: mülerpumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuaelLEMMA: tükuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiŋnLEMMA: ngefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LorenzoLEMMA: lorenzo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleluLEMMA: melelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rétrafeLEMMA: retrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VenancioLEMMA: venancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PlateroLEMMA: platero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimapuLEMMA: ñimapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AweyekuLEMMA: aweyeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MonteroLEMMA: montero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PueñLEMMA: pueñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ChoŋkoyeLEMMA: chongkoye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KuriñLEMMA: kuriñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WapicheLEMMA: wapiche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NawëlwenLEMMA: nawülwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KollileufüLEMMA: kolileufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres del tiempo atrás vestían el quipam, que se parece al chamal de los hombres. Al ponérselo llevan las dos puntas del paño quipam hacia atrás del cue- llo; allí las retienen; pasa por los dos sobacos. Por adelante el paño atraviesa el pecho por arriba de los senos, y cae extendido hacia los pies. Luego tiran las dos puntas de atrás por encima del hombro derecho, así que el paño lo rodea. En seguida cogen el margen del paño que atraviesa el pecho y lo juntan con las dos puntas tiradas desde atrás del cuello, traspasan con un prendedor de palito o de metal las (tres) partes unidas, lo que da firmeza al quipam. Ahora las mujeres se envuelven bien, cruzan los bordes (verticales) uno sobre otro. Las puntas de la orilla inferior del quipam están adornadas con sendas borlas. La mujer concluye por ceñir el quipam con el ceñidor llamado cinturón de la cintura. El hombro izquierdo queda desnudo. Con el tiempo se acostumbraron a ponerse un pañuelón. Se usaba como paletó y era prendida (delante el cuello) con un punzón o tupu de pura plata. Para dormir se sacaban ellas también todo; pero algunas tenían ropa interior.
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋekefuiLEMMA: afümngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunantëkulelŋekefuiLEMMA: trunantükulelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauchaLEMMA: chaucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümtëkuŋekefuiLEMMA: anümtükungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyulLEMMA: kuyul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtraweLEMMA: rütrawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekefuiLEMMA: tungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sonaweLEMMA: sonawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sonaŋekefuiLEMMA: sonangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyulLEMMA: kuyul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ArekefuiLEMMA: arekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kofilufeiLEMMA: kofilufey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llukefuiLEMMA: lukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En tiempo muy antiguo las indígenas no poseían muchas alhajas de plata; tenían el prendedor tupu y los pendientes, más no. Más numerosos eran los adornos de chaquiras. Las ensartaban en hilos y obtenían así largas hileras de chaquiras. Con esas sartas de chaquiras se envolvían el cuello, las muñecas y los tobillos. Llevaban otra sarta colgante del cuello, se llamaba maimaitu chaquiras (4). Otras hileras hacían para afirmar las trenzas del cabello, se llamaban cintas torcaz (5), por medio de ellas sujetaban en su posición las trenzas arrolladas en la cabeza. Esas chaquiras tenían diversos nombres. Una clase se llamaba chaquiras coloradas, otras amarillas, otras verdes, rayadas, torcaz, tórtola; muchas otras clases tenían su nombre especial; ya no recuerdo todas. Los españoles vendían esos abalorios.
8 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mol·ekënoŋekefuiLEMMA: mol'ekünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋepefuiLEMMA: tükulelngepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenkëleamLEMMA: newenküleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealLEMMA: deumangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
molekënoŋekefuiLEMMA: molekünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealLEMMA: deumangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaituLEMMA: chawaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkulelŋekefuiLEMMA: tükulelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mol·eLEMMA: mol'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaituLEMMA: chawaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adentukënoŋekefuiLEMMA: adentukünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetuimol·eLEMMA: entungetuimol'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·kënolŋekeiLEMMA: wün'künolngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafkëlenLEMMA: trafkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋekeiLEMMA: trarükünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtruntëkulelŋeiLEMMA: wütruntükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·pëleLEMMA: wün'püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llunLEMMA: lun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FírkuluLEMMA: firkulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneelLEMMA: ngünel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋetuiLEMMA: ñampingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüŋküchiLEMMA: trüngküchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mo·eŋemumLEMMA: mo·engemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaituLEMMA: chawaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femtripaiLEMMA: femtripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaleLEMMA: tripale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mol·eLEMMA: mol'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekefuiLEMMA: adkünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yunkiLEMMA: yunki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
limaLEMMA: lima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
martilloLEMMA: martilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Más tarde casi no se estimaban ya esas chaquiras; aparecieron, entonces los joyeros, que fabricaban las alhajas para las mujeres indígenas. Los mismos, mapuches eran plateros. Yo alcancé a conocer a Lorenzo Loncomilla de Rauquenhue, a otro platero conocido bajo el nombre «Venancio el platero», trabajaba en mi región Ahueyecu. También conocía Montero Puen de Choncoye, al huapiano Curín, a Nahelhuen de Collileufu y a muchos otros.
9 ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaelLEMMA: deumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumechiLEMMA: kakeumechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuluwnLEMMA: tükuluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarülonkoLEMMA: trarülonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëfllëfLEMMA: lüflüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋëtroweLEMMA: ngütrowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelŋëtroweLEMMA: trapelngütrowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaluLEMMA: füchalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
killkillLEMMA: kilkil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeluLEMMA: pichikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trololLEMMA: trolol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keltaLEMMA: kelta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3) eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keltrantuweLEMMA: keltrantuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaküllfeLEMMA: kakülfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chapetuLEMMA: chapetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(4) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlkaiLEMMA: külkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chapetuLEMMA: chapetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(5) keltrañmauLEMMA: keltrañmau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. 10LEMMA: 10
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
"/> KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tramapelLEMMA: tramapel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (6) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëfllëfLEMMA: lüflüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- trarüpelLEMMA: trarüpel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· (7), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlkaiplataLEMMA: külkaiplata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maimaituLEMMA: maimaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(8), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponshonLEMMA: ponshon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(9) eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tupuLEMMA: tupu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(10), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shikillLEMMA: shikil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(11), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelakuchaLEMMA: trapelakucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(12), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kruselidLEMMA: kruselid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwëlkuqLEMMA: iwülkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaituLEMMA: chawaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfuiLEMMA: wilüfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
añchülefuiLEMMA: añchülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, méŋelLEMMA: mengel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolotukefiLEMMA: kolotukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüLEMMA: kelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los plateros hacían pequeños crisoles de piedra ücu, los templaban en el fuego. Adentro de esos vasos se echaban puñados de pesos y chauchas de plata y los asentaran sobre el carbón encendido de la forja. Además aplicaban el fuelle, por medio del cual atizaban las brasas alrededor del crisol lleno de plata. El vaso se acaloraba hasta ponerse candente y la plata del crisol se fundía.
11 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutukelafuiLEMMA: tükutukelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarülonkoLEMMA: trarülonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luukefuiLEMMA: lukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malmaukefuiLEMMA: malmaukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillanLEMMA: chilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawalltulenLEMMA: trawaltulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiŋnLEMMA: niefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafishatuLEMMA: kafishatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawalltulenLEMMA: trawaltulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketrelpiyiñaLEMMA: ketrelpiyiña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kopastulenLEMMA: kopastulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrartëkuweLEMMA: witrartükuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aloŋkëlefuiLEMMA: alongkülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konayümLEMMA: konayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrafeLEMMA: rütrafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewelLEMMA: dewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También arreglaban dos cajoncitos (6) que contenían arena. Esa arena era el material para modelar. No sé qué ingrediente le agregarían para dar consistencia a la arena. En ella modelaban cualquier artefacto que querían fabricar. Si los joyeros, p. e. tenían la intención de fabricar un pendiente, ponían en el cajón un pendiente como modelo, dejaban imprimida su forma en la arena de las dos partes dell cajón. Luego volvían a sacar el molde (patrón). También se hizo un orificio donde estaban unidas (las dos partes de) el cajón. En seguida juntaban sólidamente los dos cajones. Vertían después la plata derretida por el orificio. Cuando calculaban que se hubiera enfriado, desmontaban las partes del cajón y aparecía la plata cuajada teniendo la misma forma que el pendiente modelo. Lo quitaban del molde y lo perfeccionaban con lima y martillo sobre el yunque. 9. De esta misma manera procedían los joyeros en la fabricación de cualquier prenda de plata. Así trababan los integrantes de plata para las diversas vendas y cintas de la cabeza: los hemisferos para las cintas de las trenzas; los colgantes de estas cintas: ya largas, llamadas quilquil (1), ya cortas, de nombre trolol. (2), así hacían los aseguradores de las trenzas (3), los broches (las partes de plata) de as fajas (4) que suspenden las trenzas en la nuca y los enlaces (5) del pelo en las espaldas. 10. De la misma forma confeccionaran los plateros los cuellos de plata (6), las cúpulas o realces de los collares (7), los colgantes grandes del pecho (8), los prendedores punzón (9) y tupu (10), el siquill (11), trapelacucha (12) y cruselis, los anillos Y los muy variados zarcillos. Estas alhajas de plata las lucían las mujeres indígenas especialmente cuando había fiestas. También se pintaban la cara con una especie de tierra colorada. ESTE ES UN PIE DE PAGINA *** (9)De forma y aplicación como el conongütrowe. (10) Una especie de cabestrillo que suspende las trenzas en la nuca. (11) Generalmente una hilera de chauchas labradas que tienen un ojal mediante el cual están unidas con un trenzado. (12) Un aro delgado de plata, semejante al cuello moderno tieso (13) Un trenzado cubierto (llown) de hemisferios de plata (véase ngürowe). (14) Una cadena grande unida al collar a ambos lados del cuello, con discos colgantes de cada eslabón. Forma el marco semicircular para 6 y 7. (15) Una bola hueca cincelada, provista de una aguja a un lado y de una cruz colgante al otro. (16) Un disco algo ahuecado y cincelado con aguja y cruz como el anterior. (17) Una especie de corbatín. Consiste de una serie de planchas de plata, entrelazadas por anillos; la final está adornada de un mono (chelke) y colgantes en forma de figuritas de hombre (püñpüfí), de crucce, discos etc. (18) Un pectoral más angosto que el anterior, pendiente del collar, formado por placas de plata, unidas por anillos, o formado por tubitos (rungi) de plata, interrumpidos en la forma más antigua por hileras ¿ chaquiras, termina regularmente en una cruz (krusel) con colgantes, llamándose en este caso también cruselis todo el adorno. Fiestas. También se pintaban la cara con una especie de tierra colorada (19). 11. Los hombres casi nollevaban sobre sí prendas de plata. Solamente los caciques antiguos ceñían a veces su cabeza con un aro de plata. Pero todos los hombres ponían su orgullo en el arreglo de sus cabalgaduras. Tenían espuelas y estribos de pura plata y adornos de plata en las aciones; además cabezadas ataviadas de plata, provistas de colgantes del mismo metal. También tenían incrustaciones de plata en las barbadas y adornados los bocados en ambos lados con unos discos de plata. Las riendas eran targeadas con plata. Así relumbraban sus caballos, cuando se dirigían a sus reuniones festivas; todos estos adornos eran obra de los joyeros indígenas.

CAPÍTULO XII.-ARTES ESPECIALES DE LA MUJER ARAUCANA Alfarería: Los materiales empleados; formación de los diversos vasos; edurecimiento del material formado. Hilandería: Tratamiento de lana; modo de hilarla; teñidos de los hilos, aplicación de ellos. Tejeduría: El telar; utencilios empleados; la urdimbre; ejecución de la textura sin y con figuras decorativas.

1 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikënowalLEMMA: pepikünowal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchakaiaelLEMMA: küchakaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremëmaelLEMMA: tremümael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëünaituaelLEMMA: ngüünaituael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmkawnLEMMA: adümkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüalLEMMA: widüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumakefuiLEMMA: deumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lupeLEMMA: lupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yüweLEMMA: yüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealLEMMA: deumangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüfeLEMMA: widüfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukefuiLEMMA: tukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkümŋekeiLEMMA: angkümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafotrafotuŋekeiLEMMA: trafotrafotungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋekënoŋekeiLEMMA: rüngekünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñëdŋekeiLEMMA: chiñüdngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chütuweLEMMA: chütuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürëmŋekeiLEMMA: ürümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üreluLEMMA: ürelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shaŋkulshaŋkulŋekeiLEMMA: shangkulshangkulngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·euluLEMMA: pel'eulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyülŋekeiLEMMA: reyülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñëdkëlechiLEMMA: chiñüdkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyültuyeŋekeiLEMMA: reyültuyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres indígenas se ocupan en la casa, preparan la comida, lavan la ropa y crían y vigilan a sus hijos. Algunas de las mujeres antiguas tenían mucha habilidad en el arte de alfarería; fabricaban diversos cántaros, jarros, ollas, platos, tazas: toda clase de vasos de barro. Al ejercer su arte usaba la alfarera greda y cierta piedra, llamada ücu. La greda se secaba al sol la piedra se trituraba repetidas veces hasta que quedara bien pulverizada; luego se la pasaba por un cedazo. Hecho esto, se mojaba la greda con agua y se la amasaba esmeradamente. En cuanto la masa estaba blanda y plástica, se la mezclaba con el polvo cernido de ücu, procurando que los dos materiales se mezclaran perfectamente.
2 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shaŋkulluLEMMA: shangkulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traunanentuŋekeiLEMMA: traunanentungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüaelLEMMA: widüael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WéneLEMMA: wene
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋkëdkënolŋeiLEMMA: chüngküdkünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·eLEMMA: pel'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋkëdLEMMA: chüngküd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apëmkënoŋeiLEMMA: l'apümkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunaLEMMA: truna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ükuLEMMA: üku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·upiulLEMMA: piul'upiul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· utuŋekeiLEMMA: utungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlaiLEMMA: pülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·ütuluLEMMA: al'ütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uwnLEMMA: piul'uwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋtëkuŋekeiLEMMA: renengtükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋkëdkëlechiLEMMA: chüngküdkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·eLEMMA: pel'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iyuwëdrulŋepakeiLEMMA: iyuwüdrulngepakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uLEMMA: piul'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtrarüŋekeiLEMMA: ngütrarüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋëllkuqLEMMA: changülkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando el material estaba bien amasado, se sacaba de él puñado por puñado para trabajarlo. Primero se formaba con ese ba- rro de greda y ücu el asiento redondo del vaso por hacer, dejándolo extendido sobre un plato. Luego se tomaba otro puñado de la masa preparada y se la transformaba entre las palmas de ambas manos en tira o "piulo". Cuando ese piulo había alcanzado el largo suficiente se lo depositaba sobre el asiento redondo siguiendo la circunferencia de éste; allí se apretaba con los dedos el piulo sobrepuesto.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
demelLEMMA: demel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trunaŋemekeiLEMMA: trunangemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raqLEMMA: raq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·upiulLEMMA: piul'upiul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· utuŋekeiLEMMA: utungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuuyelLEMMA: tükuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reneŋtëkuŋekeiLEMMA: renengtükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; káŋëtrarükënoŋekeiLEMMA: kangütrarükünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·afkënoŋekeiLEMMA: l'afkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uLEMMA: piul'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ponwiLEMMA: ponwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealLEMMA: deumangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoŋekeiLEMMA: künongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiaelLEMMA: rupaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntepraiaelLEMMA: tuntepraiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋeumeaelLEMMA: chumngeumeael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekefuiLEMMA: adkünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkaufuluLEMMA: adkaufulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida se sacaba un segundo puñado del material disponible, se lo estiraba en piulo y se lo colocaba encima de la tira anteriormente puesta; contra ésa se lo estrechaba y se allanaba afuera y adentro (la ranura de unión de los dos piulos). Exactamente así seguía adelante el trabajo. Según lo que querían confeccionar, dejaban la anchura, la altura y la forma del vaso en hechura. Corno eran muy baquianas en su arte, se hacían muchas formas diferentes.
4 AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·elŋekeiLEMMA: pilun'elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MetaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeafelLEMMA: ngeafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·tëkulelŋekefuiLEMMA: pilun'tükulelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeayürnLEMMA: ngeayürn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilun·tëkulelŋeiLEMMA: pilun'tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; küntawnLEMMA: küntawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuleLEMMA: ngefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epupel·pilunLEMMA: epupel'pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trankëleiLEMMA: tranküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wishwishLEMMA: wishwish
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuleLEMMA: ngefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epu·aŋkaLEMMA: epu·angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kütruŋealLEMMA: kütrungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütruLEMMA: kütru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekefuiLEMMA: adkünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋefuiLEMMA: elelngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moyoLEMMA: moyo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñkuweLEMMA: meñkuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilunLEMMA: pilun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ; fokiLEMMA: foki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillalŋekefuiLEMMA: chilalngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pën·eŋealLEMMA: pün'engeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkulelŋekefuiLEMMA: trapeltükulelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korionLEMMA: korion
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chapeLEMMA: chape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meñkulŋekefuiLEMMA: meñkulngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemealLEMMA: yemeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewelLEMMA: dewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widünLEMMA: widün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋekeiLEMMA: afümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiñmakënoŋekefuiLEMMA: rangiñmakünongekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kofikeiLEMMA: kofikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuŋetukefuiLEMMA: entungetukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deukefuiLEMMA: deukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widükanLEMMA: widükan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al terminar ponían las orejas o asas. Si el artefacto era un jarro, le ajustaban las orejas características de jarro; si era olla, la proveían con el asa especial a cada lado; si era el cántaro llamado quintahuen, le dejaban además dos cuellos unidos por un asa; al cántaro huis-huis le formaban dos barrigas; al cántaro quetro le daban forma de pato quetro y le ponían tetitas en el pecho. El jarro meshen no tenía asas; le armaban un enredado de voqui; para poder manejarlo amarraban en este armazón una correa o un trenzado, con que lo colgaban cuando querían buscar agua(1). El vaso hecho lo templaban en el fuego; lo rodeaban de llamas hasta que se pusiese candente. Cuando notaban que estaba bien templado, losacaban del fuego y quedaba terminada su obra de cerámica.
1 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmfuiLEMMA: adümfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
widüalLEMMA: widüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrawnLEMMA: witrawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuwnLEMMA: füuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukal·ŋekeiLEMMA: nentukal'ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüŋenLEMMA: antüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiŋekeiLEMMA: kadingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünentuñmaŋekefuiLEMMA: katrünentuñmangekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·feichiLEMMA: kal'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mainakënoelLEMMA: mainakünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WekeLEMMA: weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kiñeLEMMA: kal'kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuelLEMMA: nentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·këchaŋekeiLEMMA: kal'küchangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqkufünLEMMA: laqkufün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifamLEMMA: lifam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këchaelLEMMA: küchael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwëmŋekeiLEMMA: piwümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piwüluLEMMA: piwülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüweŋekeiLEMMA: rüwengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rüweelLEMMA: rüwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekekalLEMMA: wekekal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, [ 233LEMMA: 23
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
]] feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütoŋekeiLEMMA: wütongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuŋeamLEMMA: füungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Sólo algunas mujeres indígenas eran diestras para la alfarería, mientras que todas tenían práctica en la hilandería. Ese arte voy a explicarlo en lo siguiente. Los mapuches tienen ovejas. Llegado el mes conveniente les sacan la lana, trasquilan a principios de la época caliente (1). Como antes no había tijeras esquilaban con cuchillo sus ovejas maneadas para este fin. La lana que resulta de un animal se llama vellón. Lavaban la lana en agua tibia; también la llevaban al río para su limpieza completa y la secaban después al sol. Una vez seca, la escarmenaban y, hecho eso con todo el vellón, la estiraban en fajas y copos para hilarla más tarde.
2 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütoluLEMMA: wütolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafranLEMMA: lafran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoLEMMA: ñido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pishoiLEMMA: pishoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chüŋkëdLEMMA: chüngküd
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechodŋeluLEMMA: wechodngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawelLEMMA: pepikawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welwLEMMA: welw
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwëñkënulŋeiLEMMA: iwüñkünulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokal·kaLEMMA: wütokal'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewëmŋekeiLEMMA: pewümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokal·fücháLEMMA: wütokal'fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dichoLEMMA: dicho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋellLEMMA: changel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëwünLEMMA: püwün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkulelŋeiLEMMA: trapeltükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdkiawëlŋekeiLEMMA: chiwüdkiawülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewëmpewëmŋenLEMMA: pewümpewümngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokalLEMMA: wütokal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfkuLEMMA: nüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuŋenLEMMA: füungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokalLEMMA: wütokal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewëmtëkuŋemekeiLEMMA: pewümtükungemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallkiaukëlechiLEMMA: walkiaukülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para ese fin se proveían de un trocito de madera convenientemente elaborada, el huso; en su extremo inferior lleva la tortera que consiste en una piedra redonda en el centro. Concluídos esos preparativos se rodea el brazo izquierdo con un copo de lana cuya punta se tuerce con los dedos pulgar e índice de la mano derecha. Esa parte del copo reducida a hilo se amarra en el cuerpo del huso, Luego se pone el huso en rotación y con este movimiento giratorio sigue adelante la torcedura de las fibras del copo. Cada vez que el trecho torcido del copo alcanza a media brazada, se lo arrolla sobre el huso que se encuentra en rotación.
3 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulnieŋeiLEMMA: amulniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuŋenLEMMA: füungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokalLEMMA: wütokal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütoLEMMA: wüto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femamuleiLEMMA: femamuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuŋenLEMMA: füungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalLEMMA: kal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wütokeluLEMMA: wütokelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuwefeLEMMA: füuwefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káiñimkunLEMMA: kaiñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolŋekeiLEMMA: apolngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yodLEMMA: yod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuwnLEMMA: füuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükoŋenLEMMA: trükongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamŋealeLEMMA: duamngeale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñüLEMMA: wiñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamayümLEMMA: duamayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmLEMMA: trapüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De esta misma manera se sigue hilando el copo entero. Si se acaba, se toma otro copo y se reduce a hilo su lana fajada de igual modo. Una vez lleno el huso, la hiladora coge un segundo; llena en continuación de su trabajo dos, tres, cuatro y más husos. Después de haber hilado toda la lana, empiezan a ovillar las hebras de los husos; si se necesita hilo simple, se toma un solo huso, dos si el hilo ha de ser doble.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·enLEMMA: mal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmëñmafiLEMMA: trapümüñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füukaLEMMA: füuka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdiyuwëdturulpafiLEMMA: iyuwüdiyuwüdturulpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋellkuqLEMMA: changelkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üluLEMMA: al'ülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükofüwelLEMMA: trükofüwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llochonentufiLEMMA: lochonentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋëllkuqLEMMA: changülkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükofielLEMMA: trükofiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, welliLEMMA: weli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükokënoŋeiLEMMA: trükokünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkaŋeiLEMMA: elkangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soronLEMMA: soron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükofüuLEMMA: trükofüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En este último caso una niñita sostiene en cada mano un huso lleno de hilado. Otra mujer junta las puntas, de las dos hebras y las devana juntamente en contorno de los dedos de su mano (izquierda). Cuando ya ha alcanzado algún espesor el ovillejo, lo suelta de los dedos y (usándolo de carretilla) sigue ovillando hasta que quedan vacíos los dos husos. Del mismo modo se ovilla el hilado de todos los husos llenos; llevado a cabo el trabajo se guardan los ovillos en la bolsa zurrón (1).
5 DeumaŋeaiLEMMA: deumangeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuyeŋetuiLEMMA: entuyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükoLEMMA: trüko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoyeŋealLEMMA: adkünoyengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmŋekeiLEMMA: trapümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñimkunLEMMA: ñimkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrapëmfüwelLEMMA: trapümfüwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pürëmŋekeíLEMMA: pürümngekei
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KelüaluLEMMA: kelüalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëlfünLEMMA: rülfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelüŋekeiLEMMA: kelüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chodŋealLEMMA: chodngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayun·tuŋekeiLEMMA: wayun'tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wayunLEMMA: wayun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurütuŋekeiLEMMA: kurütungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·eLEMMA: pel'e
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋal·katuŋekeiLEMMA: ngal'katungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumkelüLEMMA: kumkelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeweiLEMMA: adngewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kollofLEMMA: kolof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raralLEMMA: raral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumkashukënoŋeiLEMMA: kumkashukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfükënoŋealLEMMA: kalfükünongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
añiltuŋekeiLEMMA: añiltungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fël·elLEMMA: fül'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfoLEMMA: lüfo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekeiLEMMA: adkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ha llegado el tiempo para fabricar una tela, sacan los ovillos de allí para poner su hilado en las condiciones deseadas. Primero tuercen con el huso los hilos que van de a dos (pero sueltos) en el ovillo, después tiñen los hilos dobles. Para darles color rojo usan de la yerba relvún; de amarillo tiñen con el espino michay; de negro con una clara de barro negro y con maqui; trabajados los hilos con la nalca toman un tinte carmesí; el cochayuyo y el radal les da un tono pardo oscuro; con añil agregándole bulley y romaza obtienen el color azul; también saben darles otros colores más (1)
6 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekeLEMMA: weke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolüLEMMA: kolü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·ŋeluLEMMA: kal'ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuŋekeiLEMMA: füungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋekeiLEMMA: düwengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·káLEMMA: kal'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kashüLEMMA: kashü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·káLEMMA: kal'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekeiLEMMA: femngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋekelaiLEMMA: duamngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋealLEMMA: elelngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trülkoLEMMA: trülko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakekënoŋeiLEMMA: kakekünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealLEMMA: deumangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñŋekeiLEMMA: makuñngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallŋekeiLEMMA: chamalngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamŋekeiLEMMA: küpamngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iküllaŋekeiLEMMA: ikülangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poiqntroŋekeiLEMMA: poiqntrongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaŋekeiLEMMA: kutamangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallweŋekeiLEMMA: chamalwengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweŋekeiLEMMA: trarüwengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamaŋekeiLEMMA: lamangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chañuntëkuŋekeiLEMMA: chañuntükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküŋekeiLEMMA: polküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kükaŋekeiLEMMA: kükangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtroweŋekeiLEMMA: ngütrowengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pürkuweŋekeiLEMMA: pürkuwengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapeŋekeiLEMMA: chapengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uŋekeiLEMMA: piul'ungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los vellones de lana color café o pardo se hilan y tejen en su color natural lo mismo la lana verducsa y gris; esas no necesitan ninguna tinta de adorno. Los hilos se dejan muy diversos (en color y espesor) para que resulten de ellos tejidos distintos. Se emplean para muchas clases de mantas, chamales, pañuelos (küpam), capas, frazadas, cutamas, cinturones de hombres y mujeres, lamas, choapinos, fajas para la cabeza (pollkü y küka), cintas para las trenzas de la cabellera (ngëtrowe), para la enfajadura de las huahuas (Pürkuwe), trenzados y piulos.
1 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋeamLEMMA: düwengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekeiLEMMA: adkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifŋechiLEMMA: wifngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraLEMMA: witra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋeiLEMMA: tungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülpupaialuLEMMA: kakülpupaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraLEMMA: witra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuleiLEMMA: naqtuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuleiLEMMA: wenuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trapeltëkukënoŋekeiLEMMA: trapeltükukünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrawitralweLEMMA: witrawitralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrawitralweLEMMA: witrawitralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këloukëlenLEMMA: küloukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralŋekeiLEMMA: witralngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrarüntëkulelŋeiLEMMA: trarüntükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükoLEMMA: trüko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtukéëlechiLEMMA: naqtukeülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welepëleLEMMA: welepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; prammeiLEMMA: pramey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentelechiLEMMA: wentelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëLEMMA: iyuwü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
drulŋepaiLEMMA: drulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqmeiLEMMA: naqmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqtulechiLEMMA: naqtulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kélouLEMMA: kelou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrulŋepaiLEMMA: iyuwüdrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkiawëlLEMMA: femkiawül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rulŋepaiLEMMA: rulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüŋeiLEMMA: katrüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükoLEMMA: trüko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmtëkukënoŋeiLEMMA: trapümtükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepelëLEMMA: kiñepelü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrulŋepanLEMMA: iyuwüdrulngepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kélouLEMMA: kelou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawiLEMMA: weluiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfáLEMMA: tefa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Para la tejedura se armaba previamente el aparato, llamado telar. Se toman dos palos grandes y derechos, que se llaman largueros. Además se empleaan dos maderos redondos que atraviesan los largueros; uno se coloca abajo, el otro arriba (de los largueros); llevan el nombre de quilvos (o enjulios), se los deja amarrados con sus dos extremos en uno y otro larguero. Arreglado así el marco del telar con largueros y quilvos, se hace el urdido: la punta del hilo avillado se amarra en la esquina izquierda del quilvo inferior. De allí sube y se dobla alrededor del quil- vo superior de atrás para adelante; luego baja y da vuelta al enjulio inferior de atrás para adelante también. Así van extendiendose los hilos de la urdimbre hasta que los dos enjulios estén cibiertos. Entonces se corta el hilo y se asegura su extremo en uno de los quilvos. Como los hilos dan vuelta a los dos quilvos de atrás para adelante, tienen que cruzar los (dos planos de) hilos en su mitad (1). En conjunto de estas herbras verticales y paralelas se llama telar (o urdiembre, o cadena).
2 LEMMA: kü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuleiŋeiLEMMA: tükuleingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmalechiLEMMA: puñmalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furilechiLEMMA: furilechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteweLEMMA: wentewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawnLEMMA: weluiawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrünaqiLEMMA: pültrünaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenukëlechiLEMMA: wenukülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këltrüleiLEMMA: kültrüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uLEMMA: piul'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KárëŋiLEMMA: karüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mainakënoyeŋeiLEMMA: mainakünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(= tononŋekeiLEMMA: tononngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmalechiLEMMA: puñmalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñchetuLEMMA: miñchetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawnLEMMA: weluiawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluiawiLEMMA: weluiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋimeuLEMMA: rangimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entre los hilos delanteros y traseros, por encima del cruce de ellos, se coloca un colihue, de nombre rangiñelwe o palo intermediario. Está pendiente el quilvo superior, suspendido en él por medio de piulos. En otro colihue, llamado tononhue, se recoge mediante ojales (lizos) la serie de las hebras delanteras de la urdimbre una por una debajo de su cruce, (1) el que tiene lugar en el término medio entre ranguinelhue y tononhue.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumpramelŋeiLEMMA: shiñumpramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekepëleLEMMA: kiñekepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifŋechiLEMMA: wifngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkëleamLEMMA: nütrüngküleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononLEMMA: tonon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdanieŋeamLEMMA: wüdaniengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PramtononweLEMMA: pramtononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El tononhue está sostenido y elevado en sus dos puntas por maderos largos y derechos, para que las hebras tononcadas (=cogi- das en los ojales o bucles y atados al tononhue) quedan bien tendidas y separadas (de las traseras). Elevadores del tononhue se llaman esos dos palos.
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikakënoŋekeiLEMMA: pepikakünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lumaLEMMA: luma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeiLEMMA: fücharumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuŋkonmeiLEMMA: yungkonmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chapëdkëleiLEMMA: chapüdküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëfLEMMA: trüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
¨ rltuleiLEMMA: rltuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikakënoŋekeiLEMMA: pepikakünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmweLEMMA: fülümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋeiLEMMA: adngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aŋeiLEMMA: mün'angey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëpullweLEMMA: düpulwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeluLEMMA: pichikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmweLEMMA: fülümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además se tienen listos dos apretadores. Maderos pequeños labrados de luma; están anchos en la mitad y van disminuyendo hacia las puntas; tienen forma algo tableada y arqueada o entorcida. Lo mismo se alista el acercador, de forma parecida al apretador, pero menor, y el recojedor que es más chico todavía.
5 WitralŋeayümLEMMA: witralngeayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinLEMMA: wirin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmünLEMMA: ñümün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nikërLEMMA: nikür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) tëkulelŋekeiLEMMA: tükulelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakealuLEMMA: kakealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëpünLEMMA: nüpün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋekeiLEMMA: adkünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(= pürLEMMA: pür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DüweayümLEMMA: düweayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋekeiLEMMA: nentungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtulechiLEMMA: naqtulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entüŋenonLEMMA: entüngenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulelŋemekeiLEMMA: shiñumrulelngemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapënLEMMA: trapün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiŋekeiLEMMA: wachingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tripapuiLEMMA: tripapuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralfüuLEMMA: witralfüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wachiñLEMMA: wachiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrapelkënoyeñmaŋeiLEMMA: trapelkünoyeñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraLEMMA: witra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetukeiLEMMA: entungetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkuŋekeiLEMMA: trarüntükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inafëlLEMMA: inafül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpelLEMMA: üpel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtupëleLEMMA: naqtupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al hacerse el urdido para mantas adornadas (hay de varias denominaciones, según los dibujos y la técnica de su confección) se disponen hilos de distintos colores, cuya distribución corresponde al plano de dibujos trazado de antemano para la manta. Para tejer una frazada o manta antigua se vuelve a sacar el quilvo inferior. (1) Antes de hacerlo se introducen y pasan (encima y a lo largo de quilvo) dos hilos dobles con los cuales se huachica (=asegura) la urdimbre. Llegan hasta el otro lado de la urdiembre; se llaman huachin (2). Sus puntas se amarran en los largueros de uno y otro lado. Hecho eso, se saca el enjulio y se lo amarra más abajo al pie mismo del telar.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋeiLEMMA: tungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmfüuLEMMA: trapümfüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëkiñweLEMMA: pükiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkiñŋekeiLEMMA: pükiñngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralfüuLEMMA: witralfüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nakëmŋechiLEMMA: nakümngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkünoŋetuiLEMMA: nütrüngkünongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida se toma otro hilo doble, llamado pequinhue, mediante el cual se entrelazan las (pares de) hebras de la urdimbre con el quilvo bajado, dando así de nuevo rígida tensión a las hebras longitudinales.
7 DüweayümLEMMA: düweayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋenonLEMMA: düwengenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenoelLEMMA: düwenoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñaiLEMMA: chiñay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamŋelaiLEMMA: duamngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetuamLEMMA: entungetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiñLEMMA: wachiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkukënolŋeiLEMMA: trapeltükukünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentetuLEMMA: wentetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sechukënoŋeamLEMMA: sechukünongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichukënuñmaŋeamLEMMA: wichukünuñmangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñaiLEMMA: chiñay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külakeLEMMA: külake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënolyeŋeiLEMMA: künolyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñaiLEMMA: chiñay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwekafeLEMMA: düwekafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al confeccionar una manta bonita se deja abajo y arriba del telar un pequeño trecho de urdimbre sin tejer. «Serán flecos de la manta», se dice de esta parte no tejida. En tal caso no es preciso que se vuelva a sacar el enjulio; los hilos gruesos, llamados huachin, se afirman en las hebras mismas de la urdimbre con el (doble) fin de que den sostén a la trama y que junten aislados los hilos para cada fleco; en manojos de a dos o tres se unen las hebras delanteras y traseras. (1) Pero antiguamente no se conocían los flecos; sólo más tarde, poco a poco, se acostumbraban a hacerlos las tejedoras.
8 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikauluLEMMA: pepikaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwefeLEMMA: düwefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweamLEMMA: düweam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manpëleLEMMA: manpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüñmaiLEMMA: anüñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramiLEMMA: prami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witramefiLEMMA: witramefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelkëlechiLEMMA: trapelkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiŋenentufiLEMMA: shingenentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdamfiLEMMA: wüdamfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: trürakeiLEMMA: trürakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminados todos estos preparativos, la tejedora empieza a tejer abajo en la esquina derecha del telar. Allí sentada delante de su telar levanta sus manos por encima del tononhue; con una mano tira para adelante las hebras cogidas en los bucles o lizos del tononhue, con la otra mano empuja hacia atrás las hebras sueltas traseras; así disgrega su telar: las hebras se parten en dos series o planos.
9 WëdaluLEMMA: wüdalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñchetuLEMMA: miñchetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmnakëmfiLEMMA: fülümnakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FëlëmelLEMMA: fülümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfrulpafiLEMMA: waichüfrulpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëüreweLEMMA: ngüürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülaiamLEMMA: nülaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulmeiLEMMA: shiñumrulmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuLEMMA: naqtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwekafeLEMMA: düwekafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiwüllweLEMMA: yiwülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiŋünLEMMA: tükulelfingün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemfiluLEMMA: femfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlarnakëmtufiLEMMA: ngülarnakümtufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego mete debajo del tononhue entre las dos partes de la urdimbre su apretador y lo baja entre las dos mitades de las hebras hacia el quilvo inferior. Ya cerca, da vuelta al apretador (2) para que abra más (el claro entre los dos planos de) la urdimbre. Ahora hace pasar debajo y a lo largo del apretador un hilo de trama. Unas tejedoras hacen esto sólo con la mano, otras emplean una lanzadera (3) Entrepuesto el hilo de trama, lo corre con el apretador hacia abajo contra los hilos huachin.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramiLEMMA: prami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wwenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiŋenentufiLEMMA: shingenentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentelechiLEMMA: wentelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononkëlechiLEMMA: tononkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawnLEMMA: weluiawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miñchetuLEMMA: miñchetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranakëmmefiLEMMA: witranakümefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentelechiLEMMA: wentelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiŋenentunakëmfiLEMMA: shingenentunakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furilechiLEMMA: furilechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawiLEMMA: weluiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürakeiLEMMA: trürakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego vuelve a levantar sus manos sobre el tononhue y empuja hacia atrás las hebras delanteras y cogidas en los lizos. En seguida entromete sus manos arriba del cruce de los hilos y debajo del ranguinelhue en (el ángulo formado allí por los dos planos de) la urdimbre; atrae los hilos delanteros hacia sí y abajo, (1) rechaza hacia atrás y abajo los hilos traseros, (2) con el efecto de que la urdimbre se separa y cruza en sentido contrario al estado anterior (3).
11 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entutuiLEMMA: entutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kélouLEMMA: kelou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüranLEMMA: trüran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkufiLEMMA: shiñumtükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miñchetuLEMMA: miñchetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nakëmfiLEMMA: nakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welunLEMMA: welun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëtreŋlëtreŋtufiLEMMA: lütrenglütrengtufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkëlechiLEMMA: kakülkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- fünLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolŋeiLEMMA: impolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaLEMMA: meta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Acto seguido saca el apretador, que había quedado cerca del quilvo inferior, lo mete abajo del tononhue adentro de las hebras recién separadas, baja con él el cruce (de los dos planos) y golpea este cruce de la urdimbre sobre el hilo atravesado de trama; con el resultado que la trama queda bien envuelta (enlazada) por la urdimbre.
12 FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramfiLEMMA: witrañpramfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfrulpafiLEMMA: waichüfrulpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; naqluLEMMA: naqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulmeiLEMMA: shiñumrulmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreŋëretufiLEMMA: ngürengüretufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluiawnLEMMA: weluiawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürakënofiLEMMA: trürakünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femumLEMMA: femum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëtreŋlëtreŋtufiLEMMA: lütrenglütrengtufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welunLEMMA: welun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: dü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- weweLEMMA: wewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwelenLEMMA: düwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërefeLEMMA: ngürefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hecho esto, alza un poco el apretador, lo vuelve a poner de canto dentro de la urdimbre y pasa debajo y a lo largo del apretador un segundo hilo de trama y lo bate algo sobre el cruce de la urdimbre (que enlaza el primer hilo de trama). Luego cambia de nuevo los hilos de la urdimbre; esto se hace con el tononhue como la primera vez; de igual modo golpea el nuevo cruce sobre el hilo de trama entrepuesto. En esta forma continúa la tejedora y así adelanta su obra de textura.
13 ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüratrüranLEMMA: trüratrüran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumtëkuelLEMMA: shiñumtükuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluweluiawiLEMMA: weluweluiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenutuLEMMA: wenutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmalechiLEMMA: puñmalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrulpaiLEMMA: iyuwüdrulpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furitulechiLEMMA: furitulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iwëdrulpaluLEMMA: iwüdrulpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënenLEMMA: wünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iwëdrulmeiLEMMA: iwüdrulmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmuwiLEMMA: trapümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troñinLEMMA: troñin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreŋëreŋenLEMMA: ngürengürengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welunLEMMA: welun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋeiLEMMA: rüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwekanLEMMA: düwekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A causa del cambio de las hebras verticales (urdimbre) después del paso de cada hilo atravesado (trama) se cruzan los primeros abajo y arriba de cada uno de los últimos. Las hebras delanteras de la urdimbre que habían dado vuelta de adelante para atrás alrededor del primer hilo de la trama dan vuelta de atrás para adelante al segundo y las hebras traseras que envolvían desde atrás para adelante el primer hilo atravesado, envuelven el segundo en sentido inverso; así se entrelazan bien las dos clases de hebras (cadena y trama). A consecuencia del batido enérgico del cruce de las hebras verticales sobre cada uno de los hilos atravesados, el tejido resulta apretado y firme.
14 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikeLEMMA: melike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechukeLEMMA: kechuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumkiawëlŋekeiLEMMA: shiñumkiawülngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewelLEMMA: dewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfielLEMMA: femfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükonLEMMA: al'ükon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welepëleLEMMA: welepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En número de cuatro o cinco se hace recorrer los hilos de la trama en un sector; después continúa el entrelazamiento de los mismos hilos, hacia el lado izquierdo del telar. (1)
15 PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepüŋeamLEMMA: ngepüngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñŋealuLEMMA: makuñngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepükafeLEMMA: ngepükafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukefiLEMMA: tukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkëleluLEMMA: nütrüngkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëmikefiLEMMA: nümikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adtripaiamLEMMA: adtripaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpüŋealLEMMA: ngüpüngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelkefiLEMMA: tükulelkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káŋëreweLEMMA: kangürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shiñumrulkeiLEMMA: shiñumrulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trükoLEMMA: trüko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpünLEMMA: ngüpün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwelenLEMMA: düwelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeluLEMMA: femngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwëlLEMMA: puwül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukefiLEMMA: tukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pürLEMMA: pür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkëleluLEMMA: nütrüngkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmifielLEMMA: ñümifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënokefiLEMMA: adkünokefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋealLEMMA: chumngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëminLEMMA: ñümin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmimumLEMMA: ñümimum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋelaiLEMMA: femngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakënoafielLEMMA: kakünoafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpünLEMMA: ngüpün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femLEMMA: fem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋefuleLEMMA: ngefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëminŋenLEMMA: ñüminngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aifiñlaiafuiLEMMA: aifiñlaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeleLEMMA: kakeumele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋeaiLEMMA: aifiñngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmikafeLEMMA: ñümikafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando la tejedora alcanza adonde tiene que dibujar su tejido, - especialmente si se trata de una manta - entonces coge con la mano las hebras multicolores de la urdimbre tendida, las elige y dispone, según lo exige la decoración proyectada. En este trabajo introduce un segundo apretador entre las hebras (del adorno) y las entrelaza con hilos especiales de ovillo. Pasado por el adorno, sigue tejiendo en la forma descrita arriba. Luego que la textura llega a la mitad de la manta, la tejedora dis- tribuye de nuevo las hebras verticales de colores distintos, para el dibujo. Varía la forma (el modelo) del adorno del centro respecto a la faja hecha al lado. La mujer entendida en tales labores dice: «Hay que dar aspecto distinto a este ornamento; de otro modo no saldría bonita mi tela para manta; pero si cambio el modelo, entonces sí que va a resultar linda mi prenda de vestir.»
16 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñëmikafeLEMMA: ñümikafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiŋnLEMMA: ngefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumechiLEMMA: kakeumechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënofuiLEMMA: adkünofuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpünLEMMA: ngüpün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kruskënokefuiLEMMA: kruskünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashukarkënokefuiLEMMA: ashukarkünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iskinakënokefuiLEMMA: iskinakünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rayenLEMMA: rayen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kënokefuiLEMMA: künokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmkënokefuiLEMMA: üñümkünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënokefuiLEMMA: adkünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chawaitukënokefuiLEMMA: chawaitukünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keumekënokefuiLEMMA: keumekünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpünLEMMA: ngüpün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkënokefuiLEMMA: aifiñkünokefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamaLEMMA: lama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chañuntëkuLEMMA: chañuntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpükafeLEMMA: ngüpükafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefuiLEMMA: femkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Algunas mujeres fueron dibujantes de admirable perfección, realizaban en sus labores los más variados motivos como cruces, cuadrados (1), triángulos, diversos animalitos y pájaros, hasta figuras humanas, pendientes y muchos otros modelos más. Sus artefactos más ricamente decorados eran los cinturones de mujeres, las mantas y las alfombrar llamadas lama y choapino; son obras de las tejedoras más hábiles.
17 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekeiLEMMA: amulekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwefielLEMMA: düwefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋeaiLEMMA: düwengeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkëlelaiLEMMA: femkülelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpüŋenLEMMA: ngüpüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirinŋekeiLEMMA: wirinngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TripaleLEMMA: tripale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yechilŋetukeiLEMMA: yechilngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripamumLEMMA: tripamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñokonkatuiLEMMA: wüñokonkatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukeiLEMMA: kontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweweLEMMA: düwewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentekontukeiLEMMA: wentekontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋetukeiLEMMA: femngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daminŋeiLEMMA: daminngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpélLEMMA: üpel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la forma arriba descrita seguía la textura del telar. Pero, si la tela era para frazadas o capas, entonces no dibujaban de tal modo; la hacían únicamente con listas resultantes de las hebras distintamente teñidas (y dispuestas) de la urdimbre. Pasado el enlazamiento de unos cuantos hilos de trama a tra vés del telar, se empieza de nuevo con estos hilos. Allí mismo (al borde izquierdo del telar) donde habían salido los cinco hilos, vuelven a entrar (1). El hilo de la trama que salió primero el de más abajo por consiguiente, entra en primer lugar, el segundo entra por encima del primero así en este orden los demás hilos. De ese modo la trama se colcha bien en el borde de la tela.
18 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpraluLEMMA: al'üpralu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋenLEMMA: düwengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋekeiLEMMA: ñampingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuLEMMA: naqtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋetukeiLEMMA: trarükünongetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuLEMMA: naqtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋekeiLEMMA: ñampingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epurumeletukeiLEMMA: epurumeletukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuLEMMA: naqtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolpramŋeiLEMMA: impolpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuadpëleLEMMA: wenuadpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenkëlenLEMMA: düwenkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünakëmŋetuiLEMMA: trarünakümngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piul·uLEMMA: piul'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolkëlechiLEMMA: impolkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraLEMMA: witra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witralweLEMMA: witralwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pümümkëletuiLEMMA: pümümkületuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando la textura del telar ya ha progresado y subido considerablemente, se desarma el quilvo superior para dejarlo amarrado algo más abajo. Acto seguido se desamarra también el quílvo de abajo al que se junta otro quilvo más, de modo que quedan doblados allí (2). Luego se les da vuelta hacia arriba a esos quilvos unidos; van arrollando la tela que está ya terminada. Hecho esto, los dos enjulios cubiertos de la tela se amarran sólidamente abajo en los dos largueros de ambos lados del telar y las hebras de la urdimbre se vuelven a poner bien tirantes.
19 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulnakëmkënomekeŋekeiLEMMA: amulnakümkünomekengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenulechiLEMMA: wenulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolprammekeŋekeiLEMMA: impolpramekengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqluLEMMA: naqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweamLEMMA: düweam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëpükafeLEMMA: ngüpükafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüñmaelLEMMA: anüñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaluLEMMA: deumalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfrulpaŋekeiLEMMA: waichüfrulpangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuleumaLEMMA: wenuleuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtukënotukefiLEMMA: naqtukünotukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmtuamLEMMA: apümtuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwefeLEMMA: düwefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachielLEMMA: wachiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkiñelLEMMA: pükiñel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋealuLEMMA: deumangealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñaiLEMMA: chiñay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetukelaiLEMMA: entungetukelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así se sigue corriendo hacia abajo el quilvo superior y dando vueltas hacia arriba a los dos enjulios inferiores que arrollan la tela hecha, con el efecto de que la dibujante, sentada delante de su telar, pueda tejer cómodamente. Cuando la tela ya está casi terminada, se invierte el telar; el quilvo superior viene a quedar abajo para que la tejedora pueda acabar con la urdimbre restante. El quilvo mismo se saca también después de huachicar y piquincar la urdimbre, salvo que esté en hechura una manta con flecos, porque en ese caso no se quita el quilvo.
20 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukeiLEMMA: kontukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwefielLEMMA: düwefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilewechiLEMMA: pichilewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yechilkeiLEMMA: yechilkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wachiñLEMMA: wachiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmumLEMMA: femum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmiLEMMA: trapümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweelLEMMA: düwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiwekelaiLEMMA: feywekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëreweLEMMA: ngürewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmweLEMMA: fülümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwemekekeiLEMMA: düwemekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiwenoluLEMMA: feywenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlëmweLEMMA: fülümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëpüllweLEMMA: düpülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetukeiLEMMA: entungetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëpüllweLEMMA: düpülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tononweLEMMA: tononwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuchaLEMMA: akucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmŋekeiLEMMA: trapümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwenLEMMA: düwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewamLEMMA: dewam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la inversión del telar la tejedora empieza a tejer el resto de la urdimbre, parte de los hilos huachin y procede igualmente como en el principio del trabajo Cuando el nuevo tejido (l) casi se junta con la parte confeccionada anteriormente (2) el apretador ya no cabe más. Entonces se hace uso del acercador y se sigue tejiendo con él. Si éste tampoco ya no tiene lugar, se le cambia por el recogedor. Finalmente se saca el recogedor y tononhue y se unen las dos partes de tela por medio de una aguja, de modo, que resulta un solo tejido perfectamente unido.
21 DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiyeŋetuiLEMMA: ñampiyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkiñLEMMA: pükiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapelkëleumaLEMMA: trapelküleuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nakëmŋechiLEMMA: nakümngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlouLEMMA: külou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwekanLEMMA: düwekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: kü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daumakefuiLEMMA: daumakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düwekafeLEMMA: düwekafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamallweLEMMA: chamalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüweLEMMA: trarüwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pollküLEMMA: polkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kükaLEMMA: küka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pürkuweLEMMA: pürkuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranalechiLEMMA: tranalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralLEMMA: witral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
düweŋekefuiLEMMA: düwengekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de terminar se desatan los hilos que enlazaban la urdimbre con el quilvo inferior y el tejido queda hecho. La tejedora solía gastar dos o tres meses en la confección de una sola tela, pues, tenía que dedicarse a otros quehaceres bien. Pero los cinturones de hombres y mujeres, las vendas para la cabeza y la faja antigua para las huahuas tejían en telares tendidos a lo largo del suelo.

CAPÍTULO XIII.-CASAMIENTO TRADICIONAL ANTIGUO Rapto de la mujer: Preparación del robo; salteo de la casa; modo de llevar a la niña y conducta de ella. Comilona al día siguiente: Los invitados a la fiesta. Intentos para reconciliar a la robada, por una mujer; por un hombre. Comilona. Modo de acostumbrar a la recién casada: Custodia en la casa; recuperación en caso de huída; triste situación de las que no pueden habituarse.

1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumekefuiLEMMA: kakeumekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewnLEMMA: niewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillanentukefuiLEMMA: ngilanentukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefyekefuiLEMMA: lefyekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëntukefuiLEMMA: müntukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeluLEMMA: fütangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitukefuiLEMMA: ngapitukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fütapëraLEMMA: fütapüra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋekenLEMMA: kurengeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekefuiLEMMA: mülekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramyeafiñLEMMA: nütramyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un hombre que anda con la intención de casarse reúne a sus vecinos para pedirles su ayuda. Les dice: «Deseo a una mujer; ayudadme, mañana acompañadme a robar a esa Joven.» Ellos se juntan al otro día. Hacia la tarde se ponen en camino, de a pie, se la casa de la niña se encuentra cerca, de a caballo, si está lejos.
2 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmkeiLEMMA: ngülümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iŋkatukefiLEMMA: ingkatukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellumuanLEMMA: kelumuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitukënomumeanLEMMA: ngapitukünomumean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuiŋnLEMMA: trautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuleleLEMMA: mapulele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üLEMMA: al'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuleleLEMMA: mapulele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El aspirante a matrimonio elige dos hombres de los más fuertes. A uno de ellos dice: «Cuando entremos a la casa te sitúas cerca de la cama del padre, te apoderas de él y lo sujetas a mano firme, de modo que no pueda moverse; si no lo hacemos así, nos pegará.» Al otro mocetón manda así: «Y tú te aseguras de la madre de la niña y la tratas lo mismo; de lo contrario nos apaleará como loca, tomará su asador de fierro y nos acribillará a pinchazos el pellejo. Nosotros sacaremos entretanto a la joven.» «Si hay otro hombre en la casa, ese no ayuda a la niña, pero los hermanos de ella la defienden hay que apresarlos también»
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dullikefiLEMMA: dulikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenŋeluLEMMA: newenngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuliiñLEMMA: konpuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraluLEMMA: witralu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·ñaweLEMMA: ngen'ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuafimiLEMMA: tuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfinieafimiLEMMA: küfinieafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neŋëmuunoamLEMMA: nengümunoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenoleLEMMA: femngenole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiafeiñLEMMA: kewaiafeyñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuafimiLEMMA: tuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋen·pëñeñLEMMA: ngen'püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieafimiLEMMA: femnieafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femnofiliiñLEMMA: femnofiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedkechiLEMMA: wedwedkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiafeiñLEMMA: kewaiafeyñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuafuiLEMMA: tuafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kaŋkaweLEMMA: kangkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋartëkuyeafeiñLEMMA: chüngartükuyeafeyñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentumeafiiñLEMMA: nentumeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”. MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkakelaiLEMMA: ingkakelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukeiLEMMA: kelukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋekeiLEMMA: tungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego entran a la casa, donde todos están en profundo sueño, de improviso entran. Algunos llevan carne para acallar los perros de la casa. Los dos hombres más fuertes se acercan y se paran cerca del catre del matrimonio para empuñarlos tan pronto como se despierten e intenten levantarse. Los otros sacan a la niña de la cama. «¿Quién es?», dice ella; en cuanto habla se la toma. «¡Ay de mí!» chilla la joven; «hay gente aquí; están sacándome! » Ella da gritos.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiŋnLEMMA: konkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·umaqkëlechiLEMMA: pun'umaqkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lloftunkechiLEMMA: loftunkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiŋnLEMMA: konkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekeiLEMMA: yekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakolŋeamLEMMA: lakolngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenŋeluLEMMA: newenngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralepuiLEMMA: witralepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nepeleLEMMA: nepele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraleLEMMA: witrale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leftuafiluLEMMA: leftuafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentumekefiLEMMA: nentumekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ IniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋuleLEMMA: düngule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuŋeiLEMMA: tungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ AwemLEMMA: awem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!” piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, “ cherkeLEMMA: cherke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mentuŋepanLEMMA: mentungepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los dos viejos despiertan y se incorporan. «¿Qué malvado anda por allí? ¡Ahora mismo verá!», Los dos hombres se quedan calladitos: «que se vistan no más», piensan ellos. Antes la gente dormía desnuda. Después de ponerse el chamal, el padre pregunta a la hija: «¿Donde estás?» En este momento lo cose un hombre estrechándolo (contra la cama), el otro hace lo mismo con la madre.
5 NepeiLEMMA: nepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraiŋuLEMMA: witraingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, “ müchaikellepeLEMMA: müchaikelepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulaiŋuLEMMA: düngulaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, “ kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamalltulpeLEMMA: chamaltulpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋuLEMMA: pikeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triltraŋkëlefuluLEMMA: triltrangkülefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtupeluLEMMA: umaqtupelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chamalltuluLEMMA: chamaltulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfemeyeuLEMMA: nüfemeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfinieŋeiLEMMA: küfiniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieŋeiLEMMA: femniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los dos viejos se ponen rabiosos, la madre insulta todo lo posible le enrostra (al que la sujeta): «¿Quién eres tú, qué te hice yo que me tratas asi? ¡Suéltame, bruto!» Pero los dos mocetones no los sueltan. Mientras que los esposos quedan cautivos, los otros mocetones en unión con el candidato a casamiento sacan a la fuerza a la niña de la cama en que dormía. La visten con el quipam y se la llevan. Bañada en lágrimas se va ella.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkukeiLEMMA: ilkukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lukatukeiLEMMA: lukatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pëñeñLEMMA: ngen'püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenkaLEMMA: rumenka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ IniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumeyuLEMMA: chumeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnieenLEMMA: femnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? L·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëmenLEMMA: ümen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!” - L·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëmlayeuLEMMA: ümlayeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieelLEMMA: nüniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentumefiŋnLEMMA: nentumefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduleluLEMMA: kudulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamtufiŋnLEMMA: küpamtufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümanLEMMA: ngüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La madre se enfurece y dice con rabia: «Maldad me hacen, un perro malvado me roba mi hija. ¿Qué clase de necio animal mujeriego me saltea y me arrebata mi niña? ¿No podía venir y pedirla a la buena?» Los dos hombres no contestan nada en absoluto; cuando suponen que la raptada esté ya lejos, matan a los cónyuges y salen corriendo de la casa; a paso de carrera alcanzan a sus compañeros. Luego que los encuentran, gritan todos «Gritad ya» - se invitan unos a otros; vitorean y tocan la flauta.
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkuluLEMMA: ilkulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ AwümullanLEMMA: awümulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; “ weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmamupanLEMMA: yeñmamupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kureŋekeleachiLEMMA: kurengekeleachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefentupëñeñpaeneuLEMMA: lefentupüñeñpaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? chumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekechiLEMMA: kümekechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋgillatupalaiLEMMA: nggilatupalay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimfiluLEMMA: kimfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuLEMMA: al'üpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋenLEMMA: yengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëmkënoyefiLEMMA: ümkünoyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, leftripakeiLEMMA: leftripakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefnLEMMA: lefn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peputuiLEMMA: peputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarüiŋnLEMMA: wirarüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; “ yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfaiŋnLEMMA: kefüfaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuliLEMMA: dünguli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A la joven la tiran consigo, asida de las manos, si no quiere andar, la arrastran a la fuerza, pero no suelen pegarle. Si los raptores vienen de lejos, no andan de a pie sino a caballo. Después de haber alejado bastante a la niña de su casa, el novio monta a caballo; luego se le sube su novia y se la sienta en la grupa del caballo; el marido futuro la lleva en ancas; por la cintura se la amarra con él, así que los dos están entrelazados. De esta manera se lleva a la niña. Todos siguen en un solo tropel; por el camino levantan su clamor de victoria, y hacen sonar sus flautas; gritan a todo eco.
8 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranyeŋeiLEMMA: witranyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayünoluLEMMA: ayünolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiLEMMA: amuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranyeŋekeiLEMMA: witranyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaŋekelaiLEMMA: kewangekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·ümapuLEMMA: al'ümapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitualuLEMMA: ngapitualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulaiŋnLEMMA: amulaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuneelLEMMA: nentunel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitupeelLEMMA: ngapitupel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ütripaLEMMA: al'ütripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
praleiLEMMA: praley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramelŋeiLEMMA: pramelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieachiLEMMA: nieachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentelliLEMMA: wenteli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiLEMMA: elngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maŋkadiLEMMA: mangkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·ŋealuLEMMA: ngen'ngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trarüntëkulelŋeiLEMMA: trarüntükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaweLEMMA: lawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küntaleiŋuLEMMA: küntaleingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiLEMMA: amuletuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukefëfaiŋnLEMMA: amukefüfaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifëlkantunLEMMA: pifülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiŋnLEMMA: amuletuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wirarükeiŋnLEMMA: wirarükeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Por esa bulla la raptada se agravia más. «Aún están burlándose de mí eso malvados», se dice en su rabia. Entonces en vez de mirar como su futuro marido al que la lleva en ancas, la joven le muerde y pellizca la espalda. A cada grito responde con un mordizco; saca a pedazos el cuero de la espalda de su novio. Así sigue ella mordiéndolo cuando gritan (2) o vitorean (3). Al fin tiene que decir el que la lleva sobre su caballo: «Dejad las travesuras y no vitoreeis más; esta mujer se enoja y me muerde demasiado; ya me tiene acabada la espalda con sus dentelladas.» A esto caminan callados. De esta manera llegan a casa. El marido dice a los mocetones que lo habían ayudado en el robo: «Ya que me habéis favorecido con vuestra asistencia, volved por acá.» Dicho esto se separan. El novio se lleva a su joven al camino; allá pasan la noche nupcial. La otra mañana vuelven a la casa.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayetueneuLEMMA: ayetueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedakeñmaLEMMA: wedakeñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkunLEMMA: ilkun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋartëkufiLEMMA: üngartükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋkadnieteuchiLEMMA: mangkadnieteuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtayeafiluLEMMA: fütayeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarüiŋnLEMMA: wirarüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋartëkufiLEMMA: üngartükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keltëfentuñmafiLEMMA: keltüfentuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtayeaelchiLEMMA: fütayeaelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarünLEMMA: wirarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfanLEMMA: kefüfan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋartëkumekekeiLEMMA: üngartükumekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekamnLEMMA: ayekamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfawekilmnLEMMA: kefüfawekilmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!” piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋkadnieluLEMMA: mangkadnielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, “ mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünatueneuLEMMA: ünatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünatuñmaeteuLEMMA: ünatuñmaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñochiLEMMA: ñochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiŋnLEMMA: amuletuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenemunLEMMA: fürenemun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiamnLEMMA: küpaiamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluumaLEMMA: keluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitunLEMMA: ngapitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiŋnLEMMA: wüdaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealuLEMMA: kurengealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüntuafiluLEMMA: nüntuafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqpuiŋuLEMMA: umaqpuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiŋuLEMMA: akutuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En este día se reúnen otra vez los coadjutores del robo para la comilona. El recién casado manda: «Búsquense las ovejas a fin de que haya carne para mis mocetones.» Se rodea el ganado que se encierra en el corral. Otra vez ordena el mismo: «Cojedme ese carnero grande.» Lo benefician para que provea de carne la fiesta. «Moled sal; se hará apoll (1): vamos a comer bofe rellenado».
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuiLEMMA: trautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapituumaLEMMA: ngapituma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualuLEMMA: ilotualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ YeŋeniepeLEMMA: yengeniepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wweLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YeŋemeiLEMMA: yengemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malaltëkuŋepaiLEMMA: malaltükungepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ NülmuchiLEMMA: nülmuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiechiLEMMA: tiechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karniruLEMMA: karniru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋeiLEMMA: nüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünëmtuaelLEMMA: ünümtuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrafoŋepeLEMMA: trafongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chadiLEMMA: chadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apollŋepeLEMMA: apolngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolltuaiñLEMMA: apoltuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”.
Mientras se meta el carnero, la recién casada está sentada a la orilla del fuego. Una mujer conversa con ella. Para apaciguarla le habla en los términos siguientes: «No te aflijas demasiado; nosotras las mujeres somos casadas todas de esta manera; si el casamiento sorprende a una desprevenida, se enoja; así te pasó a ti; pero no te agravies excesivamente, serás bien atendida; es una distinción para una que se la tome de mujer, que haya quien trabaje para una y la preserve de la indigencia; un hombre no se elige mujer para que sufra por causa suya. Otro día, cuando se haya pasado tu aflicción, se hablará de tí en esta forma: “No es poco su orgullo; ahora soy algo, dice; a otras ya no mira siquiera. ¡Qué jactancia por haber encontrado marido! ” Así se hablará de tí: verdad, así será. Entonces ¿Qué motivos tienes para disgustarte tanto? » Tales consejos le da la mujer que habla con ella.
2 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·achiLEMMA: l'achi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkënoŋeiLEMMA: anümkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkanieyeuLEMMA: nütramkanieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilleltunieŋeiLEMMA: pileltuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
:“ MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkülaiaimiLEMMA: ladkülaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoŋenLEMMA: domongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechinieŋekeiñLEMMA: femngechiniengekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, repentelŋeiLEMMA: repentelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lladkükerkeiLEMMA: ladkükerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femimiLEMMA: femimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkülaiaimiLEMMA: ladkülaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaituŋeaimiLEMMA: ngünaitungeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fëreneŋerkenLEMMA: fürenengerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieŋekeiLEMMA: niengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küdaumaiaelLEMMA: küdaumaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afnoaluLEMMA: afnoalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. “ KutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemuŋepeLEMMA: yemungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pinoaluLEMMA: pinoalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielëmkeiLEMMA: nielümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleLEMMA: rupale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyeŋetuaimiLEMMA: dünguyengetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·amalmaŋetulaiLEMMA: mün'amalmangetulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piŋetuaimiLEMMA: pingetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; “ cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chewetulaiLEMMA: chewetulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mën·akënoutulaiLEMMA: mün'akünoutulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeluLEMMA: fütangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, piŋetuaimiLEMMA: pingetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mupiñLEMMA: mupiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shumeLEMMA: shume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”(1) feipiŋeaimiLEMMA: feypingeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumalLEMMA: chumal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküafuimiLEMMA: ladküafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?” pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋülamkaeyeuLEMMA: ngülamkaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además le dice lo siguiente: «A algunas recién casadas se les ha aconsejado de esta manera y no hicieron caso, huyeron. ¡Mal hecho! son desgraciadas que no tienen sentidos sanos; tú no las vas a imitar a ellas; si lo hicieras, serías una desgraciada también; pondrías en mal concepto a tu padre y tu madre. A ellos se les mandará un mensaje para arreglar el asunto; entonces a ellos se les pasará la aflicción también; y al fin, la pena no mata a nadie.»
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: “ KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamŋekefuiLEMMA: ngülamngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konkelaiLEMMA: konkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tutripatukeiLEMMA: tutripatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalaiLEMMA: kümelkalay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femlaiaimiLEMMA: femlaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemfulmiLEMMA: femfulmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéŋeafuimiLEMMA: chengeafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; dëŋuyeutëkuafuimiLEMMA: dünguyeutükuafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeleLEMMA: pengele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillandëŋuŋealLEMMA: ngilandüngungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupakaiaiLEMMA: rupakaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayelaiLEMMA: l'ayelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. 4LEMMA: 4
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamelLEMMA: ngülamel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünëmtuwaiñLEMMA: ünümtuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellumofiyümLEMMA: kelumofiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulpaluwnLEMMA: kulpaluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaliLEMMA: rupali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋuLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piliLEMMA: pili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloumaŋelaiLEMMA: loumangelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüiLEMMA: afüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malluŋeiLEMMA: malungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüŋeiLEMMA: katrüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patíaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wëdalelŋeiLEMMA: wüdalelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitukënoumaLEMMA: ngapitukünouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. " EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumefiŋeLEMMA: elumefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, " LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mishapuafimiLEMMA: mishapuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" (1), piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras se aconseja a la joven mujer, el recién casado se dirige a sus mocetones y les dice, «Hoy pues voy a obsequiar carne a los que me ayudaron. Ya estoy en deuda por esta mujer Dejemos pasar la pena de los padres de mi mujer, entonces voy a mandarles el mensaje; si lo hiciera ahora mismo, ni me aceptarían mi palabra.» Entre tanto la carne del carnero está cocida, solamente en agua. Primero se trincha en una batea el bofe rellenado. Este se reparte entre todos los que ayudaron en el rapto, también se da a las mujeres y a la raptada. El marido de ella dice a un hombre: Vete a ofrecerle ese tajo y hazme el favor de aconsejarla todavía un poco más. Por medio de este plato de apoll hazte amigo (misha) (1) con ella.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüpuiLEMMA: anüpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadipuluLEMMA: afkadipulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: " FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iaiyuLEMMA: iaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkülaiaimiLEMMA: ladkülaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëñalLEMMA: müñal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulaimiLEMMA: amulaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lleküLEMMA: lekü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkawnLEMMA: kümelkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tillantüLEMMA: tilantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penieukaiaimnLEMMA: penieukaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeLEMMA: kurenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kerkeiLEMMA: kerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋekerkeiLEMMA: fütangekerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femküpalŋerkenLEMMA: femküpalngerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?" pilaiaimiLEMMA: pin
POS: V
ENG: say
SPA:
MORPH: pi-la-a-iymi
say
(--- )
, lladkülaiaimiLEMMA: ladkülaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënaitŋenLEMMA: ngünaitngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeimiLEMMA: yengemeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuulaiñLEMMA: femulaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kumeLEMMA: kume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaluwiñLEMMA: küpaluwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküpeafuimiLEMMA: ladküpeafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqaiLEMMA: naqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trafLEMMA: traf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupaiaiLEMMA: rupaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufichiLEMMA: düngufichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iyuLEMMA: iyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llowelenLEMMA: lowelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëñalLEMMA: müñal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el hombre lleva su plato de apoll, se sienta al lado de la joven mujer y le habla de esta manera: «Así es pues, mamacita; comamos juntos este plato de apoll y no te entristezcas mucho, sobre todo que no te has ido lejos; tus padres se encuentran cerca; tan pronto como esté arreglado vuestro asunto, puede ir a verlos casi diariamente. Cada hombre toma mujer y a cada mujer se le da marido: tal es la costumbre de nuestra raza que nos legaron nuestros abuelos desde la antigüedad. Por ese motivo no digas: “¿Por qué me tratan así a mí?”, y no te apenes. Se te hizo un favor en traerte; nosotros también fuimos a buscarte, pero no te hicimos ninguna injusticia con eso, te conducirnos para acá según derecho tradicional. Por eso no te agravies demasiado, ya se tranquilizará tu corazón; de tu misma raza, ya se pasará tu congoja. En la intención de hablarte a la buena te he dicho esto, mamita. Comamos pues ahora; recíbeme este tajo de apoll; no hay nada de extraordinario.»
6 ElufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: " TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlowiLEMMA: lowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iŋuLEMMA: ingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaqLEMMA: chaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋeiLEMMA: nentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolŋeiLEMMA: apolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patíaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñidolkënoŋeiLEMMA: ñidolkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patíaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdamiLEMMA: wüdami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitukënoumaLEMMA: ngapitukünouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünëmtuiŋnLEMMA: ünümtuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotunLEMMA: ilotun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokoiŋnLEMMA: pütokoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mushaiLEMMA: mushay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokoluLEMMA: pütokolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" amutuaiñLEMMA: amutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - " AmuainmLEMMA: amuainm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!" piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋechiLEMMA: kurengechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; " konaleLEMMA: konale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillandëŋunLEMMA: ngilandüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimainmLEMMA: kimainm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. " FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiŋnLEMMA: wüdaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Con la derecha le da un pedazo de bofe relleno: «¡Toma!» le dice. La joven esposa lo recibe y los dos comen. Después se levanta el hombre. Luego se saca la carne cocida de la olla y la amontonan en una batea. La recibe, un hombre que se hace cargo de esta carne. Él la distribuye entre los compañeros del rapto; cada uno recibe su parte, también las mujeres. Habiéndola consumido beben chicha de maíz mezclada con harina tostada. Después que están bien satisfechos, se despiden diciendo: «volvamos.» «¡Idos, pues!» contesta el recién casado a sus vecinos; «cuando se efectúe nuestro pedido y pago, recibiréis otro aviso». «Bueno», dicen ellos y se van.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküleweiLEMMA: ladkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneltueyeuLEMMA: ngüneltueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutunoamLEMMA: amutunoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkanieyeuLEMMA: kümelkanieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimamLEMMA: wimam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llakoduamuwiLEMMA: lakoduamuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaleLEMMA: rupale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋuLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimamLEMMA: kimam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepunLEMMA: mülepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La mujer robada queda en casa de su marido; tiene pena todavía. Las otras mujeres la vigilan, a fin de que no pueda huir; y la tratan bien para que se acostumbre. Así se resigna por fin. Después que han trascurrido unos tres días, va el aviso para que sepan los padres de la raptada, adonde se encuentra su hija.
2 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkelaiLEMMA: konkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamŋgenLEMMA: ngülamnggen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñamŋeluLEMMA: üñamngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkelaiLEMMA: konkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niekakeiLEMMA: niekakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimuufaluukeiLEMMA: wimufalukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, " deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimpaiLEMMA: wimpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
”, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneltuniewekelaiLEMMA: ngüneltuniewekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiluLEMMA: kimfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëltuŋewenonLEMMA: fültungewenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamrumeiLEMMA: ñamrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuLEMMA: al'üpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: " CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumepeiŋapiñLEMMA: rumepeingapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kLEMMA: k
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amaLEMMA: ama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋenLEMMA: chumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amupetulaiafuiLEMMA: amupetulaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋneltupeLEMMA: ngneltupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miaukafuichiLEMMA: miaukafuichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
". FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nŋëneltuŋekeiLEMMA: nngüneltungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peŋewelaiLEMMA: pengewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. " AmutukeiLEMMA: amutukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero no todas las robadas siguen el consejo de que las hacen objeto, sobre todo las que tenían ya sus relaciones amorosas. Ellas quedan firmes en sus aficiones propias. Sólo por engaño se fingen haberse acostumbrado. Pasan dos, tres días y las mujeres de la casa dicen: «Ya se acostumbró nuestra recién casada.» Ya no la observan tan estrictamente. Apenas nota ésta que disminuye la vigilancia, es cuando desaparece sin demora. Ya anda lejos cuando la mujer del dueño de la casa (la suegra) dice: «¿Adónde se fué a nuera? ¿quién sabe, se habrá ido? Fíjense una afuera de la casa si anda por allí.» Se la busca pero no se la ve más. «Habrá huído» se dice de ella.
3 " ChumafunLEMMA: chumafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?" piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapitupeafuiñLEMMA: ngapitupeafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillanentukaiafiñLEMMA: ngilanentukaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümekechiLEMMA: kümekechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürëmanLEMMA: trürüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikauliLEMMA: pepikauli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mafümeanLEMMA: mafümean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mafülliLEMMA: mafüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuaeneuLEMMA: elutuaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pilaiaiLEMMA: pilaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapatuaeteuLEMMA: inapatuaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
". FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütuiLEMMA: nütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëltuiLEMMA: wültuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafüŋenLEMMA: mafüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wëltunofuleLEMMA: wültunofule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋeafuiLEMMA: malongeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükafielLEMMA: lükafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëltuiLEMMA: wültuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¿Qué voy a hacer?» dice el marido. «por qué la voy a robar otra vez? mejor la pido a la buena, juntaré animales, y hecho esto, iré a pagar por ella; si he pagado me la devolverá el padre de ella, y tiene que seguirme aunque no tenga gana». Así lo hace en realidad y recupera a su mujer. El padre la entrega por el pago recibido. Si no la entregara, se le haría un malón; por el temor del malón, también la devuelve.
4 WimnoluLEMMA: wimnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkatukeiLEMMA: lefkatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwekelaiLEMMA: puwekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llükafiluLEMMA: lükafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puutufuleLEMMA: putufule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetukeeyeuLEMMA: yetukeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumkeiLEMMA: lumkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkëleleLEMMA: fülkülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluLEMMA: miaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peufaluukefiLEMMA: peufalukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, " fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
" pikefiLEMMA: pikefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, " fërenemoanLEMMA: fürenemoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YelŋekeiLEMMA: yelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumkechiLEMMA: lumkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumkechiLEMMA: lumkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulelŋekeiLEMMA: amulelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. " FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimiLEMMA: kimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kintupatukeiLEMMA: kintupatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yepatukeiLEMMA: yepatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieputufiluLEMMA: nieputufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelkefiLEMMA: elelkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuidaialuLEMMA: kuidaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wimiLEMMA: wimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekuidaŋekeiLEMMA: fentekuidangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La raptada que no se acostumbra, aveces vuelve a huir. Pero no llega más donde su padre; le tiene miedo. Si llegara allá, él la entregaría por fuerza a su marido. Por eso se oculta en la selva, cerca de uno de sus parientes. Si pasa una mujer por la pampa, se le aparece y le dice: «Aquí estoy; traeme un poco de comida; ten la bondad.» Ella se la trae a escondidas; pero a escondidas va también el aviso al marido. «Por acá ha llegado tu esposa.» Luego que lo sabe el hombre, viene a buscar a su mujer y se la lleva. Llegado con ella a su casa, destina a una mujer para que la cuide hasta que se hubiera acostumbrodo.
5 KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wimnoluLEMMA: wimnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yekeeyeuLEMMA: yekeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ümapuLEMMA: al'ümapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefnoanLEMMA: lefnoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieŋemekeiLEMMA: niengemekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wimiLEMMA: wimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalŋetukeiLEMMA: küpalngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apiñLEMMA: apiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumwelaiLEMMA: chumwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiaelLEMMA: inaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amufuleLEMMA: amufule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋelaiafuiLEMMA: loungelaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeimiLEMMA: fütangeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafüñmaŋeimiLEMMA: mafüñmangeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloufalLEMMA: loufal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiamiLEMMA: laiami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloweliyuLEMMA: loweliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinŋeafunLEMMA: werinngeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋeafunLEMMA: malongeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femafeneuLEMMA: femafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
", piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pumufumLEMMA: pumufum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Algunas veces si la robada no puede habituarse, el marido la lle- va a otra parte, p.e. al otro lado del río, para imposibilitarle la huída. Tres meses queda con ella afuera; después de acostumbrarla la restituyen a su casa. Para la robada no hay escapatoria, tiene que seguir no más a su marido. Si se fuera a otro lugar, no se la aceptaría. El hombre adonde hubiera llegado le diría: «¿Cómo vienes tú por acá? Estás casada y se ha pagado por ti; por eso es imposible recibirte. Si yo te permitiera estar aquí, me haría culpable; tu marido armaría un malón contra mí».
6 ÜñamŋellefuleLEMMA: Üñamngelefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapituŋenonLEMMA: ngapitungenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltualLEMMA: eltual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñamLEMMA: üñam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiafielLEMMA: inaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikelaiLEMMA: maikelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieateuLEMMA: nieateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapituiawëleteuLEMMA: ngapituiawületeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyeeyeuLEMMA: reyeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlateuLEMMA: wülateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümepeiLEMMA: kümepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋümuwalLEMMA: l'angümuwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piuwiLEMMA: piuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrükenoukëiLEMMA: pültrükenouküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküluLEMMA: ladkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Aunque hubiera tenido un amante antes de ser raptada, no hay remedio; tiene que abandonar sus amores y seguir a su marido. Una u otra mujer no quiere en absoluto vivir con el hombre que la ha robado. Como su padre insiste en entregarla a este hombre malvado, dice dentro de él: «Sería mejor que me matase yo misma». Así se ahorcan unas veces por pena; pero muy a lo lejos ocurre eso.

CAPÍTULO XIV.-CASAMIENTO FORMAL ENTRE INDÍGENAS MÁS CIVILIZADOS Petición oficial: Designación de un mediador; despacho de un mensaje para el padre de la escogida. Actuación del mensajero. Contestación negativa de la joven. El mensajero refiere el fracaso de su misión. Petición secreta: Busca de una hábil mediadora; encargo que recibe; conversación con la niña a solas. Contestación afirmativa. Traslación de la novia a casa del novio: Invitación a la joven de abandonar su casa; aceptación de lo propuesto; huída; recepción en la casa del novio Aviso a los padres de la joven huída: lnstrucción a los mensajeros; desempeño del cargo delante del padre de la joven; contestación del padre. Pago por la novia: Especies del pago; marcha hacia la casa de la novia; entrega del pago; pláticas de los dos viejos; la comilona. Casamiento ritual: Entrega solemne de sus hijos por los padres de los novios; consejos que reciben los recién casados; ajuar de la novia.

1 FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fliLEMMA: fli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kureŋeaiLEMMA: kurengeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmŋeluLEMMA: fotümngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumleiLEMMA: chumley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüimiLEMMA: ayüimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealLEMMA: kurengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « AyünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AyüimiLEMMA: ayüimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naweLEMMA: nawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? AyüfilmiLEMMA: ayüfilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatufiyuLEMMA: ngilatufiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayünofilmiLEMMA: ayünofilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuaiyuLEMMA: kintuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « AyüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimaiyuLEMMA: kimaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüpeaeteuLEMMA: ayüpeaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayüelmeuLEMMA: ayüelmew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieafimiLEMMA: nieafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayünolmeuLEMMA: ayünolmew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nielaiafimiLEMMA: nielaiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuaiyuLEMMA: kintuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KimafiyuLEMMA: kimafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Había dos hombres ancianos casados. Los dos tenían prole; un matrimonio tenia un hijo; el otro una hija. «Voy a casar a mi hijo», decía el padre del varón. «¿Qué hay? ¿Quieres casarte? ». «Sí, quiero», dijo el joven. «¿Quieres a la hija de mi viejo amigo? Si te gusta, la pedimos; si no, buscamos en otra parte». «Sí, me gusta»; dice el joven. «Bueno veremos si te quiere. Si te quiere la tendrás de mujer; si no la consigues entonces buscamos a otra; ya lo sabremos».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋgeiLEMMA: pinggey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelpuanLEMMA: pelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « werLEMMA: wer
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küeneuLEMMA: küeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pilelpuanLEMMA: pilelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kelluaneuLEMMA: keluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillandëŋunLEMMA: ngilandüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilelpuanLEMMA: pilelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulaeimeuLEMMA: tükulaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AyüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañyeafielLEMMA: ngilañyeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kureŋeanLEMMA: kurengean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëŋillañyeafielLEMMA: chüngilañyeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaneuLEMMA: keluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelpuanLEMMA: pilelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! AmuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiŋuLEMMA: puwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiŋuLEMMA: anümngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋeiŋuLEMMA: chalingeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukañmaLEMMA: rukañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqpaeyeuLEMMA: kuqpaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el padre del joven ordena a uno de su mocetones: «Anda donde mi cuñado y dile que tu patrón te manda con el encargo que me ayude en un asunto de casamiento y que te presente a mi viejo amigo. Quiero emparentarme por medio de un casamiento porque le gusta a uno ligarse en parentela. Le dirás, pues, en mi nombre que me ayude en este asunto». El mensajero se pone en camino y lleva el recado al cuñado nombrado. «¡Bueno, pues! Vamos entonces» dice éste. Los dos se van y llegan a la casa del antiguo amigo (del patrón). Allí se le preparan asientos. En seguida se les saluda; todos los que están en casa les dan la mano: «Tú tío paterno» dice uno otro «tú tío materno», otro tú concho (amigo). También las mujeres saludan una con «tú, papacito», otra con «tú, hermano), etc.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuiLEMMA: nentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nutramLEMMA: nutram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuelLEMMA: pepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünLEMMA: nün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkümelLEMMA: werkümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküñmarkeneuLEMMA: werküñmarkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pelelpuanLEMMA: pelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellueneuLEMMA: kelueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulŋenLEMMA: akulngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chofüafunLEMMA: chofüafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalfiñLEMMA: küpalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuleleimeuLEMMA: entuleleimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimëñmallelaiafimiLEMMA: kimüñmalelaiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Acto seguido el comisionado cuñado toma la palabra y dice al anciano: «he recibido un encargo». «¡Ah! hay un asunto»,dice el viejo. Entonces dice el cuñado encargado: «Llegó, pues un mensajero de parte de uno de mis cuñados con el mensaje siguiente. “Vas a ver a mi cuñado y le pides que me ayude en un asunto de casamiento”. Ya está, pues, dije yo; ¿Por qué no habría de presentarme? Lue- go te traje al mensajero. Él mismo te explicará el asunto, así que te vas a enterar de todo».
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« nütramkaŋeLEMMA: nütramkange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « pelelpuanLEMMA: pelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kimelelpuanLEMMA: kimelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienonchiLEMMA: nienonchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»- müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenchiLEMMA: kümelenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlelmiLEMMA: mülelmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapunLEMMA: witrapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.» « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielanLEMMA: nielan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleiLEMMA: kümeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiñLEMMA: nielaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « faleiLEMMA: faley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelafunLEMMA: felelafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
«Ya, conversa ahora», invita al mensajero. Este habla: «Es efectivo que estoy mandado; mi patrón me manda a ver a su amigo; me dijo: «Cuando este en su presencia, te informarás en mi nombre sobre si no hay desgracias de improviso vienen ellas sobre si están buenos sus parientes»; éstas son las, palabras de mi patrón, señor». Contesta el viejo: «Eso es, pues, lo que me dice mi amigo. Sí, estoy bien sin ninguna novedad. Mis vecinos se encuentran todos perfectamente bien, lo mismo todos mis parientes. No hay, pues, ninguna desgracia; si tuviera algo diría «eso hay»; pero no tengo nada. Estoy lo más biela arreglado; eso, pues, tengo que decir». «¡Así es, pues!, eso no más te dice mi patrón», dice el mensajero. «¡Bueno, eso es, pues!»
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pelelpuanLEMMA: pelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», duamtukerkeiñLEMMA: duamtukerkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremënkaLEMMA: tremünka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyünLEMMA: choyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamtuñmaŋekeiLEMMA: duamtuñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pelelenLEMMA: pelelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niLEMMA: ni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyünLEMMA: choyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KureyeanLEMMA: kureyean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikerkeiLEMMA: pikerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamtufiñLEMMA: duamtufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurengerkeiLEMMA: kurengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremiLEMMA: tremi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ngerkealuLEMMA: ngerkealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluaneuLEMMA: eluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelpuanLEMMA: pilelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Después (del pentéku) dice el mensajero (su kimedëƞu):«Me manda, pues, mi patrón que venga a verte y que te diga: «Ya, tenemos que deliberar; están ya crecidos nuestros vástagos hombre, y un hijo adulto quiere tener mujer. Por eso recordé yo a mi amigo. Él tiene una hija; que me dé la hija, digo yo. Así le exige el aseguramiento de nuestra descendencia; cada hombre se casa, y la mujer crece para pertenecer a gente extraña. Por eso que me dé su hija para que sea la mujer de mi hijo». Eso dirás en mi nombre a mi amigo, mandó mi patrón. «Cumplo con el encargo, señor».
6 « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! KimniefiñLEMMA: kimniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fanteweLEMMA: fantewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaleweiLEMMA: kalewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋewelaiLEMMA: kurengewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; maíLEMMA: mai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieŋeiLEMMA: niengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mailaiLEMMA: mailay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieŋgelaiLEMMA: nienggelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? PifuleLEMMA: pifule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felepeafuiLEMMA: felepeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pinofuleLEMMA: pinofule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumafiñLEMMA: chumafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MëlewechiLEMMA: mülewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimmeaimiLEMMA: kimeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋealLEMMA: pingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « dëŋuaiLEMMA: dünguay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norkimealLEMMA: norkimeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñolmiLEMMA: wüñolmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¡Así es pues! Tengo ahora conocimiento de lo que dice mi amigo. Pero hoy día están cambiadas las cosas; ya no se casa a la fuerza; si quiere la mujer, hay casamiento; si no quiere, no lo hay. Por eso ¿qué voy a decir? Si mi hija quisiese, podría hacerse este matrimonio; si no quiere ¿qué podría hacerle?, puesto que rige la ley de los huincas». «¡Asi es pues!» replica el mensajero. Mi patrón me dijo: «Vas allá a ver qué te contestan; el padre hablará con su hija y a tu vuelta tendré información definitiva sobre mi asunto».
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiLEMMA: düngufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FelerkenLEMMA: felerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküleimiLEMMA: alküleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « nieafinLEMMA: nieafin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋerkeimiLEMMA: pingerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pirkeimeuLEMMA: pirkeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimiLEMMA: pimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüaimiLEMMA: ayüaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nordëŋuLEMMA: nordüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetuamLEMMA: yetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChenLEMMA: chen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimadnofiluLEMMA: kimadnofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋollifeŋenLEMMA: ngolifengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewatufeŋenLEMMA: kewatufengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? AyülanLEMMA: ayülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumafuiñLEMMA: chumafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?, nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilleafuiñLEMMA: pileafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mainoluLEMMA: mainolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiLEMMA: chalituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el hombre se pone al habla con su hija: «Estás oyendo de qué se trata; el hijo de mi amigo te quiere por mujer. ¿Qué dices, quieres? Decídete para que el mensajero pueda llevar algo seguro». A lo que contesta la joven: «¿Cómo podré yo al momento decir que sí? Ni conozco de cerca a ese hombre; no sé qué clase de hombre es, si es buen hombre o si es un borracho o si es un hombre peleador. Por eso, ¿qué podré decir al momento? No quiero decir por ahora “acepto”». El padre de la niña dice: «He aquí las palabras de hija. ¿Qué voy a hacer con ella? No podréis hacer nada.» «Así es!» dice el mensajero «¿para qué voy a perder o palabra con ella? ya que no quiere» - Luego se despide y se va.
8 PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluputufiLEMMA: eluputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekefuyelLEMMA: pekefuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkümufiyümLEMMA: werkümufiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukefuiLEMMA: düngukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñaweŋepanLEMMA: ngilatuñawengepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküleimiLEMMA: alküleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piamiLEMMA: piami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miaimiLEMMA: miaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mailaiaimiLEMMA: mailaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nordëŋuelLEMMA: nordünguel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayülanLEMMA: ayülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋealLEMMA: fütangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñíLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumafunLEMMA: chumafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ŊelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuaimuLEMMA: amutuaimu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalitunLEMMA: chalitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpatunLEMMA: küpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaluLEMMA: wülalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋufeyeuLEMMA: düngufeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomenLEMMA: wüñomen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumllefuiñLEMMA: chumlefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinoluLEMMA: pinolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifeichiLEMMA: pifeychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegado a casa refiere lo sucedido a su patrón: «Fui a ver a tu amigo, le conté lo que me habías encargado. El habló también con su hija, le dijo a ella: «En este momento se viene a pedirme mi hija; tú misma lo oíste. ¿Qué dices, quieres o no? ¡Contéstame sin ambages ni efugios! « Ella: «¿qué habría de contestar? No hay nada de fijo que hubiera de decir; no quiero que se me case». «He aquí las palabras de mi hija», dijo tu amigo «yo, ¿qué voy a hacer? tengo nada que añadir; volved no más; ya está deshecho el asunto». Yo me despedí y vine; él no quiere dar su hija, y ella misma no quiere tampoco: su padre habló con ella: dijo que no. Así me volví yo. Ahora tú dirás cómo quedará el asunto, ya que ellos no quieren». El padre del joven contesta: «Así es pues! ¿qué más voy a hacer? puesto que no quiere».
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeaiñLEMMA: pikeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuaimiLEMMA: küdautuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumkechiLEMMA: lumkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuŋeaiLEMMA: düngungeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PefiŋeLEMMA: pefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fërenenLEMMA: fürenen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukefuiñLEMMA: ngilatukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maierkelaiLEMMA: maierkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailleafuiLEMMA: maileafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ÑochiLEMMA: ñochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuŋeleLEMMA: düngungele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafelLEMMA: piafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋulelanLEMMA: düngulelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuafiñLEMMA: dünguafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküaelLEMMA: werküael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Después de esta negativa dice el anciano a su es «Arreglemos el asunto de o manera. Tú también tienes que intervenir un poco; se tiene que hablar con la niña a solas y en secreto. Búscate a una mujer y le dices: “Hazme el favor"; hemos pedido la joven fulana, y ella rehusó. ¿Cómo podía acceder también tan de improvisto? Si se le hablara insinuativamente, a ver qué diría. Por eso hazme el favor de hablar en mi nombre con la joven». «¡Bueno pues!» contesta la esposa, «voy a hablar con una mujer y enviarla para ver lo que contesta la niña».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋulelanLEMMA: düngulelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuafiñLEMMA: dünguafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailaiLEMMA: mailay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñmaneuLEMMA: piñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋollifeLEMMA: ngolife
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kewatufeLEMMA: kewatufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pofreLEMMA: pofre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiñLEMMA: ngelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afanLEMMA: afan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalŋelaiñLEMMA: kuñifalngelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyeafiñLEMMA: ladküyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aflaiaiLEMMA: aflaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelanLEMMA: pilelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulaluLEMMA: düngulalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego visita a una de sus amigas y le dice: «Hazme el favor de hablar con la joven fulana». «Ya está; voy a hablar con ella ¿Qué cosa tendré que decirle?» pregunta la mujer. «Eso le dirás a ella: “¿Por qué no ha aceptado? toma a mi hijo por un hombre malo? No es malo, no es borracho ni peleador; tampoco somos pobres, él tiene animales. O dice «¡Qué escasez sufriré! tenemos víveres en abundancia, productos del campo de toda clase, un montón de papas, tanto trigo; en nada somos desgraciados; vamos a atenderla bien, nada en absoluto le faltará.” Eso dirás a la niña, cuando converses con ella».
3 « ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dakelaluLEMMA: dakelalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañaiLEMMA: ñañay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñañaiLEMMA: ñañay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EhLEMMA: eh
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dakelfeLEMMA: dakelfe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KotukeimiLEMMA: kotukeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « MaiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kotukenLEMMA: kotuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawnLEMMA: miawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MaiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!; weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeafuiLEMMA: ngeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! EntufilmiLEMMA: entufilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimllelaiafiñLEMMA: kimlelaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋepanLEMMA: pengepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¿Cuándo quieres que vaya?», pregunta la comisario. Acuerdan que mañana. Al día siguiente se va, pues. La mujer llega allá y encuentra a la joven junto al pozo de agua. «Buenos días, hermana» le dice. «Tú hermana» contesta la niña. «Eh» replica la casamentera, ¿«estás buscando agua?» «Sí, busco agua». «Vengo con una diligencia», cuenta la mediadora. «¡Así, hay algo! ¿Es cosa mala o buena?» pregunta la joven. «¿Como ha de ser mala? Es cosa buena, pues», contesta la mensajera. «Bueno, manifiéstamela, pues; así sabré» dice la niña. «¡Así es! Ayer vinieron a verme».
4 « IniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeimeuLEMMA: pepaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuiLEMMA: ramtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fütapëraLEMMA: fütapüra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÑillatuiawëlŋelafuimiLEMMA: ñilatuiawülngelafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipaeneuLEMMA: pipaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « dëŋulelanLEMMA: düngulelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; ŋillatuŋekefuiLEMMA: ngilatungekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maierkelaiLEMMA: maierkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋulealanLEMMA: düngulealan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipaeneuLEMMA: pipaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maifiñLEMMA: maifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DëŋulafiñLEMMA: düngulafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatueyuLEMMA: küpatueyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikenoluLEMMA: maikenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñochiLEMMA: ñochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeluLEMMA: mülekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mauLEMMA: mau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufichiLEMMA: düngufichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«¿Quién vino a verte? » Pregunta la soltera. «¿No fuiste pedida en estos días? La esposa de este hombre vino a verme y me dijo que por favor hablara contigo, que se te ha pedido y que no quisiste. Por eso me rogó que yo hablara contigo». «Yo acepté. Voy a hablar con ella», le prometí. Por eso, pues, he llegado donde ti a saber lo que me contestas». Yo dije: «Nosotras somos así que no nos decidimos en un momento; pero después despacito madura nuestra resolución». Por esto «voy a hablarte, dije respecto de ti».
5 « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailaiLEMMA: mailay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eiñLEMMA: eiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afaluLEMMA: afalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranŋeiawalLEMMA: kutranngeiawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiñLEMMA: ngelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoleiñLEMMA: apoleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pofreLEMMA: pofre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiñLEMMA: ngelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilelanLEMMA: pilelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaneuLEMMA: pipaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! MëleweiLEMMA: mülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mailanLEMMA: mailan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋerkeimiLEMMA: elngerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maifiñLEMMA: maifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; illamkënochenLEMMA: ilamkünochen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küimelaiLEMMA: küimelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maipelaiafunLEMMA: maipelaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? « MaianLEMMA: maian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pituafimiLEMMA: pituafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeilleLEMMA: feyle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnaiLEMMA: mnay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nordëŋuLEMMA: nordüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianeuLEMMA: pianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pillenLEMMA: pilen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La madre del joven dice: «¿Por qué se negó? ¿Tal vez porque dice que somos gente mala, o que tendría que sufrir muchas privaciones, o se metería en una situación dificultosa? Dile a la niña en mi nombre: “No somos gente mala; tenemos de todo en abundancia, no somos nada pobres”. Para encargarme esa cosa me visitó la madre del joven. Por eso te pregunto: ¿Qué es lo que contestas?» «Así es, yo me quede pensativa. “¿Por Qué no quise?,” me estuve preguntando. Pero ahora han encargado a tí: «Está bien: lo acepto; se dice que es malo rechazar a un hombre. ¿Por qué al fin no habría de querer? Acepto no más. Dícelo así a la madre del joven.» «Eso es, pues; no de balde dije yo que me dará contestación favorable»; replica la casamentera.
6 « FelelleiLEMMA: feleley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpaimiLEMMA: kimpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peqkaŋepeLEMMA: peqkangepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewetukelaiLEMMA: ngewetukelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliutuiŋuLEMMA: chaliutuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuwiŋuLEMMA: kuwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuchiLEMMA: amuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puekalealLEMMA: puekaleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PiLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekenLEMMA: weken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeilleLEMMA: feyle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëdaiŋuLEMMA: wüdaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Así es, pues, mi intención; ya la conoces; estoy decidida», dice la joven. «Pero que se apresure el asunto; suele haber habladurías mentirosas que echan a perderlo todo.» «Bueno pues; voy a decir eso». contesta la mediadora. Después las dos se despiden, estrechandose la derecha. «Me voy», dice la mensajera. «Hasta el otro día! ». «Está bien», dice la niña. Se separan y la mediadora se aleja.
7 « WëñomenLEMMA: wüñomen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, omLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « nieaneuLEMMA: nieaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maíLEMMA: mai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« peqkaLEMMA: peqka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Estoy de vuelta», cuenta llegando la mensajera a la madre del joven. «He visto a la niña y le he referido todo lo que me habías encargado. Accedió, “seré su mujer”, dijo. Pero que sea pronto. Mas no ha dicho», En seguida la comisaria vuelve a su casa.
1 TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « felerkeiLEMMA: felerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkënoaiñLEMMA: chumkünoaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, káŋillatupeafiñLEMMA: kangilatupeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « LEMMA: mü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelaiaiLEMMA: felelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeaiLEMMA: pengeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋuLEMMA: pingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneaiñLEMMA: füreneaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweumaLEMMA: rangiñelweuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelaiñLEMMA: papelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkauluLEMMA: kümelkaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
La madre del joven núbil avisa a su marido; «en este estado se encuentra el asunto» le dice, «¿Cómo seguiremos ahora; tendremos que pedir otra vez a la niña?» «No, así no va a ser», dice el marido, «Más bien mandaremos otra vez donde la joven.» La buena mujer que sirvió antes de mediadora nos hará otra vez el favor de dirigirse a la niña, tanto más que ya están en buenas relaciones una con otra».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiLEMMA: düngufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-, trafkinLEMMA: trafkin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelelanLEMMA: pelelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelanLEMMA: pilelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: AnimaulaiñLEMMA: animaulaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkualLEMMA: tükual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripameluLEMMA: tripamelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloumapeafeiñLEMMA: loumapeafeyñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pileweiñLEMMA: pileweiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneaiñLEMMA: füreneaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llumLEMMA: lum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeaiLEMMA: yengemeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelmumeaiñLEMMA: pilelmumeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yafüluwelaiñLEMMA: yafüluwelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmaiafielLEMMA: werküñmaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripameluLEMMA: tripamelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumLEMMA: lum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeaiLEMMA: yengemeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces la madre del joven se pone al habla con la mensajera y le dice «Otra vez nos hará el servicio, amiga trafquín (l); anda donde la niña y dile por encargo mío: “No nos atrevemos a dirigirnos por medio de un mensaje a su padre porque, habiendo salido tan mal la primera vez, quién sabe si aceptará nuestra misiva. Por este motivo lo tenga a bien que se la busque en secreto. ” Diga eso a la niña; a ver qué contesta». «Por consiguiente anda otra vez adonde la joven y le dices que te han mandado con este segundo encargo: «No nos animamos a enviar otro mensaje a tú papá, a causa del mal éxito del primero. Según nuestro parecer sería mejor que se te traiga a escondidas.»
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « llumyemeafiñLEMMA: lumyemeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyëerkeLEMMA: feyüerke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adluLEMMA: adlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋealLEMMA: niengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumyeŋepaialLEMMA: lumyengepaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuŋepafelLEMMA: ngilatungepafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mailanLEMMA: mailan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükawefiñLEMMA: lükawefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, káŋillatuŋepaliLEMMA: kangilatungepali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
La mensajera se pone otra vez en camino, encuentra a la niña buscando agua y le refiere todo lo que la madre del joven le había encargado. «Así es», dice la niña, «me quieren llevar en secreto. Bueno, pues, como ya está concertado que me tendrá de mujer, consiento también en que me lleven en secreto; además como dije «no» cuando me pidieron la primera vez, tengo miedo ante mi padre al decir «sí», en una segunda petición».
4 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelnieafimiLEMMA: elelnieafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeamLEMMA: yengemeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adluLEMMA: adlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋealLEMMA: niengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintupaiaeteuLEMMA: kintupaiaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelmeafimiLEMMA: elelmeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeluLEMMA: pirkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felekaiaiLEMMA: felekaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Así es pues», dice la mensajera; «Además me encargaron que dejase fijado el día en que pudieran buscarte». La niña contesta: «Después que he declarado que seré su mujer, está en el joven fijar el día en que quiera buscarme». La casamentera replica: «Me han encargado que fijase un plazo de dos días». La niña contesta: «Bueno entonces; como ya está acordado el plazo, sea según dice».
5 « CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewalLEMMA: pewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimënmameafimiLEMMA: kimünmameafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemërkeiLEMMA: femürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuaiLEMMA: akuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruyeaelLEMMA: wentruyeael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaleLEMMA: mülepale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pekënopaiafiñLEMMA: pekünopaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaianLEMMA: pilaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiŋuLEMMA: wüdaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Tengo que informarme también sobre dónde os veréis los dos», dice la mensajera. La joven replica: «Que venga mi futuro en dos días más, al entrar la noche, detrás de nuestra casa; luego que llegue me encontrará». «Con eso me basta; no tengo que decir más», contesta la mediadora. Entonces se separan; la mujer vuelve.
6 PuutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluputufiLEMMA: eluputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemefielLEMMA: pemefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimufiñLEMMA: pimufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yeŋepaianLEMMA: yengepaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « epuwerkeLEMMA: epuwerke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuaiLEMMA: akuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualLEMMA: amual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliyuLEMMA: eliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiLEMMA: chilawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tutenLEMMA: tuten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋküleliLEMMA: wangküleli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ütrëfkënolelafiñLEMMA: ütrüfkünolelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fen·iloLEMMA: fen'ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋkürkefeyeuLEMMA: wangkürkefeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfkënolelfiLEMMA: ütrüfkünolelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fënLEMMA: fün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waŋküwelaiLEMMA: wangküwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llega la mensajera donde los viejos y los informa sobre el resultado: «Me fui, pues, a ver a la joven y le hice presente todo lo que me habéis dicho. Consintió la niña; «vengan, pues, a buscarme», dice; «en dos días estaré detrás de la casa». Ahora le toca ir al joven; en dos días, pues, al entrar la noche; este plazo acordamos». Llegado el día determinado el joven ensilla y se va; lleva consigo algunos pedazos de carne, por el caso que le ladrara un perro, se la tiraría. Realmente ladra uno al llegar detrás de la casa. Sin demora le tira la carne, y aquél deja de ladrar.
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkurkeiLEMMA: akurkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; waŋküfuiLEMMA: wangküfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IniLEMMA: ini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiLEMMA: düngufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MiaLEMMA: mia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ukiLEMMA: uki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküñmaukeiñLEMMA: werküñmaukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkëLEMMA: chumkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nowalLEMMA: nowal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yepapeeyuLEMMA: yepapeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafkünLEMMA: kafkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllkaLEMMA: ülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqkelepeLEMMA: umaqkelepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaiayuLEMMA: pepaiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
La niña piensa entre sí: «Habrá llegado; ya que ladra ese perro odioso». Poco rato después sale afuera, se dirige hacia atrás de la casa y encuentra allá al joven. «¿Quién es?» pregunta. «Yo», contesta el joven. Luego habla un poco con ella: «Bien sabes de qué se trata por nuestros mensajes; ya conocernos el destino de nosotros; por eso vengo a buscarte», dice en voz baja el joven. «Así es», dice la niña; espera que mis padres se adormezcan; entonces volveré a verte».
8 WëñopaluLEMMA: wüñopalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduputuiLEMMA: kuduputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umaqfaluuputuiLEMMA: umaqfaluputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, traltralüiLEMMA: traltralüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ümaqiLEMMA: ümaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeamLEMMA: pingeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuuluLEMMA: al'üpulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umaqluLEMMA: umaqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llumLEMMA: lum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doíLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepafiLEMMA: pepafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtayeyaelLEMMA: fütayeyael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MaiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuyuLEMMA: amuyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prapaiaimiLEMMA: prapaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoyeyaelLEMMA: domoyeyael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ella entra otra vez en la casa y se acuesta; se finge durmiendo, hasta ronca, a fin de que se la crea profundamente dormida. Bastante rato queda allí; cuando ya duermen todos los otros, se levanta y sale con toda precaución afuera de la casa; lleva sólo su ropa, nada más. Llega adonde está su futuro marido. «¿Viniste?», dice éste. «Sí, vine» contesta la niña, «Vamos ya», dice el joven «aquí desde el cerco puede subir», le dice a su futura.
9 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawelluiLEMMA: prakaweluy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përaiLEMMA: püray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiLEMMA: rumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentelliLEMMA: wenteli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋkadwiŋuLEMMA: mangkadwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwëlfiLEMMA: puwülfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üLEMMA: al'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·iLEMMA: pun'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqkawelluutuiLEMMA: naqkawelutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metanakëmfiLEMMA: metanakümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KomŋeLEMMA: komnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieŋeLEMMA: tunienge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
npelmeanLEMMA: npelmean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonputuiLEMMA: konputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PapaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChémLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.- « WitraŋeLEMMA: witrange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieaelLEMMA: nieael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeelLEMMA: yemel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeweiLEMMA: yewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiaelLEMMA: küpaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yelmeanLEMMA: yelmean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El hombre monta a caballo primero; la niña sube al cerco y pasa de allí a la grupa del caballo; va en ancas con su joven. Así se alejan. Esta muy de noche ya, cuando llega el joven con su prometida a su casa. Se desmonta y en sus brazos baja a la niña. «Entra a la casa» le dice. «No quiero» contesta ella. «Entonces ten mi caballo; voy a despertar a mi madre», dice el joven. El entra a la casa y llama a su madre: «¡Mamita!» «¿Qué?» pregun ta ella. El joven ruega: «Levántate; afuera está mi futura mujer que traje; tiene vergüenza de entrar; búscamela».
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemealuLEMMA: yemealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëŋLEMMA: üng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋkuqelfiLEMMA: mangkuqelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « AkunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « KonpaŋeLEMMA: konpange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiLEMMA: anümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuchillaumeketuiLEMMA: entuchilaumeketuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÑëñüpeimiLEMMA: ñüñüpeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. -« ŋëñülanLEMMA: ngüñülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantulŋeiŋuLEMMA: ngütantulngeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduaimuLEMMA: kuduaimu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkupuiLEMMA: tükupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋLEMMA: ng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
¨ ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduiŋnLEMMA: kuduingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kudufiLEMMA: kudufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esta se levanta para buscar a su nuera. «Mari mari», le dice y le da la mano. «Llegaste, pues». «Sí, llegué». «Ven adentro». Entonces entra la niña y se la hace sentar a orilla del fuego. El joven desensilla entretanto su caballo. «¿Tendrás hambre?» pregunta la madre del joven. «No», dice. Después la madre arregla la cama para los dos. «Aquí vais a dormir», dice y lleva a su nuera a la cama. Se acuestan todos; el joven duerme con su novia.
11 Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraluLEMMA: witralu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalieyeuLEMMA: chalieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·anLEMMA: n'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ŋLEMMA: ng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeleiLEMMA: kümeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüëfáLEMMA: tüüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mañumuwiyuLEMMA: mañumuwiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeñmoamLEMMA: ngeñmoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeluLEMMA: pirkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremluLEMMA: tremlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaituwaiñLEMMA: ngünaituwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeliinLEMMA: mongelin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pintëkuiLEMMA: pintükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ŋënaituwafiiñLEMMA: ngünaituwafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adnieanLEMMA: adniean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pirkeluLEMMA: pirkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafŋënaituniewaiñLEMMA: trafngünaituniewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püñmoLEMMA: püñmo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la mañana del otro día, después que se ha levantado la recién casada, la saluda otra vez la suegra, diciendo; «Está bueno que hayas venido por acá, te lo agradezco; al fin cada joven adulta desea llegar a una posición respetable. Ahora que has llegado, vamos a atendernos bien unos a otros, ya que es tan corto el tiempo de nuestra vida». «Así es», añade el suegro, «te vamos a dispensar toda clase de atenciones; el marido especialmente tiene la firme voluntad de tratar con respeto a su mujer. Todos juntos tendremos, pues consideraciones recíprocamente.»
1 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiLEMMA: amuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋuLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumiawichiLEMMA: chumiawichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafuiLEMMA: piafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « NükawellŋeLEMMA: nükawelnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochëmLEMMA: fochüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküaelLEMMA: werküael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillawiLEMMA: chilawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( pentëkuLEMMA: pentüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋuLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
).
«Ahora es preciso mandar el aviso», dice el padre del joven. Sin duda la madre de la joven habrá dicho a su marido: «¿Dónde, pues, está tu hija?» «Toma el caballo, hijo», dice al mocetón que ha de servir de mensajero. Este se va, toma el caballo, lo ensilla y recibe en seguida el recado (que consiste en frases de urbanidad y la noticia).
2 « PelelpuanLEMMA: pelelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillanLEMMA: ngilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pentëkulelpuanLEMMA: pentükulelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ŋënonchiLEMMA: ngünonchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenchiLEMMA: kümelenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkufilmiLEMMA: pentükufilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëreneanLEMMA: fürenean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kelluanLEMMA: keluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifalkënufuiñLEMMA: pifalkünufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenekefeneuLEMMA: fürenekefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkulelkefeneuLEMMA: tükulelkefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmakefuyelLEMMA: ngilatuñmakefuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikefunLEMMA: pikefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimërkefuiLEMMA: kimürkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋukefuiLEMMA: düngukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, norërkelaiLEMMA: norürkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluechiLEMMA: keluechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yentëkuaeimeuLEMMA: yentükuaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
El recado es: «Vas a ver a mi pariente e, informándote sobre su estado, dices: “Me manda mi patrón a saber si no hay novedad; si están buenos todos los miembros de tu familia”. Después de este acto de amistad le comunicas el mensaje siguiente: “Hace ya medio mes que he pedido tu benévola ayuda en un casamiento. Te mostraste complaciente en aquel entonces y presentaste mi mensajero al padre de la niña, que solicitamos para mi hijo. El padre había tomado nota del asunto y hablado con su hija; pero ella contestó en forma desfavorable. Sin haber conseguido nada volvió mi mensajero. Ahora ayúdame una vez más; acompaña y presenta a mi mensajero ante el padre de la joven. Eso es lo que tengo que manifestar”; vas a decir allá.»
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puwiŋuLEMMA: puwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elŋepeLEMMA: elngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetanLEMMA: ngetan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « NaqkawellmuLEMMA: naqkawelmu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « konpamuLEMMA: konpamu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpamuLEMMA: anüpamu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AnüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalieyuLEMMA: chalieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfluLEMMA: müleküflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukawenLEMMA: rukawen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El mocetón se pone en camino y desempeña ante el cuñado mediador el encargo. El pariente se entera del asunto y dice al mensajero: «Bueno, vamos entonces». Se van y llegan a la casa del padre de la niña. «Vinieron forasteros; arréglense asientos», manda éste a su esposa. Después invita a los dos forasteros: «Apeaos, entrad a la casa; por acá sentaos». Se sientan y reciben el saludo de toda la gente que se encuentra en la casa.
4 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalielLEMMA: chaliel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuiLEMMA: entuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuelLEMMA: pepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuelLEMMA: akuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FërenechiLEMMA: fürenechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkulaeimeuLEMMA: tükulaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifalpaturkeeneuLEMMA: pifalpaturkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nütramkaelLEMMA: nütramkael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmaiafimiLEMMA: kimeñmaiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nentuleLEMMA: nentule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmalaiafiñLEMMA: kimeñmalaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañwerkenLEMMA: ngilañwerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuŋeLEMMA: nentunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañwerkenLEMMA: kompañwerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el cuñado ayudante cumple con su encargo y dice: «Es el caso que mi cuñado me pide por medio de un segundo mensaje que le haga el favor de presentar ante ti, su amigo, a este mensajero; hablando con él sabrás el asunto que trae». «Ah, habría un asunto, pues», dice el dueño de la casa; «si quisieses comunicarlo, sabré lo que hay». «(Bueno pues, así es», contesta el cuñado enviado. Enseguida intima al mensajero acompañante que refiera el encargo.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WerküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapunLEMMA: witrapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelpuanLEMMA: kimelpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenonLEMMA: ngenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëleiLEMMA: wüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- felenofelchiLEMMA: felenofelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumLEMMA: chum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimuulaiLEMMA: kimulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlenLEMMA: chumlen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafunLEMMA: nielafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürtripaLEMMA: trürtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleiLEMMA: kümeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces conversa el mensajero; dice que lo ha mandado su patrón para que estando presente se cerciorase del estado bueno de su amigo, de que no haya novedades, de que los parientes y vecinos se encuentren perfectamente bien - tan inesperadamente hay desgracias - de que tal cosa no haya acaecido. «Eso, pues, me dice mi amigo», contesta el dueño de casa. «Pues- to que vivimos distante uno de otro, cómo sabríamos recíprocamente nuestro estado; sin embargo no había nada lamentable, mis vecinos están buenos en su totalidad.) «Así es, pues; he dicho lo que mi patrón me ha encargado, señor». «Así será, pues».
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋukeiLEMMA: kimeldüngukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelelŋekefunLEMMA: pelelngekefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillañyeafiñLEMMA: ngilañyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifunLEMMA: pifun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëkulelfuiñLEMMA: tükulelfuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adërkelaiLEMMA: adürkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlewetunLEMMA: tüngkülewetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuniekarkiLEMMA: küdautuniekarki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñelwetëkurkiŋuLEMMA: rangiñelwetükurkingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuñmaŋerkeiLEMMA: dünguñmangerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rulŋeparkiLEMMA: rulngeparki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemerkiLEMMA: yemerki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuleleneuLEMMA: akuleleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieŋeiLEMMA: niengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumafunLEMMA: chumafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaelLEMMA: konael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëLEMMA: kimeldü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaelLEMMA: konael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldünguLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felekeluLEMMA: felekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurengenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dünguLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. uLEMMA: u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felekeluLEMMA: felekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpeLEMMA: kimpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieñmaŋenLEMMA: nieñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niekaiLEMMA: niekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumiauliLEMMA: chumiauli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piafuiLEMMA: piafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norkimpeLEMMA: norkimpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimeŋeLEMMA: pimenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niellelaiaiñLEMMA: nielelaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimeaimiLEMMA: pimeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Después el mensajero da el aviso «Me ha enviado mi patrón para que te dijese en su nombre: “Medio mes atrás mandé que se visitara a mi amigo, quise entrar en relaciones de familia con él. Por medio de un mensaje lo enteré de que se trataba; mas el asunto de desbarató; mi mensajero volvió fracasado. Yo me conformé, pero no mi hijo; él siguió adelante en su asunto en unión con mi esposa; también se sirvieron de una mediadora. Esta última se puso al habla con la hija de mi amigo; hizo cambiarla de intención. Actualmente la niña está aquí. Mi hijo la buscó y me la trajo a mi casa; ya está con él. «¿Qué hacer ahora?» Me pregunté yo. Hay que mandar el aviso porque así lo exige la costumbre en asuntos de casamiento. Sepa, pues, mi amigo, que le tenemos a su hija; mi hijo la tiene aquí. ¿Dónde pues, andará mi hija? Se habrá preguntado mi amigo. Anda a decírselo para que lo sepa en toda forma. Por supuesto que nosotros mismos nos damos plen- amente cuenta de la situación (1), dirás allá en mi nombre”. Cumplo ahora con el recado, señor».
7 « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieñmaŋenLEMMA: nieñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayürkeluLEMMA: ayürkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieaeteuLEMMA: nieaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneafiñLEMMA: füreneafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillenoeteuLEMMA: pilenoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyeñmaneuLEMMA: reyeñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieñmaeteuLEMMA: nieñmaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peqkaLEMMA: peqka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuchiLEMMA: petuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piputuafimiLEMMA: piputuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiŋuLEMMA: chalituingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñomeiŋuLEMMA: wüñomeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Así será, pues», dice el padre de la joven, «sé ahora que mi hija está en poder de ellos; ella habrá querido que ese joven la tenga de mujer. Yo digo ahora una sola cosa: Si ellos insistían en tener a mi hija sin conocimiento mío, será porque habrá dicho respecto de mí: Le favoreceremos (pagaremos) regiamente. Pero pronto quiero ver a mi hija, junto con el pago, se entiende. Di eso a tu patrón cuando vuelvas». En seguida los dos mensajeros se despiden y vuelven.
8 RëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PeqkaLEMMA: peqka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuchiLEMMA: petuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfiLEMMA: tüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlputuafimiLEMMA: wülputuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YewenŋenLEMMA: yewenngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukeekiLEMMA: tükukeki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluputufiLEMMA: eluputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañraŋiñelweLEMMA: ngilañrangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotemLEMMA: fotem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ya en el camino, el cuñado que sirvió de mediador dice al mensajero: «He aquí las palabras del padre de la joven: “Quiero ver pronto a mi hija”». «Las repites a mi cuñado. ¡Que no me ponga en vergüenza! Ya que serví de mediador en este asunto de casamiento». Llegado a casa de su patrón el mensajero da cuenta de todo lo que había dicho el padre de la joven y también refiere las palabras del casamiento. «Bueno, pues; ya estoy enterado», dice el padre del joven.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TrüraiLEMMA: trüray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: trürpeLEMMA: trürpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tualLEMMA: tual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürpeLEMMA: trürpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewaLEMMA: yewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tualLEMMA: tual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüŋealuLEMMA: korüngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tutenLEMMA: tuten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « iloŋekapeLEMMA: ilongekape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montupeLEMMA: montupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pileLEMMA: pile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürpeLEMMA: trürpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuŋeamLEMMA: düngungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüraiLEMMA: trüray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkatuchenLEMMA: ingkatuchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KellumoanLEMMA: kelumoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenLEMMA: wen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaluLEMMA: konalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillanudëŋunLEMMA: ngilanudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmuwnLEMMA: trürümuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·amuaiñLEMMA: pun'amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umaqkonkëleaiñLEMMA: umaqkonküleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeyeaimnLEMMA: yeyeaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellualuLEMMA: kelualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemkenLEMMA: chemken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces manda el padre del joven: «Tened listos los animales; tómese un caballo para el padre de la joven, una yegua para la joven, una yegua para la madre, una vaca para comerla en la fiesta, dos ovejas por el caso que diga el padre de la niña; “dejad vivir la vaca, beneficiad estas ovejas”; una capa y género para un quipam, además diez pesos para poder hablar al padre. Todo esto se aliste; mañana vamos». Hecho esto el recién casado busca la comitiva diciendo: «Ayudadme, hombres, mañana voy a pedir mi mujer; ya tengo listo todo. Esta noche nos vamos, acamparemos; traed a las mujeres para que ayuden en los trabajos que se afrezcan».
2 « FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellumeaiñLEMMA: kelumeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chofüŋeafuiLEMMA: chofüngeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikaiaelLEMMA: ikaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piyeiLEMMA: piyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuchiLEMMA: akuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuimnLEMMA: akuimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.- « ChillawaiñLEMMA: chilawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyeiLEMMA: nüyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillaukeiŋnLEMMA: chilaukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maŋkadyeiLEMMA: mangkadyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetalenLEMMA: karetalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arnupeLEMMA: arnupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yemeamLEMMA: yemeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Ellos avisan a sus mujeres del asunto: «Vamos y ayudemos», les dicen. «Vamos no más; cómo andaría una con remilgos, sobre todo tratándose de comer carne», dicen las mujeres. Al acercarse la noche se reúnen en la casa del anciano «¿Habéis llegado todos?» pregunta éste a sus vecinos. «Sí, llegamos todos», contestan. «Ensillemos, pues», dice. En seguida toman sus caballos y ponen las monturas; cada uno lleva asu mujer en ancas. «Que vaya también una yunta de bueyes con una carreta para traer las cosas de la niña», manda el padre del joven.
3 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürluLEMMA: trürlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umaqpuiŋnLEMMA: umaqpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋemepeLEMMA: pengemepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañraŋiñelweLEMMA: ngilañrangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kimpeLEMMA: kimpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmuwnLEMMA: trürümuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillandëŋunLEMMA: ngilandüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëkünomefiŋeLEMMA: pükünomefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkufiluLEMMA: tükufilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furikënopeluafuiñLEMMA: furikünopeluafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pilelmeenLEMMA: pilelmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. KimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felerkeiLEMMA: felerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewalLEMMA: pewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después que todo está listo, parten. El joven lleva a su mujer recién casada; se alojan en la pampa. Desde allí el padre del joven manda a uno de sus mocetones al cuñado que había servido de mediador para avisarle. «Dile en mi nombre: “He alistado todo; mañana por la mañana se realizará el acto de emparentamos”. Como ya le he metido en este asunto de casamiento, no quiero dejarle ahora a un lado». Ese es el encargo que recibe el mocetón mandado. Luego que el cuñado tiene conocimiento de este aviso, dice: «Está bien, ya nos veremos». «Eso, no más» dice el enviado. «Bueno; ya lo sé», contesta el cuñado.
4 WëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaleiLEMMA: umaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuchiLEMMA: werküeteuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ElumefiñLEMMA: elumefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiŋnLEMMA: witraingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillawiŋnLEMMA: chilawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, prakawelluiŋnLEMMA: prakaweluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrarüŋeiLEMMA: trarüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraŋeiLEMMA: witrangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewaLEMMA: yewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, sintalkëŋuŋeiLEMMA: sintalküngungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetaLEMMA: kareta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YeŋerpupeLEMMA: yengerpupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋerpuiLEMMA: yengerpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El mensajero vuelve a la pampa, donde se había acampado el patrón que lo envió. «Fui a avisar», cuenta. «“Mañana nos veremos”, dice tu cuñado». En la mañana del día siguiente se levantan, ensillan y montan a caballo. Se enyugan los bueyes, se tiran el caballo y la yegua, la vaca se lleva amarrada en la cincha, en la carreta se llevan las dos ovejas. Así se van. Entonces dice el padre del novio: «Váyase a buscar a mi cuñado». Se le busca y poco antes de llegar a la casa del padre de la novia, éste se junta con su cuñado.
5 « KüpaimiLEMMA: küpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifiLEMMA: chalifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiyachiLEMMA: wiyachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmakeeyuLEMMA: werküñmakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mafüanLEMMA: mafüan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« afentuLEMMA: afentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaeñLEMMA: keluaeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpeLEMMA: nüpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifalpakeeyuLEMMA: pifalpakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpellelaimiLEMMA: nüpelelaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nünLEMMA: nün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaiñLEMMA: konaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkumuaiñLEMMA: tükumuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalintëkulelmuaiñLEMMA: chalintükulelmuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelchiLEMMA: trürümelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuLEMMA: ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lliñLEMMA: liñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¿Llegaste por acá?» dice éste saludándolo. «Ayer te avisé por medio de un mensaje que estoy listo para pagar por la joven. Al mismo tiempo te manifesté por un mensajero mi deseo que me ayudaras hasta terminar este asunto. ¿Habrás recibido mi palabra?» «Así es; he recibido tu comunicación; a causa de ella vine acá», contesta el cuñado. El padre del novio replica: «Bueno, pues, ya estamos llegando. Preséntanos ante el padre de la joven y entrega en nombre de nosotros los animales de la compensación». «Ya está; ¿qué podría oponer '? ¡Sea como dices!» contesta el cuñado.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiŋnLEMMA: akuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- raiŋiñelweLEMMA: raingiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintuafiluLEMMA: adkintuafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iniŋenLEMMA: iningen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WitranërkeLEMMA: witranürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « elŋepeLEMMA: elngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üŋerkeiŋnLEMMA: al'üngerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelLEMMA: elel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifiLEMMA: chalifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. -« EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EhLEMMA: eh
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋgillañLEMMA: nggilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « NaqkawellŋeLEMMA: naqkawelnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « konpamnLEMMA: konpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqkawelluiŋnLEMMA: naqkaweluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuidaialuLEMMA: kuidaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mafüaelLEMMA: mafüael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras que los dos conversan así, llegan todos a la casa del padre de la novia. «¡Buenos días!» grita el cuñado mediador. Entonces el padre de la novia sale afuera para ver quién había saludado. «Ah, llegaron forasteros; arreglad asientos; son muchos», dice a su mujer. Luego saluda a sus forasteros; pero únicamente al mediador. «Tú, compañero», le dice. «Eh», contesta el cuñado. «Apéate», dice el dueño de la casa, «entrad a la casa». En seguida se desmonta la mi tad; la otra mitad queda afuera para vigilar los animales del pago.
7 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyeluLEMMA: konyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpuiŋnLEMMA: anüpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaliŋeiŋünLEMMA: chalingeingün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqLEMMA: mankuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuluLEMMA: chaliulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « MëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukëlenLEMMA: peukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimuufuiñLEMMA: kimufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeeyuLEMMA: pikeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Los que entraron a la casa se sientan; se los saluda con un apretón de manos. Después del saludo empieza el mediador: «¿Estás aquí, compañero?» «Sí, estoy», dice el dueño de casa. «Bueno, pues; espero que no haya habido cambio en tu bienestar; hace dos días que os visité y pude convencerme de vuestro buen estado, pero de repente vienen desgracias. Ojalá no tuvieras ninguna novedad mala; es lo que te deseo hoy aquí».
8 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienofelLEMMA: nienofel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeleiñLEMMA: kimeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapenLEMMA: küpapen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yerpaneuLEMMA: yerpaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kellukeenLEMMA: keluken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielpaneuLEMMA: nielpaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konturukakaialLEMMA: konturukakaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawnLEMMA: pepikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeeneuLEMMA: pikeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yentëkutuanLEMMA: yentükutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenLEMMA: yewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaneuLEMMA: pipaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalintëkulelaenLEMMA: chalintükulelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmyeelLEMMA: trürümyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweŋeluLEMMA: rangiñelwengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furiletuafuimiLEMMA: furiletuafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeeneuLEMMA: pikeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. -« FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»-, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « elulaianLEMMA: elulaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelLEMMA: trürümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Así es, pues», dice el padre de la novia, «realmente no tenía ninguna desgracia; todos juntos estamos perfectamente bien, compañero». Con eso pone fin (a las palabras de urbanidad). Entonces dice el mediador: «Vengo, pues, una vez más por acá; mi cuñado me trajo, solicitó mi ayuda en el acto de contraer vínculos de parentesco; me dice que sus preparativos están en punto, que puede presentarse; “tengo todo listo”, me dice; “ahora preséntame ante mi hombre de respeto (2); entre- ga en mi nombre los animales de la compensación, ya que te prestaste de mediador, ¿cómo te dejaría ahora a un lado?” “Sea como dices”, le contesté yo. “Pues, bien; entrega mi compensación”, me exige mi cuñado».
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( ŋgenLEMMA: nggen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
): « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluafiluLEMMA: eluafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaŋeamLEMMA: nütramkangeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapeltëkuŋeiLEMMA: trapeltükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelŋenLEMMA: trürümelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülemumLEMMA: nülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouwiLEMMA: louwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PechiLEMMA: pechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëneltupuiLEMMA: ngüneltupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewaLEMMA: yewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënüftuLEMMA: ngünüftu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüaelLEMMA: nüael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego dice el mismo (mediador) a su cuñado: «Vengan ahora los diez pesos». Los recibe a fin de darlos al padre de la novia. «Toma diez pesos para soltar la lengua (1)», dice el mediador. «Ahora el caballo», pide el mediador. Luego recibe el extremo del lazo en que está amarrado afuera de la casa el caballo manso. Lo da al padre de la joven y dice: «Toma tu compensación, un caballo amansado con un lazo». En seguida se le entrega el extremo del lazo de la vaca «Además hay afuera dos ovejas», dice el mediador al padre de la novia. Este lo recibe todo pero «voy a ver mis animales», dice. Luego sale afuera y revisa sus animales: el caballo, la vaca y las dos ovejas. «Y la parte de mi esposa, ¿cuál es?» pregunta. «Aquí, esta yegua mansa». se te contesta. «Además hay un abrigo para ella», se dice al padre de la joven.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·alaiaiLEMMA: l'alaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keLEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüŋepeLEMMA: korüngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküluLEMMA: alkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyechiLEMMA: müleyechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mainakeiLEMMA: mainakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmofishanLEMMA: l'angümofishan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillandëŋuŋeiyuLEMMA: ngilandüngungeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentunLEMMA: feyentun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelŋenLEMMA: trürümelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelŋerkeimiLEMMA: trürümelngerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewaLEMMA: yewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullküpamLEMMA: ekulküpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapaLEMMA: kapa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüaimiLEMMA: nüaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpipiŋepëdafuiyuLEMMA: filpipingepüdafuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowaelLEMMA: lowael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EluŋeliLEMMA: elungeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloullelaianLEMMA: loulelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ».
Luego dice el viejo: «La vaca no se mata; de esas dos ovejas hágase el caldo». Apenas perciben los mocetones que quedaron afuera esas palabras, cuando ya manean las dos ovejas y empiezan a matarlas. Después el padre de la novia entra a la casa y dice a su mujer: «Actualmente se efectúa el pago acostumbrado para emparentarse con nosotros. Yo me he declarado Ya de acuerdo con la indemnización otorgada a mí; a ti te traen en compensación una yegua, paño para un quipam y una capa que tendrás que aceptar. ¿Para qué perderemos muchas palabras? Hay que recibir lo que se nos ofrece». «Así es, pues», dice la madre de la joven. «Si me lo dan, ¿cómo no lo habría de recibir?»
11 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüñmayeuLEMMA: anüñmayeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaLEMMA: puñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiaeteuLEMMA: nütramkaiaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueluLEMMA: eluelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iküllaLEMMA: iküla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpamLEMMA: küpam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiaimiLEMMA: nütramkaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalintëkuleleyuLEMMA: chalintükuleleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiafiñLEMMA: nütramkaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « nütramkaianeuLEMMA: nütramkaianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloumaiafiñLEMMA: loumaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenLEMMA: yewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümelkalefuimiLEMMA: kümelkalefuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemuLEMMA: yemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nienofelchiLEMMA: nienofelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielanLEMMA: nielan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« famŋenLEMMA: famngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafunLEMMA: nielafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelenLEMMA: kümelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋuLEMMA: fentekünoingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
- Una mujer (de las, forasteras) se sienta frente a ella para entregarle la capa y el paño para quipam y para conversar con ella. Terminado todo esto, dice el mediador a su cuñado: «Ahora habla tú; ya he entregado en tu nombre todo; él (padre de la novia) ha aceptado el pago que le diste». «Ya voy a hablarle, dice mi cuñado» avisa el mediador al padre de la niña. «Bueno», contesta éste; «que converse; ahora le voy a dar audiencia». Entonces empieza a platicar el padre del joven: «Estás presente' pues», dice a su hombre de respeto. Estoy aquí, pues». «¡Bueno! habrás seguido en estado bueno con tu familia sin tener novedades malas». «Así es; estoy bien; no tengo ninguna desgracia; si hubiera algo “eso me pasó” diría, pero no tengo que lamentarme de nada; estamos todos perfectamente bien». «Eso, pues, es. ¡Bueno!» Con eso se acaban (los preámbulos).
12 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpanLEMMA: konpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yerpanLEMMA: yerpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fëreneaneuLEMMA: füreneaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikefiñLEMMA: pikefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiyuLEMMA: mülepaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuichiLEMMA: ngetuichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküñmakefeyuLEMMA: werküñmakefeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñelweyefuiñLEMMA: rangiñelweyefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpakefuiLEMMA: konpakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aluaneuLEMMA: aluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifalpakefunLEMMA: pifalpakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tremiLEMMA: tremi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikefunLEMMA: pikefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoparkeiLEMMA: wüñoparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluputueneuLEMMA: eluputueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ChumperkeafunLEMMA: chumperkeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkenoluLEMMA: pirkenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewnLEMMA: niewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuniekarkeiLEMMA: küdautuniekarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulerkeeyeuLEMMA: kintulerkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋealuLEMMA: ngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneŋerkeiLEMMA: fürenengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋuñmaŋerkeimiLEMMA: dünguñmangerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maierkeiLEMMA: maierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënuwiŋuLEMMA: adkünuwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uñiLEMMA: uñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋepaiaelLEMMA: yengepaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemerkefiLEMMA: yemerkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuleleneuLEMMA: akuleleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·ñiLEMMA: pun'ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después el padre del joven se dirige el padre de la niña y, (entrando en el asunto mismo), habla así: «Hoy he atravesado tu umbral acompañado de mi cuñado y que me ayudaba en este asunto de casamiento. Estamos, pues, aquí y yo digo lo siguiente: «Ya pasó alrededor de medio mes que te había mandado mi cuñado, que me servía de mediador. Entonces se presentó mi mensajero junto con mi cuñado a tu presencia. Mi amigo tiene una hija; me la dará, te mandé decir por medio del mensajero. Yo tengo un hijo adulto, casadero, decía mi mensaje. El mensajero volvió con respuesta desfavorable; me enteró bien cómo había ocurrido eso. Yo me dije entonces: ¿Qué podría hacer, si esta niña no quiere? y me con- formé. Pero mi hijo se empeñó en llevar adelante el asunto. Su madre le buscó una mujer que sirviera de mediadora. Con ella tuvo éxito. Ella trató secretamente con tu hija y la hizo cambiar de resolución; consintió en el casamiento. Lo dos se pusieron de acuerdo en todos los detalles respecto a la huída de ella. Avisado mi hijo, fue a buscarla; de noche la trajo a mi casa.
13 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimpeLEMMA: kimpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeldëŋuLEMMA: kimeldüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepunLEMMA: mülepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weñopaiLEMMA: weñopay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkwnLEMMA: werkwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluputueneuLEMMA: eluputueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeqkaLEMMA: peqka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pechiLEMMA: pechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipatueneuLEMMA: pipatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawnLEMMA: pepikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aduwnLEMMA: aduwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürelLEMMA: trürel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeltufichiLEMMA: yeltufichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillandëŋumechiLEMMA: ngilandüngumechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego que yo tuve conocimiento de que mi hijo se había casado, dije: Hay que dar aviso. Envié a un mensajero a tu presencia. Él te notificó que tu hija había llegado a mi casa y volvió; me informé de tu contestación. Pronto quiero ver a mi hija junto con el pago, dice el padre de la niña, me refirió el mensajero. Enterado yo de tus palabras, dispuse lo tocante al pago y me alisté con todo. Cuando lo había conseguido, dije voy a devolver la hija a mi amigo y pagarle para entrar en relaciones de familia con él. Con ese fin vine por acá.
14 « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noruwaiyuLEMMA: noruwaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañyewalLEMMA: ngilañyewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaneuLEMMA: eluaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kákümeLEMMA: kaküme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañpuwaiñLEMMA: ngilañpuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewewaiñLEMMA: yewewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeulaiaiñLEMMA: dünguyeulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukayeñmawaiñLEMMA: rukayeñmawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümuwaiñLEMMA: anümuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaquwaiñLEMMA: laquwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dullituwaiñLEMMA: dulituwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋekeiLEMMA: kurengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalmeLEMMA: küpalme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lakuLEMMA: laku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefelLEMMA: femkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniekeiñLEMMA: inaniekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fanteweLEMMA: fantewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Hoy, pues, nos arreglaremos convenientemente para iniciar vínculos duraderos de parentesco. Quiero queme des gustosamente tú mismo a tu hija, así como yo te entregaré de buena gana mi hijo con mi derecha. De este modo nos emparentaremos legítimamente; no hablaremos mal unos contra otros, nos ofreceremos mutuamente nuestras casas y viviremos en pacífica amistad; si uno tiene chicha, invitará al otro; si tiene carne, participará al otro un pedazo escogido. En esta forma se casaron los antepasados de nuestra raza; la misma guardaremos nosotros hoy; he dicho, amigo».
15 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefelLEMMA: femkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentukallelaiaiñLEMMA: adentukalelaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋekeiLEMMA: kurengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋekeiLEMMA: kurengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adluLEMMA: adlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femërkeimiLEMMA: femürkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tremëmluLEMMA: tremümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüpiukemurkeiñLEMMA: ayüpiukemurkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillayeñmuafielLEMMA: ngilayeñmuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( oLEMMA: o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ŋillayeñmuwalLEMMA: ngilayeñmuwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
). DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Así es», dice el padre de la joven «hay tradiciones de parte de nuestros antepasados, que tenemos que seguir nosotros. Según ellas cada hombre se casa. Nosotros no guardamos ningún rencor en nuestro corazón a causa de lo sucedido, porque cada hombre busca a la mujer que le gusta. Así lo hiciste tú en este caso. Tenías un hijo adulto y por eso os gustaba emparentaros por casamiento con nosotros. Sea, pues. ¿Qué más podría decir? Mi asunto ya está terminado.»
16 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaluLEMMA: nütramkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenLEMMA: wen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañwenLEMMA: ngilañwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaŋeiLEMMA: nütramkangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenLEMMA: yewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotémLEMMA: fotem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuulaiŋuLEMMA: düngulaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañdëŋueyeuLEMMA: ngilañdüngueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anütuiŋnLEMMA: anütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋëllkëleiLEMMA: wingülküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünLEMMA: anün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipeLEMMA: ipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëdalŋepeLEMMA: wüdalngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras conversan los dos amigos emparentados ahora, se habla en términos semejantes a la madre de la joven. Las dos mujeres de respeto (la esposa del padre del novio y la mujer del padre de la novia) no hablan personalmente entre sí; es otra mujer que las emparenta. Acabada la conversación se sientan todos cómodamente en largas filas. «Ahora que coman mis fo- rasteros, que se reparta el caldo con papas», dice el dueño de la casa.
17 WëdalŋeiLEMMA: wüdalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korütuluLEMMA: korütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukeiLEMMA: nentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apokënoyeŋeiLEMMA: apokünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pën·eŋeLEMMA: pün'enge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afkadiniefiLEMMA: afkadiniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünëmelyefiLEMMA: ünümelyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuiŋnLEMMA: ilotuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapeiLEMMA: tripapey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PütokopeLEMMA: pütokope
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokoiŋnLEMMA: pütokoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La cazuela se reparte en platos y cada huésped recibe su parte. Luego se saca la carne, que se había cocido en agua; se llenan tres bateas, la que el mediador entrega al dueño de la casa con las palabras: «Toma y come tu carne». «Bueno», dice éste y recibe una batea con carne cocida. Las otras dos las da al padre del novio diciendo: «Esa es la carne para vosotros». Este dice a su cuñado casamentero, a quien tiene a su lado: «Ocupa tú también una batea». Después tiran un pedazo de carne a cada uno de los mocetones y las mujeres que los acompañan. El padre de la novia practica lo mismo con sus propios mocetones y 50 mujeres. Todos empiezan a devorar la carne. Cuando acaban con la carne, viene la chicha de maíz. «Bebed, forasteros», convida el padre de la novia. Y no se hacen rogar.
1 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotémLEMMA: fotem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalituaiñLEMMA: chalituaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweŋillañLEMMA: rangiñelwengilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeluwnLEMMA: mongeluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñelweLEMMA: rangiñelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « chalituanLEMMA: chalituan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ManLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatuaiñLEMMA: wüdatuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « felekeluLEMMA: felekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después del festín dice el padre del novio a su cuñado mediador: «Se acaba nuestra comilona; vamos a despedirnos». Luego dice el mediador al padre de la novia: «El convite que nos habéis regalado está termi- nado; «ahora voy a despedirme», te hace saber mi cuñado. Yo tengo que advertir que, según la tradición, nuestra despedida ha de efectuarse por un apretón de mano». «Está bien», contesta el padre de la novia; «hay que cumplir con todo lo prescrito».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiŋnLEMMA: witraingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllkëlechiLEMMA: wingülkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmawiŋnLEMMA: puñmawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiŋnLEMMA: feleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ManLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeanLEMMA: elungean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakeelLEMMA: ngilakel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülŋeaenLEMMA: nülngeaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; welulaiñLEMMA: welulaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choyünLEMMA: choyün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». InauLEMMA: inau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraleiLEMMA: witraley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tumefiLEMMA: tumefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakeelLEMMA: ngilakel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieiLEMMA: nüniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A esto se levanta la gente de las dos filas y se ponen frente a frente; lo mismo hacen las mujeres. El padre del novio empieza: «Hoy, pues, doy fin al casamiento de mi hijo; por eso digo lo siguiente: «En mi mano derecha me entregarás mi nuera que he comprado y tú me recibirás también con tu derecha a mi hijo; vamos a cambiar nuestros hijos». «Sea, pues», dice el padre de la novia, «venga por acá mi hija». Está al lado. La coge con la derecha. «Toma a mi hija que has comprado», dice a su amigo. «Sea, pues», dice el padre del novio y la retiene con su mano derecha.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeimiLEMMA: fütangeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiaimiLEMMA: maiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuŋelmiLEMMA: düngungelmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chofülaiaimiLEMMA: chofülaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinŋeafunLEMMA: werinngeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremëmërkeiLEMMA: tremümürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeŋeafunLEMMA: dünguyengeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yewelkantëkukeeliLEMMA: yewelkantükukeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtáŋeimiLEMMA: fütangeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulpatulaiaenLEMMA: kulpatulaiaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». -« FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dapilluwalLEMMA: dapiluwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pintéëkuiLEMMA: pinteükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlnofiluLEMMA: wülnofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeaimiLEMMA: yengeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koneltuwelaianLEMMA: koneltuwelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéŋeimiLEMMA: chengeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiyuLEMMA: pilaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El padre de ella pronuncia estas palabras: «Ahora estás casada; obedece cuando se te manda; no seas floja; la inculpación recaería sobre mí; «qué mal educó a su hija», me reprocharían; no me dejes en vergüenza; según tu propia elección estás casada; en nada me eches la culpa a mí». «Y que sea bien aseada», interrumpe su madre. «Nosotros no te hemos entregado (contra tu voluntad). Hoy te van a llevar; ya no tengo más parte en ti, ya perteneces a otra gente; más no te digo ahora; para mí se acabó el asunto».
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülanLEMMA: nülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañyeafielLEMMA: ngilañyeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküafimiLEMMA: werküafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kellupaechiLEMMA: kelupaechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifilmiLEMMA: pifilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellupaiaeimuLEMMA: kelupaiaeimu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nülanLEMMA: nülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « nüafiñLEMMA: nüafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tufiLEMMA: tufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El padre del novio dices: «Tú recíbeme hoy a mi hijo también con tu derecha, para que vea en ti a su verdadero suegro. Si hay un asunto mándale a él; si hay un trabajo, ordena que te ayude y vendrá a asistirte». Entonces entrega a su hijo en la derecha del padre de la novia, diciéndole: «Toma a mi hijo; recíbemelo con su mano derecha» «Sea, pues», dice éste, «voy a aceptarlo», y lo toma con su mano derecha.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chedkuiŋillañLEMMA: chedkuingilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noriLEMMA: nori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañyewnLEMMA: ngilañyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyewaiyuLEMMA: poyewaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewewaiyuLEMMA: yewewaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewatuŋillañkeiLEMMA: kewatungilañkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femuulaiyuLEMMA: femulaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuliLEMMA: puli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepuliLEMMA: pepuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukayeñmapuayuLEMMA: rukayeñmapuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepiayuLEMMA: fentepiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeyeaimiLEMMA: yeyeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafunLEMMA: piafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? AmuchiLEMMA: amuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!» « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuŋeLEMMA: amunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiŋnLEMMA: wüdaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« yeyeaimiLEMMA: yeyeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieelLEMMA: niel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « YeyeanLEMMA: yeyean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafunLEMMA: elafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ».
Entonces el suegro dirige a su yerno la alocución siguiente «Ya hemos entrado hoy en toda forma en la relación de suegro y yerno. Nos estimaremos y respetaremos, pues, mutuamente en verdad; hay yernos que pelean con sus suegros; eso si que no vamos a hacerlo nosotros. Aquí tienes tu casa y cuando yo llegue donde ti, cuando vaya a ver a mi hija, me ofrecerás tu casa también. Con eso pongo fin a mis palabras. Hoy te llevaras a tu esposa». Con eso terminan los dos. En seguida dice el padre del recién casado: «Nuestra diligencia se acabó. ¿Qué más habría de decir? ¡Me voy! ». «Bueno», contesta el dueño de casa. «Vete pues». Se separan con un apretón de mano. «¿Llevaste todas tus cosas?» se dice a la recién casada. «Las voy a llevar, pues», contesta ella; «¿cómo voy a dejar mis cosas?»
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, salmaLEMMA: salma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, metrülLEMMA: metrül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaituweLEMMA: chaituwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, waŋkuLEMMA: wangku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kudiLEMMA: kudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llepüLEMMA: lepü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: itrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pën·epeelLEMMA: pün'epel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkunieŋeiLEMMA: tükuniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetaLEMMA: kareta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karetaLEMMA: kareta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AchawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « YepaiaimiLEMMA: yepaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « al·üñmaiafuimnLEMMA: al'üñmaiafuimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lofoŋenLEMMA: lofongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlaiaiLEMMA: chumlaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « AmuchiLEMMA: amuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amuchiLEMMA: amuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋapiñLEMMA: ngapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauliLEMMA: miauli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukallenLEMMA: peukalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuutuluLEMMA: putulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuputuiLEMMA: nentuputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumtuLEMMA: mañumtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmwenLEMMA: fotümwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotuputuiŋnLEMMA: ilotuputuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütoputuiŋnLEMMA: pütoputuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkawnLEMMA: ilelkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëdarumetuiŋnLEMMA: wüdarumetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekefuiLEMMA: felekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋenLEMMA: kurengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después se sacan afuera de la casa todas las cosas que ella tenía en uso antes: la cama, frazadas, pellejos, esteras, cabeceras, ollas, diversos jarros, tazas, batea, cernidor, platos, bancos, canastos grandes y chicos, la piedra para moler, el balai; todo se carga en la carreta que se llena. «Y las gallinas», dice ella. «Las buscarás después», contesta su madre; «os detendríais mucho, porque son bien lobas; no es esto cosa que se hace en un momento». «Me voy, mamá; me voy, papá; si vengo otra vez, nos veremos», dice la recién casada. «Bueno está», contesta su madre. En seguida se alejan. Llegados a casa, el novio con su padre dan la fiesta de agradecimiento con carne y chicha para todos los acompañantes. Termina la comilona y todos se separan. De esta manera celebraban los mapuches sus casamientos antiguamente.

CAPÍTULO XV.- EL MALÓN GENERAL DE 1881. Motivos y presparación: Tirantez entre indígenas y extranjeros; incitación para levantamiento de parte de los caciques argentinos; preparación del malón; mala suerte de ciertos hombres pacificadores. Marcha del malón en la costa: Concentración de los combatientes; ayuda militar desde Toltén; fuga de los chilenos; fracaso del malón; algunas víctimas. Contramalón: El encargado de las represalias; correrías para unir los animales de los insurrectos; perdón o muerte según el rango y los regalos de los culpables; osadía de algunos de los caciques más comprometidos, mientras que los humildes - como siempre - pagan el pato.

1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üdekefuiLEMMA: üdekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemyelafiiñLEMMA: chemyelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkañmaLEMMA: wingkañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikefuiŋnLEMMA: pikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkefuiŋnLEMMA: trürümkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëkülechiLEMMA: lükülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewatukefuiŋnLEMMA: kewatukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inautukefuiŋnLEMMA: inautukefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üdewiŋkakefuiŋnLEMMA: üdewingkakefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üdewiŋkakenLEMMA: üdewingkaken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürërkeiLEMMA: trürürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukañpeŋealLEMMA: aukañpengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülparkeiLEMMA: werkülparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ForoweLEMMA: forowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüramLEMMA: trüram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋulumapuLEMMA: ngulumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüremnLEMMA: trüremn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülerkeiLEMMA: werkülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches antiguos aborrecían mucho a los extranjeros. Decían: «No tenemos nosotros nada que ver con esa gente extraña; ellos son de otra raza». Algunas veces caciques colindantes con los huincas armaron malones contra ellos; pelearon y sucumbieron. Con eso creció más su odio contra los extranjeros. A causa de esta gran aversión contra los huincas se complotaron en todas partes los indígenas para levantarse contra ellos. El primer impulso lo dieron los caciques pehuenches (argentinos) en un mensaje al cacique chileno Neculmán de Boroa, con el contenido de que prepararan la guerra en Chile, así como ellos, los caciques pehuenches, se alistaban en la Argentina. Además enviaron un cordón con nudos que indicaba cuándo estallaría el malón general.
2 AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlpaiLEMMA: wülpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WeküŋenLEMMA: weküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « werküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Ñamun·kuraLEMMA: ñamun'kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FoyellLEMMA: foyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pelelaenLEMMA: pelelaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukañpeafiiñLEMMA: aukañpeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimeafimiLEMMA: pimeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheŋenLEMMA: pewenchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmafiiñLEMMA: apümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
káfemnieaiLEMMA: kafemnieay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielfipeLEMMA: nielfipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieaiñLEMMA: nieaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeaimiLEMMA: yeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentupeLEMMA: feyentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üdefalLEMMA: üdefal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipafiLEMMA: pipafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al llegar aquel mensajero, oriundo de los indígenas argentinos, avisó: «Me han mandado los caciques Chaihueque, Namuncura, Foyel y Ancatrir; me encargaron: «Vas a ver a los nobles de Chile». Ese es el motivo de mi llegada. Por orden de mi cacique os digo, a los caciques chilenos, lo siguiente: «Hay, pues, los huincas; nosotros nos sublevaremos en contra de ellos; los indígenas argentinos acabaremos con los extranjeros; que ellos hagan otro tanto con los suyos, que los atacan también; de mancomún vamos a guerrear contra ellos». Además me encargaron: «Lleva estos nudos, y que se adhieran ellos decididamente, porque es abominable el huinca». Esa orden me dieron», dijo el mensajero a Neculmán.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloupaelLEMMA: loupael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TrawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loŋgkoLEMMA: longgko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëlaimiLEMMA: miawülaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimeafimiLEMMA: pimeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënefielLEMMA: ngünefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlpuiLEMMA: wülpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuiLEMMA: nentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeluLEMMA: pepaelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmawiñLEMMA: werküñmawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleluwiñLEMMA: amuleluwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Neculmán dio crédito al aviso recibido. Despachó sin demora a un mensajero y le encargó. «Propagas esta orden. “Mañana habrá junta, llegó un mensajero de los caciques argentinos; mañana, pues, nos juntaremos”, dirás a sus caciques subordinados». El mensajero se fue y publicó su encargo en todas direcciones. Al otro día, después que todos se habían reunido, Neculmán, a quien se había dirigido el mensajero argentino, informó al sus caciques: «Ayer os he enviado un mensajero, “venid, mañana hay junta”, rezó la orden que os hice comunicar».
4 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kimafiiñLEMMA: kimafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaleiLEMMA: weshaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaimnLEMMA: kimaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikerkenLEMMA: pikerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AukañpeafiiñLEMMA: aukañpeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yafülupeLEMMA: yafülupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KewafiiñLEMMA: kewafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuafiiñLEMMA: kontuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apëmafiiñLEMMA: apümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fempeLEMMA: fempe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pirkeeiñLEMMA: pirkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmuwiñLEMMA: mütrümuwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaelLEMMA: piael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piukeiñLEMMA: piukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentualLEMMA: feyentual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pialLEMMA: pial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetuamLEMMA: yetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wërkenLEMMA: würken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Uno de los caciques contestó: «Así es, por eso, pues, hemos venido; quisimos saber de qué se trata». El cacique principal Neculmán continuó: «Es el caso que ha llegado un mensaje enviado por los caciques argentinos. Trae un asunto medio agradable, medio penoso, ya lo sabréis». Eso dicen los caciques: «Vamos a sublevarnos contra los extranjeros; anímense nuestros caciques chilenos y hagan otro tanto. Nosotros combatiremos esos huinca, invadiremos todas sus ciudades y las borraremos; deseamos que ellos hagan lo mismo. Yo os he llamado porque el enviado quiere conocer vuestra opinión; saber si aprobáis el asunto o lo rechazáis. Pronunciaos para que pueda llevarse contestación clara este mensajero».
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», komtripaLEMMA: komtripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküpaimiLEMMA: alküpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pitufiLEMMA: pitufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküpanLEMMA: alküpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlputuanLEMMA: wülputuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
séñaLEMMA: seña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rakinLEMMA: rakin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampinieŋealLEMMA: ñampiniengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñelewechiLEMMA: kiñelewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiLEMMA: müleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Uno de los caciques contestó: «Está bien». A esto todos gritaron de una voz: «Ha de ser como tú dices». Neculmán se dirigió al mensajero argentino diciéndole: «He aquí la contestación de mis caciques, ya la oíste». Este contestó: «Así es; ya he oído su palabra y la comunicaré a mis caciques cuando llegue allí». Luego entregó su quipu o hilo, de nudos y explicó: «Esta es nuestra señal, contiene los días contados, hay que deshacer un nudo cada día; el día que queda el últi- mo habrá concentraciones en todas partes». Dicho eso, el mensajero se despidió
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküñmaiLEMMA: werküñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KüllemLEMMA: külem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WerküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëlealuLEMMA: mülealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋepanLEMMA: pingepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « apëmafiiñLEMMA: apümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipaneuLEMMA: pipaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluupeLEMMA: yafülupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kewaiafiiñLEMMA: kewaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmafiiñLEMMA: apümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiaiŋnLEMMA: ngewelaiaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipaneuLEMMA: pipaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋepanLEMMA: elungepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakinLEMMA: rakin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küparkeiLEMMA: küparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentufiñLEMMA: adentufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumeafimiLEMMA: elumeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentufiñLEMMA: feyentufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feyentupeLEMMA: feyentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentunoluLEMMA: feyentunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieleŋeaiLEMMA: nielengeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después el cacique general Neculmán mandó aviso por mensajeros a los demás caciques. Uno de los mensajeros comunicó el asunto a Colihuinca, cacique general de Quillén. Le dijo: «Soy enviado que te haga saber de parte de mi cacique: “Ha llegado un mensaje procedente de los caciques angentinos con el tenor: Habrá guerra, pues; nosotros acabaremos con los huincas. En el país de Chile viven caciques, que hagan otro tanto; que tengan confianza, derrotaremos a esos extranjeros, los exterminaremos; en ninguna parte los habrá ya”. Así me dijo el mensajero mandado por los caciques pehuenches. Además me trajo un quipu, que contiene los días contados. Yo me hice una copia de ese hilo de nudos, tengo orden de entregarlo, dice el mensajero. Yo me decidí ya en favor del levantamiento y os aconsejo a plegaros, porque hay acuerdo de que se, castigará severamente al que no se adhiera». «Es eso mi encargo», dice el mensajero.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüluLEMMA: nülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rulpaianLEMMA: rulpaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përoiLEMMA: püroi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküaluLEMMA: werküalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; përonkëlenLEMMA: püronkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarimañLEMMA: marimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KudiweLEMMA: kudiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LemunaoLEMMA: lemunao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TraitraikoLEMMA: traitraiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WichalLEMMA: wichal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LliwinLEMMA: liwin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemalLEMMA: painemal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KarüriŋeLEMMA: karüringe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VillaLEMMA: vila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KarmonaLEMMA: karmona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollikoLEMMA: koliko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KechukawiñLEMMA: kechukawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WaikimañLEMMA: waikimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RëŋipülliLEMMA: rüngipüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollileufüLEMMA: kolileufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MalalweLEMMA: malalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Colihuinca se enteró del asunto y accedió. «Ya tengo conocimiento de qué se trata», dijo, «enviaré de mi parte mensajeros a todas las direcciones» También recibió los nudos y se hizo copias para mandarlas (a sus caciques). De esta manera el aviso de la guerra se propagó por todas partes; el mensajero de Colihuinca anduvo con sus cordones de nudos de un cacique al otro. Recibieron noticia: Marimán de Cudihue, Lemunao de Imperial, Huichal de Llihuín, Painemal de Troltrol, Calfuqueu de Villa Almagro, Carmona de Collico, Quilempán de Quechucahuín, Huaíquimán de Runguipulli, Calfupán de Colileufu, Painén de Malalhue y muchos otros caciques más (1).
8 PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LarmaLEMMA: larma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋelaiŋuLEMMA: kimelngelaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellufielLEMMA: kelufiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« l·aiaiŋuLEMMA: l'aiaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» PiŋefuiŋuLEMMA: pingefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiluLEMMA: kimfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampikefuiLEMMA: ñampikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përonLEMMA: püron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeweluLEMMA: kiñewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmaparkeiŋnLEMMA: werküñmaparkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-, allkürkeiLEMMA: alkürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amurkeiŋnLEMMA: amurkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrümalonaluLEMMA: katrümalonalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: Ñidolyekon·aiLEMMA: ñidolyekon'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
VicenteLEMMA: vicente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JaramilloLEMMA: jaramilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BlasLEMMA: blas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MoralesLEMMA: morales
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LagosLEMMA: lagos
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AlonsoLEMMA: alonso
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrintraiLEMMA: trintray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwerkeiŋnLEMMA: puwerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pascual Painemilla de Rauquenhue y Pascual Pallialef de Alma no tueron avisados. Estaban en favor de los huincas; por eso se deseaba la muerte de ellos. Todos los que habían llegado a conocer el asunto desligaron cada día un nudo. Llegado al último, llamaron a reuniones todos los caciques principales. Cuando ya se efectuaron las juntas era en tiempo de hambruna, ya había espigado el trigo (2), el asunto llegó a los oídos de ciertos chilenos, entonces fueron cinco hombres a aconsejar a los mapuches en contra del malón. Eran Vicente Jaramillo como jefe, además Blas Morales, Domingo Lagos, Domingo Alonso y el indígena Pascual Trintray. Se dirigían al cacique Colihuinca.
9 KimërkeelLEMMA: kimürkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwnLEMMA: puwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkükeiLEMMA: werkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarimañLEMMA: marimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmupeLEMMA: amupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋemepeLEMMA: yengemepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
), pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëftuŋefuiŋnLEMMA: ngüftungefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ümaqkëlefuluLEMMA: ümaqkülefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeiŋnLEMMA: yengemeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puwëlŋeixnLEMMA: puwülngeixn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüuwiLEMMA: ayüuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarimañLEMMA: marimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiñLEMMA: nüiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuaiñLEMMA: ngilatuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüŋeiŋnLEMMA: trarüngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋgenLEMMA: monggen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupiukeŋeiŋnLEMMA: nentupiukengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NentuñmaelLEMMA: nentuñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiŋnLEMMA: ngilatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëlfüiLEMMA: ngülfüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apuiŋnLEMMA: l'apuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrümalonafuluLEMMA: katrümalonafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al saber de su llegada el cacique Marimán, que llevaba a cabo su junta, mandó unos mozos para que se los trajeran. De noche, mientras dormían donde Colihuinca, fueron acechados. Todos fueron tomados presos y conducidos en medio de los rnapuches reunidos. Marimán y los suyos se alegraban diciendo: «ya hemos capturado los toros (víctimas), hoy celebraremos el nguillatún». Según se cuenta fueron atados estos chilenos y vivos se les sacaron los corazones. Con estos corazones hicieron sus rogativas los mapuches y untaron sus lanzas con la sangre de esos hombres. De tal manera encontraron su muerte los chilenos que intentaron impedir el malón.
1 MëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfuiñLEMMA: kimfuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleafelLEMMA: müleafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuartelLEMMA: kuartel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( PuertoLEMMA: puerto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SaavedraLEMMA: savedra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
). MëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
señoritaLEMMA: señorita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ElviraLEMMA: elvira
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NavarreteLEMMA: navarete
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
telégrafoLEMMA: telegrafo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yafülpuafielLEMMA: yafülpuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükanoalLEMMA: lükanoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋümaiLEMMA: ngümay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeyeelLEMMA: yeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiŋefuiLEMMA: rüngingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·akonLEMMA: kon'akon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· atuiLEMMA: atuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafülŋeafelLEMMA: yafülngeafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
señoritaLEMMA: señorita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yodLEMMA: yod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümaiLEMMA: ngümay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LlükakilmiLEMMA: lükakilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaiñeLEMMA: kaiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifeyeuLEMMA: pifeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentulaiLEMMA: feyentulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümaiLEMMA: ngümay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya se llevaron a cabo reuniones en todas partes, nos dimos cuenta al fin nosotros también de que estaba por estallar una insurrección. Entonces fuimos, el caique Painemilla y yo, al cuartel en Puerto Saavedra. Había allí una señorita, Elvira Navarrete, empleada del telégrafo. La visitamos con la intención de animarla para que no tuviera miedo del malón; sin embargo se amedrentaba y lloraba. Painemilla había traído consigo mocetones que iban armados todos con lanzas. Para dar ánimo a la señorita hacían ejercicios de guerra; ella se puso más temerosa aún, más lloraba. Su madre le decía: «No tengas miedo; esos no son enemigos, sino nuestros defensores»; pero ella no lo creía y más se lamentaba.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WalmeñLEMMA: walmeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeluLEMMA: pingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RukatraraLEMMA: rukatrara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranakënofiiñLEMMA: tranakünofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
señoritaLEMMA: señorita
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TaiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepufuiLEMMA: mülepufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisionLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YeparkeeyeuLEMMA: yeparkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MozoLEMMA: mozo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ForeweLEMMA: forewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenerkeeyeuLEMMA: fürenerkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elupaeyeuLEMMA: elupaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montuiLEMMA: montuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En este momento (1) llegó a rienda suelta un mozo de Rucatrara de nombre Hualmén, y dijo: «Mala noticia traigo: ya está acercándose el alboroto; los huincas que habían ido, fueron muertos todos». Entonces nosotros abandonamos a la señorita y nos volvimos. Nuestro P., Constancio ya había partido para Toltén, la Misión estaba sin Padre. El cacique Mozo de Boroa lo había llevado, descubriéndole por piedad los proyectos enemigos; así se salvó (2).
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuiLEMMA: nentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KollileufüLEMMA: kolileufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trapëmiLEMMA: trapümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KollileufüLEMMA: kolileufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DeqümweLEMMA: deqümwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrawatrawaLEMMA: trawatrawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trapëmiLEMMA: trapümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trawëliLEMMA: trawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MalalweLEMMA: malalwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·ekoLEMMA: pel'eko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuyeweLEMMA: puyewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RukakuraLEMMA: rukakura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FranciscoLEMMA: francisco
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KechukawiñLEMMA: kechukawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaŋicheLEMMA: langiche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LarmaLEMMA: larma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entulaiLEMMA: entulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llumiLEMMA: lumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküluLEMMA: alkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illuŋefelLEMMA: ilungefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niLEMMA: ni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋealLEMMA: l'angümngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La otra mañana efectuó Calfupán, el cacique principal de Colileufu, su junta. Reunió los guerreros de Colileufu Deume y Trahuatrahua. Además estaba presente el cacique Painemilla con la gente de Rauquenhue y Huapi, y Pedro Painén con los mocetones de Malalhue, Peleco y Rucacura. Francisco Quilempán hizo su junta aparte con la gente de Quechucahuín, Foyeco (3) y Llangui. Pascual Paillalef de Alma no organizó junta si no que se escondió porque había oído que se le buscaba para matarlo.
4 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulanLEMMA: amulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amufunLEMMA: amufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋemuLEMMA: iñangemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnieafielLEMMA: kimnieafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elfalkënofiñLEMMA: elfalkünofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelafuiLEMMA: ngelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumxealLEMMA: chumxeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuelLEMMA: amuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafiñLEMMA: trafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeumaLEMMA: ngemewma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiLEMMA: wüday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukilmiLEMMA: amukilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akufuiLEMMA: akufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñopaiLEMMA: wüñopay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtuLEMMA: wiñamtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldadoLEMMA: soldado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiŋnLEMMA: amuleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo no había ido a la junta, pero al fin me fui también para informarme de qué se trataba en aquella reunión. Dejé encargada a mi mujer en una casa mapuche a pesar de que las mujeres no tenían nada que temer en los malones. Mientras que iba, me encontré a medio camino con un mapuche que volvía de la junta. Le dije: «Yo no sé qué cosa hay». Este me contestó: «Está malo el asunto; la gente se dispersó, ya no hay junta; no vas; llegaron soldados de Toltén, por eso volvieron los reunidos. Allá cerca del mar en la playa anda un numeroso gentío de chilenos con sus trastos, Painemilla está entre ellos; marchan en dirección a Toltén junto con los soldados».
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintupufiñLEMMA: naqkintupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulerkeiLEMMA: amulerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldadoLEMMA: soldado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perkeeneuLEMMA: perkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reyüamurkeiLEMMA: reyüamurkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldadoLEMMA: soldado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmeneuLEMMA: mütrümeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maichileneuLEMMA: maichileneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iiqLEMMA: iq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañuLEMMA: pañu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemeleteuLEMMA: femeleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkëlenLEMMA: lefkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reyükonpunLEMMA: reyükonpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulefuiLEMMA: amulefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋitunLEMMA: rüngitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋepaumaLEMMA: ngepauma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afpunLEMMA: afpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuauchuLEMMA: puauchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapuiŋnLEMMA: witrapuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrürëpürkeaeteuLEMMA: katrürüpürkeaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewarkeaeteuLEMMA: kewarkeaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenieluLEMMA: yenielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pitrülkënofiLEMMA: pitrülkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleiñLEMMA: inaleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineneñLEMMA: paineneñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpalaiñLEMMA: konpalaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrürëpüateuLEMMA: katrürüpüateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliwëlërkeateuLEMMA: leliwülürkeateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elkënofiiñLEMMA: elkünofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlaiñLEMMA: chumlaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En vista de estas palabras corrí yo hacia la playa y alcancé a verlos ahí; una gran multitud de chilenos marchaban con seis soldados. El cacique Painemilla anduvo entre ellos; parece que me divisó, me gritó y me hizo señales con un paño blanco. En cuanto comprendí las señales corrí y los alcancé, entré en el convoy y seguíamos todos a lo largo de la playa. Arriba sobre los riscos anduvo Pedro Painén, acompañado de su gente, todos armados con lanzas; venían de la junta. En el límite sur de Puauchu se pararon. «Parece que éstos quieren cortarnos el paso y pelear con nosotros», dijo el cabo de los soldados. En seguida formó sus soldados poniéndolos en línea; nosotros seguimos atrás. Pero no se acercaron los Painenes a atajarnos, sólo nos observaron fijamente. Nosotros nos aseguramos contra ellos y pasamos; no hicimos nada.
6 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnienLEMMA: kimnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elfuiLEMMA: elfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaleLEMMA: tripale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amunoluLEMMA: amunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaŋechiLEMMA: aukangechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlanLEMMA: kimlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konkelanLEMMA: konkelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaleLEMMA: tripale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amufuleLEMMA: amufule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltenLEMMA: trolten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuafuluLEMMA: amuafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmërkeiŋnLEMMA: trapümürkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluafielLEMMA: keluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pun·maiñLEMMA: pun'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawëñmaiñLEMMA: mawüñmaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fochonpuiñLEMMA: fochonpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltenLEMMA: trolten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Wün·maiñLEMMA: wün'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontuŋepaiñLEMMA: n'ontungepaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lanchaLEMMA: lancha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiñLEMMA: n'oiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepuiñLEMMA: mülepuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Algún tiempo más tarde llegué a saber que Painén y Quelempán habían convenido entre ellos: «En caso de que el malón fracasara y los caciques rebeldes no alcanzaron a entrar a Toltén decimos: nosotros nada sabemos y no nos hemos mezclado»; pero si tuviera éxito y los alzados conquistaran Toltén, quisieron seguir y unir sus mocetones con ellos para ayudarlos en el malón feliz. Así seguimos para Toltén. Nos sorprendió una noche muy lluviosa; totalmente mojados llegamos cerca de Toltén. Al amanecer continuamos el viaje. Del otro lado vinieron a balsearnos en una lancha; pasamos y llegamos al pueblo donde quedamos unos cinco días.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuelLEMMA: mülepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiLEMMA: puwülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
erkeLEMMA: erke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MontuimnLEMMA: montuimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akufuiLEMMA: akufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋerpakefuimnLEMMA: pengerpakefuimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñopaiŋnLEMMA: wüñopaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋkatukon·aparkefunLEMMA: ingkatukon'aparkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KellumuanLEMMA: kelumuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontuafiiñLEMMA: kontuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipafeneuLEMMA: pipafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainekurLEMMA: painekur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, WichalLEMMA: wichal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KarmonaLEMMA: karmona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailanLEMMA: mailan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AyülmnLEMMA: ayülmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimnLEMMA: amuaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënefilmnLEMMA: ngünefilmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeafielLEMMA: rumeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluulanLEMMA: yafülulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükapaiLEMMA: lükapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñoamutuiŋnLEMMA: wüñoamutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Durante nuestra estada en Toltén recibió Painemilla un mensaje de Calfupán. Tenía el tenor siguiente: «Os habéis salvado, pues; llega el alboroto, casi os habrían visto todavía; pero ahora volvieron atrás». Exigían que yo me asociara con ellos: «Tenéis que ayudarnos, vamos a asaltaral pueblo de Toltén», me pedían Colihuinca, Painecur, Huichal y Carmona, los jefes de la asonada. Yo me negué. Les dije: «Si queréis recibir una derrota, andaos solos, a caso creéis poder vencer a los soldados. Ellos disponen de muchas armas, por eso yo no me atrevo». A causa de estas palabras apoderóse el miedo de los caudillos de la rebelión y volvieron atrás.
8 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramelkeeiñLEMMA: nütramelkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KonümLEMMA: konüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmparkefuiLEMMA: l'angümparkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KoséLEMMA: kose
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MariaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LópezLEMMA: lopez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, laŋëmeyeuLEMMA: langümeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekurLEMMA: painekur
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PichiwekeLEMMA: pichiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MartinLEMMA: martin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LópezLEMMA: lopez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüpafuiLEMMA: küpafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontuŋemefuiŋnLEMMA: n'ontungemefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontuŋeiŋnLEMMA: kontungeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmŋefuiŋuLEMMA: l'angümngefuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋelaiLEMMA: l'angümngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiŋnLEMMA: puwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además nos contó el rnensajero: «Cuando la insurrección llegó a Boca-Budi, fue muerto el chileno José María López por el cacique Painecu de Pichihueque. La misma mala suerte tuvo su hermano Martín López. En una canoa bajaron ambos por el río, acompañados de algunas mujeres. Entonces los alzados avanzaron desde las dos riberas contra ellos, invadieron la canoa y los ultimaron. A las mujeres no les dieron muerte; ellas huyeron a Toltén, como supe después.
9 AmutuluLEMMA: amutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentechiLEMMA: wentechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inantëkueyeuLEMMA: inantükueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaiŋnLEMMA: lükaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkëlenLEMMA: lefkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüuwiLEMMA: ayüuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaluLEMMA: lükalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inafiŋnnentuyeñmafiLEMMA: inafingnentuyeñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükefuiŋnLEMMA: nükefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüelLEMMA: nüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·elLEMMA: l'el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ëmŋetuiŋnLEMMA: ümngetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al retirarse los caciques, arriberos los persiguieron los mocetones de Calfupán. Con eso se intimidaron aún más los alzados y volvieron corriendo. La gente de Calfupán se divertía con el miedo de aquellos y aumentó su persecución; se apoderaron de las cabalgaduras de algunos, mataron a uno y tomaron presos a cinco mapuches. Esos cinco cautivos los llevaron a Toltén, eran oriundos de Mañiu; más tarde fueron puestos en libertad.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akulaiLEMMA: akulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlewetuiŋnLEMMA: tüngkülewetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleuyelLEMMA: müleuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumfelLEMMA: chumfel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: pepilLEMMA: pepil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lafiñLEMMA: lafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkafielLEMMA: nütramkafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ÑeweñtuweLEMMA: ñeweñtuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kaqtünl·aŋëmŋeiLEMMA: kaqtünl'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SeferinoLEMMA: seferino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IbáñezLEMMA: ibañez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Con eso terminó la insurrección, no había alcanzado hasta Toltén. Los caciques maloqueantes volvieron a sus rucas y se sosegaron. Entonces regresamos también nosotros a nuestra patria Rauquenhue. Habíamos quedado en Toltén unos cinco días. Lo que hacían los insurrectos de otras regiones, eso no lo sé y no puedo contarlo. Solamente oí decir más tarde que en Nehuentúe, al otro lado del Cautín, fue muerto el chileno Severino Ibáñez.
1 MëlepatufuiñLEMMA: mülepatufuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeimnLEMMA: pingeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiñLEMMA: pingeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawallutuLEMMA: kawalutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmërkeiLEMMA: ngülümürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elurkeeyeuLEMMA: elurkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LópezLEMMA: lopez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiñLEMMA: trawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KeuliLEMMA: keuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuchéLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaiLEMMA: n'opay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmiLEMMA: ngülümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « femaimiLEMMA: femaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeeyeuLEMMA: pirkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomalonërkeafielLEMMA: wüñomalonürkeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukañmaLEMMA: aukañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dos días estábamos en la casa, cuando llegó un mensaje de Painemilla que decía: «Debéis venir, nos juntaremos en Toltén». «Mañana, pues, tenemos que ir de nuevo», dijo el mensajero. A caballo volvimos a Toltén y encontramos al cacique Painemilla empeñado en reunir gran número de hombres; lo hizo por orden del Gobernador Pascual López de Toltén. La concentración tuvo lugar a este lado (norte) del río Toltén. Llegó allí la gente de Queule; atravesaron el río los habitantes de Toltén, y nosotros también habíamos ido en buen número. Todos esos los juntó Painemilla, obedeciendo a la orden del Gobernador que había encargado el contramalón contra los caciques sublevados.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëliiñLEMMA: ngüliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntenchiLEMMA: tuntenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋitunLEMMA: rüngitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaŋeluLEMMA: tralkangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñotëkumaloafielLEMMA: wüñotükumaloafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukakechiLEMMA: aukakechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përaiñLEMMA: püraiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeŋeweLEMMA: pengewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Pukël·onLEMMA: pukül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋëmuupuiñLEMMA: üngümupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëlpuiñLEMMA: ngülpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëluLEMMA: trawülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
upuiñLEMMA: upuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Pukël·onLEMMA: pukül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëluelLEMMA: trawüluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpuiñLEMMA: wefpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PukënoLEMMA: puküno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëluupuiñLEMMA: trawülupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürkütupuiñLEMMA: ürkütupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ciento y tantos nos juntamos, allí, el número preciso no lo sé; todos armados con lanzas, además diez chilenos con armas de fuego; yo también manejaba una escopeta. Entonces nos pusimos en marcha para devolver el matón a los mapuches alzados. Subimos por la ribera norte del río Toltén, pasamos por Peñehue y llegamos a Puculón. Allí nos esperábamos y nos reuníamos; todos los grupos de mocetones nos juntábamos en la gran pampa que hay en Puculón. Después de reunidos todos, nos internamos en la gran montaña que hay allí, de la cual Sali- mos en el lugar denominado Puqueno. Allí se nos asociaron otros hombres y descansamos.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malokënoumaLEMMA: malokünouma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillawaluLEMMA: ngilawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeñaLEMMA: peña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontumeeiñLEMMA: kontumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeŋeweLEMMA: pengewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmeñmaneuLEMMA: l'angümeñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaeiñLEMMA: yeñmaeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmafiñLEMMA: l'angümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënoŋeiLEMMA: witrakünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeñaLEMMA: peña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatuiLEMMA: tralkatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troflaiLEMMA: troflay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AburtoLEMMA: aburto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « EluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueyeuLEMMA: elueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tralkatufiLEMMA: tralkatufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trofiLEMMA: trofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küllirfiLEMMA: külirfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranapuiLEMMA: tranapuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel lugar se nos acercó un indígena, que había tomado parte en el malón, para pedir perdón. Luego dijo el chileno Juan Peña: «Este sujeto malo de indio nos asaltó en Peñehue». Si recuerdo bien dijo que había dado muerte a su madre y además arrebatado todas sus cosas. «Hoy lo mataré», dijo; llevó a un lado al mapuche, tomó su fusil y descargó; pero el arma no estalló. Entonces pidió la escopeta a otro chileno de nombre Juan Aburto. Ese se la prestó y Juan Peña descargó. El fusil estalló y dió en la cabeza del hombre. Este cayó al suelo y murió casi instantáneamente.
4 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkonpaiLEMMA: lefkonpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋgillawaluLEMMA: nggilawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeñaLEMMA: peña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konmeiLEMMA: konmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeŋeweLEMMA: pengewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kál·aŋëmafiñLEMMA: kal'angümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, montuiLEMMA: montuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluwaiñLEMMA: keluwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. -«( FeleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiqkoLEMMA: liqko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋpuiñLEMMA: tüngpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Pun·maiñLEMMA: pun'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yecheiLEMMA: yechey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋüLEMMA: engü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maloafiluLEMMA: maloafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además vino a someterse el cacique Painequeu. Juan Peña dijo una vez más: «Esa gente también ha invadido Peñehue; mataré a éste también». Pero esta vez no lo permitió Painemilla, y así escapó Painequeu. Entonces dijo Painequeu: «Ahora voy a ayudarlos», y Painemilla lo aceptó. Poniéndonos en marcha llegamos al lugar Liuco, donde tenía su casa Painequeu. Allá descansamos; vino la noche y la pasamos en esa pampa. A la mañana siguiente Painequeu y su hijo trajeron gente para dar malón a sus connacionales (1).
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋemuLEMMA: iñangemu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KudikoLEMMA: kudiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmŋerkeiLEMMA: ngülümngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepefuiLEMMA: mülepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waraŋkachiLEMMA: warangkachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weraLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofichaLEMMA: oficha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküdëŋunLEMMA: alküdüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ɳelaiLEMMA: ɳelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
memekanLEMMA: memekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋpuiñLEMMA: tüngpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuyeŋeiLEMMA: tuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloalLEMMA: iloal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotunLEMMA: ilotun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; umaiñLEMMA: umaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de esto ensillamos y alcanzamos hasta la loma de Cudico cerca del Mañiu. Allí juntamos un piño bien grande de ovejas, mil cabezas tal vez; uno no entendía ni su propia palabra a causa de en balar. Allí volvimos a descansar, se beneficiaron algunas ovejas para que comiera carne la gente del malón; banqueteamos y alojamos.
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintualuLEMMA: kintualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyepaiLEMMA: konyepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillawaluLEMMA: ngilawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemerkeiLEMMA: yengemerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchenLEMMA: nüchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeñaLEMMA: peña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontumeiñLEMMA: kontumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PeŋeweLEMMA: pengewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmafiñLEMMA: l'angümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», NüyeiLEMMA: nüyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PellkeluLEMMA: pelkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewëdüufuiLEMMA: pewüdüufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëntunentuyeuLEMMA: müntunentuyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdyefiŋnLEMMA: wingüdyefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋemeiŋuLEMMA: l'angümngemeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkülafiiñLEMMA: alkülafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarünLEMMA: wirarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El otro día emprendieron nuestros mocetones otra correría para buscar animales. Mientras tanto se allegaron hacia nosotros unos indígenas a pedir perdón otros dos fueron traídos cautivos. También en esta ocasión repitió Juan Peña: «Esos dos mozos también hicieron invasión en Peñehue; tengo que matarlos no más». Se apoderó de los dos hombres. En sus angustias mortales se atracaron a Painemilla, pero éste los rechazó a viva fuerza. Entonces esos huincas los arrastraron hacia la montaña y los ultimaron. No aímos nosotros sus gritos.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqluLEMMA: naqlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillautuiñLEMMA: chilautuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiqkoLEMMA: liqko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toldomupuiñLEMMA: toldomupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaputuiñLEMMA: umaputuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintualuLEMMA: kintualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiñLEMMA: perpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pastorkëlenLEMMA: pastorkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malaltëkulerkefuiŋnLEMMA: malaltükulerkefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükañyeelLEMMA: ükañyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·arkeiLEMMA: l'arkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entriluLEMMA: entrilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumekënofemfiiñLEMMA: rumekünofemfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikonLEMMA: pichikon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükañLEMMA: ükañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefkonyeiLEMMA: lefkonyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leflaiŋnLEMMA: leflaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaiŋnLEMMA: lükaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarüiŋnLEMMA: wirarüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« L·angëmŋeperkeaiñLEMMA: l'angümngeperkeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuyeñmaŋeiŋnLEMMA: nentuyeñmangeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiŋnLEMMA: yeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hacía la tarde de aquel día ensillamos y volvimos a Liuco, donde habíamos acampado antes. Llevamos con nosotros todo el rebaño de ovejas y otra manada grande de vacunos. A la llegada alojamos allí. Al día siguiente nuestra gente salió para otra región en busca de ganado; yo fui con ellos. Llegados a una montaña encontramos un rebaño de ovejas con un peroo guardador, bien escondidos en un aprisco; pero todos habían muerto de hambre. Pasamos de largo y nos internamos más en la montaña. Allí encontramos gente fugitiva, mujeres y unos pocos hombres. Estos huyeron precipitadamente montaña adentro. Las mujeres quedaron, pero gritaban de miedo, creyendo que íbamos a matarlas. Esto no se hizo con ellas, solamente se las despojó de sus prendas de plata, también de las espuelas y estribos de plata que llevaban consigo en gran número. Una parte de los mocetones se ocupó de eso, la otra parte juntó las vacas y yeguas que había.
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiqkoLEMMA: liqko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluukëlemumLEMMA: elukülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeyepatuiLEMMA: elungeyepatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumëmyeiLEMMA: lumümyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlLEMMA: wül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiŋnLEMMA: laingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ngëlëmiLEMMA: ngülümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sakuLEMMA: saku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiñLEMMA: tripaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KülakoLEMMA: külako
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PëlkimañLEMMA: pülkimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeluLEMMA: pingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FüchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukëlerkeiŋnLEMMA: traukülerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋitunLEMMA: rüngitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nielkeiLEMMA: nielkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PëlkimañLEMMA: pülkimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñomalopefiluLEMMA: wüñomalopefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Volvimos después a nuestro antiguo campamento en Liuco. El botín fue entregado a Painemilla, pero sólo la mitad; la otra mitad la escondieron los mozos para sí, no devolvieron todo. Painemilla juntó mucha plata, llenó un saco y se lo guardó. El otro día salimos hacia Quilaco. Allí nos encontramos, con Pelquimán, hijo de Neculmán. Capitaneaba en vez de su padre gran multitud de mocetones, todos armados con lanzas y empeñados en devolver el malón a los mapuches
9 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmnofiluLEMMA: adümnofilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewaiafielLEMMA: kewaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mŋleluLEMMA: mnglelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werkütëkupuiLEMMA: werkütükupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TraitraikoLEMMA: traitraiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeŋerpuiLEMMA: yengerpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PanchoLEMMA: pancho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JaramilloLEMMA: jaramilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpaialuLEMMA: rulpaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koneltulanLEMMA: koneltulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinxeiLEMMA: werinxey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeeliLEMMA: pikeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AyüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluafiñLEMMA: keluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñomaloafiñLEMMA: wüñomaloafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieumaLEMMA: nieuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FempeLEMMA: fempe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkelaiLEMMA: nierkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinLEMMA: werin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankafipeLEMMA: kutrankafipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niewekilepeLEMMA: niewekilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkon·aiLEMMA: trürümkon'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NekulmañLEMMA: nekulmañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñidolkënofiLEMMA: ñidolkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PëlkimañLEMMA: pülkimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëliLEMMA: miawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Como Neculmán no había podido realizar su plano de derrotar a los chilenos en Toltén, mandó un mensaje a Imperial, valiéndose de Pancho Jaramillo para exponer su solicitud. Por medio de este mensajero hizo decir al Gobernador: «Yo no he tomado, parte en la rebelión de los caciques, por eso no me impute culpa mi Gobernador. Si él quiere, estoy pronto para ayudar en las represalias contra los caudillos que llevaron a cabo la insurrección». El Gobernador accedió e hizo contestar a Necumán: «Que lo haga así; quiero presumir que no tenga culpa. Que castigue a todos esos caciques y a sus mocetones y no se meta más en nuevas conspiraciones». En vista de tal contestación alistó Neculmán a sus mocetones y les puso por jefe a su hijo Pelquimán, quien dirigió el malón.
10 PëlkimañLEMMA: pülkimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülnierkeiLEMMA: pitrülnierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋitunLEMMA: rüngitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femamuiñLEMMA: femamuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewafuiñLEMMA: kewafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruulaiLEMMA: wentrulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PëlkimañLEMMA: pülkimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwiŋuLEMMA: chaliwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümelkaukaiŋuLEMMA: kümelkaukaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaluLEMMA: nütramkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatuiñLEMMA: wüdatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkenLEMMA: chumken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pelquimán estaba (1) en una extensa loma, llevaba su tropa formada y armada con lanzas. Nosotros marchamos de igual modo; casi hubiéramos peleado, pero al fin Pelquimán se abstuvo de bra- vatas, saludó, afablemente a Painemilla y los dos se trataron bien. Conversaban un rato y nos separamos. No sé más sobre sus actividades durante el matón.
11 IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlemumLEMMA: tüngkülemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LiqkoLEMMA: liqko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyepaiLEMMA: konyepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillawaluLEMMA: ngilawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElupufiLEMMA: elupufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kulliñmaupuiLEMMA: kuliñmaupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoŋënaituŋetuamLEMMA: wüñongünaitungetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouŋeiLEMMA: loungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KüpamnLEMMA: küpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mankuqLEMMA: mankuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütufimnLEMMA: nütufimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqfiiñLEMMA: mankuqfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MañumiLEMMA: mañumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femwekilmiLEMMA: femwekilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedLEMMA: wedwed
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yomLEMMA: yom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konwekilmiLEMMA: konwekilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillawiLEMMA: ngilawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wŋlaLEMMA: wngla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nosotros volvimos al lugar de descanso en Liuco. Allí se acercó el cacique Calfuqueu de Mañiu con algunos mocetones para someterse. Trajo para Painemilla prendas de plata como precio de rescate y reconciliación; encontró buena acogida. Painemilla nos mandó: «Venid todos, dad la mano a este buen cacique». Y nosotros le apretamos la derecha. El cacique Calfuqueu se mostró agradecido. Painemilla lo amonestó: «No hagas más tal cosa; en caso que hubiera otra vez tan absurda rebelión, no tomes parte». Se lo prometió. Sus mocetones se sometieron todos. Después se retiraron.
12 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuliLEMMA: akuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WerkükeelLEMMA: werkükel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
generalLEMMA: general
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
UrrutiaLEMMA: urutia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulfiñLEMMA: düngulfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloŋeLEMMA: malonge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! mekekalmiLEMMA: mekekalmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malochenLEMMA: malochen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatuayuLEMMA: tralkatuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillautuiñLEMMA: chilautuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmŋetuiLEMMA: ngülümngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waraŋkaLEMMA: warangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntenchiLEMMA: tuntenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepefuiLEMMA: ngepefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetuiñLEMMA: yetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpaltufiñLEMMA: küpaltufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuartelLEMMA: kuartel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Ahí vino también un hombre que trajo un pequeño papel mandado por el general Urrutia. Yo lo leí; contenía la orden siguiente: «¡Painemilla, pon fin al malón! Si sigues maloqueando a la gente, te haré pasar por las armas». Luego que Painemilla, se enteró, puso fin al matón. En seguida ensillamos y rodeamos los animales vacunos y ovejunos conquistados en el malón; eran seiscientos vacunos, ovejas mil y, quién sabe, cuántos. Los llevamos hacia el Mañiu y los arreamos al cuartel de la vega. (Pto. Saavedra).
13 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouwiLEMMA: louwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleparkefuiLEMMA: müleparkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaolenLEMMA: soldaolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS: N
ENG: meadow
SPA:
MORPH: rulu
meadow
()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëlëmërkeelLEMMA: ngülümürkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtreñmaŋeiLEMMA: pütreñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifaliŋnLEMMA: kuñifalingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpayetuiñLEMMA: küpayetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neŋëmuwelaiñLEMMA: nengümuwelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlewetuiñLEMMA: tüngkülewetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewnLEMMA: niewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküniewetufiiñLEMMA: alküniewetufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afeluunonLEMMA: afelunon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malofielLEMMA: malofiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Allí recibió el Gobernador los animales maloqueados. Había llegado (desde Toltén) con sus soldados a la vega. Además se le hizo entrega de otros animales; a nuestra llegada la vega estaba ya llena de animales vacunos; Pascual Paillalef los había reunido en otras correrías. Los pobres mapuches ya no poseían ni casas siquiera se les habían reducido a cenizas todas; ellos quedaron en un estado por demás lamentable. Con eso se terminó el malón. Nosotros volvimos a nuestra patria Rauquenhue sin movernos más, quedamos en completa tranquilidad; ninguna novedad ulterior hubo. Eso sí, oímos que los chilenos, de otras regiones no se cansaban en maloquear a los mapuches desgraciados.
14 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akufuiLEMMA: akufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WichalLEMMA: wichal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JuanitoLEMMA: juanito
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MillawiŋkaLEMMA: milawingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillawafuluLEMMA: ngilawafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkulfuiLEMMA: akulfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyeiLEMMA: nüyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüfiLEMMA: trarüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋepaiŋnLEMMA: nentungepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akulŋeiŋnLEMMA: akulngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KonümLEMMA: konüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatuyeŋepaiŋnLEMMA: tralkatuyengepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküfiñLEMMA: alküfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felerkefuiLEMMA: felerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinLEMMA: werin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolüwiŋkaLEMMA: kolüwingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlërkefiluLEMMA: wülürkefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupiukeelLEMMA: nentupiukel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenkechiLEMMA: mongenkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaraweLEMMA: karawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarimañLEMMA: marimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmfiLEMMA: l'angümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillaulaiLEMMA: ngilaulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lofoiaukeiLEMMA: lofoiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llumkiaukeiLEMMA: lumkiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripachiLEMMA: tripachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaituŋetunLEMMA: ngünaitungetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafmatuiLEMMA: trafmatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaituLEMMA: ngünaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarimañLEMMA: marimañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeduamiaukeiLEMMA: kangeduamiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitufiLEMMA: pitufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Como se contaba, dirigían los caciques Huichal, Colihuinca y Juanito Millahuinca al Gobernador a pedir las paces. Traían sus alforjas llenas de objetos de plata, según se dice. Pero el Gobernador se tomó las prendas de plata e hizo encadenar a los caciques. Unos cuantos días después se los sacó de la cárcel a Boca-Budi don- de fueron pasados por las armas. Así lo oí contar y habrá sido efectivo porque esos caciques, eran los más culpables, especialmente Colihuinca que había entregado los cinco chilenos a los que les arrancaron vivos los corazones allí al otro lado de Carahue. Marimán, que había muerto a esos varones, no se rindió; huyó y se mantuvo escondido. Cuando salió más tarde la amnistía para los mapuches, Marimán estaba incluido también en el indulto. Entonces dejó su escondite, hizo viajes de recreo y se gloriaba de sus relaciones amistosas con las autoridades más que antes.
15 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküfiñLEMMA: alküfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑeweñtuweLEMMA: ñeweñtuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaqtünLEMMA: kaqtün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PatricioLEMMA: patricio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RojasLEMMA: rojas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüyefiLEMMA: nüyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkufiLEMMA: tükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëftëkukënofiLEMMA: nürüftükukünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtrentëkufiLEMMA: pütrentükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inawëluiŋnLEMMA: inawüluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülafuiŋnLEMMA: nülafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqkeLEMMA: laqke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·mentripaiŋnLEMMA: ül'mentripaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También oí decir que en Nehuentúe, al otro lado del río Cautín, había un chileno de nombre Patricio Rojas. Ese monstruo tomó presos a los mapuches, los encerró en una ruca y la atrancó. Luego prendió fuego a la ruca y exterminó a los indígenas en las llamas. Tal era la marcha del malón en la región costanera. Los desgraciados mapuches fueron de mal en peor. Ellos no habían ocupado muchos bienes de los chilenos, mientras que una parte de los últimos se enriquecieron, gracias a los animales saqueados a los mapuches.

CAPÍTULO XVI - VIAJE A LA ARGENTINA (ABRIL A DICIEMBRE DE 1882) A. Ida. Desde la partida hasta Junín: Motivo del viaje; visita a Santiago; paso hacia la Cordillera; travesía de ella; impresionante vistazo hacia la Argentina. Visita al cacique Ancatrir: Anuncio de la visita; recibimiento solemne y sus ritos; hospitalidad del cacique cautivo. Desde Junín hasta el Río Negro: Caza de avestruces; preparación de su carne a la argentina; falta de provisiones en la pampa despoblada; interesante travesía del Río Negro. En el campamento del cacique Chaihueque: Acogida; conversaciones con el caudillo aprisionado. Desde Río Negro hasta Viedma: Jornadas a través de la estepa interminable; Painemilla recibe una recoemdación de importancia. De Viedma a Buenos Aires; Pasaje por el Río Negro y el Océano; primera vista de Montevideo; reparación del buque; una deuda pendiente con el Uruguay. B. EN BUENOS AIRES. Efectos de la recomendación recibida: Recibimiento amistoso por parte de un alto militar bonaerense; servicios que presta. Audiencias en el palacio presidencial: Cariñosa acogida por el Presidente; conversaciones y negociaciones con él; hospitalidad del mandatario argentino. La metrópoli Buenos Aires: Impresiones de la ciudad del puerto; misa grande en la fiesta de Tránsito; despedida del Presidente. C. VUELTA. Viaje desde Buenos Aires o Bahía Blanca: Viaje en tren; algunos recuerdos de Bahía Blanca. Desde Bahía Blanca a nuestra patria: Jornadas a través de las llanuras despobladas a la Argentina; espera inútil al pie de los Andes; paso por la cordillera y el resto del camino. Recibimiento de los viajeros: Los caciques vecinos nos dan la bienvenida; admiración que causa nuestra hazaña; mi vuelta al seno de mi familia.A. IÑ AMUAL. La Ida

1 WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werinLEMMA: werin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nücheŋeiŋnLEMMA: nüchengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AlliküiLEMMA: aliküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchenieŋnLEMMA: nücheniengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PepaeyeuLEMMA: pepaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NawelkürLEMMA: nawelkür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, NamküdeLEMMA: namküde
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelpaeyeuLEMMA: kimelpaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumrupanLEMMA: chumrupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchenieŋenLEMMA: nücheniengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuanLEMMA: dünguan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La insurrección tuvo mal resultado en Chile. Vino instigada por los caciques argentinos; ellos eran los más culpables. Pero ellos también recibieron su castigo; fueron hechos cautivos todos durante la rebelión. El cacique Painemilla llegó a saber que los caciques argentinos habían sido reducidos a prisión. Vino a verlo el cacique Nahuelquir con su hijo Namcuse; ellos lo informaron sobre el rumbo que tomó el malón en la Argentina y la detención de los indígenas argentinos. En vista de tal noticia se decidió Painemilla a viajar a la Argentina y a hablar con el presidente.
2 WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeiLEMMA: ngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YefiLEMMA: yefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NawelkürLEMMA: nawelkür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmwenLEMMA: fotümwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loxŋkoLEMMA: loxngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MozoLEMMA: mozo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AnüŋërLEMMA: anüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KuikenLEMMA: kuiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EŋkolLEMMA: engkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DëŋuanLEMMA: dünguan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamlaiLEMMA: duamlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- SantaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dënuLEMMA: dünu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemepraiñLEMMA: mülemepraiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komütukefiiñLEMMA: komütukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfmatuleweiLEMMA: afmatulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiluLEMMA: pefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnoelchiLEMMA: kimnoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Primero se dirigió a Santiago; llevó consigo al ulmen Nahuelquir y su hijo, a los caciques Calfuqueu, Mozo, Aninguir, Cuiquen, a mí y a muchos otros más. Fuimos todos a caballo hasta Angol; allí tomarnos el tren y llegamos a Santiago. «Quiero hablar con el presidente», pidió Painemilla. Habló pocas palabras con él; el presidente Santa María (1) casi no hizo caso de su informe sobre el levantamiento. Después nos demoramos en Santiago sin más ocupación que admirar la ciudad. Los caciques quedaban absortos al ver en la capital un sinnúmero de cosas nunca vistas. Al fin volvimos.
3 AkutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualLEMMA: amual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « N·ampëlkaianLEMMA: n'ampülkaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawaiñLEMMA: chilawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuyeiLEMMA: deuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuchiLEMMA: akuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchiLEMMA: konchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AbrilLEMMA: abril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: IgnacioLEMMA: ignacio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑamkuanLEMMA: ñamkuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külakeuLEMMA: külakeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AillapaŋLEMMA: ailapang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imëlkanLEMMA: imülkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KolünLEMMA: kolün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋaiLEMMA: ingay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WiŋkawentruLEMMA: wingkawentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·ontuiñLEMMA: n'ontuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaiaiLEMMA: maiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·opaiñLEMMA: n'opaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CholŋiLEMMA: cholngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BudiLEMMA: budi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TomásLEMMA: tomas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A la vuelta manifestó Painemilla su resolución de ir a la Argentina. Nos dijo: «Vamos a viajar al extranjero, en dos días ensillaremos». Luego empezamos a preparar las provisiones. Pasados los dos días ensillamos, era el 13 de Abril (de 1882). Painemilla se hizo acompañar por tres mocetones: Ignacio Namcuán, Quilaqueu y Aillapán. De la isla Huapi fueron Imelcán, Colín, Ingai y Huincahuentru. Yo, Pascual Coña, también me asocié. Pasamos en canoa desde Maiai (2) hacia la punta Tortuga (3) y llegamos a Calfilemu, donde hoy día se encuentra la Misión Budi; vivía ahí un hombre llamado Tomás Coña, que era mi padre.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KadiñLEMMA: kadiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KonwepaŋLEMMA: konwepang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AillaŋërLEMMA: ailangür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuyeluLEMMA: tuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëllümLEMMA: külüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MañiuLEMMA: mañiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KrüfilLEMMA: krüfil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiñLEMMA: konümpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WillaLEMMA: wila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Wün·maiñLEMMA: wün'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Mol·koLEMMA: mol'ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüŋërLEMMA: kalfüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al día siguiente ensillamos y alcanzamos hasta el Mañiu, al dominio del acomodado cacique Cadín. Se nos habían asociado entretanto Conhuepán y Aillanguir de Quillén con un mocetón. En Mañiu se nos juntó el cacique Curifil y otra gente; sólo los nombrados recuerdo. El otro día llegamos a Villa Almagro y alojamos allí en la pampa. Partimos al alba y pasamos a Molco donde el cacique Calfinguir, que es tío de Painemilla.
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PitrufkenLEMMA: pitrufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelefuiLEMMA: mongelefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AmbrosioLEMMA: ambrosio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WampoweLEMMA: wampowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
palŋinLEMMA: palngin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaqedañeLEMMA: kaqedañe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MillarikaLEMMA: milarika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñalefLEMMA: puñalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
erkeLEMMA: erke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürküturpuiñLEMMA: ürküturpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfichiLEMMA: tüfichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PuñalefLEMMA: puñalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmeleiñLEMMA: l'angümeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motriluLEMMA: motrilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuleiñLEMMA: ilotuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawaiñLEMMA: chilawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üŋefuiñLEMMA: al'üngefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfichiLEMMA: tüfichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakonyeluLEMMA: inakonyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ReyeweikoLEMMA: reyeweiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día pasamos por Pitrufquén, donde vivía Ambrosio Paillalef; además por la comarca de Huampohue, Palguín y Caguedañe, y llegamos a Villarrica, el fundo del cacique Puñalef, pariente de Painemilla. Allá descansamos unos cuatro días. Puñalef hizo matar para nosotros una vaquilla gorda con cuya carne nos convidó. Después ordenó Painemilla: «Arréglense las cabalgaduras». Nuestro número se había aumentado mucho ya, no recuerdo más quiénes se nos incorporaron para acompañarnos hacia los indígenas transandinos. Prosiguiendo nuestra ruta, llegamos a Reyehueico; había muchas rucas indígenas allí.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traupuiñLEMMA: traupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋürLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenierkeiLEMMA: yenierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chalifiiñLEMMA: chalifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqelfiiñLEMMA: mankuqelfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuteiLEMMA: tutey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üikawiLEMMA: wen'üikawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋupemeafiluLEMMA: düngupemeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünüelLEMMA: nünüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « FemërkeiLEMMA: femürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « NaqkawelluumnLEMMA: naqkawelumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iaimnLEMMA: iaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AkulyeiLEMMA: akulyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋerpuiñLEMMA: mongerpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiŋnLEMMA: ngerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaitueiñLEMMA: ngünaitueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!
En aquel lugar se nos agregó el cacique principal Catringuir con su numeroso séquito. Lo saludamos y le apretamos la derecha y él nos agradeció nuestro saludo. Los dos caciques Painemilla y Catringuir trabaron estrecha amistad. Catringuir dijo: «Yo ando en la misma diligencia; quería hablar con los caciques aprisionados por los argentinos». «Bueno», contestó Painemilla, «vamos juntos entonces». Los dueños de aquellos terrenos, que eran mapuches, nos invitaron a desmontarnos y a comer. Sus mujeres trajeron comida de toda clase. Entonces sí que vivíamos. ¡Buena gente esa, que con tanta atención nos ofreció la comida!
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlekiñeLEMMA: lekiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konmawidaiñLEMMA: konmawidaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechulkeiñLEMMA: wechulkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtukeiñLEMMA: naqtukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshalerkeiLEMMA: weshalerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafiLEMMA: trafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutunLEMMA: kawelutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonaluLEMMA: konalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmkerkeiLEMMA: mütrümkerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpanoamLEMMA: konpanoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaluLEMMA: küpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kámLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrafrëpüLEMMA: ütrafrüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·alafuiLEMMA: l'alafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monturpeafuiLEMMA: monturpeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnoamLEMMA: femnoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmkerkeiñLEMMA: mütrümkerkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En continuación de nuestro viaje pasamos por la región de Llequiñe, habitada de indígenas. Desde allí nos internamos en la montaña. Había ahí un camino sumamente malo, puras subidas y bajadas sobre rocas grandes. Nos conducía a un trecho peor todavía. Apenas cabía un hombre de a caballo. Antes que uno entrase en ese desfiladero debía gritar para evitar que viniera otro en dirección opuesta; porque, si dos chocaran en aquel sendero estrecho, los caballos serían perdidos y los jinetes se salvarían a duras penas. Nosotros gritamos a toda voz para que no nos pasara tal cosa.
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparpuelLEMMA: triparpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeperpufiiñLEMMA: peperpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋkolLEMMA: mongkol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireLEMMA: pire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lluunoluLEMMA: lunolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkefuiLEMMA: ngerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ketraŋenLEMMA: ketrangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutefuiLEMMA: tutefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, poñülŋenLEMMA: poñülngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, uwalŋenLEMMA: uwalngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireLEMMA: pire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukeiLEMMA: takukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeleiñLEMMA: rumeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wefpuiñLEMMA: wefpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ElkuifaLEMMA: elkuifa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentepaiLEMMA: fentepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manikawnLEMMA: manikawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiLEMMA: amuletuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Salimos al fin todos y continuamos el viaje. Luego nos encontramos con grandes manchas redondas de nieve que habían quedado sin derretir. Aquella región era bien bonita. Había partes planas bastante extensas que se prestarían para cultivos de trigo, papas o maíz, terrenos muy apropiados a no ser esa nieve que en invierno lo tapa todo y hace inservibles esos suelos. De esta manera seguimos adelante el camino de la cordillera un día entero; salimos finalmente a la región llamada Elcuifa. Allí empieza la soberanía argentina. Las aguas tienen allí corriente hacia el oriente.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpuelLEMMA: wefpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintupufiiñLEMMA: adkintupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlfiiñLEMMA: kintuwülfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afpunLEMMA: afpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkëlenLEMMA: l'afkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ElkuifaLEMMA: elkuifa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkénLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·maelLEMMA: pun'mael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umawiñLEMMA: umawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ElkuifaLEMMA: elkuifa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkelaiLEMMA: ngerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üweLEMMA: üwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapurkeLEMMA: mapurke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaelLEMMA: umael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiñLEMMA: n'oiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maŋikonkëleiLEMMA: mangikonküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, Wechul·afkenLEMMA: wechul'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·oluLEMMA: n'olu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuiñLEMMA: pepuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewenLEMMA: pewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weraLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- fën·nieumerkeiLEMMA: fün'nieumerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuyeiñLEMMA: tuyeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de salir (de la cordillera) abrazamos de una ojeada el país argentino: no hay montañas, puras llanuras inmensas, planas como el mar, se ofrecen hasta donde alcanza la vista. En Elcuifa hay una laguna grande como un mar. Se nos hizo noche y alojamos en aquel lugar. Pasto hay en abundancia sin animales de ninguna clase; es una región completamente despoblada. Pasada la noche atravesamos una corriente que desemboca en 'aquella gran laguna, cuyo nombre es Huechulafquén. Al otro lado encontramos un pinar cargado de piñones; allí recogimos.
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LitranLEMMA: litran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, senchuLEMMA: senchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenŋerkelaiLEMMA: rumenngerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrarulŋemeiLEMMA: witrarulngemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñiwnLEMMA: kuñiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tralofkëlerkeiLEMMA: tralofkülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurantuŋerkeiLEMMA: kurantungerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaipëdiLEMMA: kaipüdi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, imëlnaqiLEMMA: imülnaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lilLEMMA: lil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranakonfuiLEMMA: tranakonfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋewelaiLEMMA: nentungewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·apuiLEMMA: l'apuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñiwnLEMMA: kuñiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpedrëpüLEMMA: üpedrüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después seguimos adelante, pasamos la roca llamada Litrán que está colgante por encima de la laguna tiene un sendero malísimo. Bordeamos el peñasco. En un punto el pasaje es casi imposible; los caballos se llevan de tiro uno por uno, porque exige mucho cuidado al paso que está lleno de hoyos y ripio. Si un caballo resbalara, rodaría boca abajo y se precipitaría en la laguna, perdido sin remedio tendría que morir no más; en tanto grado está peligroso el desfiladero.
11 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeluLEMMA: rumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluupuiñLEMMA: elupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiaelLEMMA: umaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukefiiñLEMMA: tukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuekefiiñLEMMA: kuekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikefiiñLEMMA: ikefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiñLEMMA: mongekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikelafiñLEMMA: ikelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wedakeiñLEMMA: wedakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanásLEMMA: manshanas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlliuLEMMA: ngüliu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerpuiñLEMMA: mülerpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwalLEMMA: puwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JunínLEMMA: junin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuelLEMMA: amuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋilarpuiñLEMMA: ngilarpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, Wechul·afkenLEMMA: wechul'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Habiendo pasado todos bien, nos arreglamos en una pampa para pasar la noche. Había ahí también mucho pasto y abundancia de manzanas de esas nos servimos. Además asamos en el fuego los piñones y los comimos. De este modo nos mantuvimos y ahorramos nuestras provisiones de viaje, saciándonos con manzanas y piñones. Después de detenernos allí dos días, nos pusimos en marcha para alcanzar a Junín. En el trayecto atravesamos a vado una caudalosa corriente que sale del lago Huechulafquén y seguimos adelante.
1 LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëküpuelLEMMA: lüküpuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JunínLEMMA: junin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋemealLEMMA: kimelngemeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchennüelLEMMA: nüchenüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pimeafimiLEMMA: pimeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentupuiLEMMA: nentupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « PelelpaenLEMMA: pelelpaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimeafimiLEMMA: pimeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewütuafiñLEMMA: pewütuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al acercarnos a Junín, Catringuir y Painemilla derpacharon un mensajero para que avisara al cacique Ancatril, que se encontraba como prisionero en aquella ciudad, Y le dijera: «Están llegando tus caciques chilenos». El mensajero se puso en camino y, llegado, dió su encargo: «Me manda mi cacique Catringuir para que se comunique en su nombre lo siguiente: “He venido por acá; hoy, pues, nos veremos."» Ancatrir contestó al mensajero: «¡Mire, que vino! Bueno, ya tomé nota, lo estoy esperando, que venga no más! ».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elupatufiLEMMA: elupatufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemefiñLEMMA: pemefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kúpalenLEMMA: kupalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafŋepaiaelLEMMA: trafngepaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuŋeLEMMA: amunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « trafmefiŋeLEMMA: trafmefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulpaiafimiLEMMA: tükulpaiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WerküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « trafelmeenLEMMA: trafelmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulpaiafimiLEMMA: tükulpaiafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
El mensajero volvió e informó a Catringuír, su patrón: «Me fui y lo encontré; lo avisé debidamente de nuestra llegada; dijo que se acercara, no más». «Está bien», replicaron Catringuir y Painemilla. Luego alistó el cacique Ancatrir también a un mensajero para que fuera el encuentro de los caciques moluches. Le encargó: «Irás al encuentro de mis caciques y los conducirás por acá». El encargado se fué, llegó donde Catringuir y le dijo: «Me mandó mi cacique que os recibiese y os condujese ante él».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënopueiñLEMMA: adkünopueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JunínLEMMA: junin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PitrülkënowëmnLEMMA: pitrülkünowümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», « awüñmaiafiñLEMMA: awüñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüñmaiñLEMMA: awüñmaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpawallpaŋeiLEMMA: walpawalpangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarünLEMMA: wirarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiŋnLEMMA: rupaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëlkëleiŋnLEMMA: trawülküleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülkantuiŋnLEMMA: ülkantuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayilLEMMA: tayil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiŋnLEMMA: tuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AyüwnLEMMA: ayüwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋenLEMMA: pipingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, bandaLEMMA: banda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músicaLEMMA: musica
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋeiLEMMA: pipingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayiltunLEMMA: tayiltun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poyeŋerkenLEMMA: poyengerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nos Pusimos en marcha todos. El guía nos dirigió hacia una pampa cerca de la ciudad Junín, donde nos insinuó: «Formaos aquí; mi cacique Ancatrir quiere tributaras un recibimiento solemne». En seguida empezaron a honrarnos con el awün (l); dieron muchísimas vueltas, a caballo entre gritos y clamores alrededor de nosotros. También las mujeres estaban reunidas separadamente, ellas cantaban y romanceaban. Su canto es bien agradable. La tonada de esas mujeres pehuenches se oye como un cuerpo de músicos; lo hicieron para agasajarnos.
4 AfkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuawüñmanLEMMA: deuawüñman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënowiŋnLEMMA: pitrülkünowingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EluumnLEMMA: elumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüalLEMMA: awüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feikaiLEMMA: feykay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiñLEMMA: fentekünoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de habernos trillado bastante rato, dijo el cacique Ancatrir: «ya he tributado a mis caciques el honor de la raza; que me hagan otro tanto a mí». Luego ellos se pusieron en fila. Dirigiéndose a Catringuir mandó el mensajero (2): «Alistaos para la trilla». Cuando ya habíamos trillado algún tiempo, salió el guía afuera de la línea y ordenó: «Está suficiente». Entonces cesamos.
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkënoutuiñLEMMA: wipülkünoutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋealLEMMA: chalingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüpaliLEMMA: küpali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliaeteuLEMMA: chaliaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënelepaiLEMMA: wünelepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkonpaiLEMMA: ñidolkonpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkëleelLEMMA: pitrülkülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MarimariLEMMA: marimari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipafiLEMMA: pipafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « MarimariLEMMA: marimari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupinLEMMA: weupin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PrakawelluimiLEMMA: prakaweluimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PrakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañküpalerkeimiLEMMA: kompañküpalerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneperkeelLEMMA: ngüneperkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋekeiLEMMA: yengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellurkeimiLEMMA: prakawelurkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupiLEMMA: weupi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lloudëŋuiLEMMA: loudünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüukerkeiLEMMA: ayüukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlmapualLEMMA: kintuwülmapual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋechiLEMMA: mongechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pimuumaLEMMA: pimuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ko·naLEMMA: ko·na
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida volvimos a formarnos para recibir el saludo; Ancatrir adujo a sus mocetones para este fin; él marchaba a la cabeza. Dirigiéndose al primer miembro de nuestra fila cambié con el los saludos de costumbre. Luego se puso a parlamentar: «¿Montaste a caballo?» «Sí, lo hice». «Así es, pues; hiciste bien en montar a caballo y acompañar a tu cacique por acá, porque el mocetón que está bajo órdenes se presta por dondequiera se le pidan su servicios; por este motivo, pues, montaste a caballo». El mocetón contestó con estas frases: «Sí, monté a caballo por- que da gusto a uno ver y correr tierras, mientras esté con vida. Por este motivo, pues, monté a caballo».
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqfiLEMMA: mankuqfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadileluLEMMA: afkadilelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifiLEMMA: chalifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupilfiLEMMA: weupilfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalinLEMMA: chalin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkëlepaiLEMMA: konkülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniewiŋnLEMMA: inaniewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllLEMMA: wingül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋuLEMMA: feyengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupiŋuLEMMA: weupingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üñmaiLEMMA: al'üñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiwnLEMMA: pipiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalipaiLEMMA: chalipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalipaiLEMMA: chalipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋeiLEMMA: chalingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiñLEMMA: yengeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachulkawellaluLEMMA: kachulkawelalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkeLEMMA: ñidolke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de esto estrechó Ancantrir la derecha al mocetón vecino de la fila, lo saludó y le dirigió la palabra en forma semejante. Saludando así recorrió por toda la fila; tras él seguían sus mocetones usando expresiones semejantes. Cuando alcanzó adonde estaba Painemilla, parlamentó con él más solemnemente y por espacio de más tiempo. Lo mismo pasó con el cacique Catringuir. Los mocetones Ancatrir saludaban en pos de él; uno por uno daban la bienvenida a cada uno de nosotros. Terminado este acto se nos llevó a una casa. Nuestros mocetones condujeron mientras tanto los caballos a una loma para apacentarlos; sólo a las personas principales se las llevó Ancatrir a su casa.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuelLEMMA: mülepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JunínLEMMA: junin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeluLEMMA: pingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YeeiñLEMMA: yeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peŋelmullealuLEMMA: pengelmulealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenieluLEMMA: ngünenielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rutrakënolfiLEMMA: rutrakünolfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenieluLEMMA: ngünenielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümentuiLEMMA: kümentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pemeafiñLEMMA: pemeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleroLEMMA: kafalero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlaiaimiLEMMA: chumlaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iawaimnLEMMA: iawaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Poco rato después de instalarnos allí fuimos a la ciudad de Junín. Nos llevó Painemilla para presentarnos al comandante de Ancatrir. Catringuir hizo otro tanto con su gente. Encontramos al comandante de plaza y Painemilla le entregó nuestros pasaportes. El caballero encontró en orden los papeles. Painemilla entró en una breve conversación con él, contándole que estaba por ir a Buenos Aires y hacer una visita al presidente. El señor contestó: «Bueno, aquí no lo retiene nada; pónganse en marcha no más».
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiLEMMA: eluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantualuLEMMA: ülkantualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwnLEMMA: puwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiŋnLEMMA: ülkantuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuluLEMMA: ülkantulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiñLEMMA: anümngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋeiñLEMMA: ilelngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IlelLEMMA: ilel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiñLEMMA: tripaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiñLEMMA: pütuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuelLEMMA: pütuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayiltuiŋnLEMMA: tayiltuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YakenkayeLEMMA: yakenkaye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yakenLEMMA: yaken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yekencheLEMMA: yekenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; « AlloLEMMA: alo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, alloLEMMA: alo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akoloLEMMA: akolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akolLEMMA: akol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FemxechiLEMMA: femxechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·maiñLEMMA: wün'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütualLEMMA: pütual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuiñLEMMA: umaqtuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiñLEMMA: mülekaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Volvimos a casa de Ancatrir. Las mujeres habían preparado una canción, la que entonaron cuando llegamos. Terminado el programa, nos ofrecieron asiento en la casa y nos sirvieron comida. Comimos y salimos luego a beber afuera. Las mujeres repitieron sus cantos de tonada tan especial. Oí bien las palabras, pero no alcancé a comprender su sentido. Nos sorprendió la salida del sol en la borrachera; acabada la chicha nos pusimos a dormir. El día siguiente quedamos en casa de Ancatrir; pasados dos días, ensillamos.
1 AmuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·onpuiñLEMMA: n'onpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leufüLEMMA: leufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KëloŋLEMMA: külong
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeluLEMMA: pingelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋilarpuiñLEMMA: ngilarpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AngkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafiiñLEMMA: trafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AmbrosioLEMMA: ambrosio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillalefLEMMA: pailalef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋemeumarkeiLEMMA: ngemewmarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafiiñLEMMA: trafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpalnieiLEMMA: küpalniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaluLEMMA: nütramkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiñLEMMA: wüdaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nos marchamos, pues. Llegamos a un río; me parece que se llamaba río Quelón; lo pasamos a vado y continuamos el viaje. En el trayecto nos encontramos con Ambrosio Paillalef y sus mocetones. Volvía de la Argentina con un buen piño de yeguas. Painemilla conversó con él; luego nos separamos y seguirnos adelante.
2 « ChoikeaiñLEMMA: choikeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kompañyefuiLEMMA: kompañyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LloŋkünaoLEMMA: longkünao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuyeiLEMMA: eluyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimeltëkueiñLEMMA: kimeltükueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikealLEMMA: choikeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LloŋkünaoLEMMA: longkünao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimërkeiLEMMA: kimürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ëkaituchoikenLEMMA: l'ükaituchoiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremërkeluLEMMA: tremürkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketrantëkulaiLEMMA: ketrantükulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiŋnLEMMA: mongekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiñLEMMA: eluwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikealLEMMA: choikeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñomLEMMA: ñom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënoeiñLEMMA: pitrülkünoeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepefuiŋnLEMMA: ngepefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trifaiLEMMA: trifay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trifaiLEMMA: trifay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekeLEMMA: fenteke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WalloñmaŋeiLEMMA: waloñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wauLEMMA: wau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wauLEMMA: wau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Aquí vamos a cazar avestruces», dijo el argentino Llonquinao que vino con nosotros. Luego se alistaba la gente; Llonquinao nos enseñaba cómo se cazarían los avestruces. Él conocía perfectamente el arte de bolear los avestruces puesto que los indígenas argentinos se adiestran en eso desde niños. Ellos no siembran: viven exclusivamente de la carne de avestruz. Tomamos pues, las posiciones para la caza. Una parte de los hombres - unos diez - la desplegó en una línea; un grupo igual lo mandó lejos, diciendo que serían los ojeadores de fondo; para dar la batida en los dos lados mató grupos del mismo número. Así se rodeaba un valle despejado en que se suponía una bandada de avestruces.
3 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuchiLEMMA: eluchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trifaluLEMMA: trifalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmuwiŋünLEMMA: mütrümuwingün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mefürüluwiŋnLEMMA: mefürüluwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuyeiLEMMA: kontuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wauLEMMA: wau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FëlmaŋefuluLEMMA: fülmangefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leflefuwiLEMMA: leflefuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trifnLEMMA: trifn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieŋeiLEMMA: witraniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kiLEMMA: kal'ki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trewaLEMMA: trewa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inayeŋeiLEMMA: inayengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmluLEMMA: adümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëkaitunLEMMA: lükaitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefluLEMMA: leflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dipuiLEMMA: dipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüfüyelfiLEMMA: wüfüyelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ëkaiLEMMA: l'ükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ütrëfelŋeiLEMMA: ütrüfelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traniLEMMA: trani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuŋeiLEMMA: tungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metanpramŋeiLEMMA: metanpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelenLEMMA: mongelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiŋnLEMMA: tuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tulaiŋnLEMMA: tulaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adëmnoluLEMMA: adümnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikenLEMMA: choiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando los ojeadores se habían colocado, se gritaban unos a otros y se hacían señales con sus mantas. Luego avanzaban contra el valle con los avestruces. Al acercarse al escondrijo de las aves, activaban la batida desde los cuatro lados. Además habían traído un perro lanudo; azuzándolo lo echaban tras los avestruces. El hombre perito en bolear montaba un hermoso caballo, que alcanzaba volando las aves. Allí blandía sus boleadoras y las arrojaba a las patas de un avestruz. Los ramales del arma se enredaban en las patas y el avestruz cayó. Se lo cogía y lo subía sobre el caballo, vivo todavía. Otros practicaban lo mismo, tinos con éxito, otros fracasaban, no siendo lo bastante adiestrados en la caza de avestruces.
4 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeluLEMMA: choikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëluutuiñLEMMA: trawülutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuchillawiñLEMMA: nentuchilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuchillawiñLEMMA: nentuchilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltuiŋnLEMMA: kütraltuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋerkeiLEMMA: pengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuramLEMMA: kuram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümyeŋeiLEMMA: afümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋeiLEMMA: afümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñodüñmaŋeñiLEMMA: ñodüñmangeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichuñLEMMA: pichuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lifluLEMMA: liflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëliLEMMA: trüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kentuŋeiLEMMA: kentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfkënoŋeiLEMMA: inüfkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrükatrütuŋeiLEMMA: katrükatrütungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fulintëkuŋeiLEMMA: fulintükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfkëlechiLEMMA: inüfkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋekeiLEMMA: entungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofiñLEMMA: kofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolŋeiLEMMA: impolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilolenLEMMA: ilolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarükënoŋeiLEMMA: trarükünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charcharümekeiLEMMA: charcharümekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolLEMMA: impol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilolenLEMMA: ilolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la caza descrita nos reunimos y nos dirigimos a una pampa con abundante pasto. Matamos el ave para aprovechamos de su carne. Algunos encendían fuego mientras tanto y ponían piedras adentro. También los huevos de avestruz, que algunos habían encontrado, se cocían en este fuego. La preparación de la carne de avestruz es esta: previamente se despluma el ave, poniendo cuidado de limpiarla bien; luego se la desuella y se extiende el cuero sobre el suelo. En seguida se desmenuza la carne y se la amontona encima del cuero extendido. Entonces se sacan del fuego las piedras caldeadas, las cuales se envuelven con toda prisa junto con la carne en el cuero. Chisporrotea la carne envuelta con las piedras calientes.
5 FemkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
impolLEMMA: impol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiltëkukënoŋeiLEMMA: kadiltükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüaluLEMMA: afüalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfrulŋepaiLEMMA: waichüfrulngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdkiawëlŋeiLEMMA: chiwüdkiawülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneŋenLEMMA: ngünengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋeiLEMMA: entungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nülaŋeiLEMMA: nülangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfentuŋetuiLEMMA: ütrüfentungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋeiLEMMA: ingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KorüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteiLEMMA: tutey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋenLEMMA: ingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChashkinLEMMA: chashkin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
choikeLEMMA: choike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esta bolsa de carne se coloca a orillas del fuego para que cueza bien. Cocido en un lado, se le da vuelta, haciéndola girar rato tras rato a orillas del fuego, hasta que se nota que está totalmente cocida. Entonces sacan las piedras a un lado y se regalan con la carne. También hay bastante jugo, que sorben con gusto. La carne de avestruz preparada así se llama chasquín.
6 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chashkinLEMMA: chashkin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkatualLEMMA: n'ampülkatual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefelLEMMA: pingefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LaunaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NierkeiLEMMA: nierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofoLEMMA: lofo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañyeelLEMMA: kompañyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tufiLEMMA: tufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantëkupafiLEMMA: witrantükupafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ëkaiLEMMA: l'ükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëñulkëlechiLEMMA: müñulkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüfüyelfiLEMMA: wüfüyelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·ëkaiLEMMA: l'ükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femfiluLEMMA: femfilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelfiLEMMA: puwülelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tol·aukaLEMMA: tol'auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: tranapuiLEMMA: tranapuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelxeiLEMMA: tükulelxey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfünLEMMA: molfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkentuŋeiLEMMA: trülkentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püdëmŋeiLEMMA: püdümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkatuyeŋeiLEMMA: kangkatuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iiñLEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiñLEMMA: mongeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NenofuleLEMMA: nenofule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñuyelLEMMA: rokiñuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloalLEMMA: iloal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entriafuiñLEMMA: entriafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, palaiafuiñLEMMA: palaiafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de acabar con el chasquín, ensillamos y continuamos nuestro viaje. Llegamos a una estepa cuyo nombre he olvidado. Al otro día alcanzamos la pampa Launatoro. Allí se agotaron nuestras provisiones. Nuestro compañero argentino llevaba consigo una yegua chúcara. La laceaba y la traía de tiro. Luego tomó sus boleadoras, están provistas de piedras aforradas con cuero de caballo, blandió uno de sus ramales; ya en vuelo lo aplicó a la frente de la yegua que cayó al suelo. Sin demora se le hundió el cuchillo en el pecho, corría la sangre y el animal murió. Luego le quitamos el cuero, lo descuartizamos y asamos su carne en el fuego. Comimos y mediante su carne nos mantuvimos. A no haber esta yegua para beneficiarla en el camino, hubiéramos sufrido mucha hambre y no encontrado otro alimento.
7 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekerkeiLEMMA: felekerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkachiLEMMA: n'ampülkachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peperkelaiLEMMA: peperkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋerkenoluLEMMA: ngerkenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiñLEMMA: amukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepukeiñLEMMA: pepukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puelLEMMA: puel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillapukefiiñLEMMA: ngilapukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entukétrauLEMMA: entuketrau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
motriluLEMMA: motrilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiñLEMMA: mongekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñtukënouluLEMMA: rokiñtukünoulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así suele pasar a la gente que viaja, viniendo de lejos; no hallan sustento y casas no hay allá a larga distancia. Nosotros marchamos a veces dos, otras veces tres días hasta encontrarnos con casas habitadas. En aquellas casas solía haber rebaños de ovejas y nosotros compramos. Un capón gordo valía un solo peso. Entonces sí que revivimos y renovamos nuestro cocaví antes de seguir el viaje.
8 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CheŋalLEMMA: chengal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domolenLEMMA: domolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·ontuŋepaiñLEMMA: n'ontungepaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·olŋepaiLEMMA: n'olngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oamLEMMA: n'oam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daminLEMMA: damin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkewakaLEMMA: trülkewaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpeiLEMMA: konpey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
damintrëlkeLEMMA: damintrülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuchiLEMMA: kayuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfyeŋerkeiLEMMA: ñidüfyengerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·apëmŋeiLEMMA: l'apümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
damintrëlkeLEMMA: damintrülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfkënoŋeiLEMMA: inüfkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medomtëkuyeLEMMA: medomtükuye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillaLEMMA: chila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamalenLEMMA: lamalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeiñLEMMA: tükuyeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkoiLEMMA: wirkoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfkëlechiLEMMA: inüfkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegamos al fin al Río Negro, en cuya ribera opuesta vivía el cacique Chaifiueque con toda su tribu de hombres y mujeres. Llegados nosotros al río, vinieron del otro lado a balsearnos; traían para nuestra travesía una composición de cueros vacunos formada de cinco o seis pieles unidas por costura. Desdoblaban la composición y la extendían sobre el suelo. Adentro se acumulaban todas nuestras cosas: monturas con sus lamas (mandiles), provisión; todo lo pusimos adentro; se formaba un montón de trastos encima de los cueros desplegados.
9 ApoluLEMMA: apolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·ultëkuŋekaiLEMMA: mün'ultükungekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; impolkënoŋeiLEMMA: impolkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidëfŋeiLEMMA: ñidüfngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korionLEMMA: korion
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füyümŋeiLEMMA: füyümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirkolechiLEMMA: wirkolechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümpolkëlechiLEMMA: kümpolkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trülkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përayeiLEMMA: pürayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·oaluLEMMA: n'oalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përaiLEMMA: püray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümpolLEMMA: kümpol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tukënoŋeiLEMMA: tukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellkeluLEMMA: prakawelkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përontëkukënoiLEMMA: pürontükukünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraialuLEMMA: witraialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triltraŋtuwiLEMMA: triltrangtuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tangiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniŋuLEMMA: koningu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuniealuLEMMA: tuniealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando no cabía más, cubrían el montón, dejando el bagaje envuelto en los cueros. Los bordes de las pieles los entrelazaban con correas y apretaban fuertemente los trastos amontonados. Ese bulto de equipaje envuelto en pieles se llama tangui. Algunos hombres suben aho- ra sobre el tangui para atravesar allí el río; otro hombre monta a caballo. En la bolsa grande aseguran un lazo. Luego que está atado, se acerca el hombre montado y amarra el lazo en la cola de su caballo para tirar así el tangui. Dos hombres se desnudan y se colocan al uno y otro lado del bulto para sujetarlo.
10 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewütuluLEMMA: pewütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrawitraluLEMMA: witrawitralu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëtrentëkuiŋnLEMMA: rütrentükuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellkëleluLEMMA: kawelkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieiLEMMA: witraniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkëlenLEMMA: weyelkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilpëleLEMMA: kadilpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyelkëleiŋuLEMMA: weyelküleingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waichëfnoamLEMMA: waichüfnoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükëlechiLEMMA: anükülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwnkechiLEMMA: ayüwnkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiLEMMA: n'oi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maŋiñLEMMA: mangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtuyenieeyeuLEMMA: naqtuyenieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparpuiŋnLEMMA: triparpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todos están listos, dicen: «¡Ya! Ha llegado el momento!» La gente que ha tomado Posición detrás del tangui lo empuja de modo que entra en el río. El jinete lo está tirando, mientras que nada con su caballo. Además nadan los dos hombres, uno a cada lado de la enorme bolsa; se tienen agarrados en ella a fin de que no pueda volcarse. La gente sentada encima pasa el río alegremente. La corriente del río los lleva a todos consigo río abajo. Al fin se acercan a la ribera opuesta, aunque gran trecho más abajo.
11 EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuelLEMMA: tripapuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ometuLEMMA: n'ometu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewütuŋeiLEMMA: pewütungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiamLEMMA: tripaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellukëleluLEMMA: prakawelukülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashulenLEMMA: lashulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, sintaltëkuniefiLEMMA: sintaltükuniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuchiLEMMA: tripapuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpël·eufüLEMMA: üpül'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëftëkulelpafiLEMMA: ütrüftükulelpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieluLEMMA: witranielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëftëkulelpaelLEMMA: ütrüftükulelpael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pel·tëkulelfiLEMMA: pel'tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellkëleluLEMMA: prakawelkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sintaltëkunieluLEMMA: sintaltükunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiLEMMA: witray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrafiLEMMA: witrafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieluLEMMA: witranielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlenLEMMA: külen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kontupafiLEMMA: kontupafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdentufiŋnLEMMA: wingüdentufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoleluLEMMA: apolelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Allá se ha juntado otro grupo de gente que está esperando la salida del tangui. No falta allí tampoco un hombre a caballo, provisto de un lazo amarrado en la sobrecincha. Este hombre tira, en el momento que el tangui se allega a la orilla, su lazo hacia el jinete cuyo caballo arrastra líado en su cola el tangui. Aquél coge el lazo tirado hacia sí y lo coloca al cuello de su bestia. Luego el otro hombre, que lleva el lazo en la cincha de su cabalgadura, tira, arrastra el caballo que a su vez tira con su cola el tangui. El caballo sale a tierra. Los hombres, presentes en la orilla, echan mano al tangui y con fuerzas unidas lo tiran con todo lo que lleva de carga a tierra firme.
12 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiLEMMA: n'oi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taŋiLEMMA: tangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelenLEMMA: chelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnkëlenLEMMA: yewnkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdentuelLEMMA: wingüdentuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñampiŋetuiLEMMA: ñampingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellimŋetuiLEMMA: welimngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oatuiLEMMA: n'oatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·otuchealuLEMMA: n'otuchealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweluLEMMA: mülewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋetukeiLEMMA: femngetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënetuLEMMA: wünetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋemumLEMMA: femngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontukerkeiLEMMA: n'ontukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienoluLEMMA: nienolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontuamLEMMA: n'ontuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ontuŋeiñLEMMA: n'ontungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkayeluLEMMA: n'ampülkayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De esta manera pasó el tangui de un lado al otro con toda su gente y sus efectos. Ya rodado hacia afuera lo desarmaban y vaciaban. Luego volvían a atravesar el río para buscar los que quedaban todavía al otro lado; se repitió todo en la forma del primer trayecto. De este modo pasaban en aquel país los pehuenches sus ríos porque no tenían canoas para la travesía; en la misma forma nos trasladaron a nosotros en nuestro viaje.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiñLEMMA: yengeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑamkucheLEMMA: ñamkuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëleluLEMMA: ñidolkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleiñLEMMA: inaleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeeyeuLEMMA: yeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋeiñLEMMA: ilelngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiñLEMMA: umaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiñLEMMA: chilawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiŋuLEMMA: nütramkaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuiLEMMA: entuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
enuLEMMA: enu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmauwiŋuLEMMA: kimeñmauwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado el saludo se nos llevó a una casa. Ñamcuche se llamaba el que se hizo cargo de Painemilla, al que seguimos nosotros. A Catringuir y su séquito se los llevó el cacique Chaihueque mismo. Luego se nos sirvió a comer y nos alojamos (1). Chaihueque había dado la orden: «Mañana nos reunimos». Por eso ensillamos al otro día y nos dirigimos a la junta de Chaihueque. En esta ocasión se pusieron a conversar Chaihueque y Painemilla; se informaron mutuamente sobre su situación y sus intenciones.
3 CahiwekeLEMMA: cahiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüchenieŋenLEMMA: nücheniengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kimfichiLEMMA: kimfichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlenLEMMA: chumlen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PepifaleLEMMA: pepifale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋumeafiñLEMMA: düngumeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümentuiLEMMA: kümentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünieŋenLEMMA: nüniengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeafilmiLEMMA: peafilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmafiñLEMMA: trapümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmŋeiLEMMA: trapümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RakifiñLEMMA: rakifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntekefelLEMMA: tuntekefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaluLEMMA: patakalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakilafiñLEMMA: rakilafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
erkeLEMMA: erke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Chaihueque relató las circunstancias de la prisión de tribu. Painemilla de su parte refirió a Chaihueque el fin de su viaje. Le dijo: «Yo he, montado a caballo para conocer el estado de mis caciques; por eso vine. Además, si fuera factible, voy a hablar con gobierno en Buenos Aires.» Chaihueque aprobó esa resolución y contestó: «Con tantos mocetones me han hecho prisionero, hasta con las mujeres de mis guerreros. Si quieres verlas voy a reunirte mujeres». En seguida las hizo juntarse. Salieron de sus cabañas. Yo me puse a contar a esas mujeres, ya no recuerdo precisamente cuántas eran; creo que unas trescientas. Respecto de los varones, bien creo que se hablaba de seiscientos. A ésos no los conté; ¡eran tantos!
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompaiLEMMA: kompay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komandanteLEMMA: komandante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nücheleluLEMMA: nüchelelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wëlapiLEMMA: wülapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pasaporteLEMMA: pasaporte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeyeuLEMMA: kimeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloueyeuLEMMA: loueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiŋuLEMMA: dünguingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiŋuLEMMA: chalituingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑamkucheLEMMA: ñamkuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilelŋetuiñLEMMA: ilelngetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuiñLEMMA: umaqtuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Concluída la conversación, Painemilla se dirigió donde el comandante de la concentración a presentarle su pasaporte. El caballero tomó nota de él y lo recibió afablemente. Pocas palabras cambiaron los dos; luego se despidieron. Volvimos después a la casa de Ñamcuche; allá recibimos alimentos y alojamiento también aquella noche.
1 LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·maelLEMMA: wün'mael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillautuiñLEMMA: chilautuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inatuaelLEMMA: inatuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkaweLEMMA: n'ampülkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerpufiiñLEMMA: yerpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑamkucheLEMMA: ñamkuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakonpaiLEMMA: inakonpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüŋërLEMMA: katrüngür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuwelaiLEMMA: amutuwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elerpufiiñLEMMA: elerpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CheŋalLEMMA: chengal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: mü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lerkeiLEMMA: lerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·ontuŋeiñLEMMA: n'ontungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·orpuiñLEMMA: n'orpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oluLEMMA: n'olu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RokaLEMMA: roka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chalirpuanLEMMA: chalirpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « peŋelerpuanLEMMA: pengelerpuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papeLEMMA: pape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëlechiLEMMA: ñidolkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Al rayar el otro día ensillamos para seguir nuestra ruta de viaje. Llevamos al argentino Ñamcuche, que se nos asoció para ir él también a Buenos Aires. Catringuir y su gente no caminaron más; los dejamos donde Chaihueque. En el trayecto llegamos muy pronto otra vez al Río Negro. Había en aquel lugar una lancha y nos balsearon; pasamos todos sin novedad. Ya al otro lado, seguimos adelante y alcanzamos el pueblo Roca. Allí dijo Painemilla: «Voy a pedir paso libre y presentar nuestro pasaporte al jefe de la plaza».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontupufiiñLEMMA: kontupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rutrakënolelfiLEMMA: rutrakünolelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuliLEMMA: dünguli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komandanteLEMMA: komandante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulLEMMA: düngul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « Wen·üiwenLEMMA: wen'üiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, karukatuwenLEMMA: karukatuwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwafuiñLEMMA: piwafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaialLEMMA: inaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiLEMMA: chalituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellutuiñLEMMA: prakawelutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiñLEMMA: amuletuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChoeleLEMMA: choele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ChoelLEMMA: choel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuyümLEMMA: mülefuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FortinLEMMA: fortin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Fuimos adonde él y Painemilla entregó su pasaporte. El comandante lo registró y lo encontró en orden. Dijo además a Painemilla: «Somos buenos amigos, como vecinos; ¿qué más podría deciros? Marchad bien y no os perdáis del camino». Con estas palabras se despidió. Nosotros subimos a caballo y proseguimos nuestro camino todos juntos. Pasamos por la comarca llamada Choele-choel. Allí había un cuartel con un retén de soldados; por eso se llama Fortín aquella pampa.
3 RumeleiñLEMMA: rumeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrawatrawaLEMMA: trawatrawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañërpufiiñLEMMA: kompañürpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmiLEMMA: l'angümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürkütuiñLEMMA: ürkütuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltuiŋnLEMMA: kütraltuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkatuiŋnLEMMA: kangkatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluilotukënoiñLEMMA: keluilotukünoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dejándolo atrás llegamos a la región denominada Trahua-trahua. Allá vivía un extranjero, donde quien albergamos. Al otro día proseguimos. Nos encontramos por el camino con una tropa de soldados y marchamos juntos con ellos. Mataron en la mitad de su jornada una yegua. Entonces descansamos mientras que ellos hacían fuego y asaban la carne; los ayudamos a comerla.
4 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KatrüLEMMA: katrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·ometuLEMMA: n'ometu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oficialLEMMA: oficial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·ontuiñLEMMA: n'ontuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwiŋuLEMMA: chaliwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oficialLEMMA: oficial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: eng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üikawiŋuLEMMA: wen'üikawingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwinguLEMMA: eluwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oficalLEMMA: ofical
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupuafimiLEMMA: elupuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaeimeuLEMMA: kimaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiluLEMMA: pifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouafimiLEMMA: louafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»), pifalfiñLEMMA: pifalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouaeimeuLEMMA: louaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifilmiLEMMA: pifilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaeimeuLEMMA: keluaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oficialLEMMA: oficial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la recreación continuamos y arribamos a la orilla del río Catri. Allende se hallaba la residencia de un oficial. Atravesamos el río en bote y Painemilla saludo al militar; trabaron estrecha amistad los dos. También dio una recomendación a Painemilla, acompañándola con estas palabras: «Esta carta la entregarás a mi hermano en Buenos Aires, para que te conozca bien. Yo le dije en ella: “Reciba bien al ulmén Painemilla; es un buen amigo mío”. Con esta carta te recibirá benévolamente y te asistirá en cualquier asunto en que pidieras su ayuda».
5 MañumiLEMMA: mañumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiñLEMMA: chalituiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiñLEMMA: amuletuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KolomaLEMMA: koloma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakaweLEMMA: ngilakawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakaiñLEMMA: ngilakaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiñLEMMA: amuletuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewlaiñLEMMA: pewlaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umakeiñLEMMA: umakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemamuleiñLEMMA: femamuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekefiiñLEMMA: pekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontukefiiñLEMMA: kontukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakeiñLEMMA: ngilakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiñLEMMA: mongekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekeiñLEMMA: amulekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NelluLEMMA: nelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkonpuiñLEMMA: fülkonpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PatagoniaLEMMA: patagonia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, SanLEMMA: san
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GabrielLEMMA: gabriel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapuiñLEMMA: umapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Painemilla dió sus gracias y nos despedimos para seguir adelante; llegamos a un pueblo chico de nombre Coloma. Había allá una tienda donde compramos unas cositas y nos alejamos. Al otro día proseguimos la marcha; ya no encontramos más gente domiciliada; tuvimos que alojar en plena pampa. Viajamos no más; muy a lo lejos hallamos unas rucas; nos dirigimos a ellas a comprar ovejas y nos mantuvimos con su carne. En tales condiciones marchando nos acercamos entre muchas dificultades a la Patagonia. Antes de tocarla hay una pequeña ciudad llamada San Gabriel; ahí alojamos.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ViedmaLEMMA: viedma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëletuLEMMA: fapületu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqpuiñLEMMA: umaqpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillapukeiñLEMMA: ngilapukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuiñLEMMA: kintuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiñLEMMA: eluwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiñLEMMA: müleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reqleLEMMA: reqle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekaiñLEMMA: niekaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaleiLEMMA: kaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al fin llegamos a la parte norte de Viedma (1). Un extranjero nos albergó y nos vendió algunos víveres. Al otro día buscamos indígenas; hallamos una ruca y nos establecimos ahí. Quedamos bastante tiempo, unos seis o siete días. Tenemos un mismo idioma con ellos, aunque son diferentes algunas expresiones.
1 AfkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ViedmaLEMMA: viedma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PatagonesLEMMA: patagones
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BlancaLEMMA: blanca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WëñomeliiñLEMMA: wüñomeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traupatuaiñLEMMA: traupatuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KechuŋeiñLEMMA: kechungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« PomonaLEMMA: pomona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ImëlkanLEMMA: imülkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LloŋkünaoLEMMA: longkünao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ÑamkucheLEMMA: ñamkuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KulliiñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeamLEMMA: yengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CheŋalLEMMA: chengal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üpuierkeiLEMMA: al'üpuierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puamLEMMA: puam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintufiiñLEMMA: adkintufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewelafiiñLEMMA: pewelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peniewefiiñLEMMA: peniewefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñüikintuiñLEMMA: ñüikintuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfuiLEMMA: femfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kintuwefuiñLEMMA: kintuwefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de habernos demorado bastante en la ciudad doble de Viedma y Patagones, nos embarcamos. Una parte de nuestros mocetones se fue a caballo a Bahía Blanca. «Cuando volvamos de Buenos Aires, nos veremos allí», les habíamos dicho. Cinco personas entramos en el vapor Pomona: Yo, Painemilla, Imelcán, Llonquinao y Ñamcuche. Según recuerdo pagamos ciento veinte pero por la travesía a Buenos Aires Embarcados nosotros, navegamos en el Río Negro; duró mucho hasta que llegamos al mar. Hacia la tarde entramos en él y lo surcamos con el vapor. Al día siguiente buscamos tierra con la vista; no la hallamos, agua no más se veía; ni siquiera supimos en qué dirección buscar la tierra. El otro día miramos de nuevo con el mismo resultado; sólo agua veíamos en todas partes.
2 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·trokifiñLEMMA: pun'trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintupufiiñLEMMA: adkintupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuyümLEMMA: kuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·iLEMMA: pun'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoLEMMA: adküno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PomonaLEMMA: pomona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duminüiLEMMA: duminüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkonkëlepuiñLEMMA: fülkonkülepuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapufiyümLEMMA: tripapufiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlëküLEMMA: lükü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peyefiiñLEMMA: peyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloLEMMA: pelo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëferkenLEMMA: müleküferken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintufiiñLEMMA: adkintufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariarkeLEMMA: wariarke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloLEMMA: pelo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; waŋël·enLEMMA: wangül'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloŋenLEMMA: pelongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
murkeLEMMA: murke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloLEMMA: pelo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiurkeLEMMA: nafiurke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfnLEMMA: müleküfn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así avanzamos cinco días y cinco noches; apenas divisamos de vez en cuando unos fuegos (faroles) sobre bancos de arena. Entrada ya la noche, nuestro busque Pomona cambió de rumbo y, cuando ya obscureció, nos acercamos a un puerto. Al apróximarnos más notamos muchísimas fuentes de luz (1) provenientes de otros buques que fondeaban allí en el mar. Además alcanzamos a ver una inmensa ciudad con un sinnúmero de luces; parecía iluminada de estrellas aquella ciudad. También el mar estaba como sembrado de luces, puesto que tantas naves se hallaban allá.
3 AfkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintuluLEMMA: adkintulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniiñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ileŋekeiñLEMMA: ilengekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuiñLEMMA: umaqtuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapramluLEMMA: witrapramlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pratuiñLEMMA: pratuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintupuiñLEMMA: adkintupuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peyefiñLEMMA: peyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MontevideoLEMMA: montevideo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekëfluLEMMA: müleküflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkénLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WeráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëkerkeiLEMMA: mükerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkénLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfmatuleweiñLEMMA: afmatuleweiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Harto rato quedamos absortos en este aspecto; después bajamos al interior del buque; se nos sirvió la cena y nos acostamos. Luego que amaneció, nos levantamos y subimos a la cubierta. Ahora sí que pudimos distinguir todo claramente; abarcamos con la vista la gran urbe de Montevideo. También nos fijamos en todas esas embarcaciones que había en el fondeadero. Era como una ciudad en medio del mar; quedamos subyugados por la admiración.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeeteuLEMMA: yeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripakolerkeiLEMMA: tripakolerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülalŋeiLEMMA: nülalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlngiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arkütuiLEMMA: arkütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranaleweiLEMMA: tranalewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudauërkeafiluLEMMA: kudauürkeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PomonaLEMMA: pomona
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allfenŋerkefuiLEMMA: alfenngerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyepaiLEMMA: konyepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawaluLEMMA: küdawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkeiLEMMA: nierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
martilloLEMMA: martilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiluñmafiLEMMA: wiluñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiLEMMA: kadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traiaiprameiLEMMA: traiaipramey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlelfielLEMMA: wülelfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadipëleLEMMA: afkadipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuñmaturkeafielLEMMA: nentuñmaturkeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpeLEMMA: üpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el vapor que nos había traído se puso en movimiento y entró en una especie de fosa grande (=dique), llena de agua. Allí se abrió una poderosa puerta de fierro (2) y el vapor pasó por adentro. Al poco rato se secó el dique y el buque quedaba echado sobre puras piedras: ya no había agua. Ahora venía gran número de huincas para trabajar en el vapor Pomona que estaba haciendo agua. En ambos lados del casco subían los obreros, cada uno con un cincel y un martillo; como verdadero enjambre rodeaban ambos costados del buque. Sonaba el estrépito de los golpes que aplicaban en ambos lados del casco y que tenían por objeto limpiar el buque de su alquitrán.
5 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imealLEMMA: imeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üŋeiñLEMMA: al'üngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuleLEMMA: tule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· erkeLEMMA: erke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillapuiñLEMMA: ngilapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqpuiñLEMMA: laqpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inchiñLEMMA: inchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ielLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuyepaiñLEMMA: entuyepaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaelLEMMA: kuliael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloumaŋelaiLEMMA: loumangelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
falilaiLEMMA: falilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiñLEMMA: pingeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras ellos trabajaban, fuimos nosotros a una fonda. Anduvimos en gran tropel, juntos con huincas de diversos países, unos oriundos hasta de ultramar. Habíamos entrado en relaciones muy amistosas con ellos por viajar en un mismo buque. Llegados a la posada, pedimos de comer y beber. Los extranjeros de las diferentes naciones brindaron mucho por nosotros. Al concluir la comida nos dispusimos a pagar; pero no se aceptó el dinero. «No vale eso aquí», nos dijeron.
6 « TrafkiñtumeafiiñLEMMA: trafkiñtumeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullipatuaiñLEMMA: kulipatuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiñLEMMA: tükungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; konluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeeiñLEMMA: yeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, MinervaLEMMA: minerva
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küparkealuLEMMA: küparkealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqeiLEMMA: iaqey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋelaiLEMMA: kulingelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los huincas que acompañaban contestaron al posadero: «Vamos entonces cambiar; luego para pagar». Él accedió. Nosotros volvimos todos al buque. Allá nos hicieron entrar sin demora en un vaporcito; se fue la lancha y nos trasladó a bordo de otro vapor grande, de nombre Minerva, que había de conducirnos a Buenos Aires. Nos fuimos, pues, y aquella comida no se pagó nunca.

B:IÑ MÜLEPUN WENUSAI. En Buenos Aires

1 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konelLEMMA: konel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MinervaLEMMA: minerva
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, wün·maiñLEMMA: wün'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋepaiñLEMMA: nentungepaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapuelLEMMA: tripapuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muelleLEMMA: muele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karuLEMMA: karu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tramvaiLEMMA: tramvay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përaiñLEMMA: püraiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YeñmuaiñLEMMA: yeñmuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komandanteLEMMA: komandante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifinLEMMA: pifin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenieluLEMMA: ngünenielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tramvaiLEMMA: tramvay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumealuLEMMA: rumealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- miawëltukeluLEMMA: miawültukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karuLEMMA: karu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeeiñLEMMA: yeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiñLEMMA: naqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego que nos habíamos embarcado en el buque Minerva, éste levantó anclas. Una noche duró la travesía, amanecimos en Buenos Aires; en bote salimos a tierra. En el muelle donde arribamos había un carro, llamado tranvía. Subimos y dijimos al conductor: «Llévenos donde el comandante Mateo Llave». El jefe del vehículo nos contestó: «Por allá pasa esta línea». Nos llevó y recorrimos por la gran ciudad. De repente nos dijo: «Aquí está». Entonces bajamos
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontufiiñLEMMA: kontufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ramtufiiñLEMMA: ramtufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« PeafiñLEMMA: peafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpalfiñLEMMA: küpalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werkülelpaeyeuLEMMA: werkülelpaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüLEMMA: katrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmfiLEMMA: mütrümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komandanteLEMMA: komandante
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuliLEMMA: dünguli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwiLEMMA: ayüwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trüyufiLEMMA: trüyufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqfiLEMMA: mankuqfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entramos en aquella casa grande y preguntamos por él a un criado. Contestó que vivía en esa misma casa. Painemilla le dijo a ese mozo: «Tengo que ver al caballero; le traigo carta que le mandó su hermano desde Catri». Entonces el criado avisó a su patrón El comandante salió y Painemilla le entregó la carta; la leyó. Concluída la lectura se volvió bien alegre, halagó a Painemilla y le estrechó la mano.
3 « KonpamnLEMMA: konpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümeiñLEMMA: anümeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleperkeyümLEMMA: müleperkeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküiLEMMA: werküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manikanieelLEMMA: manikaniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YemeŋeLEMMA: yemenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokopeLEMMA: pütokope
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋulumapuLEMMA: ngulumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolkënoyelŋeiñLEMMA: apolkünoyelngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fashuLEMMA: fashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PütumnLEMMA: pütumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PütokoiñLEMMA: pütokoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nos hizo entrar en la casa y sentarnos en su sala. Entonces ordenó a su sirvienta, una señorita joven, diciéndole: «Busque un trago para que beban estos extranjeros que vienen del país de Chile». Ella trajo bebida y llenó para nosotros los vasos. Mateo Llave nos animó: «Bebed ahora», y nosotros vaciamos los vasos.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufalpaneuLEMMA: elufalpaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chafintëkulelpaieuLEMMA: chafintükulelpaieu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowafimiLEMMA: lowafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaciLEMMA: tüfaci
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifalparkeneuLEMMA: pifalparkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümentunLEMMA: kümentun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielmiLEMMA: nielmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kelluayuLEMMA: keluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kelluanLEMMA: keluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumalelenLEMMA: deumalelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuafiyümLEMMA: kontuafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kelluayuLEMMA: keluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentrurkeLEMMA: wentrurke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalayuLEMMA: deumalayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelayuLEMMA: tükulelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouaeteuLEMMA: louaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuaimiLEMMA: kintuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiamLEMMA: umaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yepaiaimiLEMMA: yepaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalelafielLEMMA: deumalelafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeyuLEMMA: kimeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiyewalLEMMA: wen'üiyewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego conversó Mateo Llave con Painemilla y le dijo, «Esta carta que me manda mi hermano, contiene también una recomendación en tu favor; “recíbame bie3n a este cacique”, me encarga». Yo accedo con gusto. En cualquier diligencia que tengas, voy a ayudarte». Painemilla le replicó: «bueno que me vayas a ayudar; escríbame entonces una carta que me facilite la entrada al gobierno». El Caballero contestó: «Ya está; te ayudaré, puesto que eres hombre bueno; te escribiré la carta y pondré en ella lo que me pidas, a fin de que te reciba bien el gobierno de Roca. Por hoy ve a buscarte una casa de alojamiento y mañana vuelves y retiras la carta que te voy a hacer entretanto. Ya te he reconocido como hombre honrado y tenemos que tratarnos como buenos amigos».
6 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalitufiñLEMMA: chalitufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiñLEMMA: wüdaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kintuiñLEMMA: kintuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deupiyümLEMMA: deupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nueluLEMMA: nuelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtupiyümLEMMA: umaqtupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peiñLEMMA: peiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiñLEMMA: ikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ielLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiñLEMMA: tripaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komütuwariaialLEMMA: komütuwariaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeduamkiawalLEMMA: kangeduamkiawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiñLEMMA: maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iŋemumLEMMA: ingemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iputuiñLEMMA: iputuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piiñLEMMA: piñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluŋeiñLEMMA: elungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqiñLEMMA: umaqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichukeLEMMA: wichuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de estas palabras nos despedimos y nos retiramos; buscamos una buena casa de albergue que nos procurara mantención y alojamiento. La encontramos y comimos allí. Luego salimos para inspeccionar la ciudad y para divertirnos. En eso nos sorprendió la noche y volvimos a la casa donde habíamos almorzado; ce- namos y preguntamos por las camas. Cinco pusieron a nuestra disposición, así que cada uno dormía en su propia cama.
7 Wün·maluLEMMA: wün'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiñLEMMA: elungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikanLEMMA: pepikan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumtuamLEMMA: külumtuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këllumtuluLEMMA: külumtulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillaiñLEMMA: ngilaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaféLEMMA: kafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IelLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ramtumeaelLEMMA: ramtumeael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalelŋenLEMMA: deumalelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloutueiñLEMMA: loutueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenetueiñLEMMA: fürenetueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeupefuichiLEMMA: deupefuichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatunLEMMA: küpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtupatuafelLEMMA: ramtupatuafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouaeteuLEMMA: louaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaialLEMMA: tripaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A la otra mañana nos facilitaron agua y todo lo necesario para lavarnos. Nos aseamos y tomamos el desayuno. Terminado eso, nos trasladamos a la casa del caballero Mateo Llave y preguntamos por la recomendación encargada en favor de Painemilla. Lo encontramos allá y nos recibió con la misma afabilidad, convidándonos con un traguito. Painemilla le dijo: «¿Mi carta estaría hecha? He vuelto por acá a preguntar por ella». Le contestó: «,Sí está hecha. Y contiene todo lo que pueda procurarte una buena acogida de parte del presidente Excelentes referencias le di; tienes que salir no más con la tuya».
8 KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenefiñLEMMA: fürenefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumayuLEMMA: mañumayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpanieayuLEMMA: konümpanieayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋelanLEMMA: chumngelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋamfiñLEMMA: ngamfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnieeneuLEMMA: kimnieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpanieayuLEMMA: konümpanieayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakinieeneuLEMMA: chakinieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mandánLEMMA: mandan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimuwaiyuLEMMA: kimuwaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalitufiiñLEMMA: chalitufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiñLEMMA: wüdaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Painemilla replicó: «¡Buena está tu benevolencia hacia mí! Te la agradezco mucho, a su tiempo me acordaré de ella, no me la dispensaste de balde (=no soy un cualquiera). Yo recorrí todas las tierras, en Santiago tengo a mi presidente que me reconoce como hombre distinguido». Mateo Llave le contestó: «Yo también te guardaré buena memoria. Mi presidente me estima a mí no menos y tengo una posición de alta influencia. Cultive- mos, pues, en lo venidero esas consideraciones mutuales». Luego lo saludamos y nos retiramos.
1 WëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalintëkuleleiñLEMMA: chalintükuleleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapitánLEMMA: kapitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimerkeluLEMMA: kimerkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapudëŋunLEMMA: mapudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, SolanoLEMMA: solano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuaimnLEMMA: tükuaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lenguatuleimnLEMMA: lenguatuleimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuafielLEMMA: dünguafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapitánLEMMA: kapitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋupafiLEMMA: düngupafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukanülakeluLEMMA: rukanülakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpalfiñLEMMA: küpalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChileLEMMA: chile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüfuiLEMMA: ayüfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemeafielLEMMA: pemeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokikeluLEMMA: trokikelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülawëlŋiñkeluLEMMA: nülawülngiñkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelmumeaiñLEMMA: pilelmumeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülakeluLEMMA: nülakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontufiiñLEMMA: kontufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneleiLEMMA: wüneley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleiñLEMMA: inaleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al despedimos Mateo Llave había puesto a nuestra disposición un capitán de nombre Solano que entendía el idioma araucano. Había dicho Painemilla: «Este os sentará al presidente y os servirá de lenguaraz». Entonces fuimos para hablar con el presidente. El capitán se comunicó con el portero del presidente y lo informó «Traigo aquí a este cacique chileno; quiere visitar a nuestro gobierno; vaya, pues, y avísenos al presidente». El portero fué adentro. Volvió en seguida con la orden del presidente: «Que entre no más». Entramos: en primer lugar Painemilla, nosotros en pos de él.
2 MaichinieiLEMMA: maichiniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqaeteuLEMMA: mankuqaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqfiLEMMA: mankuqfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleluLEMMA: inalelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqeiñLEMMA: mankuqeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« anümnLEMMA: anümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieiñLEMMA: pieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüelLEMMA: anüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KüpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChilemapuLEMMA: chilemapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalenLEMMA: küpalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DuamtueyuLEMMA: duamtueyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pemefichiLEMMA: pemefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalnLEMMA: küpaln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimëñmaenLEMMA: kimüñmaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El presidente levantó mano para estrecharnos la derecha. Nos acercamos y él dio la mano primero a Painemilla, después a todos nosotros. Luego nos invitó a tomar asiento. Ya sentados, Painemilla empezó a hablar; dijo al presidente: «He venido, pues, por acá; mi patria es Chile; hace ya casi tres meses que estoy en viaje. He pensado en ti, “voy a hacer una visita al presidente de Buenos Aires”, me propuse. También traigo una carta, infórmate por medio de ella sobre mi asunto».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rutrakënolfiLEMMA: rutrakünolfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaelLEMMA: deumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MateoLEMMA: mateo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaveLEMMA: lave
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; dëŋulLEMMA: düngul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumiLEMMA: mañumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaleaiLEMMA: mülekaleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elkënofiLEMMA: elkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amutualmiLEMMA: amutualmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuayuLEMMA: elutuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeukaLEMMA: feuka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeamLEMMA: mülekeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋekeaimiLEMMA: ilelngekeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuñmuaimiLEMMA: umaqtuñmuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeafimiLEMMA: yeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SolanoLEMMA: solano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapitánLEMMA: kapitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Dicho esto, le entregó en la mano la carta hecha por Mateo Llave. El presidente leyó la solicitud; después se mostró complaciente y dijo: «Bueno, aquí queda esta carta –la guardó mientras que lo dijo. Más tarde, cuando desees retirarte, te concederé lo pedido. Por ahora te ofrezco una casa donde recibirás alimentación y donde puedes alojar cómodamente». «Usted lo conducirá a dicha casa», ordenó al capitán Solano.
4 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miluLEMMA: milu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukanLEMMA: aukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüchiLEMMA: mufüchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaŋeaiñLEMMA: aukangeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piwerkeiŋnLEMMA: piwerkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illuŋerkenLEMMA: ilungerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋealLEMMA: l'angümngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluafielLEMMA: keluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gofiernoLEMMA: gofierno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« l·aiaiLEMMA: l'aiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋerkefunLEMMA: pingerkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montunLEMMA: montun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemenLEMMA: ngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantiagoLEMMA: santiago
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pemefiñLEMMA: pemefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomingoLEMMA: domingo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SantaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumefiñLEMMA: elumefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluleleyuLEMMA: keluleleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülfiñLEMMA: nülfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gofernadorLEMMA: gofernador
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimefiñLEMMA: pimefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando acabó el presidente, conversó Painemilla otro poco; dijo. «Había, pues, un levantamiento algunos meses atrás, que se extendía también hacia nuestro país. Los caudillos pehuenches mandaron la orden: “Guerreamos juntos”. Con tal motivo hubo insurrección también entre nosotros. A mí me quisieron matar, porque estaba a favor de mi gobierno: “Ha de morir”, habían decretado respecto de mí. Pero escapé. Sofocadas los desórdenes, me fui a Santiago, hice una visita a mi presidente Domingo Santa María y le di cuenta de todo lo sucedido. Le dije: «Tantos servi- cios he prestado a tus huincas y tantos animales capturé para tu gobernador en Toltén».
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellurkefimiLEMMA: kelurkefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueimeuLEMMA: elueimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EluŋelanLEMMA: elungelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayeiLEMMA: ayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nierkeimiLEMMA: nierkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elulaeimeuLEMMA: elulaeimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaŋefunLEMMA: aukangefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelniekefiLEMMA: mongelniekefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluniekefiñLEMMA: eluniekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerfaLEMMA: yerfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaitumekefiñLEMMA: ngünaitumekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfalLEMMA: femfal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lafeimeuLEMMA: lafeymew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaitunieayuLEMMA: ngünaitunieayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutualmiLEMMA: amutualmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñmutuaelLEMMA: rokiñmutuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A eso contestó el presidente Roca. «Puesto que has ayudado tanto, ¿qué recompensa te dio entonces tu presidente?» «Nada me dio», contestó Painemilla. Entonces se rió el presidente Roca y contestó. « Debes tener un dechado de presidente que no te dió nada. Yo estaba de guerra con, mis mapuches aquí; sin embargo, tos alimento, los proveo de animales, hasta de tabaco y mate; con todo lo necesario los estoy atendiendo. ¡Y tu presidente no te dio ninguna cosa! No es bueno tu presidente. Pero, sea como sea, yo cuidaré bien de ti en todo el tiempo que pienses quedarte. Cuando resuelvas partir, te doy además doscientos pesos para provisiones de viaje. De tal manera procede el hombre que tiene buen corazón». Así habló el presidente Roca a Painemilla.
6 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaluLEMMA: nütramkalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuiLEMMA: entuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluLEMMA: miaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AŋkatrürLEMMA: angkatrür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DomoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaŋemenLEMMA: yeñmangemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malonLEMMA: malon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenetuaenLEMMA: fürenetuaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
painemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de esta conversación mencionó Painemilla otro asunto; explicó: «Tengo aquí dos compañeros de viaje; son indígenas argentinos, mocetones de Ancatrir y Chaihueque respectivamente; dicen que se les robaron las mujeres durante el alzamiento y que ellas se, encuentran aquí; ruegan que intervengas en su favor.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumafuiñLEMMA: chumafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? NewenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafiñLEMMA: nielafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetuaiLEMMA: yetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayünoleLEMMA: ayünole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumafuiñLEMMA: chumafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayükeiLEMMA: ayükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayükaleLEMMA: ayükale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlekaiaiLEMMA: mülekaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuŋeLEMMA: amutunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekelaiLEMMA: pingekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayüLEMMA: ayü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülafiñLEMMA: werkülafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·üchenLEMMA: n'üchen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlelaiyuLEMMA: mülelaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwnLEMMA: ayüwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiŋuLEMMA: mülekaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El presidente Roca contestó «¿Cómo voy a meterme yo en tales asuntos? Yo no la retengo a la fuerza. Si esas mujeres quieren irse, que se las lleven; pero si no quieren, ¿cómo voy a obligarlas? En cualquier parte les gusta estar a la gente; si ellas desean quedarse en este país, no se les mandará: “Salid pronto”. Yo no puedo echarlas, si a caso quieren vivir aquí. No están aquí en calidad de cautivas sino por su propia iniciativa; de consiguiente: yo no tengo nada que conocer en esa causa».
8 MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukerkeimiLEMMA: ngilatukerkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amutualmiLEMMA: amutualmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoayuLEMMA: adkünoayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimnLEMMA: amuaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalepuamLEMMA: kümelkalepuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeeiñLEMMA: yeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kapitánLEMMA: kapitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SolanoLEMMA: solano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuwëlŋeiñLEMMA: puwülngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CuartelLEMMA: cuartel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarinaLEMMA: marina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiñLEMMA: ikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umakeiñLEMMA: umakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üñmaLEMMA: al'üñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiñLEMMA: müleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego añadió: «Me pides terreno por medio de esta carta; más tarde, cuando pienses en irte, te dejaré arreglado ese asunto. Ahora, idos a la casa indicada y ¡que os encontréis allá satisfechos! Entonces nos retiramos. El capitán Solano nos guió y nos llevó a un edificio llamado Cuartel de Marina. Allá comimos y nos alojamos; por espacio de largo tiempo vivimos allá.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiñLEMMA: tripatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karuLEMMA: karu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tramwaiLEMMA: tramway
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witraiawëliLEMMA: witraiawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoleiLEMMA: apoley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutukiawëliLEMMA: tükutukiawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafishatuLEMMA: kafishatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketrelpiyiñaLEMMA: ketrelpiyiña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrantëkuweLEMMA: witrantükuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aponLEMMA: apon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiadolLEMMA: tiadol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfkiawiLEMMA: wilüfkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillanLEMMA: chilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋerkeiLEMMA: adngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al fin salimos de allí y nos dirigimos a otra parte. Quedamos impresionados por los hermosos palacios y las anchas avenidas que atraviesan la ciudad. En ellas trafican numerosos carros grandes, llamados tranvías (de sangre). Son tirados por dos caballos y llenos de caballero y señoras. Los varones de aquel país andan en caballos cubiertos de plata. Tienen cabezadas, barbadas y riendas de plata, estribos en forma de jarros, también de plata. Los jinetes usan espuelas plateadas y cinturones llenos de ese metal. Así brilla en forma sorprendente la montura de sus cabalgaduras de pura plata; bien engalanados andan los huincas argentinos.
3 AmuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekefiiñLEMMA: pekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miawëliLEMMA: miawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: klarinLEMMA: klarin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kornetaLEMMA: korneta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fiolinLEMMA: fiolin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, arpaLEMMA: arpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
flautaLEMMA: flauta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tambulLEMMA: tambul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músikaLEMMA: musika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkiawëlneiLEMMA: düngulkiawülney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñŋeiLEMMA: aifiñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piiawnLEMMA: piawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüñmakeiñLEMMA: ayüñmakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeduamalLEMMA: kangeduamal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfalLEMMA: kimfal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlfielLEMMA: kintuwülfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peyefiiñLEMMA: peyefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepenoelchiLEMMA: pepenoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiliLEMMA: konümpafili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aflaiafuiLEMMA: aflaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramfielLEMMA: nütramfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiluLEMMA: pefilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Paseando por otras partes vimos gran número de hombres que llevaban consigo instrumentos musicales como: clarines, cornetas, violines, arpas, flautas, tambores; con toda clase de instrumentos de música pasan tocando por la gran urbe y hacen oír melodías bien alegres. Todos los días nos dio la gana de divertirnos en la ciudad; había una infinidad de cosas, así que nos era imposible verlas todas. En todas partes se nos presentaba algo que nunca habíamos visto todavía. Si intentara - recordarlo todo, no acabaría nunca con mi relato; tanto es el sinnúmero de diversas cosas que hemos visto.
4 Pun·meuLEMMA: pun'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋulŋeiLEMMA: düngulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
bandaLEMMA: banda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músikaLEMMA: musika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
méleluLEMMA: melelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mélerkeiLEMMA: melerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apoleiLEMMA: apoley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arkükerkeiLEMMA: arkükerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranatranawetukeiLEMMA: tranatranawetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akeLEMMA: mün'ake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
playaLEMMA: playa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripakotuluLEMMA: tripakotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënayüwetukeiLEMMA: künayüwetukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufüŋeluLEMMA: trufüngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqiLEMMA: liqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fliLEMMA: fli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufünLEMMA: trufün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
murkeLEMMA: murke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RíoLEMMA: rio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
laLEMMA: la
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PlataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hasta en la noche había diferentes fiestas. También a ellas asistimos. Tocan cuerpos de músicos y se junta mucha gente. En el río se hallaban una gran multitud de buques; cubrían todo el río. Este tiene baja. Cuando entra, quedan todas las embarcaciones chicas botadas en la playa; después, en la marea alta, empiezan a flotar de nuevo. Este río tiene color ceniciento que tira algo al blanco; de aquí se llama Río de la Plata.
5 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AgustoLEMMA: agusto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchiLEMMA: konchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋulŋeiLEMMA: düngulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kampanaLEMMA: kampana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, TransitoLEMMA: transito
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fiestaLEMMA: fiesta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleaiLEMMA: müleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkümisaialuLEMMA: alkümisaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonpuiyuLEMMA: konpuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolerkeiLEMMA: apolerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafpuiyuLEMMA: trafpuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaluLEMMA: konpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
altarLEMMA: altar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takutuleluLEMMA: takutulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulumnLEMMA: tükulumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantufeLEMMA: ülkantufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alLEMMA: al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
' ünLEMMA: ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músikaLEMMA: musika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuntupëllüŋeiLEMMA: wenuntupülüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋenLEMMA: pipingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
músikaLEMMA: musika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñiLEMMA: aifiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
santaLEMMA: santa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisaLEMMA: misa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiñLEMMA: tripatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una vez en el mes de Agosto, el 15 de ese mes, tocaron las campanas de una iglesia. Entonces dije yo a Painemílla: «Hoy es la fiesta del Tránsito; habrá misa solemne; vamos allá». Entonces fuimos para asistir a la misa. Entramos a la iglesia que estaba rellena de huincas, apenas cupimos nosotros. Se acercaron los Padres al altar, vestidos con muy hermosos paramentos. Al mismo tiempo entonaba sus cantos un gran coro de cantores y sonaban diferentes instrumentos musicales. Los cantos como también la música elevaban el alma y la santa misa entusiasmaba muchísimo. Cantado el «Ite» salimos.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiñLEMMA: tripaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PianemillaLEMMA: pianemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumeayuLEMMA: elumeayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeaimiLEMMA: yeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuamLEMMA: konpuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapunafiuLEMMA: mapunafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; peŋelpuafimiLEMMA: pengelpuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullilaiaimiLEMMA: kulilaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuaimiLEMMA: amutuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
unaqtuiñLEMMA: unaqtuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CuartelLEMMA: cuartel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MarinaLEMMA: marina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KullilaiñLEMMA: kulilaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelŋemumLEMMA: ilelngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapiyümLEMMA: umapiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneeiñLEMMA: füreneiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RocaLEMMA: roca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego salimos del palacio. Al volver dijo el caballero a Painemilla: «Vente conmigo voy a entregarte tus doscientos pesos». Efectivamente le hizo entrega de esta suma dinero. Además dijo a Painemilla: «Llévate también esta legitimación te dará entrada al tren; lo presentarás al jefe del convoy; con eso tendrás pasaje libre; viajarás sin pagar nada». Dormimos la última vez en el Cuartel de Marina. No pagamos nada, ni por la comida recibida ni por el alojamiento, gracias a la hospitalidad del presidente Roca.

C. IÑ KÜPATUAL – La Vuelta

1 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawiñLEMMA: pepikawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatualLEMMA: konpatual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nücheuyelLEMMA: nücheuyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ChaiwekeLEMMA: chaiweke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakonpatuiLEMMA: inakonpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NaqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiñLEMMA: konpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapunafiuLEMMA: mapunafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·amuleiñLEMMA: pun'amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiñLEMMA: rupaleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefelLEMMA: pingefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulekaiLEMMA: amulekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AzulLEMMA: azul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariarkeLEMMA: wariarke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiñLEMMA: naqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koniñLEMMA: koniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukerkeiLEMMA: deukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ikeiñLEMMA: ikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « ürkütuperkeiyümLEMMA: ürkütuperkeiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkafeLEMMA: n'ampülkafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al día siguiente terminamos las preparaciones para subir al tren. Tres indígenas cautivas, mujeres de Chaihueque, hacían el viaje en unión con nosotros. En la tarde entramos en el vapor terrestre; viajamos toda la noche. Pasmos por muchas ciudades; pero ya no sé sus nombres. Llegó la mañana y el tren corrió lo mismo. A medio día arribamos en Azul, que es una estación grande. Allí bajamos del tren y entramos en una casa de comidas; allá comimos. Llevaba el nombre de «descanso de los viajeros».
2 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ielLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuyeŋeiñLEMMA: elutuyengeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaiñLEMMA: iaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pilafuiñLEMMA: pilafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweiñLEMMA: müleweiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiñLEMMA: elungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullipeaiñLEMMA: kulipeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilefuiñLEMMA: pilefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felerkelaiLEMMA: felerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aderkeLEMMA: aderke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feihiLEMMA: feyhi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
hotelLEMMA: hotel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlkenLEMMA: wülken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëmiLEMMA: puwümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmiLEMMA: mütrümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BlancaLEMMA: blanca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiñLEMMA: tripapaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiñLEMMA: konpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkaweLEMMA: ilelkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ipaiñLEMMA: ipaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedapaiñLEMMA: wedapaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ielLEMMA: iel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋiñLEMMA: elungiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqiñLEMMA: umaqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de comer se nos trajo otra vez comida sin que hubiéramos pedido repetición. Entonces nos pusimos pensativos; nos preguntábamos: «¿Por qué será que nos colman tanto con alimentos? Seguro para que paguemos mucho». Pero no era así; muy poco se nos cobró, un peso a cada uno. Eso es una costumbre de los hoteleros: Hacen servir primero para comer y después para provisiones de viaje. Entretanto llamaba el tren y seguimos el viaje. Llegamos al fin a la ciudad Blanca y dejamos el tren. Entramos allí también en una fonda y comimos hasta la plena satisfacción. Luego se nos indicaron las camas y dormimos.
3 LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·maelLEMMA: wün'mael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintutuiñLEMMA: kintutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PatagonesLEMMA: patagones
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peutuiñLEMMA: peutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqLEMMA: laq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparkeiLEMMA: triparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuküdawaluLEMMA: kintuküdawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaŋekeiñLEMMA: yeñmangekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaŋerkeiLEMMA: yeñmangerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewelafiñLEMMA: pewelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PlácidoLEMMA: placido
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keupumillLEMMA: keupumil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñmaeneuLEMMA: yeñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mulaLEMMA: mula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En la otra mañana fuimos en busca de nuestros mocetones, que habían venido, desde Patagones por tierra. Los encontramos, la mitad había quedado, la otra mitad se había ido en busca de trabajo. Esos se habían llevado de nuestras cabalgaduras, tres caballos de Painemilla y una mula mía; nunca he podido recuperarla. Plácido Queupumill (el sobrino de Painemilla), me la ha estafado.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekaiñLEMMA: mülekaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BlancaLEMMA: blanca
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umakeiñLEMMA: umakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, JoseLEMMA: jose
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlanoLEMMA: lano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
a·üntuñmaleiñLEMMA: a·üntuñmaleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umakeiñLEMMA: umakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewencheLEMMA: pewenche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakaiLEMMA: ngilakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufünLEMMA: mufün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlyeiLEMMA: wülyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillayeiLEMMA: ngilayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Allí en Bahía Blanca nos detuvimos; tomamos alojamiento en una casa mapcuche perteneciente a José Llano; mucho se extendía nuestra estada allá. A veces también alojamos en la ciudad misma. Nuestros compañeros argentinos adquirieron de un caballero un piño de yeguas; nuestros mocetones vendieron sus tejidos y compraron también yeguas.
5 ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konnLEMMA: kon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RezakerkeiLEMMA: rezakerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolerkeiLEMMA: apolerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiñLEMMA: düngufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüfunLEMMA: ayüfun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AdëminiLEMMA: adümini
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulnLEMMA: dünguln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
harmonioLEMMA: harmonio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmëlmiLEMMA: adümülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleafuimiLEMMA: müleafuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmnolmiLEMMA: adümnolmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintumealuLEMMA: kintumealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
harmonioLEMMA: harmonio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AdëmlanLEMMA: adümlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumalLEMMA: chumal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalitufiñLEMMA: chalitufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiyuLEMMA: wüdaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cierto día pasaba yo delante de una iglesia y entré. Estaban rezando muchos huincas y señoras; la iglesia se hallaba llena de gente. También me encontré con el cura, que era padre. Hablé con él y le dije: «Tendría gana de quedarme aquí». Me contestó: En caso fueras entendido en tocar el harmonio y cantar, pudieras quedarte; si no, voy a ir a Buenos Aires a buscarme uno que sabe tocar y cantar». «No soy inteligente en eso», le contesté. Me replicó: «En ese caso no podemos hacer nada». Lo saludé y nos separamos.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikautuiñLEMMA: pepikautuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuaelLEMMA: küpatuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chillautuiñLEMMA: chilautuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; PatagoniaLEMMA: patagonia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënotuiñLEMMA: adkünotuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalenLEMMA: küpalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiñLEMMA: amuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ürküturpaiñLEMMA: ürküturpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Pun·maiñLEMMA: pun'maiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulenLEMMA: amulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiñLEMMA: umaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewelaiñLEMMA: pewelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelaiñLEMMA: pelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokofelLEMMA: pütokofel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KoloradoLEMMA: kolorado
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kolül·enfüLEMMA: kolül'enfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después nos alistamos para emprender el viaje de vuelta a nuestro país Chile; ensillamos y nos pusimos en camino; marchamos con dirección hacia Patagonia. Anduvimos todo el día; cruzando una ruca indígena descansamos unos ratos; luego continuamos la marcha. La noche nos halló viajando y nos alojamos en plena pampa por no encontrar ninguna casa. Dos días quedamos sin un trago, porque en aquel país no hay agua. En tales condiciones llegamos al pueblo Colorado, donde hay también un río del mismo nombre.
2 KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonpaiyuLEMMA: konpaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalipufiñLEMMA: chalipufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloweiyuLEMMA: loweiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmeleiñLEMMA: l'angümeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuleiñLEMMA: ilotuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oapiñLEMMA: n'oapiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kolül·eufüLEMMA: kolül'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋilaŋerkeiLEMMA: ngilangerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋilanLEMMA: ngilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaiñLEMMA: n'opaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaLEMMA: n'opa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaiñLEMMA: umaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·müchaiLEMMA: pun'müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiLEMMA: eluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tromüLEMMA: tromü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochoiñLEMMA: fochoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantuLEMMA: ngütantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëliLEMMA: ngüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuduleiñLEMMA: kuduleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupatuiLEMMA: rupatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqwelaiLEMMA: naqwelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mën·aLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretulaiLEMMA: aretulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eñumtuiLEMMA: eñumtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwüŋetuiLEMMA: piwüngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochonLEMMA: fochon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremotuiLEMMA: tremotuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Allí vivía un extranjero. Le hicimos una visita, Painemilla y yo, y lo saludamos. Nos recibió cariñosamente, mató una oveja para nosotros; haciéndonos participar de la carne a todos nosotros, debía tener muy buen corazón aquel caballero. Terminada la comida atravesamos el Río Colorado; tiene allí vado y por él pasamos. Al otro lado alojamos. Hacia media noche se formaron de repente nubarrones, se levantó viento fuerte y cayeron grandes chubascos, de modo que nos mojamos completamente. El agua se juntaba en nuestro lecho y quedamos acostados en pura agua; pero la lluvia no duró mucho tiempo, pronto cesó. Más tarde, cuando salió el sol, hizo mucho calor. Con eso se calentó nuestro cuerpo, se secaron nuestras ropas empapadas de agua y volvió nuestro buen humor.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewelaiñLEMMA: pewelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PatagoniaLEMMA: patagonia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·onyutuiñLEMMA: n'onyutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋalLEMMA: chengal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ViedmaLEMMA: viedma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adn·opatuiñLEMMA: adn'opatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapatuiñLEMMA: umapatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütuiñLEMMA: nütuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatualLEMMA: küpatual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋuluLEMMA: ngulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillarpakeiñLEMMA: ngilarpakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiñLEMMA: mongekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaluLEMMA: küpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RokawariaLEMMA: rokawaria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋpaiñLEMMA: tüngpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De nuevo continuamos nuestro viaje; ya no descubrimos casas en ninguna parte; entre grandes dificultades nos acercamos a Patagonia. Pasamos el Río Negro en lancha en dirección a la ciudad Viedma y nos alojamos en una ruca de mapuches. Al otro día tomamos el camino directo para volver a nuestro Chile. Todas las veces que nos cruzamos con casas, comprábamos pan y ovejas para nuestra mantención. Regresando de este modo arribamos finalmente a la ciudad Roca, donde descansamos.
4 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalfiñLEMMA: küpalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalfiLEMMA: küpalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokifiñLEMMA: trokifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; welukaŋerkefuiñLEMMA: welukangerkefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apëmfiiñLEMMA: apümfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tefachiLEMMA: tefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalniefelLEMMA: küpalniefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotukefielLEMMA: ilotukefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RokaLEMMA: roka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutuelLEMMA: tutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Limail·eufüLEMMA: limail'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weyeln·opaiLEMMA: weyeln'opay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaiñLEMMA: n'opaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foteLEMMA: fote
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo había traído doce ovejas y Painemilla treinta, si no me equivoco; las habíamos cambiado por un caballo. Todas esas ovejas las hemos consumido durante el trayecto; las comimos todas. Partiendo de Roca alcanzamos el río Limay. Allí pasamos a nado el tropel de cabalgaduras y yeguas. Nosotros mismos ganamos en bote la otra ribera.
5 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumeiñLEMMA: rumeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LaunaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ToroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. UmaluLEMMA: umalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuichiLEMMA: pingerkefuichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lLEMMA: l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
' angümkeiLEMMA: angümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mongekeiñLEMMA: mongekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuluLEMMA: küpatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiñLEMMA: rupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fortinLEMMA: fortin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, AlarcónLEMMA: alarcon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mufülefuiLEMMA: mufülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüntuŋeiñLEMMA: katrüntungeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
guíaLEMMA: guia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeinLEMMA: pingein
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋelelŋeiLEMMA: pengelelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
guíaLEMMA: guia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpamumLEMMA: küpamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellulenLEMMA: kawelulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneltufiLEMMA: ngüneltufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiLEMMA: üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « VistoLEMMA: visto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BuenoLEMMA: bueno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amummLEMMA: amum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Prosiguiendo nuestro regreso pasamos por la comarca Launa-Toro y alojamos allí. Luego llegamos a una llanura cuyo nombre se me escapó. Algunos de nuestros compañeros beneficiaron allí una yegua y nos alimentamos con su carne. Al pasar delante del fuerte Alarcón nos detenía la cuadrilla militar que había allí. Exigían nuestra guía. Se la presentamos; contenía enumeradas todas las yeguas y caballos. El cabo examinó el documento y le puso su nombre: "Visto bueno" se llamaba (1). Hecho eso, nos dijo: "está bien; pasad".
6 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mülefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neumelLEMMA: neumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepukefiiñLEMMA: pepukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üweLEMMA: üwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillapakefuiñLEMMA: ngilapakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilokefuiñLEMMA: ilokefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpakeiñLEMMA: küpakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, umaqeyümLEMMA: umaqeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpakefuiñLEMMA: küpakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·manLEMMA: pun'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
NokeiraLEMMA: nokeira
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fortinLEMMA: fortin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgeninaLEMMA: argenina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofiernoLEMMA: gofierno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliiñLEMMA: wüliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
guiaLEMMA: guia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mal·üafiluLEMMA: mal'üafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafoLEMMA: kafo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegamos a otra estepa interminable; había abundancia de pasto, pero animales de ninguna clase, ni casas, ni gente. Marchamos dos, a veces tres días hasta que divisáramos una sola ruca; en tal grado estaba despo- blada antiguamente la Argentina. En las casas habitadas comparábamos ovejas y nos preparábamos una comida de carne. Luego nos marchamos, dormimos al aire libre dondequiera que nos sorprendía la noche. Siguiendo así nuestro camino tocamos la plaza fortificada Nogueira, donde el gobierno argentino mantiene una guarnición. Tuvimos que entregar de nuevo nuestra guía al jefe militar para que la revisara.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuamuluLEMMA: amuamulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JunínLEMMA: junin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepaiñLEMMA: mongepaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillaiñLEMMA: ngilaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñtuluLEMMA: rokiñtulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkonpatuiñLEMMA: fülkonpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋëmpuaimiLEMMA: üngümpuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeyefuiLEMMA: pingeyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eluŋeaimiLEMMA: elungeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋëmpakeiñLEMMA: üngümpakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IskelLEMMA: iskel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuüŋëmpakefuiñLEMMA: amuüngümpakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñochiLEMMA: ñochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalekafuiñLEMMA: küpalekafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maulenLEMMA: maulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dipakenofeliiñLEMMA: dipakenofeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OlascoagaLEMMA: olascoaga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elupaiateuLEMMA: elupaiateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? » PinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalefuiLEMMA: küpalefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Desde allí seguimos regresando sin interrupción; tras largas jornadas llegamos a la ciudad Junín. Allá si que revivimos; compramos alimentos y, abundantemente equipados, nos acercamos a los volcanes. «En aquel lugar esperas; se te entregará tu terreno», habían dicho a Painemilla. Con este fin esperamos, llegados al pie de los volcanes, en el lugar llamado Isquel. Siempre seguimos nuestro camino mientras que esperábamos; sólo que marchábamos bien despacio. Painemilla dijo repetidas veces durante esta marcha: «¿Cómo no nos habrá de alcanzar, andando así, mi caballero Olascoaga, que viene a darme mi terreno?»
8 WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dipalaiñLEMMA: dipalaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akulaiLEMMA: akulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tupuLEMMA: tupu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaleprakeiñLEMMA: küpaleprakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlLEMMA: fül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋëmpakefuiñLEMMA: üngümpakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akulaiLEMMA: akulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afeluwiLEMMA: afeluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niewelaiñLEMMA: niewelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pewelaiñLEMMA: pewelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuwealuLEMMA: kishuwealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiwnLEMMA: trokiwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiñLEMMA: amutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulaiLEMMA: akulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatuiñLEMMA: konpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupaiñLEMMA: rupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Wechul·afkenLEMMA: wechul'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlkonpaiñLEMMA: fülkonpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MüŋülukuLEMMA: müngüluku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapaiñLEMMA: umapaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero no nos alcanzó, no llegó nunca. Aguardándolo todavía marchamos lentamente; al pie del volcán nos detuvimos largo tiempo en espeactación; no llegó. Entonces algunos se aburrieron, sobre todo faltando los víveres y la posibilidad de encontrarlos. "Me voy" dijo éste y aquél. Painemilla, temiendo que lo dejaran solo, contestó: «Bueno, vamos entonces; ya que no viene nuestro caballero». Marchamos, pues, todos hacia la cordillara, dejamos atrás la gran laguna Huechulafquén y nos internamos en la montaña. En el lugar llamado Menguilucu pasamos la noche.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawëñmaiñLEMMA: mawüñmaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireiLEMMA: pirey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuwiLEMMA: takuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireLEMMA: pire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkulLEMMA: wingkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pireLEMMA: pire
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inëfnaqyeiLEMMA: inüfnaqyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichuñLEMMA: pichuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
achawallLEMMA: achawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokofuiñLEMMA: chokofuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpaiñLEMMA: wefpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrankuraLEMMA: trankura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrankuraLEMMA: trankura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChileLEMMA: chile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Había aquella vez grandes chubascos y nevadas; las montañas altas se cubrían en el acto de nieve. Esa nieve cae y se extiende sobre el suelo como si fueran plumas de aves; casi nos entumimos. Al otro día atravesamos el paso andino (Lanín) y salimos en Trancura. En un solo día salvamos el camino por la cordillera; Trancura ya pertenece a Chile.
10 TrankuraLEMMA: trankura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuwelLEMMA: tuwel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deqiñLEMMA: deqiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MillarikaLEMMA: milarika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, NawelkërLEMMA: nawelkür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkefuiLEMMA: pingerkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umapaiñLEMMA: umapaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepatuiñLEMMA: mongepatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlekeiñLEMMA: mülekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiñLEMMA: rupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukonLEMMA: pukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MillarikaLEMMA: milarika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üntupaiñLEMMA: al'üntupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiñLEMMA: küpaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WampoweLEMMA: wampowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdayepeiñLEMMA: wüdayepeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ForoweLEMMA: forowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëllünLEMMA: külün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RëŋalkoLEMMA: rüngalko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peyetuiLEMMA: peyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Partiendo desde Trancura llegamos al volcán Villarrica. Allí había una tribu de indígenas, los Nahuelquires; allá nos alojamos y nos recreamos; tres días demoramos en ese lugar. De ahí pasamos por Pucón y llegamos al pueblo Villarrica. Como Pianemilla tiene parientes allí, nos demoramos algo. Después continuamos y llegamos a Huampohue. Allí se separaron los compañeros oriundos de Boroa, Quillen y Renaico, siguiendo cada cual el camino de su país respectivo.
11 IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakefiñLEMMA: inakefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PitrufkenLEMMA: pitrufken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MolLEMMA: mol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üntupaiñLEMMA: al'üntupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nierkeiLEMMA: nierkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiñLEMMA: rupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DoŋëlLEMMA: dongül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KomuiLEMMA: komuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋilapaiñLEMMA: ngilapaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TroltrenLEMMA: troltren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·opatuiñLEMMA: n'opatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pulilLEMMA: pulil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TrewakoLEMMA: trewako
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrewakoLEMMA: trewako
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutuelLEMMA: tutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiñLEMMA: akutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llëküluLEMMA: lükülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SeñorLEMMA: señor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleqmomchiLEMMA: leqmomchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nosotros nos adelantamos en nuestra ruta por Pitrufquén y Molco. Donde los tíos de Painemilla, que residen allá, nos detuvimos algún tiempo. Después pasamos por Donguil y Comui. En este lugar atravesamos el río Toltén en vado; llegamos a Pulil y en seguida a Trehuaco. Saliendo de Trehuaco nos restituímos a nuestra patria Rauquenhue, cuando ya era cerca la Natividad de Nuestro Señor.
1 LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepatuelLEMMA: mülepatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawëñmaiñLEMMA: trawüñmaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArgentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeumaLEMMA: ngemewma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tratuaiñLEMMA: tratuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaineñLEMMA: paineñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainekeuLEMMA: painekeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Wentel·euLEMMA: wentel'eu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrawëñmaelLEMMA: trawüñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiñLEMMA: puiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RümekoLEMMA: rümeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoiLEMMA: adkünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pitrülkënofiLEMMA: pitrülkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« awüñmaiafiñLEMMA: awüñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkafeLEMMA: n'ampülkafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trüyüutuafiiñLEMMA: trüyüutuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya habíamos llegado a casa unos dos o tres días –precisamente ya no recuerdo– se organizó en honor de nosotros una solemne junta. Los cacaiques Calfupán, Pianén, Painequeu y Huenteleu hacían avisar; "Han llegado nuestros viajeros de la Argentina; Juntémonos". Efectuaron su reunión en distinción nuestra y nosotros dos dirigimos a la pampa extensa que había en Remeco. Allá fueron los caciques con sus mocetones y una nube de gente; llevaban a sus mocetones bien disciplinados y formados en filas; dijeron: «Vamos a dar el recibimiento tradicional y agasajar a nuestros viajeros».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallkiawiLEMMA: walkiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmakënueiñLEMMA: rangiñmakünueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋetuiñLEMMA: chalingetuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mankuqLEMMA: mankuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KamaritulafiiñLEMMA: kamaritulafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yafültupiuketuafiiñLEMMA: yafültupiuketuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkafeLEMMA: n'ampülkafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fukushkënolŋeiñLEMMA: fukushkünolngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afúnLEMMA: afun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatueiñLEMMA: afmatueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemenLEMMA: ngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komütuñmueiñLEMMA: komütuñmueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuluwnLEMMA: tükuluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
argentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
argentinaLEMMA: argentina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiripaLEMMA: chiripa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego empezaron la “trilla”. Gritaron ¡Ya! Y ejecutaron carreras circulares, cuyo centro formamos nosotros. Terminado en solemne ahuén, nos estrecharon la derecha. Además ordenaron: «Banqueteemos a nuestros viajeros; para que recobren las fuerzas gastadas». Luego amontonaron la carne cocida delante de nosotros. Nos admiraron a causa de un viaje a tanta distancia. Además observaron con asombro nuestros trajes. Hay que saber que nosotros lucimos en aquella ocasión mantas y chiripás argentinas.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iluLEMMA: ilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupiLEMMA: weupi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemilaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüpaŋLEMMA: kalfüpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonümpalfiLEMMA: konümpalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkamumLEMMA: n'ampülkamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miaumumLEMMA: miaumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewemunomLEMMA: pewemunom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋememumLEMMA: ngememum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MontevideoLEMMA: montevideo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenusaiLEMMA: wenusay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; presidenteLEMMA: presidente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋumufumLEMMA: düngumufum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumiaumumLEMMA: chumiaumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entulfiLEMMA: entulfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatueiñLEMMA: afmatueiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ampëlkanLEMMA: n'ampülkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la comilona parlamentó Painemilla extensamente con el cacique principal Calfupán. Le contó nuestro viaje por tierra y el trayecto por mar en el buque donde perdimos de vista toda tierra; además nuestra entrada en Montevideo y Buenos Aires, nuestra entrevista con el presidente; en una palabra la marcha de todo el viaje. Entonces todos nos admiraron, especialmente las mujeres. Con eso se acabó nuestro viaje al extranjero.
4 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelekatunLEMMA: mongelekatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; küdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkëlefunLEMMA: konkülefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuteukëienLEMMA: tuteuküien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋefunLEMMA: mongefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünmaleiLEMMA: al'ünmaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalenLEMMA: kümelkalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kóleraLEMMA: kolera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeiLEMMA: l'ayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayelfiñLEMMA: l'ayelfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlangkaLEMMA: langka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaikeLEMMA: müchaike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akeiŋnLEMMA: l'akeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpafuiLEMMA: rulpafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeluLEMMA: l'ayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elyeŋeiLEMMA: elyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llükanLEMMA: lükan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üñmaiafielLEMMA: al'üñmaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishulewenLEMMA: kishulewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküluukëlewenLEMMA: ladkülukülewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AweyekuLEMMA: aweyeku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Yo volví a vivir en Rauquenhue, cultivaba mi terruño y tomaba parte también en diversas fies- tas de mi raza. Estaba feliz con mi mujer y mis pequeñuelos. Pero nuestra felicidad era de poca duración. Vino la epidemia del cólera (en 1884), y entró la muerte en cada casucha. A mí se me murió mi buena mujer, además mi padre y mi hermana María Llanca. Atacados por la enfermedad sucumbieron lo más pronto, algunos apenas duraban una noche. Los difuntos se sepultaron sin demora; daba miedo velar por más tiempo a esos muertos. Por esa causa me quedaba sólo con una hijita chica y muy apesumbrado en mi terreno llamado Ahueyecu.

CAPÍTULO XVII.- LA MACHI.- VOCACIÓN E INAUGURACIÓN La pretendida vocación de la machi; Una niña chica cuenta como se sentía llamada a hacerse machi; resistencia del padre de ella. La ordenación: El ngueicurehuen o fiesta de inauguración; cantos de las machis ayudantes; cantos de la machi aspirante; salida de la profesión. Otro ejemplo de vocación: Una mujer adulta describe en palabras vibrantes de emoción la historia de su designación. Investidura de la segunda aspirante: El rehue; cantos a su pie y encima, que expresan en innumerables giros y repeticiones que la machi es la elegida de su dios y que hay que pagarle sus servicios. «Oficio» de la machi: Ejemplos de las oraciones de la machi.

1 « MachiŋekeiLEMMA: machingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eleneuLEMMA: eleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋelanLEMMA: machingelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·lLEMMA: pun'l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· arumeiLEMMA: arumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üluaeteuLEMMA: üluaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituŋeiLEMMA: machitungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefanüprameiLEMMA: lefanüpramey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuñmafiLEMMA: nentuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtronfiLEMMA: mütronfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machianLEMMA: machian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1)». TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepafiñLEMMA: pepafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilafielLEMMA: machilafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; machilafiñLEMMA: machilafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüniekefielLEMMA: ayüniekefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepafiñLEMMA: pepafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilafielLEMMA: machilafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafielLEMMA: eluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femeleuLEMMA: femeleu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pimulaiaiñLEMMA: pimulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilaeneuLEMMA: machilaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeamLEMMA: ngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üluafiyümLEMMA: üluafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkefiñLEMMA: elkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
titeleLEMMA: titele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiLEMMA: müleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranpiukeyechefeLEMMA: kutranpiukeyechefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieaiLEMMA: nieay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumŋenLEMMA: mañumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipiŋeiLEMMA: pipingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los machis dicen: «Los machis son creados como tales; el dios del cielo me ha ordenado, no soy machi de propio intento». Cierto día se hizo machi una hermana mía. A la entrada de una noche cayó de repente como una muerta. Se le buscaba una machi para que la curara y ésta la sometió al tratamiento tradicional (=la machitucó). De repente se incorporó, le quitó el tambor a la machi llamada y lo golpeó. Al mismo tiempo empezó a cantar en los términos siguientes: «Seré pues machi». (1), Hoy vine a visitar a esa mujercita, quise hacerla machi; ya antes, cuando era muy chica todavía, la he elegido para la profesión porque me gustaba; hoy vengo a crearla machi y dotarla con el conocimiento de los remedios y las oraciones». Luego levantó más la voz y cantó: «No digáis respecto de mí: “«es el demonio que influye sobre ella”; no, el buen creador de la gente lo es, que va a hacerme machi para que sea persona afamada y cure los enfermos (2). La he elegido para que sea machi verdadera; mediante legítima instalación quedará ahora ('nombrada machi) esta niña. Por autorización mía será persona estimada y auxiliadora de la gente, dig- na de la gratitud de todos». En esos términos cantó mi hermana (1).
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·nieiLEMMA: pun'niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaeyeuLEMMA: nütramkaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femrumeimiLEMMA: femrumeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? » PiŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küimiiLEMMA: küimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleneuLEMMA: eleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilaeyuLEMMA: machilaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kïmeLEMMA: kïme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raniLEMMA: rani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumŋenLEMMA: mañumngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnLEMMA: femn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaskülaiaimnLEMMA: laskülaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aialuchiLEMMA: l'aialuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokimukiliLEMMA: trokimukili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piupeiñLEMMA: piupeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünoalLEMMA: ladkünoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimmuamLEMMA: kimuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiaelLEMMA: machiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « ChumiLEMMA: chumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? PilaiaimnLEMMA: pilaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lokoleyeuLEMMA: lokoleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiaimnLEMMA: pilaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PepufiŋeLEMMA: pepufinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machilpuafimiLEMMA: machilpuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nütramkapeLEMMA: nütramkape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuaiLEMMA: nentuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋeamLEMMA: kimngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfmatulŋepeLEMMA: afmatulngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealuLEMMA: machingealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋepeLEMMA: pingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuleLEMMA: ngefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënentuiLEMMA: ngünentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeafuiLEMMA: pingeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatuŋepeLEMMA: afmatungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Toda la noche continuaba en sus oraciones. Un hombre le preguntaba: «¿Cómo te ,vino todo eso tan inesperadamente? Entonces ella se extasiaba mucho, profiriendo las palabras siguientes: «Los buenos nobles del cielo me han elegido y visitado, diciéndome: “Yo te haré machi, te proveeré con todo lo necesario para que seas buena machi y la gente buena te guarde gratitud”. Así, pues, me vino eso. No estéis tristes no creáis que esté para morir; os digo todo eso para que no tengáis pena y sepáis que yo seré machi». «No digáis ¿qué le ha pasado a ésta; no le habrá trastornado la cabeza el demonio? No, del cielo vino mi misión. “Hagas una visita a esa niña, la designas machi, la provees con todo lo necesario. Que hable, que manifieste públicamente su designación para que se la reconozca de machi”. Que la admiren, como que es una niña tan pequeña, y digan ¡buena machi será esta jovencita! ». Si se tratara de una persona grande, podría engañar; pero siendo una niñita que se admiren» (2).
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mailafuiLEMMA: mailafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiaelLEMMA: machiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiaiLEMMA: machiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MachilaiaiLEMMA: machilaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kualuLEMMA: kal'kualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnLEMMA: femn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifuiLEMMA: pifuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afnuluLEMMA: afnulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedkëlenLEMMA: wedwedkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilLEMMA: machil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lafimiLEMMA: lafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluwaiñLEMMA: keluwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋeikurewelafimiLEMMA: ngeikurewelafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeamLEMMA: machingeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pekanLEMMA: pekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·arumeafuiLEMMA: l'arumeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machilnofilmiLEMMA: machilnofilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋepeafuiLEMMA: machingepeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? AyülafiñLEMMA: ayülafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; dëŋuyeŋeafunLEMMA: dünguyengeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealuLEMMA: machingealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero el padre de la niña no quiso, que su hija fuera machi «¿Por qué ha de hacerse machi?» dijo, «no lo será». Atribuyó a brujería, la conducta de su hija, ya que era siempre de índole extraña. Entonces le dijo la gente: «¿Por qué no quieres hacer machi a tu hija? Nosotros te ayudaremos (1). Hazle la fiesta de instalación para que sea machi perfecta; si no la dejas entrar en la profesión, se morirá de repente por culpa tuya». Su Padre contestó., «¿Y por qué ha de ser machi? a mí no me gustan esas cosas; hablarían mal de mí; dirían que mi hija se hará machi bruja; por esos motivos no consiento yo».
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MachiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluwaiñLEMMA: keluwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeichiLEMMA: peichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuleLEMMA: ngefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kal·kualuLEMMA: kal'kualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeafuiLEMMA: pingeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlaiLEMMA: kimlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleyeuLEMMA: eleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeperkeaiLEMMA: machingeperkeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleiŋnLEMMA: eleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KintuŋeiLEMMA: kintungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaeteuLEMMA: keluaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewekeiLEMMA: ngeikurewekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trünLEMMA: trün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewekeiLEMMA: ngeikurewekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anümtukeiLEMMA: anümtukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkenLEMMA: chumken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1).
Entonces todos sus amigos le dijeron: «Tiene que hacerse machi no mas. Esa es una chiquilla todavía; si fuera mujer vieja entonces se podría hablar de brujería; pero esa niñita no sabe nada de brujos. Seguro que el celestial creador de la gente la ha elegido para que sea una verdadera machi». Consintió nuestro padre, aunque de mala gana. «Bueno, Pues», dijo, «que se haga machi entonces mi hija». Luego fijaron el plazo para su iniciación de machi. Le buscaron algunas machis viejas corno entrenadores de la aspirante en la fiesta del ngueicurehuen. La fiesta del ngueicurehuen se lleva a efecto para iniciar y perfeccionar las machis nuevas. Tambien la celebran las machis instaladas cuando renuevan su rehue; sólo por esos motivos se celebra (1).
1 PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konŋeikureweiLEMMA: konngeikurewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripalnentuiLEMMA: tripalnentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellupërualuLEMMA: kelupürualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatualuLEMMA: ngilatualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiŋnLEMMA: ngilatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trëpuiLEMMA: trüpun
POS: V
ENG: beat/drum
SPA:
MORPH: trüpu-iy
beat/drum
(-)
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafimiLEMMA: elafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilafimiLEMMA: machilafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeaiLEMMA: machingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüleimiLEMMA: anüleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elchefeLEMMA: elchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elchefeLEMMA: elchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeimiLEMMA: pikeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumachefeLEMMA: deumachefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumachefeLEMMA: deumachefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋieimiLEMMA: ngieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranieaqelLEMMA: witranieaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuleluLEMMA: tulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenpëllüŋeamLEMMA: newenpülüngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*), eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(*) peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeLEMMA: ye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumenoaeteuLEMMA: rumenoaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegado el día fijado, se lleva acabo el ngueicurehuen. Empieza en una tarde y termina el día siguiente. Están presentes tres o más machis como ayudantes en los bailes y las oraciones. Dan principio a la ceremonia con un baile; luego profieren sus súplicas al son de sus tambores. Las machis viejas cantan lo siguiente: «En buena forma harás asumir su profesión a esa jovencita, la harás machi y machi buena debido a tu intervención, o padre dios, que estas en las alturas, sentado en tu hermosa mesa, rodeado de plata. Tú eres el viejo creador de los hombres, la vieja creadora de ellos. Tú has querido que tu hija sea machi, o padre dios, viejo plasmador de los hombres, vieja plasmadora de ellos. Tu le darás (a la nueva machi) tu magnifico caballo (2) para que la lleve a las rogativas; le darás a esta niña el hermoso toro (2) en la visión, para que tenga un alma vigoro- sa. Asimismo le darás en la visión el cuchillo (2) y el colihue (*) lindos, a fin de que los traiga consigo a las rogativas y no prevalezcan contra ella los espíritus malos. Entonces sí que será buena machi».
2 FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafiiñLEMMA: elafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mareupullmaiafiiñLEMMA: mareupulmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eluafiiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirituafiiñLEMMA: wirituafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñmachiŋealLEMMA: kuliñmachingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiaelLEMMA: inaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kawiñtundëŋuLEMMA: kawiñtundüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiaelLEMMA: witraiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kallfüLEMMA: kalfü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, flaŋLEMMA: flang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontunieaeyümLEMMA: kontunieaeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2).
«Siguiendo el ritual del mareupull (1) dedicaremos hoy esta chicha y mediante ella consagraremos a la nueva machi; le comunicaremos todos los remedios, y la signaremos con sangre, para que sea machi rica de animales y siga oraciones valederas en cualquier ocasión que se ofrezca, sea en los nguillatunes u otras fiestas; para que traiga además consigo legítimas banderas de doble color, la celeste y la blanca, receptáculos estos para su espíritu (2).
3 « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenŋelaiaiLEMMA: yewenngelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeŋelaiaiLEMMA: dünguyengelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeaiLEMMA: pingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋenLEMMA: konümpangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nueaeiLEMMA: nueaey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieaiLEMMA: nieay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayetuŋelaiaiLEMMA: ayetungelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiLEMMA: müleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komütuŋeaiLEMMA: komütungeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machirkeLEMMA: machirke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeaiLEMMA: pingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llechiLEMMA: lechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeaiLEMMA: pingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeaiLEMMA: pingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋenLEMMA: konümpangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋelaiaiLEMMA: pingelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Entonces no pasará vergüenza con ningún enfermo, no se hablará mal de ella, sino al nombrarla se dirá: “Buena machi es ella”. Entonces habrá para ella en cualquier parte un buen vaso de chicha y un sabroso pedazo de carne; nadie se mofará de ella. La gente la rodeará con admiración, llamándola machi buena. Por su perfección en la profesión dirán: “Ahora sí que está perfecta”. En caso de necesidad se acordarán de ella y dirán: ”Ella es buena machi”; nadie la llamará “machi del huecufe”».
4 « KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; trürlaiLEMMA: trürlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anchimal·enLEMMA: anchimal'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichanLEMMA: wichan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- alweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwichenLEMMA: piwichen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekilepeLEMMA: femngekilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëltukenoeleyeuLEMMA: fültukenoeleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshke·wekufüLEMMA: weshke·wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, daufeŋekilepeLEMMA: daufengekilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiaiLEMMA: ngelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachantüLEMMA: fachantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trwnLEMMA: trwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñLEMMA: peshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkakënoafiiñLEMMA: aifiñkakünoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koloŋtuafiiñLEMMA: kolongtuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirituñmaiafiiñLEMMA: wirituñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfiŋnLEMMA: femfingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirituŋeiLEMMA: wiritungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Hay entre nosotros machis del huecufe; no somos iguales en nuestra profesión. Algunas son machis brujas; manejan duendes, ánimas enganchadas y pihuichén. Esta machi no sea de esa clase mala, los espíritus malos no tengan comunicación con ella. Sea dotada con oraciones sinceramente buenas, oraciones inspiradas por dios; no haga picardías. Entonces no será machi mala sino buena, y eso conviene. Tantas oraciones buenas le hemos enseñado hoy en presencia de la gente. Además la adornaremos con toda clase de flores y la pintaremos y signaremos con sangre en todo su cuerpo». Eso lo realizan después; marcan todo el cuerpo de la machi nueva con sangre de cordero (1).
5 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüimilŋeiLEMMA: küimilngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, praiLEMMA: pray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prapraweLEMMA: praprawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përupuiLEMMA: pürupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmpuiLEMMA: mütrümpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilkeenLEMMA: machilken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reiLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reiLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uŋillatunenLEMMA: ungilatunen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpuralinLEMMA: trüpuralin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellueneuLEMMA: kelueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeelLEMMA: elkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeiLEMMA: machingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakefimiLEMMA: deumakefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeimiLEMMA: elkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkawnLEMMA: aifiñkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafielLEMMA: mongelafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hecho esto, empiezan a bailar. Con eso se apodera de la nueva machi el «arte» (2). Ella sube por los peldaños a su rehue, baila un tiempo arriba y canta después en alta voz. «Tú me has designado machi, padre dios, rey anciano, reina anciana, infúndeme las oraciones para que sea machi hecha, comunícame los cantos, el arte de tocar el cultrun, todo lo que tengo menester. Actualmente me están ayudando mis machis, instituidos por ti dios, creador de los hombres, de los varones y mujeres y de todos los animales. Celebro ahora la fiesta de perfeccionamiento e inauguración de machi, a fin de que, cuando haya enfermos, pueda devolverles la salud».
6 « NienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkawnLEMMA: ilelkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaiLEMMA: mülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrakawiLEMMA: kutrakawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelnLEMMA: mongeln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- afmatuwiLEMMA: afmatuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; falinLEMMA: falin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machinLEMMA: machin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatuLEMMA: afmatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranŋepiawiLEMMA: kutranngepiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pofreLEMMA: pofre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MachileneuLEMMA: machileneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeliLEMMA: machingeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faltaLEMMA: falta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kastaulaiaiLEMMA: kastaulaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeutuliLEMMA: weutuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
platsLEMMA: plats
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trrtuaiLEMMA: trtuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmautumumLEMMA: afmautumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeufiliLEMMA: weufili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeliLEMMA: ngeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewafiñLEMMA: wewafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumaiLEMMA: mañumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kastaulanLEMMA: kastaulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machiiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiaiLEMMA: nütramkaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«He preparado un banquete a tanta gente que vino a mi fiesta de inauguración. Mi padre había sufrido bastante en criarme. Ahora se le exige que su hija sea machi, y tenía que hacer nuevos gastos, porque es costoso hacerse machi. Por tantos gastos andaba sufriendo mi pobre papá. Me permitió al fin hacerme machi. Si lo seré estable, está bien; entonces él no habrá gastado su plata inútilmente; ganaré plata y con eso se cubrirán los gastos que mi padre ha hecho. Si gano animales como pago y como buena machi los ganaré, dirá mi padre: “¡No he gastado de balde; mi hija era una chiquilla todavía, se hizo machi y ahora es machi buena”. En todas partes contará: “Eso y eso lo ha conseguido mi hija”».
7 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trünLEMMA: trün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeanLEMMA: ngean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KastigalaiaqenLEMMA: kastigalaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelanLEMMA: ngelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkanieaqenLEMMA: kümelkanieaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaqeneuLEMMA: keluaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtefmaiaeyuLEMMA: pütefmaiaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FëreneaqenLEMMA: füreneaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranpiukeyeaqenLEMMA: kutranpiukeyeaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüutuenLEMMA: ayüutuen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Hoy, pues, seré machi perfecta, gracias a ti, dominador de los hombres, dios anciano y diosa anciana. No me pongas en apuros; yo no me hice machi por propia inclinación y voluntad; muéstrateme favorable para siempre para que sea machi poderosa. También seré machi gracias a la intercesión eficaz de tantas machis presentes. ¡Que sigan ayudándome para que siga siendo buena machi! ». «Hoy te rociaré con la chicha de los cántaros rituales (o dios), y la sangre de tus animales: séme propicio y ten piedad de mí; soy una niña chica tu predilección hacia mi me hizo machi, Por eso lo soy».
8 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maleupanLEMMA: maleupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkaukenLEMMA: aifiñkauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürëmnienLEMMA: trürümnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderasLEMMA: banderas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elunütramafiyümLEMMA: elunütramafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, welulkanoaqelLEMMA: welulkanoaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanieanLEMMA: inaniean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañtunLEMMA: pilañtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1)». FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkülepaiLEMMA: alkülepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komütueneuLEMMA: komütueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewekenLEMMA: ngeikureweken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; üpaŋentuafiñLEMMA: üpangentuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuaiŋnLEMMA: ngilatuaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütokoaiLEMMA: pütokoay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuaiŋnLEMMA: püruaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PiaiŋnLEMMA: piaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuaiLEMMA: dünguay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuteukechiLEMMA: tuteukechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përupeLEMMA: pürupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiŋnLEMMA: elaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoaiñLEMMA: fentekünoaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaiñLEMMA: iaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Ahora en la frescura de, la mañana ejecuto galantemente mi baile y tengo prontas, mis lindas banderas para que me comuniques mediante ellas eficaces y variadas oraciones en la visión y no salgan mal mis futuras rogativas. Para el mismo efecto rezare también cada mañana las oraciones de oficio». (1) «Hoy se acercaron por tanta multitud de gente a pesar de sus muchas ocupaciones. Quisieron oirme y me admiran por la erección de un rehue nuevo. A todos ellos los voy a librar de su hambre y darles un trago de la chicha ritual. Ellos recitarán el rezo: «Aquí estás, padre dios», y beberán su chicha. Luego ejecutarán un breve baile al compás de la trutruca, flauta y los demás instrumentos. ¡Que sea bonito su baile! Después dopositarán sus rehues de mano (2) al pie de este rehue oficial y comenzará el banquete».
9 « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellueteuLEMMA: kelueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiñLEMMA: müleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeaiLEMMA: elungeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenoleLEMMA: femngenole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafeneuLEMMA: ngilatuñmaiafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenoalLEMMA: machingenoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: welulkafalLEMMA: welulkafal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiLEMMA: lay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünaqtuamLEMMA: anünaqtuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochëmLEMMA: fochüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Yo me uniré con mis machis coadjutoras en las oraciones regalaré a cada una, una olla grande de caldo y carne con pan; entonces estarán contentas. Si no se les sirviera, serían capaces de rogar en contra de mí, que no fuera machi buena, a una machi no se debe contrariarla. «Ya he concluido, ¡listos que me bajo, hijitos! » (2)
10 TëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenluLEMMA: fentrenlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kauchuleluLEMMA: kauchulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fëtaŋeluLEMMA: fütangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aiñiLEMMA: l'aiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilperkeeneuLEMMA: machilperkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋewelaianLEMMA: machingewelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrükatrütufiLEMMA: katrükatrütufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tokiLEMMA: toki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecharkefiLEMMA: wecharkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltufiLEMMA: kütraltufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AfpeLEMMA: afpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleweiLEMMA: kümelewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koilüiLEMMA: koilüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·awelaiLEMMA: l'awelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Esa hermana mía ejerció la profesión de machi todos los años de su soltería. Después se casó y tuvo familia; pero se le murió su hijo. Se entristeció mucho y dijo: «Ahora se me murió mi huahuita y yo soy machi. ¿Quién sabe qué diablo me hizo machi? No lo seré más». Con el hacha redujo a asti- llas su rehue, rompió el kultrun y lo echó al fuego. «¡Que se acabe la machi!» dijo. Después siguió bien, tuvo otros hijos que no se le murieron; a la profesión no volvió jamás; vive todavía con su familia.
1 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraniLEMMA: kutrani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituŋealLEMMA: machitungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmelŋeiLEMMA: mütrümelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankanLEMMA: kutrankan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüntrünüumeiLEMMA: trüntrünüumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrancheLEMMA: kutranche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleyeuLEMMA: inaleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkanLEMMA: ülkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tunLEMMA: tun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefannürumeiLEMMA: lefanürumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëntuñmafiLEMMA: müntuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrannLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machialuLEMMA: machialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machilaqeyuLEMMA: machilaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « inalŋeimiLEMMA: inalngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranlanLEMMA: kutranlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machipëlluLEMMA: machipülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraneleneuLEMMA: kutraneleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machianLEMMA: machian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Otra mujer se enfermó. Le buscaron una machi para que le aplicara los servicios profesionales. Esta invocaba en favor de la enferma su espíritu e inquirió de él de qué enfermedad se trataba. En es momento empezó la enferma tiritar. La machi seguía asistiendole con sus cantos. De repente se sentó la mujer enferma, agarró el cultrun arrebatándolo a la machi y se puso a cantar ella misma: «Yo me enfermé porque seré machi; el dios del cielo me ha dicho: “Yo te crearé machi y te proporcionaré eficaces oraciones”. Realmente no estoy enferma; es el espíritu de machi que me atormenta; por eso he de asumir la profesión ahora».
2 « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñpramelŋechiLEMMA: yeñpramelngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiaeyümLEMMA: ngilatuñmaiaeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalechiLEMMA: inalechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelaqeneuLEMMA: elelaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « AifiñkaechiLEMMA: aifiñkaechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wirituechiLEMMA: wirituechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaŋeanLEMMA: kümelkangean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumanLEMMA: peuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « machiŋeaimiLEMMA: machingeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemenLEMMA: ngemen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « machiŋeaimiLEMMA: machingeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiaenLEMMA: ngilatuñmaiaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». ÜlerüqeneuLEMMA: Ülerüqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· witrantëkunieeneuLEMMA: witrantükunieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuleneuLEMMA: püruleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Que me inaugure legítimamente mi machi para que me ofrezca válidas rogativas; con variadas oraciones me sirva y me honrará con hermosas canciones» (1). «Que me perfeccione y mi unja con la sangre de cordero, entonces me irá bien» (2). «Eso me ocurrió en la visión; me dio el celestial dominador de los hombres que seré machi; él mismo habló conmigo». «En el éxtasis me fui al cielo; allá me proveía el dios con excelentes dones. “Serás machi”, me dijo, me harás rogativas sobre plata (3). Uno des los hermosos varones del ciclo me hizo fricciones. Me enseñó en estado extático todos los remedios; me tiró por encima de los remedios y éstos bailaron delante de mí, mientras, estaba en visión».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machirkealuLEMMA: machirkealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürkeeyeuLEMMA: nürkeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meufelerkeiLEMMA: mewfelerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrannLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përulfiLEMMA: pürulfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmelfiLEMMA: mütrümelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machirkealuLEMMA: machirkealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machilafiiñLEMMA: machilafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafimiLEMMA: eluafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? NewenforolpafiŋeLEMMA: newenforolpafinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, newenpiukelpafineLEMMA: newenpiukelpafine
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; entupeLEMMA: entupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaeuLEMMA: elaeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machileateuLEMMA: machileateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces formula de la otra machi el diagnóstico, diciendo: «Esta está para volverse machi, el celestial dueño de la gente se ha apoderado de ella para el arte: esa es la causa de su enfermedad». Luego baila en favor de la aspirante e invoca su espíritu: «Que vengan las machis para que introduzcamos a esa mujer en la profesión de machi, para la cual está destinada ¿En qué forma la instalarás? Ven y da fuerza a sus huesos, afirma su corazón. Que haga saber el que la ha designado machi en qué forma la quiere consagrar, si será machi poderosa o machi de menor cuantía». Así canta la machi vieja.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MachialuLEMMA: machialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiaimiLEMMA: machiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeamLEMMA: machingeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneaqenLEMMA: füreneaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutrankalaiaqenLEMMA: kutrankalaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaqenLEMMA: elaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranpiukepeqenLEMMA: kutranpiukepeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋekenLEMMA: machingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋelanLEMMA: machingelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleneuLEMMA: eleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diLEMMA: di
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleteuLEMMA: eleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elnoeteuLEMMA: elnoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimŋekelaiLEMMA: kimngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces la enferma misma canta en alta voz: «Seré machi porque el dios me ha nombrado como tal. Te plazca, dios de las alturas, que sea machi buena. No me hagas sufrir; en una forma que excluya toda duda me instituyas; entonces me irá bien. Ya que me has vocado a machi, dame tú las oraciones y ten piedad de mí. Así (1) dicen todos los machis que son designados como tales, que no se han hecho machi de propio intento e intromisión que el dios del cielo los ha elegido. Pero no se puede saber si él realmente los ha instituido o no.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleamLEMMA: müleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋekeiLEMMA: werküngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaelLEMMA: keluael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrüŋelëmaelLEMMA: katrüngelümael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekurewenLEMMA: ngekurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiŋnLEMMA: feyentuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelLEMMA: kiñel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋekeiLEMMA: l'angümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋekeiLEMMA: kintungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifikeLEMMA: kuifike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmkafiluLEMMA: trürümkafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuLEMMA: püru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiŋnLEMMA: puingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkeiLEMMA: anümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En seguida esa machi nueva da aviso que va a tener su fiesta inaugural. Hace invitar a toda la gente (de su nueva jurisdicción o rehue) para que ayuden con chicha y carne para la distribución en la fiesta de su investidura. Ellos acceden. En todas las rucas de la nueva unidad se hace chicha y pan y se matan animales. Además se buscan algunas machis en servicio, para que instruyan en toda forma a la aspirante. En cuanto llega el día convenido, hay gran junta en una loma. Una parte de la gente baila, la otra planta el rehue.
2 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foyeLEMMA: foye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kül·aLEMMA: kül'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshanaLEMMA: manshana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
añpeLEMMA: añpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prapëraweLEMMA: prapürawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuimiamLEMMA: kuimiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
loloLEMMA: lolo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋekeiLEMMA: tükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauchaLEMMA: chaucha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AnüelLEMMA: anüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuñmaŋekeiLEMMA: püruñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauutuiLEMMA: trautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiŋnLEMMA: ülkantuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpuiLEMMA: trüpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El rehue se compone de diversos vegetales como el maqui, el canelo, la quila, el manzano y el helecho ampe. En medio de estas ramas se coloca un palo con peldaños (el rehue estrictamente dicho) para que en él se extasíen las machis. Excavan un hoyo, echan adentro pesos y chauchas de plata y plantan sobre estas monedas el (palo) rehue. El rehue puesto lo honran con un corto baile. Suelen reunirse buen número de machis que cantan entusiasmadas y tocan sus tambores.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machialuLEMMA: machialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machialuLEMMA: machialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaqenLEMMA: elaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elenLEMMA: elen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋelanLEMMA: machingelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaqeneuLEMMA: keluaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeanLEMMA: machingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieanLEMMA: niean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋilltunLEMMA: ngiltun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñLEMMA: aifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kakënolŋeanLEMMA: kakünolngean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweŋeamLEMMA: newengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adkanoeyümLEMMA: adkanoeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelayuLEMMA: elelayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiyümLEMMA: ngilatuñmaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimeLEMMA: eime
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaqenLEMMA: elaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiaqenLEMMA: laiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeaiLEMMA: machingeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewenŋenoamLEMMA: yewenngenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
La machi nueva canta como sigue: «En este día seré machi. Formalmente me instalarás, padre dios; porque tú me has elegido; no soy rnachi por propia afición y autoridad. Tantas machis me asistirán para que sea buena machi; en medio de numerosa gente entraré en la profesión, tendré eficaces oraciones. Ahora me están adornando aquí mi rehue para que mi espíritu cobre firmeza y no sea el ludibrio para los espíritus malignos». «Con tantos jarritos de chicha te ofreceré la libación ritual de súplica, oh padre dios; me infundirás valiosas oraciones, puesto que tu me has nombrado machi. No me prometas en forma enga- ñosa, sino que te plazca que sea machi buena, que no tenga que pasar vergüenza».
4 « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñpramkeeneuLEMMA: yeñpramkeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellukeeneuLEMMA: kelukeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellueneuLEMMA: kelueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AyüŋepeLEMMA: ayüngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintupaiaqenLEMMA: naqkintupaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leaqenLEMMA: leaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· elaqenLEMMA: elaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafiyümLEMMA: mongelafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiaeyuLEMMA: ngilatuñmaiaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuanLEMMA: püruan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshkiñLEMMA: peshkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkakënoanLEMMA: aifiñkakünoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëltuaqeneuLEMMA: fültuaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Tantos cooperadores me inauguran facilitándome chicha y carne; tanta gente me acompaña en el baile. Sea bonito mi modo de rezar, comunícame todo lo que necesito, dispón que sea machi perfecta, oh dios padre, en el cielo estás, dirige una mirada de piedad hacia mí. En la visión me sugerirás las debidas plegarias y me darás conocimiento de todos los remedios para que pueda sanar a los enfermos; ya que soy machi, ordena que lo sea con toda perfección. De en medio de plata dirigiré las súplicas hacia ti, bailaré sobre plata y engalanaré mi rehue con toda clase de adornos para que se acerque mi espíritu (de machi) con buena gana».
5 « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimafiñLEMMA: kimafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranchiLEMMA: kutranchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafiñLEMMA: mongelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MoŋelchefeLEMMA: mongelchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaimiLEMMA: ngeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüleimiLEMMA: anüleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieimiLEMMA: nieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieimiLEMMA: nieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElukullinaqenLEMMA: elukulinaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weupeLEMMA: weupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülunLEMMA: ülun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋillatuñmaiaqenLEMMA: ngilatuñmaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaqelLEMMA: ngeaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeanLEMMA: machingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RaŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupinLEMMA: weupin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyaqtunLEMMA: koyaqtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewenkenolpeLEMMA: yewenkenolpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiaiLEMMA: rupaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PiaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elenLEMMA: elen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋillatunenLEMMA: elungilatunen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋelanLEMMA: machingelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machileeliLEMMA: machileli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeanLEMMA: machingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukenoeliLEMMA: düngukenoeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküafunLEMMA: ladküafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋeafunLEMMA: konümpangeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Escucha todas mis plegarias; entonces conoceré a los enfermos y sabré sanarlos. “Serás curandera” digas de mí, oh padre dios, que estás en las alturas sentado en tu hermosa mesa de plata con tu primoroso caballo y tantos animales. Proporcióname animales a mí también, manda en atención a mí que gane animales en recompensa de mis curaciones; consígueme que sea persona respetada». «Así seré machi buena gracias a tu ayuda; me habilitarás que pueda tomar la palabra y discutir en medio de la junta sin comprometerme; que se propague en todas partes la fama de mi aptitud en el arte, porque eres tú que me has elegido machi y me has comunicado las oraciones; no soy machi por mi propio impulso. Pero, que me elijas machi en toda verdad, no me designes tal por engaño. Yo me afligiría, me nombrarían con desprecio; machi bruja me llamarían».
6 « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüŋeiLEMMA: ayüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüeyeuLEMMA: ayüeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·ákümeLEMMA: mün'aküme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋeanLEMMA: konümpangean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüuwiLEMMA: ayüuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaeyümLEMMA: keluaeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñpramaqeneuLEMMA: yeñpramaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeliLEMMA: machingeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelafiñLEMMA: mongelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumaqeneuLEMMA: mañumaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiŋnLEMMA: piaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·alaiaiñLEMMA: l'alaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiŋnLEMMA: piaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«A la machi buen se la aprecia; todo el mundo la quiere, porque es versada en su profesión. Al hablar de ella dicen: “Esa es machi buena”. La gente se congratula de ella y la machi misma está contenta. Entonces podré recompensar también a los que me ayudan ahora, a mi comunidad que me inaugura de machi. Porque es cuanto sea machi perfecta, sanaré a los enfermos que habrá. Ellos se me mostrarán agradecidos; dirán: "Ahora sí que está perfecta; ahora ya no nos moriremos".
7 « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkintupaqeneuLEMMA: adkintupaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aifiñkamekenLEMMA: aifiñkameken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mën·áLEMMA: mün'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaeteuLEMMA: konümpaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümenuliLEMMA: kümenuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiaqeneuLEMMA: konümpaiaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafeneuLEMMA: piafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüuwiLEMMA: ayüuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeiLEMMA: machingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « fentechiLEMMA: fentechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adeteuLEMMA: adeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adeteuLEMMA: adeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeiLEMMA: machingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faltaLEMMA: falta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontëkulanLEMMA: kontükulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weweltuaqeneuLEMMA: weweltuaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machitukutranleLEMMA: machitukutranle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankawnLEMMA: kutrankawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealuLEMMA: machingealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeiLEMMA: machingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mañumLEMMA: mañum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « GraciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafiLEMMA: piafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellueteuLEMMA: kelueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tanta aglomeración de gente ha venido a observar mi baile oficial de todas las direcciones han llegado por acá, y me llaman buena machi. Si no fuera buena, me despreciarían; “es mala esa machi”, dirían respecto de mí. Pero, como soy machi buena, se alegrarán también mis padres. “Nuestra hija es una buena machi”, dirán mi papá y mi mamá. ¡Tantos rezos que sabe mi hija! Dirá mi padre “¿Quién la ha perfeccionado? Por instrucción del dios celestial es machi mi hija; no he gastado, pues, de balde por mi hija machi; ella me ganará pago de animales, cuando haga curaciones de enfermos. Tantas privaciones me impuse para que mi hija pudiera hacerse machi; ahora lo es; perfecta, acabada machi es ella; estoy contento. Luego dará sus gracias a su reducción, que le ha asistido en la celebración del ngueicurehuen”.
8 « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmniefiñLEMMA: trapümniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñpramŋenLEMMA: yeñpramngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelinieqenLEMMA: lelinieqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋillatunenLEMMA: elungilatunen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machifuliLEMMA: machifuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlaiafunLEMMA: kimlaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupinLEMMA: weupin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TrürnienLEMMA: trürnien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëtefentulaqeyuLEMMA: pütefentulaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuamLEMMA: ngilatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelLEMMA: elel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtefeleyuLEMMA: pütefeleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfünLEMMA: molfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elutuaqeyuLEMMA: elutuaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeyelLEMMA: elkeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiñLEMMA: nielaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelLEMMA: elel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiriltulaqeyuLEMMA: wiriltulaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akukeamLEMMA: akukeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eludëŋupaiafiyümLEMMA: eludüngupaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolomtuafimiLEMMA: kolomtuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chayaqtuafimiLEMMA: chayaqtuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Tan numerosa concurrencia he reunido hoy, el día de mi inauguración. ¡Dios del cielo, tú fijaste tus ojos en mí, tú me enseñanste las oaraciones, no soy machi de mi propio gusto y voluntad. Si lo fuera por mi propia cuenta, no sabría esas oraciones. Ahora sé muchas; largos sermones tengo en mi corazón y en mi fiel memoria. Tengo listos los jarritos de bebida ritual, te rociaré en señal de súplica, oh padre dios. A tu acción creadora debemos todos los productos del campo; de esos se ha hecho esta chicha que te estoy rociando. Lo mismo te devolveré la sangre de tus animales. Todas son criaturas tuyas, nosotros por propio poder no poseemos ni uno de ellos; todo lo que existe es creado por dios; ahora con esta sangre de tu animal ungiré (en honor tuyo) mi lindo rehue a fin de que te acerques a él y enseñes ahí como se debe rezar, que hagas conocer por la luz de la visión las desgracias venideras; si hay enfermos que hagas entrever en todo el interior de su cuerpo qué enfermedad tienen».
9 « ChauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewekenLEMMA: ngeikureweken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenchiLEMMA: fentrenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliniepaqeneuLEMMA: leliniepaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machikenLEMMA: machiken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trünLEMMA: trün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeñpramekenLEMMA: yeñprameken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofLEMMA: lof
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachantüLEMMA: fachantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelafiñLEMMA: ilelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeikurewnŋillatunLEMMA: ngeikurewnngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
marepullmakeeyuLEMMA: marepulmakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüleimiLEMMA: anüleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«¡Padre dios! ahora soy machi; hoy estoy inaugurándome formalmente en la profesión de machi en presencia de tantísimos testigos. Ahora soy machi perfecta y acabada debido a la inauguración llevada a cabo por la gente de esta parcialidad. A ellos voy a invitarlos ahora a una excelente comida. Hoy pongo fin al mis súplicas de admisión. Ya tengo mi legítimo rehue, oh padre dios; me hice machi por influjo tuyo. Te ofrezco hoy la tibación tomada de los jarritos sagrados, oh padre dios, que estás en las alturas, sentado en tu hermosa mesa de plata». «Está, terminada mí oración »
10 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küimiiLEMMA: küimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përaiLEMMA: püray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përutuiLEMMA: pürutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukellupërukeiLEMMA: kelukelupürukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tambulLEMMA: tambul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfkeiLEMMA: ütrüfkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellwadkaukeiLEMMA: kelwadkaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( külmedkaukeiLEMMA: külmedkaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
). DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpatuiLEMMA: naqpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küiLEMMA: küy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miluLEMMA: milu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rüŋkünaqiLEMMA: rüngkünaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechukeiLEMMA: wechukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përukeiLEMMA: pürukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüniekeiLEMMA: nüniekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; poomLEMMA: pom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1)! pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küimiiŋnLEMMA: küimingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëltudëŋukeiŋnLEMMA: wültudüngukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefalnuchiLEMMA: pefalnuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënoukeiŋnLEMMA: pitrülkünoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpaiaukeiLEMMA: walpaiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünaqkeinnLEMMA: anünaqkein
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotuiŋnLEMMA: ilotuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütukeiŋnLEMMA: pütukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mushkaLEMMA: mushka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrüŋelëmkeiŋnLEMMA: katrüngelümkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumkeiLEMMA: mañumkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KolletuchiLEMMA: koletuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imeluLEMMA: imelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiŋnLEMMA: wüdaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekeiŋnLEMMA: niekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeikurewenLEMMA: ngeikurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PILLAÑTUNLEMMA: pilañtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Luego le sobreviene a la machi su estado extático (o su arte), sube al rehue, baila y canta en forma conmovedora. Toda la gente reunida la imita bailando; suena la tratruca, la flauta, el tambor y los demás instrumentos. Mientras bailan, mecen la cabeza y levantan y bajan alternativamente los hombros. Después del baile baja la machi. A veces, cuando el influjo del arte es muy fuerte, se deja caer de un salto. En seguida sube otra de las machis y baila de un modo semejante sobre el rehue, y así todas. Los acompañantes se hallan en un bullicioso alboroto, tienen pequeños rehes (ramas) en sus manos y gritan ¡ya! Y ¡poom! (1). Con este júbilo se estusiasman y excitan más todavía las machis y mantienen diálogos con seres invisibles. Los ayudantes están formados en líneas circulares y rodean bailando el rehue. Después del baile toman asiento, comen carne y beben chicha de maíz; en abundancia se les convida a todos. Quien tiene amigos les sirve toda clase de comida hasta su satisfacción. También esos "gorrones" intrusos se hartan y dan las gracias. Luego todos se van. Son esos los ritos que observan las machis en la fiesta de su investidura. ORACIÓN MATINAL DE LA MACHI.
1 EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witralepuiLEMMA: witralepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpuralipuiLEMMA: trüpuralipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pillañtunLEMMA: pilañtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillantunLEMMA: ngilantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülLEMMA: ül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·iLEMMA: wün'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiyümLEMMA: ngilatuñmaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeumanLEMMA: peuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneaqenLEMMA: füreneaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·iLEMMA: wün'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraiaimiLEMMA: witraiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuanLEMMA: ngilatuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Poco antes de rayar el día sale la machi de su casa y se para al pie de su rehue. Allí toca su caja y canta: Oración oficial o pillantun se llaman esas rogativas. Rezan así: «Hoy, pues, me levanté antes del amanecer a hacerte rogativas, porque tenía una visión. Benignamente me escucharás; soy tu machi y en el ensueño me has ordenado: "antes que alcare, te levantarás". Con ese motivo, pues, me levanté, voy a presentarte oraciones, padre dios, que en las alturas estás; soy machi por mandato tuyo y mis oraciones me las has sugerido tú.
2 « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañtuanLEMMA: pilañtuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witralenLEMMA: witralen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukutupeyümLEMMA: lukutupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inapeyümLEMMA: inapeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontupaiaqenLEMMA: kontupaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inadëŋulaeyümLEMMA: inadüngulaeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·nLEMMA: wün'n
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmakeeyuLEMMA: ngilatuñmakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiekeimnLEMMA: niekeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menŋenLEMMA: ül'menngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; witranieimnLEMMA: witranieimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allaŋeiLEMMA: alangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelomtumaputualLEMMA: pelomtumaputual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hoy te ofreceré la oración de oficio parada junto a mi lindo rehue. Ese es el lugar donde me arrodillo mientras que profiero mis oraciones; aquí me manifestarás en la visión lo que ha de suceder. Acércate, pues, benévolamente a mi rehue y habla conmigo». «Antes del alba os hago rogativas, o ulmenes de las alturas. Vosotros tenéis nguillatunes en el cielo, oh seres divinos; lleváis enarbolada vuestra vistosa bandera. ¡Qué bonita está al relumbrar sobre la tierra!»
3 « KüpalnieimiLEMMA: küpalnieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdeLEMMA: küde
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloŋetualuLEMMA: pelongetualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witranieimiLEMMA: witranieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeyümLEMMA: niepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñtuLEMMA: rangiñtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niekeiñLEMMA: niekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiñLEMMA: feleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wefpanLEMMA: wefpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantumekenLEMMA: ülkantumeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaupeyümLEMMA: ngilatuñmaupeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalealLEMMA: kümelkaleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañtulenLEMMA: pilañtulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alunieaqenLEMMA: alunieaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlealLEMMA: müleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlealLEMMA: chumleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiaelLEMMA: tripaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshatripanoaelLEMMA: weshatripanoael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmamoiñLEMMA: ngilatuñmamoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaleaelLEMMA: kümelkaleael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Tú haces salir tu antorcha para que sea iluminado todo el mundo; traes el toro hermoso, insignias esas del nguillatun que te ofrecen los varones celestiales». «Nosotros aquí abajo también hacemos rogativas; por orden tuya estamos en eso. En la aurora de este día estoy cantando mis súplicas delante de ti; por nuestro bienestar estoy rezando al pie de mi rehue sagrado, oh padre dios. Por disposición tuya soy machi; dame, pues, en la visión favorable noticia: ¿Qué v a traer el futuro? ¿Cómo será el año? Ruega por nosotros que salga bueno y no malo, para que lo pasemos bien, y los que has confiado a cuidado».
4 « LladkütumilaiaiñLEMMA: ladkütumilaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wiŋkawiLEMMA: wingkawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋoimalaiñLEMMA: ngoimalaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapuchelekaiñLEMMA: mapuchelekaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimniewiñLEMMA: kimniewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lladküpenokiliiñLEMMA: ladküpenokiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkawnLEMMA: wingkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupeeyuLEMMA: elupeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«No te enojes sobre nosotros. “Mis mapuches se han vuelto huincas”, dice tal vez mi padre dios. Pero no nos hemos olvidado de las rogativas; somos todavía mapuches; aún te conocemos, padre dios; no te agravies con nosotros porque fraternizamos con los huincas». «Tal es la súplica que te presento en esta mañana, o padre dios, que estas en las alturas».

CAPÍTULO XVIII. - EL MACHITUN. - CURACIONES HECHAS POR LAS MACHIS Tratamiento preparatorio de la tarde: Oración inicial, rezada por la machi mientras fuma un cigarrillo; canción preparatoria al son del tambor, prometiendo la salvación del enfermo; primera aplicación. La curación definitiva del sengundo día: Otra vez siguen las oraciones las espirales del humo de un cigarrillo; la canción exorcista ventila en innumerables giros cuatro grupos de ideas: A) soy machi insuperable, elegida por mi dios, b) iluminada por él y acompañada por invensibles cooperadores sé las oraciones y los remedios que sanarán al enfermo, c) tenéis que pagar mis servicios, d) resistid a la tentación de sospechar que sean puras supercherías lo que digo y hago; lanzamiento del espíritu vejador y segunda curación; pago de la machi. El arte negro entre los indígenas: Imprecaciones y envenenamientos.

1 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulŋeiLEMMA: kintulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüñmaiLEMMA: anüñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiLEMMA: ngilatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sigaroLEMMA: sigaro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pëtremtuiLEMMA: pütremtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimunentuiLEMMA: pimunentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fitruñLEMMA: fitruñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmuiñLEMMA: elmuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); « MachiŋepeLEMMA: machingepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituafimiLEMMA: machituafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machitukenLEMMA: machituken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallkeelLEMMA: yalkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « moŋelafimiLEMMA: mongelafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelkenLEMMA: mongelken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefimiLEMMA: elukefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tukenLEMMA: tuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En una casa indígena hay un enfermo. Luego se le busca a la machi. Esa viene, se sienta al lado del enfermo y entra en la oración, primero por medio de un cigarrillo; fuma, sopla el humo hacia arriba y dice: «Padre dios, tú nos (1) has instituido; “seas machi (1)”, has ordenado respecto de mí, por eso soy machi. Me mandaste: “Si hubiere enfermos, les harás curaciones”, por eso machituco. La gente existe, porque tú la engendraste; “si uno se enferma, lo sanarás”, me mandaste, por eso lo hago. Sean enfermos de la cabeza o del estómago o dondequiera, “les aplicas remedios”, me dices y te obedezco.
2 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiyuLEMMA: ngilatuñmaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), l·akilepeLEMMA: l'akilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuntrafuyaLEMMA: amuntrafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üluñmaiafiyuLEMMA: üluñmaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañpefiyuLEMMA: ngilañpefiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieimiLEMMA: nieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweñmaiafiyümLEMMA: neweñmaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wemünentulafimiLEMMA: wemünentulafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkallefeleyeuLEMMA: adkalefeleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintulepaimiLEMMA: naqkintulepaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Yo quiero que este enfermo sane; en toda forma vamos a curarlo; que no muera, oh padre dios». Pasada la noche lo machitucaremos, oh cooperadores (2). Por lo pronto recemos por él. Vosotras machis poseéis bastante poder para amparar enérgicamente a este enfermo: lanzad de él al demonio que tanto lo ha vejado. Que sane por vuestra intervención, oh coadjutores, que estáis en el cielo y tenéis puesta vuestra mirada hacia abajo.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuluLEMMA: ngilatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëpuiLEMMA: trüpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleiyuLEMMA: anüleiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillantëkukeiLEMMA: ngilantükukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋgealLEMMA: monggeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuaiñLEMMA: küdautuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimnLEMMA: müleimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumepenoelLEMMA: rumepenoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelkeimnLEMMA: mongelkeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de esta oración toca su tambor y canta al compás de sus golpes: «Hoy, pues, estoy (con mi espíritu) sentada al lado delenfermo. Como tiene parientes, ellos se interesaban por su restablecimiento; me dijeron: ”Que sane nuestro pariente por intermedio tuyo”. Trabajaremos, pues, hoy, oh machis ayudantes, que en tan elevado número estáis aquí, invencibles en vuestra profesión: sanad al enfermo».
4 FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; muñkuLEMMA: muñku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimnLEMMA: müleimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kellukeimnLEMMA: kelukeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekeimnLEMMA: niekeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: wemünentulafimnLEMMA: wemünentulafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñumaLEMMA: üñuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiiñLEMMA: ngilatuñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaelLEMMA: mongeael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adkallefeleyeuLEMMA: adkalefeleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürëmelafiiñLEMMA: trürümelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürëmaimnLEMMA: trürümaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürëmaimnLEMMA: trürümaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemüafiümLEMMA: wemüafiüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FishküpeLEMMA: fishküpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaufipeLEMMA: laufipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«De tanto poder disponemos nosotras machis. Vosotras os halláis esparcidas por todo el mundo, listas a prestar ayuda dondequiera se la necesite; en el cielo mismo practicáis valiosa intercesión: librad al enfermo de los espíritus malignos. Intervengamos por él en forma eficaz para que sane, por más que lo haya maltratado el huecufe». «Ahora alistaremos en favor del enfermo buenas armas; tened prontas las escopetas, las varas de colihue, los polos de chueca y garrotes, para que echemos al demonio y sane el enfermo. Que se refresque su cabeza y todo su cuerpo; que se calme por causa nuestra enteramente».
5 « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafiiñLEMMA: mongelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machingeiñLEMMA: machingeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleteuLEMMA: eleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchachauLEMMA: füchachau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleiLEMMA: anüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MachiŋeaimiLEMMA: machingeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelkefiiñLEMMA: mongelkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « L·aiafuleLEMMA: l'aiafule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafimiLEMMA: mongelafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuniepaqenLEMMA: naqkintuniepaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmukeiñLEMMA: elmukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elfimiLEMMA: elfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallelLEMMA: yalel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Con muchas oraciones lo sanaremos, oh machis. Nosotras estamos en la profesión designadas por nuestro anciano padre que está sentado en el cielo en su hermosa mesa de plata. ”Serás machi”, nos ha dicho. Por él poseemos las oraciones con que sanarnos toda clase de enfermedades, y los diversos remedios con que curamos a los enfermos». Aunque uno fuese agonizante ya, lo aliviarás, me has dicho, padre dios, que estás en el cielo; tienes puestos tus ojos hacia mí. Tú nos criaste a todos, mujeres y hombres, y por la ley tuya hay hijos».
6 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëleiLEMMA: kutranküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! L·alaiaiLEMMA: l'alaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eluafiiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillatuñmaiafiiñLEMMA: ngilatuñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeumaLEMMA: peuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaiafiyuLEMMA: kümelkaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewenŋekiliyuLEMMA: yewenngekiliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukulekeiyuLEMMA: lukulekeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuLEMMA: ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tranLEMMA: tran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FaliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kulliŋekeiyuLEMMA: kulingekeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënentulaiaimiLEMMA: ngünentulaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayetuŋeafuiyuLEMMA: ayetungeafuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Ahora se encuentra enfermo éste aquí, pero por nuestra solicitud ha de aliviar; no morirá; le daremos todos los remedios para que sane; rogaremos en su favor. En la visión me indicarás, oh padre dios, el remedio que mejore a este enfermo; con él lo favoreceremos y no seremos avergonzadas. Para conseguir eso, héme arrodillada delante del enfermo». «Cuesta plata; se nos paga a causa de los enfermos. No engañes, padre dios (sugiriéndome un tratamiento ineficaz), seríamos burladas en' nuestra calidad de machis».
7 « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweñmaiafiyuLEMMA: neweñmaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WülechiLEMMA: wülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechuaiLEMMA: wechuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuaimiLEMMA: küdautuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, elupaiaqenLEMMA: elupaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëleiLEMMA: füley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pimetuaimiLEMMA: pimetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupuaqenLEMMA: elupuaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaqelLEMMA: piaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeanLEMMA: yean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeamLEMMA: mongeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuafiyuLEMMA: künuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wenoamLEMMA: wenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaiafiyuLEMMA: kümelkaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielkefiiñLEMMA: nielkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kutranforoluLEMMA: kutranforolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranlonkoLEMMA: kutranlonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranpiukeluLEMMA: kutranpiukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepiyümLEMMA: mongepiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Nosotras haremos todo esfuerzo para sanar al enfermo. Mañana por la mañana llevaremos a cabo las oraciones. Tú trabajarás bien esta noche (1) Para traerme certera indicación (sobre el tra- tamiento que hay que seguir). Irás en ese asunto adonde tú superior celestial y le explicaras el estado del enfermo. Cualquiera que sea la contestación del supremo padre celestial; dirás "Esas oraciones las llevaré para aliviar mediante ellas al enfermo”. Con esas mismas vamos a tratarlo para librarlo de su enfermedad. Entonces tendremos éxito; aplicaremos esas rogativas al enfermo y serán su salvación dondequiera que resida su enfermedad; si en los huesos, o en la cabeza o en el corazón».
8 « AyüuŋepeLEMMA: ayüungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetualLEMMA: mongetual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumŋeaiyuLEMMA: mañumngeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; piaqeneuLEMMA: piaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkütulaianLEMMA: ladkütulaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüwanLEMMA: ayüwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; piaqeneuLEMMA: piaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keluLEMMA: ngen'kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welulkanofeliyuLEMMA: welulkanofeliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieaiñLEMMA: nieaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuaimiLEMMA: ngilatuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekenLEMMA: nieken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuaimiLEMMA: ülkantuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantukenLEMMA: ülkantuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WelukaLEMMA: weluka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋulaiaqenLEMMA: düngulaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elfimiLEMMA: elfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elfimiLEMMA: elfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeltukutranaelLEMMA: mongeltukutranael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekefiñLEMMA: mongekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakelanLEMMA: tripakelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¡Que se alegre sobre su restablecimiento! entonces se nos mostrarán agradecidos; “una buena machi ésa”, dirán de mí los parientes del enfermo. No habré de sufrir, pues, y me alegraré yo también. “Te damos las gracias”, me dirá la familia del doliente. ¡Ojalá no nos hayamos equivocado en eso; qué bueno será! Tendremos, pues, este trabajo, padre dios. Tú me diste este modo de rezar; “así rezarás”, me dijiste; por eso rezo así; “de este modo cantarás”, me prescribiste; por eso canto así. Pero que no me engañes, padre dios; tú creaste a los hombres, creaste a la machi para que curara a los enfermos; por eso les aplico los diversos medicamentos; aunque de balde no lo hago. 9- Ha de provocar alegría la curación de nuestro paciente. Nosotras revocaremos su alma; aunque hubiera ido a la misma cueva de los brujos (1) ¡que vuelva y reconozca otra vez a sus parientes! Yo, con mi espíritu, trabajaremos con muchas rogativas en su favor, para que se mejore su cuerpo y no se enferme más. “A ésa debo la vida”, dirá después el enfermo, lo que dará satisfacción a nosotras también. “Ahora está sano; bueno que está con salud mi enfermo”, diré yo».
9 « AyüuŋepeLEMMA: ayüungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaftunLEMMA: laftun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëtrëmtuafiyuLEMMA: mütrümtuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepullefuleLEMMA: mülepulefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
renüLEMMA: renü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñokintupeLEMMA: wüñokintupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amLEMMA: am
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumaiafiyuLEMMA: küdaumaiafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeletuamLEMMA: kümeletuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranwenoaqelLEMMA: kutranwenoaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüwaiyuLEMMA: ayüwaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Padre dios, que en el cielo estás, vigila sobre mí, tú me has designado machi; ya en mi infancia me enseñaste las oraciones de la profesión, por eso tengo tan eficaces súplicas. Además no me descuido de los bailes con ocasión de las festividades. Tengo vistosas banderas (2), un lindo caballo (2) y un hermoso toro (2), que se me aparecen en la visión y me habilitan para mi profesión».
10 « ChauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wenumpauLEMMA: wenumpau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuniepaqenLEMMA: naqkintuniepaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeqenLEMMA: elkeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukeqenLEMMA: elukeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekenLEMMA: nieken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PërundëŋuLEMMA: pürundüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakefiñLEMMA: inakefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñtunLEMMA: kawiñtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NiekenLEMMA: nieken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
banderaLEMMA: bandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peumayepeelLEMMA: peumayepel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekenLEMMA: feleken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Como actualmente hay un enfermo, dirigimos las oraciones a nuestro padre dios. Atiéndenos, para que no muera el enfermo por falta de solicitud; dame remedios que surtan efecto. Con todos los recursos haremos roga- tivas para el enfermo: están aquí los jarritos de chicha para nuestra corroboración durante las oraciones; está también la sangre de cordero como aseguración nuestra contra errores en la función». «Acepta mis legítimas canciones, padre dios; digas respecto a mí: “Esta machi sí posee eficaces oraciones; se nota que está instituida por mí”. Realmente tú, padre, me has llamado para el arte; de mí sola no puedo saber tantas rogativas, si fuera persona profana, no tendría conocimiento de las valiosas oraciones de las cuales me hallo dotada».
11 « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniefiñLEMMA: inaniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FërenemoaiñLEMMA: fürenemoaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pekanLEMMA: pekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anoaqelLEMMA: l'anoaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiiñLEMMA: ngilatuñmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charuLEMMA: charu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülLEMMA: pül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuLEMMA: ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuamLEMMA: ngilatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelepeyümLEMMA: kümelepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelepeyümLEMMA: kümelepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welulkafenoamLEMMA: welulkafenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LloumaiaqenLEMMA: loumaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaqenLEMMA: piaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeelLEMMA: elkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elkeqenLEMMA: elkeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋealLEMMA: machingeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kisheLEMMA: kishe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuliLEMMA: ngefuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlaiafunLEMMA: kimlaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekenLEMMA: feleken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Pasado este día y llegada la mañana llevaremos a cabo las rogativas (1), tendremos listos los remedios para la curación del enfermo. En todas partes he trabajado ya; tú me has asistido, padre dios; no lo hice por mi propia cuenta. Si hubiera ido a hacerlo con mis propios esfuerzos, no habría podido aliviar a los enfermos; con ayuda de mi padre dios los he aliviado. Yo no procedo por arte de birlibirloque sino que trabajo en verdad para los enfermos, los libros del diablo duende, que es el causante de sus dolencias. Como nosotras las machis somos tantas, tomamos preso al demonio; ninguno, de cualquier clase que sea, puede prevalecer contra nosotras, junta con mis muchas coadjutoras lo arreamos no más a fuerza de oraciones. Nosotras disponemos de aptas armas para anonadar a los espíritus malignos; por eso vivirá el paciente favorecido por nosotras».
12 « AmunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·niekeiyuLEMMA: wün'niekeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürëmkeiyuLEMMA: trürümkeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeyümLEMMA: mongepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellukeqenLEMMA: kelukeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiaukelanLEMMA: femiaukelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënemnLEMMA: ngünemn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiaukefuliLEMMA: femiaukefuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelLEMMA: mongel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiafuiñLEMMA: laiafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kelleuteuLEMMA: keleuteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiLEMMA: mongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekepëdakelanLEMMA: mekepüdakelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautukefuiñLEMMA: küdautukefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wemülkefuiñLEMMA: wemülkefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anchiml·enLEMMA: anchiml'en
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutraneleteuLEMMA: kutraneleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, presukefiiñLEMMA: presukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumekelaeiñLEMMA: rumekelaeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechakefiiñLEMMA: kechakefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmpefiyümLEMMA: l'angümpefiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaiLEMMA: mongeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneelLEMMA: fürenel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Entonces esa afligida gente que tuvo al enfermo nos dará las gracias y nos entregará el pago. Vale plata lo que pagan, pero no gastan de balde sino por la salud recuperada del enfermo. En caso que no sanare, no pedimos pago porque nos da vergüenza hacernos remunerar un desengaño. Ahora me pongo de rodillas al lado de este enfermo. ¡Qué viva, padre dios! debido a tu intervención y debido a mis esfuerzos; los dos cooperaremos y así sanará».
13 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋekeiñLEMMA: pingekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraneluuluLEMMA: kutranelulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñifalLEMMA: kiñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlkeiLEMMA: wülkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituLEMMA: kulitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; falinkeLEMMA: falinke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullinLEMMA: kulin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faltaLEMMA: falta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋenoluLEMMA: mongenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayükelaiñLEMMA: ayükelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋeqelLEMMA: kulingeqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeweŋeluLEMMA: yewengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituLEMMA: kulitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukutunLEMMA: lukutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MoŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kelluaiyuLEMMA: keluaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaiLEMMA: mongeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Mientras que está cantando la machi, los asistentes levantan de vez en cuando el clamor tradicional, gritando: «OWOWO» y «¡ya!» Después de terminar su canto, la machi refriega al enfermo con diversas plantas medicinales en todo su cuerpo; además le da tomas para su mejoramiento. Hecha la aplicación, dice: «Ya he curado al enfermo; mañana se conocerá su estado, se sabrá si sana o no. Esta noche quedarán trabajando mis coadjutoras profesionales; mañana lo sabremos». Dicho esto, la machi sale de la casa y baila con una vara de colihue (en ambas manos levantadas). Los acompañantes gritan, llaman y hacen avavá bulliciosamente. Después del baile la machi vuelve en sí (1) y entra en la casa.
14 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfakeiLEMMA: kefüfakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: «¡ owowoLEMMA: owowo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfanLEMMA: kefüfan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuluLEMMA: ülkantulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülerüfiLEMMA: ülerüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülerüñmafiLEMMA: ülerüñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütulfiLEMMA: pütulfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llafamLEMMA: lafam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülufiñLEMMA: ülufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋeaiLEMMA: kimngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋealLEMMA: chumngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenoalLEMMA: mongenoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·küdautuaiLEMMA: pun'küdautuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimafiiñLEMMA: kimafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përupuiLEMMA: pürupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmkeiLEMMA: mütrümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kefëfaleiLEMMA: kefüfaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chetuiLEMMA: chetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces se destina a un hombre de «contestador» para que converse con la machi. Le dice: «Me han encargado preguntarte por el estado del enfermo: ¿Aliviará o nó?» La machi contesta: «¡Ya! ¡bueno! Mañana se sabrá. Levantaos antes del amanecer; vamos a hacerle otra curación al enfermo; con esa lo salvaremos, venceremos al demonio; nosotras nos apresuraremos a ganar, por eso aliviará el enfermo. A mí no me gusta que el demonio me venza; por eso trabajo con todo esmero. Si el huecufe me venciera, se mofaría de mí; por eso quiero adelantarme a él. Prestadme también vosotras vuestra ayuda, cooperadoras; os lo agradeceré. O ¿será mejor que muera el enfermo? -¡No! que no muera (2)!»
15 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋetuiLEMMA: elungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkafiluLEMMA: nütramkafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chumleaichiLEMMA: chumleaichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? moŋeaichiLEMMA: mongeaichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelaiaichiLEMMA: mongelaiaichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimŋeaiLEMMA: kimngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·trepeaimnLEMMA: wün'trepeaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konaiLEMMA: konay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üluayümLEMMA: üluayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümelkaiafiiñLEMMA: kümelkaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wewaiñLEMMA: wewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peqkaleaiñLEMMA: peqkaleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewaelLEMMA: wewael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaiLEMMA: mongeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülanLEMMA: ayülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewaeteuLEMMA: wewaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautukenLEMMA: küdautuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WewëliLEMMA: wewüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayenieafeneuLEMMA: ayenieafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayükenLEMMA: ayüken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peqkakëlealLEMMA: peqkaküleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkamoliLEMMA: kümelkamoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumuwaiñLEMMA: mañumuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DoiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaelLEMMA: l'aiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? L·akinupeLEMMA: l'akinupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2)».
Antes de rayar el día en la otra mañana la machi hace otra curación al enfermo. Luego prende un cigarrillo y reza como sigue: «Sedme propicias, oh machis, hoy que terminamos nuestro trabajo; nos hemos acercado al enfermo para trabajar por su mejoramiento. Traedme ahora la contestación (2) sin engaño, oh machis, portaos bien conmigo, para que no tenga que pasar vergüenza en este caso. Ya estoy fumando aquí para incoar eficaces rogativas».
1 Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·káLEMMA: wün'ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülutuiLEMMA: ülutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiLEMMA: ngilatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sigaroLEMMA: sigaro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FërenemoanLEMMA: fürenemoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afaiLEMMA: afay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapafiiñLEMMA: tripapafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauaelLEMMA: küdauael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumopaianLEMMA: elumopaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koil·atulaiaimnLEMMA: koil'atulaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümelkamuchiLEMMA: kümelkamuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewenŋekenoliLEMMA: yewenngekenoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtremttukenLEMMA: pütremtuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuamLEMMA: ngilatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Favoréceme, padre dios, anciana, que estás en tu cielo; vuelve hacia mí tus ojos. Por mandato tuyo me hice machi; con ayuda tuya alivio a los enfermos, tú me proporcionaste las buenas oraciones de que dispongo, para exorcizar y librar mediante ellas a los que se hallan maltratados por el espíritu maligno. Tenemos nosotras armas buenas, que nos hacen invencibles. Como trabajan, junto con nosotras tantas machis ayudantes, sanamos a los enfermos; aunque estén ya moribundos, los hacemos volver a la vida, habiéndonos habilitado para eso nuestro padre dios. No hay rincón donde no hubiera ido a trabajar en mi calidad de machi. Hoy llevaremos a cabo el trabajo destinado a conseguir el restablecimiento del enfermo a cuyo lado estamos sentadas.
2 « FëreneaqenLEMMA: füreneaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaimiLEMMA: ngeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuniepaqenLEMMA: naqkintuniepaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« machiŋeaimiLEMMA: machingeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; moŋelefiñLEMMA: mongelefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluenLEMMA: eluen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefiñLEMMA: niefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkLEMMA: adk
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aeluLEMMA: aelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemünentulkefiñLEMMA: wemünentulkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeŋepenopiyümLEMMA: rumengepenopiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautupeluLEMMA: küdautupelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelkefiiñLEMMA: mongelkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranchiLEMMA: kutranchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aialuLEMMA: l'aialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋekefiiñLEMMA: mongekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoeteuLEMMA: adkünoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekeiñLEMMA: femekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukenLEMMA: amuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautualLEMMA: küdautual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechulentuLEMMA: wechulentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuaiñLEMMA: küdautuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeafielLEMMA: mongeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüñmanietufiñLEMMA: anüñmanietufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Mientras que la machi pronuncia estas palabras, sopla, el humo de tabaco hacia arriba, diciendo en la misma dirección - «Te ofrezco esta sahumadura». En seguida toca su caja y da principio a su canción solemne: «Hoy estoy sentada una vez más ante mi enfermo para hacer rogativas por él y terminar su curación, oh machis, que estáis en vuestros cielos. El demonio lo malquería, quiso acabar con él; mas que no muera, oh machis. A nosotras no va a vencer, lo lanzaremos del enfermo con toda clase de remedios para que el paciente vuelva a su anterior estado de salud y la fuerza entre de nuevo a sus huesos y su corazón; entonces se nos dará gracias a nosotras las machis».
3 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimuñpramiLEMMA: pimuñprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fitruñLEMMA: fitruñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëtremLEMMA: pütrem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « pëtremelaqeyuLEMMA: pütremelaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipramiLEMMA: piprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋkeiLEMMA: mütrongkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümanietunLEMMA: anümanietun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillatuñmanietuafiñLEMMA: ngilatuñmanietuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechulentuLEMMA: wechulentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuafiñLEMMA: küdautuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimnLEMMA: müleimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemumapuLEMMA: wemumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AdkallefeleyeuLEMMA: adkalefeleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmaeteuLEMMA: l'angümaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akinulpeLEMMA: l'akinulpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumepenoalLEMMA: rumepenoal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wemünentulafiiñLEMMA: wemünentulafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaletuaqelLEMMA: kümelkaletuaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenforoŋetuamLEMMA: newenforongetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeŋetuamLEMMA: piukengetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeLEMMA: fe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeaiñLEMMA: pingeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«¿No me diste tú las oraciones para aplicarlas a los enfermos? “Sanarás a 1os dolientes”, me has mandado; por eso los curo. En la noche pasada he realizado con mi espíritu una investigación grande (1): todo este lugar está infestado (2). Pero nosotras incomodaremos a esos espíritus malos, vejadores de la gente; entonces se mejorará este desdichado enfermo». «Tanto que ha sufrido este enfermo por perjudicarlo el demonio; pero que sane por inter- vención nuestra. Armaremos toda clase de ardides contra el diablo; muchas armas hay aquí: escopetas, pértigas de colihue, palos de chueca: gritad ¡ya! ensillad los caballos, maloquead a los demonios en su escondite (3).
4 « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elullelaqenLEMMA: elulelaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaiafiyümLEMMA: ngilatuñmaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranchiLEMMA: kutranchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? « MohelafimiLEMMA: mohelafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrafuyaLEMMA: trafuya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiyuLEMMA: nieiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: werálerkeiLEMMA: weralerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yofüafiyuLEMMA: yofüafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedakeLEMMA: wedake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkaLEMMA: adka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chefeLEMMA: chefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelewetuaiLEMMA: kümelewetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankawiLEMMA: kutrankawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adkaeluLEMMA: adkaelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moLEMMA: mo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepeLEMMA: ngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TrürëmelafiiñLEMMA: trürümelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tralkaLEMMA: tralka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ¡ YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PiaimnLEMMA: piaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawaimnLEMMA: chilawaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maloaimnLEMMA: maloaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
¿Y si nos vence? No; somos invencibles nosotras, las machis; daremos al traste con él. Prepararemos para el enfermo los más variados remedios, lo sahumaremos con ellos; así le procuraremos mejoría. Llamaremos su alma (4) y volverá, dondequiera que ande; aunque se hallara en la misma cueva de los brujos, la encontraremos: irresistibles, airadamente vamos a trabajar, acabaremos con los malditos demonios, los martirizadores de los hombres. Atacadlos por todos los medios».
5 « WeukeeliñLEMMA: weukeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? - WeupanoelLEMMA: weupanoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkaiafiiñLEMMA: adkaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ItrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· trürëmelafiiñLEMMA: trürümelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëchoafiiñLEMMA: füchoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaiafiiñLEMMA: kümelkaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmeltuafiiñLEMMA: mütrümeltuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawnLEMMA: miawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpatuaiLEMMA: küpatuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; renüLEMMA: renü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlellefuleLEMMA: mülelefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amLEMMA: am
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ditulmetuafiiñLEMMA: ditulmetuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkunkechiLEMMA: ilkunkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuafiiñLEMMA: küdautuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmafiiñLEMMA: l'angümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adkachefeLEMMA: adkachefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maloafimnLEMMA: maloafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Y vosotras (5) ¿no tenéis tal vez armas para pelear? Sois machis agresoras corno todas de nuestra profesión. Así nos ha formado nuestro padre, el anciano; nuestra madre, la anciana, que está en el cielo (1)». «Es él quien me dio instrucciones acertadas para el tratamiento de los enfermos. “Vosotras sanaréis hasta a los moribundos”, me dijo el padre dios, que está sentado en su hermosa mesa de plata en el cielo, nuestro progenitor, el creador de los hombres. Por encargo de él machituco a los agonizantes; soy auxiliadora para todos los enfermos sin aceptación de personas. Mis curaciones son serias y legítimas. Si fuera machi de propio intento, me sería imposible ejecutar los rnachitunes en la forma que acostumbro. Si fuera intrusa en el arte, me castigaría mi progenitor. Por engaño no quiero ganar dinero; por la salud restablecida recibo pago; si muere el enfermo, no acepto que me paguen; caería en desprecio mi prestigio de machi (2)».
6 « EimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaimnLEMMA: nielaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kewapeyümLEMMA: kewapeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? - MalofeLEMMA: malofe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimnLEMMA: ngeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiñLEMMA: feleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoeteuLEMMA: femkünoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchaŋeiLEMMA: füchangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kusheŋeiLEMMA: kushengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meiLEMMA: mey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuafielLEMMA: tuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrachiLEMMA: kutrachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelafimnLEMMA: mongelafimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiachiLEMMA: l'aiachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüleiLEMMA: anüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeeteuLEMMA: elketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elchefeLEMMA: elchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machitukefiñLEMMA: machitukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiachiLEMMA: l'aiachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelchefeLEMMA: mongelchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NorLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeliLEMMA: machingeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekelaiafunLEMMA: femekelaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machitunLEMMA: machitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koil·atufeLEMMA: koil'atufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuliLEMMA: ngefuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kastigaiafeneuLEMMA: kastigaiafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallkeeteuLEMMA: yalketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënentukelanLEMMA: ngünentukelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weukelafiñLEMMA: weukelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükefiñLEMMA: nükefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituLEMMA: kulitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aialLEMMA: l'aial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükelanLEMMA: nükelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kulliŋekelanLEMMA: kulingekelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeŋeafunLEMMA: dünguyengeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Hay machis que lo son por fraude; pero yo no pertenezco a ellas. Por eso todos los demonios me tienen temor; por lo mismo se dirá siempre que soy buena machi y ninguna se mofará de mi carácter profesional. Si muriera mi enfermo, se me llamaría machi mala. ¡Protégeme desde el cielo prado dios, para que no se diga ese de mí! «Que ejerza bien su profesión la mujer que yo hice machi; ¿acaso no le he dado yo mismo las oraciones?, digas de mí, o diosa anciana, dios anciano, que estás en el cielo. Tú eres el iluminador de la tierra, el dios creador, poblaste con gente esta tierra: hay mujeres y hay varones, gente hay por disposición tuya.
7 « KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koi·latufeLEMMA: koi·latufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋelanLEMMA: femngelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeweqeneuLEMMA: yeweqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machirkeLEMMA: machirke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeŋelaianLEMMA: dünguyengelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « L·afuleLEMMA: l'afule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekiliLEMMA: pingekili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuniepaqenLEMMA: naqkintuniepaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümelkapeLEMMA: kümelkape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machikeelchiLEMMA: machikelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elullelafiñLEMMA: elulelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuimapuLEMMA: wenuimapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pelomtumapufeLEMMA: pelomtumapufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elchefeLEMMA: elchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumachekeimiLEMMA: deumachekeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ChéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoelLEMMA: adkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Hoy estoy dando los últimos retoques a la curación de este enfermo a fin de que alivie. Conseguido eso, me lo agradecerán; “buena machi me llamarán”, y así debe ser. Nosotras no trabajamos por engaño, no somos embusteras sino verdaderas machis, revivificadoras de los hombres; sanamos a la pobre gente que los demonios están matando. No sacamos la plata inútilmente aunque de balde no nos prestamos. Si yo embaucara, se hablaría mal de mí, lo que no gusta a una rnachi. A nosotras no nos pasará eso, pues, somos buenas machis».
8 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripanentuküdautuafiñLEMMA: tripanentuküdautuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumŋeanLEMMA: mañumngean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeaiLEMMA: kümeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KüdautulaiaiñLEMMA: küdautulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nënenLEMMA: nünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënenkafeLEMMA: ngünenkafe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; moŋelchefeLEMMA: mongelchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmfielchiLEMMA: l'angümfielchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelkeiñLEMMA: mongelkeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiLEMMA: mongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faltaLEMMA: falta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukelafiiñLEMMA: nentukelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raLEMMA: ra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faltaLEMMA: falta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekelaiñLEMMA: mekekelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiliLEMMA: düngufili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuyeŋeafunLEMMA: dünguyengeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayükelaiLEMMA: ayükelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyeŋealLEMMA: dünguyengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyeŋekelaiñLEMMA: dünguyengekelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mechiŋenLEMMA: mechingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Pero tú no me engañas tampoco (1), padre dios, con inspiraciones falsas; dame con toda seriedad las oraciones que necesito para el restablecimiento del enfermo. Después de acabar hoy la curación habré ganado el pago de la suma convenida; fraudulentamente no voy a llevarme este pago; seré bien remunerada por ser buena machi». Todavía estoy en el trabajo de curar a este enfermo. Ya está salvado debido a la ayuda tuya y a la solicitud mía: tú me proporcio- naste las oraciones que venían al caso; por eso pude sanar al enfermo; aquí no hay engaño.
9 « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkenoeliLEMMA: elkenoeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋillatunaqenLEMMA: elungilatunaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaiafiyümLEMMA: kümelkaiafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechulentuLEMMA: wechulentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wewafiyuLEMMA: wewafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullinLEMMA: kulin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yelaiafiñLEMMA: yelaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituLEMMA: kulitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋekenLEMMA: kulingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautufiyuLEMMA: küdautufiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelLEMMA: mongel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kefiñLEMMA: kefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënendëŋuLEMMA: ngünendüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Ya están terminadas las rogativas; buenas oraciones se han llevado a cabo, oh padre dios viejo, diosa vieja, que estás en el cielo. Tú has vigilado desde el cielo sobre mi trabajo; no me has engañado; evidentemente he podido servir al enfermo; me dan las gracias. Ya está hecho; el enfermo vive por intervención nuestra ¡Que no recaiga! Acaso se hallara en peligro de recaída, corre de él los espíritus malos y tenlos en raya, para que no vuelva a enfermar. Sea sano para siempre debido a mí; viva por los remedios aplicados, quede con salud a causa de mis grandes esfuerzos, no retenga más gérmenes malos en su corazón. Entonces seremos bien nombradas; se difundirá la fama de nuestra habilidad profesional por todas partes. Dondequiera que haya enfermos se acordarán de mí como de una buena machi que no es engañadora. Que sea estable su mejoría que no enferme más gracias a nuestra intervención. Entonces seré machi estimada y me alegraré por no haber sido avergonzada a causa de mi curación».
10 « DewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechiuLEMMA: wechiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuniepaqeneuLEMMA: naqkintuniepaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaukenLEMMA: küdauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënentulaqeneuLEMMA: ngünentulaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenekefiñLEMMA: fürenekefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekenLEMMA: pingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankilepeLEMMA: kutrankilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranleLEMMA: kutranle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemünentunielafimiLEMMA: wemünentunielafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranwenoamLEMMA: kutranwenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepeLEMMA: ngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaiLEMMA: mongeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleweaiLEMMA: kümeleweay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niekilpeLEMMA: niekilpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpanieŋeaiñLEMMA: konümpaniengeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeaiñLEMMA: pingeaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleleLEMMA: mülele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamtuŋeanLEMMA: duamtungean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeanLEMMA: machingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋufeLEMMA: düngufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenonLEMMA: ngenon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepeLEMMA: ngepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranwekilepeLEMMA: kutranwekilepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliŋeanLEMMA: chalingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumnLEMMA: mañumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yewenŋenoliLEMMA: yewenngenoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Si hubiera fallecido a pesar de los esfuerzos míos, me habría apesadumbrado. Si se mejo- ra, se llena de satisfacción mi corazón; diré: “Ahora está bien, Padre dios, madre diosa, has escuchado los ruegos de mis buenas rogativas”. Defiéndelo ahora enérgicamente, para que el huecufe no vuelva a tomar posesión de él». «Ahora volvió a ser persona sana; júbilo reina por eso; yo también doy las gracias por el restablecimiento de mi enfermo. Si hubiera muerto, me habrían llamado machi mala, bruja me habrían titulado. Ahora puedo esperar que no lo hagan, que mi nombre sea pronunciado con respeto y no con desprecio. Ahora dirán en todas partes: “Esa es una preciosa machi, porque sabe hacer rogativas eficaces Y no miente en nada”. Gente que ni conozca, siquiera hablará respetuosamente de mí en todo el país».
11 « L·afuleLEMMA: l'afule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaumumLEMMA: küdaumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküafunLEMMA: ladküafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeleLEMMA: kümele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumaiLEMMA: mañumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allkütuñmanieqeneuLEMMA: alkütuñmanieqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋenLEMMA: pipingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NeweñpenieafimiLEMMA: neweñpenieafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontupanoaeteuLEMMA: kontupanoaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuiLEMMA: ngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüuwnLEMMA: ayüuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·afuleLEMMA: l'afule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kalkuLEMMA: kalku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeafunLEMMA: pingeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekilchiLEMMA: pingekilchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋeanLEMMA: konümpangean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaŋekinulchiLEMMA: konümpangekinulchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukenLEMMA: ngilatuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukelaiLEMMA: düngukelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeanLEMMA: pingean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrofillLEMMA: itrofil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MuñkuLEMMA: muñku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiaqeneuLEMMA: konümpaiaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpenoelchiLEMMA: kimpenoelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Mi trabajo llegó ahora a su término. Gritad ¡ya! acompañantes, ¡vitoread! Hemos luchado contra el huecufe con solemnes rogativas y lo hemos vencido. Hoy, después de completar la curación voy a retirarme; ya está bien asegurada la vida del enfermo. Asistentes, haced votos por mi regreso, que no haya novedad en el camino». «¡Que no habléis mal de mí! Bien lo sabría si me nombrarais despectivamente. Yo tengo siempre noticia sobre quien habla de mí, porque poseo un espíritu ser- vicial que me está avisando de todo. No lo hagáis, no me calumniéis; yo me afligiría. Así no se trata a una machi que es la bienhechora de la gente».
12 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pileaimnLEMMA: pileaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmkëleaimnLEMMA: mütrümküleaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweñpefiiñLEMMA: neweñpefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weufiiñLEMMA: weufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripalentuLEMMA: tripalentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautumLEMMA: küdautum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, graciasLEMMA: gracias
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimuchiLEMMA: pimuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuamLEMMA: amutuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiaiLEMMA: ngelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuyemulaiaiñLEMMA: dünguyemulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmautuliiñLEMMA: kimeñmautuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpamoluLEMMA: konümpamolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimkenLEMMA: kimken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaeteuLEMMA: konümpaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukeeneuLEMMA: elukeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkinulmnLEMMA: femkinulmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpamokiliLEMMA: konümpamokili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküafunLEMMA: ladküafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekelaiLEMMA: pingekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fërenecheumaLEMMA: fürenecheuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Se han concluido las rogativas. ¿Qué más tendremos que decir? Ya nos compadecimos del enfermo procurándole mejoría. Ya está, fuera de peligro. Ahora me voy; no tenéis ningún motivo de hablar mal de mí. «Nos separamos, pues, cooperadores»-«Gritad ¡ya! acompañantes; clamad, avavad mientras que subimos a caballo; (l) somos acreedoras de estos honores por disposición de nuestro institutor, el padre dios, que está en el cielo. Pues no somos machis por propia inclinación; dios nos ha designado de tales, por eso también nos ocupamos ritualmente en legítimas rogativas.
13 « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaiñLEMMA: piaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranyepiukefiiñLEMMA: kutranyepiukefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpamoafielLEMMA: konümpamoafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WëdaleaiñLEMMA: wüdaleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! piaimnLEMMA: piaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmaimnLEMMA: mütrümaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kefëfaimnLEMMA: kefüfaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellutuamLEMMA: prakawelutuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiñLEMMA: pikeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋenLEMMA: machingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋemumLEMMA: adkünongemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleiñLEMMA: eleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋekelaiñLEMMA: machingekelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoeteuLEMMA: adkünoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋekeiñLEMMA: machingekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaniekeiñLEMMA: inaniekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Por causa de tales rogativas quedan con vida los enfermos; por la eficacia de ellas se mejoran; por la intercesión perseverante desaparece la enfermedad y por la multitud de los remedios aplicados se libran de todas las consecuencias de ella (2)». «¡Tanto que el demonio ha ultrajado a este enfermo! lo ha privado de todas sus facultades mentales; pero por nuestra intervención volverá a ser hombre normal; gracias a nosotras poseerá de nuevo sanas las potencias del alma, así que podrá trabajar con acierto; por más turbado y confuso que se encuentre, debido a nosotras volverá a la serenidad (1)».
14 « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋekeiLEMMA: mongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; newenfeŋenLEMMA: newenfengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelewekeiLEMMA: kümelewekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kutranwekelaiLEMMA: kutranwekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaŋekenLEMMA: ngilatuñmangeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewekelaiLEMMA: niewekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkafeyeuLEMMA: adkafeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! entuñmafeyeuLEMMA: entuñmafeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaiLEMMA: ngetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nietuaiLEMMA: nietuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuaiLEMMA: küdautuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluñmaŋewellefuleLEMMA: weluñmangewelefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaiLEMMA: ngetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. 15LEMMA: 15
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WemülafiiñLEMMA: wemülafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nümnLEMMA: nümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wemünafiiñLEMMA: wemünafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuwelaiaiLEMMA: akuwelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiŋnLEMMA: tripaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatuiLEMMA: tralkatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kopetaLEMMA: kopeta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rovolverLEMMA: rovolver
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karotiLEMMA: karoti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmkeiŋnLEMMA: mütrümkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kefëfaiŋnLEMMA: kefüfaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautëkukiawëliLEMMA: inautükukiawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pail·atripaiLEMMA: pail'atripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneleiLEMMA: wüneley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaŋeleiLEMMA: inangeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amutuŋeLEMMA: amutunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chummekelLEMMA: chumekel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranelpafimiLEMMA: kutranelpafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmuwaiñLEMMA: l'angümuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weshakaLEMMA: weshaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tralkatuwaiñLEMMA: tralkatuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltuwaiñLEMMA: kütraltuwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpawelaiaimnLEMMA: konpawelaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küimiiLEMMA: küimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Lanzaremos de él al demonio con todos los medios; gritad ¡ya! acompañantes, agarrad tizones, corramos a este maldito diablo de manera que no vuelva a esta casa nunca jamás». Al momento una parte coge fuego, todos salen casa afuera, algunos ayudantes descargan escopetas y revólveres, otros se arman de garrotes; toda la gente ruge ¡ya!, braman, vocean; suena el tambor. La machi persigue al demonio por un largo trecho; ella anda adelante, echado el cuerpo hacia atrás; los asistentes vienen en pos de ella. «¡Ya!, grita la machi, «¡arrancad, malditos diablos! ¿Qué tenéis que enfermar a este desgraciado? Ahora os mataremos, espíritus detestables, os fusilamos, os quemamos; no váis a volver más. La machi está totalmente fuera de sí.
16 AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeluLEMMA: wüñomelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemüfiiñLEMMA: wemüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wewiñLEMMA: wewiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kuLEMMA: ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranwelaiaiLEMMA: tranwelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; neweñpefiiñLEMMA: neweñpefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaiLEMMA: ngetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nietueiLEMMA: nietuey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiafuluLEMMA: l'aiafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülufiLEMMA: ülufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülerüñmafiLEMMA: ülerüñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütulfiLEMMA: pütulfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochüdüiLEMMA: fochüdüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuñmafiLEMMA: entuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fotrarüfiLEMMA: fotrarüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tofküntëkufiLEMMA: tofküntükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuñmafiLEMMA: nentuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachuLEMMA: kachu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafatraLEMMA: lafatra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueteuLEMMA: elueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeaiLEMMA: mongeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tripanofuleLEMMA: tripanofule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiafuiLEMMA: l'aiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranelpaeyeuñLEMMA: kutranelpaeyeuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ütrëftëkuiLEMMA: ütrüftükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WeufiiñLEMMA: weufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekufüLEMMA: wekufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Al fin vuelven todos y llegan otra vez a la casa. La machi dice: «Los hemos corrido ya, ganamos, vencimos a los malos huecufes; el doliente no va a seguir enfermo, gracias a nosotras. Hemos usado de fuerza con él y por eso el pobre, que estaba ya para morir, recuperará la salud y la mente normal por toda su vida». Dicho esto, la machi cura a su enfermo con plantas medicinales, fregando con ellas todo su cuerpo; además le da a beber remedios líquidos. A veces chupa también y extrae sangre de diversas partes del cuerpo, sacando la enfermedad de la cabeza o del vientre; lo chupado lo escupe al fuego. También saca la enfermedad en objetos; tiene forma de una piedrecita, de un palito, de una maleza, de un lagartijo o de un sapo. Entonces dice con aire de triunfo: «Eso es lo que el demonio le metió adentro; ahora salió; sanará el enfermo; si no hubiera salido, habría muerto; esa es la causa de su enfermedad». Lo echa al fuego y dice: «Hemos vencido al diablo; no tengo que hacer nada más; el enfermo ya ha entrado en franca mejoría».
17 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumañmafiñLEMMA: deumañmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautufielLEMMA: küdautufiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentekënoafiñLEMMA: fentekünoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranrumefuleLEMMA: kutranrumefule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeaiLEMMA: yemeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumnoamLEMMA: chumnoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullituLEMMA: kulitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentekënoafiñLEMMA: fentekünoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalewetuaiLEMMA: kümelkalewetuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlaiLEMMA: chumlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumanLEMMA: deuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautunLEMMA: küdautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TripaianLEMMA: tripaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuputuanLEMMA: püruputuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! piaimnLEMMA: piaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lladkülkamunukilchiLEMMA: ladkülkamunukilchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». MüchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfalŋeiLEMMA: kefüfalngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përupuiLEMMA: pürupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramnieluLEMMA: pramnielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küimipuiLEMMA: küimipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chetuiLEMMA: chetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chetuluLEMMA: chetulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KonpatuiLEMMA: konpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpatuiLEMMA: anüpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋetuiLEMMA: elungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
déŋuLEMMA: dengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeiLEMMA: mongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, montuiLEMMA: montuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peilLEMMA: peil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ikeiLEMMA: ikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ilotuiLEMMA: ilotuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IlotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elŋemetuiLEMMA: elngemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machitunLEMMA: machitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego añade: «He treminado, pues, la curación del enfermo; voy a dejarlo ahora. En caso que tuviera otro ataque, que mande donde mí por remedios, sin costos ulteriores, puesto que ya estoy convenientemente pagada. Por ahora no le hago más; ya va a seguir mejorando; no nece- sito nada más por el momento; he cumplido con mi cometido. Salgo ahora para bailar; gritad ¡ya! y no me disgustéis (1)» Al instante la vitorean y ella empieza a bailar con la vara de colihue en las manos levantadas; su «arte» se apodera de ella. Cuando vuelve en sí, pone fin al baile; entra en la casa y allí se sienta. Después se le pregunta (2): «¿Cómo está? ¿tiene mejoría mi enfermo?» Ella contesta: «Bueno, pues; así es, escapó». Después de estas palabras, la machi quiere comer. Le ofrecen comida con carne y ella se sirve. Luego dice: «Voy a ir a mi casa», y se va. Se la escolta en su regreso. Con eso el machitun está terminado.
18 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋekeiLEMMA: kulingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaunonLEMMA: küdaunon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FëremaqenLEMMA: füremaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋeimiLEMMA: machingeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënewnLEMMA: ngünewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiŋelaimiLEMMA: machingelaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleteuLEMMA: eleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋekeiLEMMA: elungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullilŋeiLEMMA: kulilngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peshuLEMMA: peshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faliLEMMA: fali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; patakaŋeiLEMMA: patakangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaŋeiLEMMA: patakangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdautuamLEMMA: küdautuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñelaiLEMMA: kiñelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fileuLEMMA: fileu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeumeiLEMMA: kakeumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küiminLEMMA: küimin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkënoŋenLEMMA: adkünongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelaiLEMMA: kiñelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elpeeteuLEMMA: elpeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumekeiLEMMA: kakeumekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machitunLEMMA: machitun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluLEMMA: kelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tambultukeeteuLEMMA: tambultuketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtroŋelkeeteuLEMMA: mütrongelketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeqëlpeluLEMMA: yeqülpelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DAWNLEMMA: dawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
A la machi se le paga antes de la curación. El cuidador del enfermo le dice: «Sírvete aceptar esto, tú eres machi; quiero que alivie mi enfermo por tu intercesión; no eres machi por tu propio gusto, algún ser sobrenatural te habrá designado». Se le da plata, cuarenta pesos regularmente. Si se trata de un niño, se le pagan quince pesos; pero si el enfermo es un cacique o un rico, entonces cuesta mucho más la curación; cien pesos, hasta doscientos, o también un buey o un caballo. Las machis no son iguales en su proceder profesional; varían respecto de sus oraciones; sus cantos, sus bailes y sus arrebatamientos. «En esta forma soy ordenada e instruida YO», dice cada cual. Tampoco es uno mismo el dios que las ha instituido; cada machi tiene su dios especial y por eso está distinto también el modo en que machitucan. Además tiene cada machi una ayudante personal, que toca el tambor y la acompaña en el cultrun. El nombre de ésta es yeguel. IMPRECACIONES Y CURACIONES INTENCIONALMENTE MALAS.
1 MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankawiLEMMA: kutrankawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EntuñmaŋekeiLEMMA: entuñmangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ropaLEMMA: ropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pënonLEMMA: pünon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tofkenLEMMA: tofken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MakuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëdüñmaŋeiLEMMA: wingüdüñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füuLEMMA: füu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieñmaŋeiLEMMA: nieñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chañuntëkuLEMMA: chañuntüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamaLEMMA: lama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋalmaŋemeiLEMMA: rüngalmangemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllilLEMMA: pülil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋillatuñmaŋeiLEMMA: ngilatuñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiaelLEMMA: l'aiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiaiLEMMA: küpaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·apeLEMMA: l'ape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daufeLEMMA: daufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiLEMMA: ngilatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chempinLEMMA: chempin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llumkechiLEMMA: lumkechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KutrankeiLEMMA: kutrankey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kutufielchiLEMMA: kal'kutufielchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches sufren mucho a causa de brujerías (1). Substraen (las brujas) de una persona unos pelos, una prenda de vestir, su huella, su esputo, cualquier cosa. También tiran unos hilos de su manta, le roban su choapino o una debajera de su montura. Esas cosas las entierran en el cementerio y piden su muerte. «Por acá tiene que venir: que perezca», exige la hechicera. Profiere muchas otras imprecaciones más, que no conozco, porque ellas proceden, con mucha precaución. Y en efecto, la persona hechizada cae enferma.
2 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entunentukeiLEMMA: entunentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
forol·aLEMMA: forol'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltunLEMMA: eltun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
daufeLEMMA: daufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yifkükefiLEMMA: yifkükefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yifkünLEMMA: yifkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedkënuamLEMMA: wedwedkünuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiamLEMMA: l'aiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkünLEMMA: angkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akaiLEMMA: l'akay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kuŋechiLEMMA: kal'kungechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋiŋnLEMMA: ngingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kushekeLEMMA: kusheke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kal·kuLEMMA: kal'ku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
funapueLEMMA: funapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëtrëmkefiLEMMA: mütrümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñumaLEMMA: üñuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pakarwaLEMMA: pakarwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuŋiŋkuniŋLEMMA: kungingkuning
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëmkeiLEMMA: trapümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aqëmkeiLEMMA: l'aqümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, entuñmakefiLEMMA: entuñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrumLEMMA: ütrum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümkefiLEMMA: afümkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋeiLEMMA: femngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
funapueLEMMA: funapue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋenLEMMA: kangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trufürLEMMA: trufür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elukefiLEMMA: elukefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiamLEMMA: l'aiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: l·akaiLEMMA: l'akay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además sacan las brujas huesos humanos del cementerio; los raspan y suministran la raspadura a la persona odiada para que se atonte y muera. Esa persona se seca y, poco a poco, se muere. Hay viejas embrujadas que, sin ser machis, hacen esas maldades; más hay machis viejos (de ambos sexos) que las practican. Además había antiguamente y las hay todavía hechiceras que fabricaban veneno. Juntan diversas clases de bichos malos, como lagartijas, sapos y grillos. Esos insectos recogidos los matan, les quitan la hiel y los hierven en unas ollas chicas. Este veneno lo preparan a veces en forma de caldo, otras veces de polvo. Lo suministran a la gente para que muera y realmente, su efecto aunque lento, es mortal.

CAPÍTULO XIX. - NGILLATUN (FUNCIÓN RELIGIOSA POPULAR) Preámbulo de la fiesta: Motivos para el nguillatún; acuerdo de su celebración; preparación de la fiesta; invitación de los huéspedes; matanza de los animales, acompañada de ceremonias religiosas. En vísperas de la fiesta; Plantación del rehue; danza preparatoria; construcción del altar. Desarrollo del nguillatún; Partida al recinto festival; ida en busca de los invitados oficiales; llegada de ellos y vuelta común al lugar de la fista; bailes al este de los cántaron rituales y alrededor de ellos; ofrecimiento y consumo de la chicha ritual: la médula del nguillatún; saludo oficial de los invitados y festejos en su honor. El conchotún anexo al nguillatún; Invitación; matanza de las vístimas; invocaciones; festín subsiguiente. Conclusión del nguillatun: Baile alrededor del rehue; alocución a los invitados; vuelta del lugar festivo.

1 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentukefuiLEMMA: feyentukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënemapunLEMMA: ngünemapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufuluLEMMA: küdaufulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shakikefuiŋnLEMMA: shakikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shakiŋekenLEMMA: shakingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koñümpaiafiñLEMMA: koñümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekenLEMMA: deumangeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PerimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - konümpaŋekeiLEMMA: konümpangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
-. peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkeiLEMMA: nütramkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatufalchiLEMMA: afmatufalchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NaqpaiLEMMA: naqpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
toroLEMMA: toro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañLEMMA: pilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentualuLEMMA: nentualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los indígenas araucanos siempre habían creído en la existencia de Dios; lo llamaban dominador de la gente, dominador del mundo. Cuando ya se dedicaban a la agricultura le daban más culto. La función religiosa, al mismo tiempo la fiesta más solemne de los mapuches, es el nguillatún. Voy a referir en lo siguiente el modo de celebrarse antiguamente esa fiesta. El primer impulso viene de unas señales extraordinarias o visiones. Se hacen oír personas que dicen: «Pasan cosas extraordinarias en tal y tal lugar», se nombra el lugar donde suceden se ha visto a un hombre que cuenta sucesos maravillosos, p. ej., saliendo del volcán ha bajado un toro negro que habla y dice que va a hacer desbordar el mar.
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluputufiLEMMA: eluputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiŋnLEMMA: feyentuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piputufiLEMMA: piputufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentunLEMMA: feyentun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TrawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pimeafimiLEMMA: pimeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufipeLEMMA: elufipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaiñLEMMA: trawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlmeŋeLEMMA: wülmenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al llegar el segundo día (señalado), se reúnen. El nguenpín toma la palabra dirigiéndose al cacique principal; los otros hombres rodean a los dos, escuchando. El oficiante dice al cacique empezando su informe: «Hay, pues, agüeros de gravedad, pasan cosas inauditas en tal región. Yo he recibido la relación de ellas con la insinuación de no menospreciar ese asunto, de darle crédito y de organizar la fiesta. En este sentido te he enviado un mensaje». El cacique contesta: «Bueno, ya estoy enterado de qué se trata. Con ese objeto vine por acá trayendo conmigo todos mis mocetones para que lo oigan ellos también».
5 AkuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trawiŋnLEMMA: trawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
walloleiLEMMA: waloley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkütupeluLEMMA: alkütupelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentumLEMMA: nentum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « perimontunLEMMA: perimontun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünLEMMA: nün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KochimkifilpeLEMMA: kochimkifilpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋerkenLEMMA: pingerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feyentupeLEMMA: feyentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentupeLEMMA: nentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋekenLEMMA: pingeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmakeeiyuLEMMA: werküñmakeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feumaLEMMA: feuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukon·aLEMMA: pukon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküpaialuLEMMA: alküpaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
«Bueno», le replica el nguenpín, «fijemos el plazo para la fabricación de la chicha; hay que proveerse de maíz». El cacique pregunta: «. «¿Cuántos días fijaremos?» «Cuatro», se decide el portavoz. «Conforme», dice el cacique, y dirigiéndose a su gente, pregunta: «¿Lo habréis oído?» «Así es; está bien», acceden ellos de una voz. «Ese no más era el objeto de nuestra reunión de hoy», se dicen mutuamente. Luego se separan.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewalLEMMA: dewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koneltuluLEMMA: koneltulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋüneltuiLEMMA: ngüneltuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtukakeiLEMMA: ramtukakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumleiLEMMA: chumley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuchiLEMMA: deuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuaimnLEMMA: trautuaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimefiŋeLEMMA: pimefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ElufipeLEMMA: elufipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trautuaiñLEMMA: trautuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elpeLEMMA: elpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pimefiŋeLEMMA: pimefinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piiawiLEMMA: piawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día ensillan todos sus caballos y se reúnen en el, sitio destinado a la fiesta, para fijar definitivamente el día del nguillatún. Toma la palabra el oficiante: «Nuestra fiesta ya está para realizarse; la chicha está lista; hoy acordaremos el día festivo». «¿Cuántos días vamos a establecer, tal vez tres o cuatro?», preguntan el nguenpín y el cacique. Los mocetones contestan que cuatro. Los dos replican: «Está bien. En cuatro días estaremos, pues, en vísperas. Que se prepare todo: ténganse listos vacas, caballos, ovejas cerdos para la carne; búsquense también machis; estén al punto la trutruca, el tambor, la flauta, la trompeta lolquín (1), las cajas y los cascabeles; alístense también las mujeres, laven su ropa, limpien sus trariloncos, su cruselís, punzón y tupu, sus cintas de cabeza y trenzas con los colgantes, sus cuellos y collares, sus pulseras de manos pies: todas las alhajas que suelen usar (2)».
10 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawiŋnLEMMA: pepikawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiLEMMA: elngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuelLEMMA: tükuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liftukeiLEMMA: liftukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kafishatuLEMMA: kafishatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupeelLEMMA: tükupel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillanLEMMA: chilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Ñen·keLEMMA: ñen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikawiŋnLEMMA: pepikawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmkulliñamLEMMA: l'angümkuliñam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmkeiLEMMA: l'angümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanchuLEMMA: sanchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmkeiLEMMA: l'angümkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmiLEMMA: l'angümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelLEMMA: kiñel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmiLEMMA: l'angümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. 11LEMMA: 1
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmluLEMMA: l'angümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukeiLEMMA: ngilatukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënoupukeiLEMMA: witrakünoupukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfünLEMMA: molfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlefLEMMA: trülef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « OoooLEMMA: o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!»; shumpantëkuiLEMMA: shumpantükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaŋëllkuqLEMMA: changülkuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlefLEMMA: trülef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtefpramiLEMMA: pütefprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenupëleLEMMA: wenupüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillatuiLEMMA: ngilatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüwenuLEMMA: kalfüwenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, Trañmal·eufüLEMMA: trañmal'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), Wirkol·eufüLEMMA: wirkol'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmolaiñLEMMA: elmolaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaneuLEMMA: ngilatuñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elumutuaiñLEMMA: elumutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheŋemutuamLEMMA: chengemutuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fërenemutuaiñLEMMA: fürenemutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumuaiñLEMMA: elumuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranduamyeñmutuaiñLEMMA: kutranduamyeñmutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elumuaiñLEMMA: elumuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! ». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituluLEMMA: pitulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiLEMMA: fentekünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükënoiLEMMA: anükünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlefLEMMA: trülef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küdaumaputuiLEMMA: küdaumaputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmkulliñkeluLEMMA: l'angümkuliñkelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
:
El hombre que acaba de matar un animal hace rogativas con la sangre. Fuera de la casa se para al lado de un cerco; en un vaso medio trizado lleva sangre. Luego grita ¡oooo! y mete sus dedos en el vaso con sangre, ro- cia esa hacia arriba y suplica: «Aquí estás Padre, Cielo azul, Aplastador del río (1), Río lleno, tú nos has criado, te place que tus corderos sigan haciéndote rogativas; danos abundante sustento, toda clase de productos del campo para que seamos gente acomodada. Sénos propicio y ten compasión; nos mandarás otra vez sol y lluvia, me piden mis corderos, dirás de nosotros, ¡Ooom!» Con eso pone fin a sus plegarias; asienta el vaso lleno de sangre sobre el cerco, vuelve a la casa y sigue trabajando su animal muerto. En la misma forma proceden todos los que matan animales.
1 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikauluLEMMA: pepikaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelLEMMA: elel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepünelaiñLEMMA: lepünelaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « anümkünoaiñLEMMA: anümkünoaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiLEMMA: chilawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeiŋnLEMMA: yeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përualuLEMMA: pürualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋepuiLEMMA: anümngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foyeLEMMA: foye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
laLEMMA: la
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
foyeLEMMA: foye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AnümŋeluLEMMA: anümngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüntëkukënoŋeiLEMMA: trarüntükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ünkoLEMMA: ünko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ya están terminados los preparativos cuando llega el día cuarto, señalado por ellos. Convienen en practicar en ese día los ritos preparatorios y plantar el árbol sagrado (rehue) en el lugar destinado a la fiesta. Luego todos ensillan sus caballos: los caciques, los mocetones, la juventud y las mujeres; todos se van al lugar de la fiesta, llevan a la machi para que toque un corto baile. Llegados entierran un ramo grande de canelo y otro de maqui y los dejan firmemente amarrados en una gruesa estaca que está puesta al medio. Eso es lo que se llama rehue.
2 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüelLEMMA: anüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuñmaiñLEMMA: püruñmaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! dëŋupeLEMMA: düngupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefëlkaLEMMA: pefülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawautrawautuiLEMMA: trawautrawautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimuiLEMMA: pimuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rürüküprameiLEMMA: rürüküpramey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! përuiñLEMMA: püruiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nükeŋüiLEMMA: nükengüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallpaiawiLEMMA: walpaiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MachiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillañtuleiLEMMA: pilañtuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eyentuleiLEMMA: eyentuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüleiŋnLEMMA: awüleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaiawiLEMMA: walpaiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; al·üñmaLEMMA: al'üñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋillatuaiwiŋnLEMMA: ngilatuaiwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuiLEMMA: ngilatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, awüpeluLEMMA: awüpelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuaiwiLEMMA: ngilatuaiwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüiŋnLEMMA: awüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeyelLEMMA: yeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando está erigido el rehue, anima el oficiante: «¡Ya! hacemos un baile en honor de nuestro rehue; que toque la flauta; ¡la caja, machi!» Ella golpea sin demora su caja y unos jovencitos tocan las flautas junto con otros instrumentos como trutruca y lolquín; un confuso bullicio de sonidos. «¡Bailemos, pues!» vuelve a mandar el portavoz. Ahora empiezan, bailan estruendosamente dando vueltas al rehue. La machi canta rezando y solaza. Otros montan a caballo galopean alrededor del rehue (=awün). Et baile dura largo rato. Mientras lo ejecutan, profieren súplicas como lo hicieron antes con la sangre; también los jinetes del awün hacen sus rondas gritando rezos. Terminado baile y awün, beben la chicha que en pequeñas cantidades habían traído.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeiLEMMA: elngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üpuLEMMA: al'üpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: MeliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuŋLEMMA: traqyung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümelŋeiLEMMA: anümelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëllLEMMA: mül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakülkënolŋeiLEMMA: kakülkünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrütuyeŋeiLEMMA: katrütuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mën·akerumeLEMMA: mün'akerume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfküLEMMA: nüfkü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reŋënkënoyeŋeiLEMMA: rengünkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llochontëkulechiLEMMA: lochontükulechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawituLEMMA: kawitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeamLEMMA: elngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepünLEMMA: lepün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnantüLEMMA: naqnantü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallutunLEMMA: malutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·amaiLEMMA: pun'amay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallutunLEMMA: malutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrükatrütuŋekeiLEMMA: katrükatrütungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kachüŋemaelLEMMA: kachüngemael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtëmLEMMA: mütüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después construyen el llanguillangui (una especie de altar) bastante apartado del rehue en dirección hacia la salida del sol. Su construcción es la siguiente: cuatro estacas que rematan en gancho se plantan en el suelo; so- bre ellas se ponen dos varas que las cruzan: luego se cortan seis varillas delgadas de una brazada de largo y las colocan horizontalmente sobre las dos varas que descansan en los ganchos; forman una especie de cama. Con eso está hecho el llanguillangui; sirve para dejar encima la sangre de las víctimas. Vuelven en seguida a sus casas y en todas las rucas las mujeres ocupan la tarde de ese día de vísperas en cocer la carne; hasta una parte de la noche pasan en esa ocupación. La carne cocida la trinchan en trocitos para distribuirlos después a los metrem y otros concurrentes.
1 KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoiŋnLEMMA: elkakünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeyaelLEMMA: yeyael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: tëkukënoŋeiLEMMA: tükukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarüŋeiLEMMA: trarüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meñkulŋeiLEMMA: meñkulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastraLEMMA: lastra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuLEMMA: tüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- yelŋeiLEMMA: yelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtuLEMMA: wiñamtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fotaLEMMA: fota
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolŋeiLEMMA: apolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastraLEMMA: lastra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuluwnLEMMA: tükuluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillawiŋnLEMMA: chilawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyeiLEMMA: tükuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día empaquetan la carne cocida para transportarla al lugar de la fiesta; la echan en sacos de cuero, redes, tejidos (de ñocha o chupón) y canastos. Luego enyugan los bueyes y les cuelgan la rastra. Sobre ella colocan todos esos vasos y además barriles y botas con chicha, la rastra se llena completamente. Las mujeres están ocupadísimas en ataviarse y los hombres ensillan, poniendo también ellos su platería.
2 FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! amuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yeŋepeLEMMA: yengepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
panderasLEMMA: panderas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañuLEMMA: pañu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋeiLEMMA: tükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuamLEMMA: ngilatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañuLEMMA: pañu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuamLEMMA: ngilatuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawënLEMMA: mawün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtuLEMMA: wiñamtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemnLEMMA: yemn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋepuiLEMMA: elngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolyeiLEMMA: apolyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullaelLEMMA: mareupulael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllkënoŋeiLEMMA: wingülkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·ütuiLEMMA: al'ütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoŋenLEMMA: fentekünongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Concluído eso, manda el cacique: «¡Ya! vamos, llévense los instrumentos de música y las dos banderas». En una varilla se afirma un trapo blanco; con eso piden buen tiempo; un paño negro sirve para pedir lluvia. Al fin se van. Llegan al lugar de la fiesta con los trastos acarreados y los deponen al pie del rehue. Luego después de la llegada empieza una parte de las mujeres a llenar los cántaros para el mareupull (1). Esos cántaros rituales se ponen en dos hileras de bastante extensión subiendo el número en cada una hasta cincuenta cántaros.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EluupeLEMMA: elupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñelLEMMA: kiñel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaimnLEMMA: konpaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrükënuwaimnLEMMA: pitrükünuwaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, adnieiLEMMA: adniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñidolkënofiLEMMA: ñidolkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllpapeLEMMA: wingülpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». EpuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkënuwiŋnLEMMA: wipülkünuwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
furipëleLEMMA: furipüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllLEMMA: wingül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëllkëlenLEMMA: wingülkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋen·pinLEMMA: pingen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « përuiñLEMMA: püruiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: puñmaluLEMMA: puñmalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemeafiluLEMMA: yemeafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando están puestos los cántaros, manda el nguenpín. «Alístese la comunidad organizadora de la fiesta», luego llama a las mujeres diciendo: «Por acá fórmense». Toma a la machi y la coloca a la cabeza de la fila. «¡Ahora los hombres! que formen una segunda fila al lado de las mujeres». Se forman en dos hileras una de hombres, la otra de mujeres; la fila de los hombres, se encuentra detrás de la fila de las mujeres. Luego ordena el oficiante: «¡Ya! ha llegado el momento ¡bailad!» Los instrumentos empiezan a sonar, bailando avanzan para enfrentarse con los metrem y traerlos.
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürluLEMMA: trürlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trawiŋnLEMMA: trawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuchiLEMMA: akuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelefünLEMMA: lelefün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmuuluLEMMA: ngülümulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋerkeiLEMMA: ngerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñelŋetunLEMMA: kawiñelngetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüpeLEMMA: nüpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifaluukeiñLEMMA: pifalukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋüliiñLEMMA: ngüliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koñewnLEMMA: koñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleaiñLEMMA: amuleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamaLEMMA: kama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürkëleaimnLEMMA: trürküleaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? MachiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? AyekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüriLEMMA: trüri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los invitados se habían reunido, después de acabar sus preparativos y llegar su día señalado, en una pampa. Allí su nguenpín les dirige unas pocas palabras, diciendo: Hoy, pues, se nos devolverá la fiesta del año pasado, según el tenor del mensaje que os he comunicado. El cacique mayor le contesta: «Así es; bueno pues. Ya estamos unidos aquí todos; vámonos juntos. «¿Estáis realmente listos en todo? ¿Con la machi? ¿Con los instrumentos?» pregunta el nguenpín. «Sí, todo está al punto», replica la gente.
6 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felelLEMMA: felel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpaiLEMMA: fülpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafmeamLEMMA: trafmeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PepuuluLEMMA: pepulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋküruŋkütuiLEMMA: rüngkürungkütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralofkütuyeiLEMMA: tralofkütuyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümüiLEMMA: kümüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentreLEMMA: fentre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüuwnLEMMA: ayüuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiŋnLEMMA: wüñomeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lepatuiLEMMA: lepatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inalepaiLEMMA: inalepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiŋnLEMMA: küpaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weraLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tromüleiLEMMA: tromüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlpaluLEMMA: fülpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrupaiŋnLEMMA: iyuwüdrupaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leliwëlkëleiŋnLEMMA: leliwülküleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras están bailando se acercan los organizadores a encontrarlos. Cuando se ven mutuamente, se aviva la danza, en un compás con los metrem efectúan los brincos de su baile; la machi golpea frenéticamente su caja, completamente extática por el exceso de alegría. Todos llevan en la mano un ramo de maqui, llamado también rehue. Luego vuelven; los dueños de la fiesta van adelante, los invitados siguen en pos de ellos. Vuelven bailando en gran número; son como una nube. Al acercarse a los cántaros de la chicha ritual, dan una vuelta, pero sin interrumpir su baile, así que quedan mirando todos hacia la salida del sol.
7 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaleluLEMMA: puñmalelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nëtrüŋkëlenLEMMA: nütrüngkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulaiLEMMA: düngulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiwëdrupaiLEMMA: chiwüdrupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmautuiŋnLEMMA: puñmautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Estando todos con la vista al oriente, ejecutan un tanto de baile grande ruidoso (1), sin romper las líneas en que están formados; cada uno lleva en su mano el ramo de rnaqui. «Gritad ooom», se manda a los hombres las mujeres no hablan. Terminado el baile los metrem dan una vuelta; están ahora frente a frente con los dueños de la fiesta.
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iyuwëdrupatuiŋnLEMMA: iyuwüdrupatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëlluwiŋnLEMMA: wingüluwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëlluwiLEMMA: wingüluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keLEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiŋnLEMMA: amuleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkëleiŋnLEMMA: wipülküleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllLEMMA: wipül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiñmaŋeiLEMMA: rangiñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado el baile efectúan otra conversión, dirigiéndose a uno y otro lado de los cántaros del mareupull; los invitados se ponen en fila en un lado, los dueños forman filas separadas al lado opuesto; cada partido anda en dos hileras, una de hombres, la otra de mujeres; el centro lo ocupan los cántaros con la chicha ritual.
10 ChaqLEMMA: chaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ooomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rürüküiLEMMA: rürüküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eyentukeiLEMMA: eyentukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përukeiLEMMA: pürukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kolleLEMMA: kole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellŋeluLEMMA: kawelngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupaiawiLEMMA: rupaiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpëlLEMMA: üpül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋiñmaiawëlfiLEMMA: rangiñmaiawülfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuleluLEMMA: tulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiŋnLEMMA: rupaleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Trañmal·eufüLEMMA: trañmal'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, Wirkol·eufüLEMMA: wirkol'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüwenuLEMMA: kalfüwenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! ElumutuaiñLEMMA: elumutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fërenemutuaiñLEMMA: fürenemutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaianeuLEMMA: ngilatuñmaianeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FüchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarükeiLEMMA: wirarükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego que han tomado posición ambos partidos a lo largo de los cántaros, el oficiante da la señal diciendo: «¡Ya! ¡Es el momento!» Ahora empieza el baile más solemne, «¡ooom!» gritan, meten ruido todos los instrumentos; las machis cantan con loca frenesí; el baile se hace común entre organizadores, invitados, representantes (de reducciones distantes) y gorrones. Los hombres que están montados a caballo llevan a cabo el awün solemne, galopan a riendas sueltas alrededor de la inmensa concurrencia, dejando dentro de sus círculos la gente de a pie. Hacen rogativas mientras realizan sus rondas. Rezan así: «¡Aquí estás, Aplastador del río, Río lleno, Cielo azul! Danos los productos del campo, favorécenos con todo nuestro sustento. “Todavía me hacen rogativas hoy día mis corderos”, dirás de nosotros. -¡Ooom! » Lo gritan con toda fuerza.
11 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükëfkëlewetuiLEMMA: nüküfkülewetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KoniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoliLEMMA: ñidoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënelechiLEMMA: wünelechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoliLEMMA: ñidoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WifontëkuiŋuLEMMA: wifontükuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranentutufiLEMMA: witranentutufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fochidüfiLEMMA: fochidüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tofkünpramiLEMMA: tofkünprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maichinpramiLEMMA: maichinprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiftrëpramiLEMMA: wiftrüprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(= pëtefpraLEMMA: pütefpra
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochonkëleluLEMMA: fochonkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« OooomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënemapunLEMMA: ngünemapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; üiaqLEMMA: üiaq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋuLEMMA: pingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentukeiñLEMMA: nentukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fërenemutuaiñLEMMA: fürenemutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alfidLEMMA: alfid
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaneuLEMMA: ngilatuñmaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ŋënaituñmutuaiñLEMMA: ngünaituñmutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallyemutulaiñnLEMMA: yalyemutulaiñn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1).
Así siguen ellos con el awün. La otra gente se calla porque dos hombres, provistos de ramos de maqui, comienzan ahora sus rogativas. Cada cual da principio en el primer vaso de una de las dos hileras de cántaros. Empapan en la chicha de los cántaros sus ramos, los sacan y los levantan; chupan en ellos y escupen. Lo chupan hacia el cielo; extienden sus manos hacia adelante y arriba; hacen aspersiones con el ramo de maqui mojado en la chicha y empiezan a rezar diciendo: «¡Ooom! aquí estás, Dominador de la tierra». Ambos proceden y hablan en forma idéntica. «Hoy pues celebramos el nguillatún en obsequio tuyo; favorécenos con todos los alimentos; hay todas clases de productos como trigo, arvejas y papas nos las conservarás y dirás de nosotros: “Todavía me hacen rogatívas mis corderos”. Ten piedad de nosotros, porque tú nos has engendrado» (1).
12 FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiŋuLEMMA: amuleingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifLEMMA: wif
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tripapuiŋuLEMMA: tripapuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋuLEMMA: pingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! ooomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋuLEMMA: pingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukeluLEMMA: ngilatukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përutuiŋnLEMMA: pürutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋnagkëlewetuiŋnLEMMA: tüngnagkülewetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatualuLEMMA: ngilatualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidoltuiLEMMA: ñidoltuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yechilmumLEMMA: yechilmum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënenLEMMA: wünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piletuiŋnLEMMA: piletuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wifontëkumeketunLEMMA: wifontükumeketun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋuLEMMA: tripatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TripapuuluLEMMA: tripapulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pituiŋuLEMMA: pituingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! ooomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pituiŋuLEMMA: pituingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëürutuiLEMMA: püürutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rüŋkükiawiŋnLEMMA: rüngkükiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külmedkiawiŋnLEMMA: külmedkiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayeleiŋnLEMMA: ayeleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayükeleiŋnLEMMA: ayükeleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfkëleiLEMMA: wilüfküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nükëfkëlewetuiŋnLEMMA: nüküfkülewetuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
De esta manera pasan los rezadores por las hileras de cántaro a cántaro, hasta que llegan al último. Entonces dicen: «Hemos llegado», e invitan a gritar ¡ya! y ¡ooom!. Luego se ejecuta el baile grande al son de todos sus instrumentos. Dura poco rato y vuelve la calma. Luego hacen los rezadores la segunda corrida de sus rogativas; vuelven a empezar con los primeros cántaros de las hileras lo mismo que en la primera tanda; también sus invocaciones son las mismas; de igual modo empapan sus ramos y recorren las hileras de cántaros con las mismas ceremonias hasta el último. Al salir de las hileras piden que se repita el grito «¡ya!, ¡ooom!»; señal para que toda la concurrencia entre entusiasmada al baile. Lo ejecutan dando brincos, meciendo las cabezas, riéndose y mostrando su alegría de todos modos. Las mujeres lucen y hacen sonar sus prendas de plata. Al fin se calman todos.
13 MeliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋgillatunLEMMA: nggilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiŋuLEMMA: femkeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiŋnLEMMA: püruingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« tunkeLEMMA: tunke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqiŋnLEMMA: laqingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AlLEMMA: al
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anükënoyeŋetuiLEMMA: anükünoyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlemufumLEMMA: mülemufum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoyeŋetuiLEMMA: femkünoyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuiñLEMMA: püruiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përutuiŋnLEMMA: pürutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pileLEMMA: pile
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpeLEMMA: anüpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeyemeiLEMMA: yeyemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pontroLEMMA: pontro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiŋnLEMMA: femingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüamLEMMA: anüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; füchatuwiLEMMA: füchatuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünLEMMA: anün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, furiñmaiLEMMA: furiñmay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuatro veces repiten los dos hombres sus rogativas en igual forma; como acto final sigue el baile. Terminadas las danzas se da la orden: «Bebed la chicha del mareupull». Invitados y organizadores les echan la mano y beben brindándose unos a otros. Vacían los cantaritos de chicha y los reponen después todos al lugar donde estaban antes. Sigue otro rato de baile grande hasta que el nguenpín ordena su terminación. En seguida los organizadores invitan a sus metrem a que tomen asiento y les buscan para ese fin mantas y pellejos. Como cada uno contribuye con asientos, la fila de los (invitados) sentados queda muy larga; detrás de los hombres se sientan las mujeres.
14 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « PrakawelluumnLEMMA: prakawelumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FemkeiŋnLEMMA: femkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋeiLEMMA: ñidolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëlpuiLEMMA: fülpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleiLEMMA: anüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chaifiLEMMA: chaifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inanieeyeuLEMMA: inanieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), kachüLEMMA: kachü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), trafkiñLEMMA: trafkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chëdküiLEMMA: chüdküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chaleLEMMA: chale
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), pepëLEMMA: pepü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(3), fotraiLEMMA: fotray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « EhLEMMA: eh
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñañLEMMA: ñañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋuLEMMA: loudüngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalimefiLEMMA: chalimefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñanaiLEMMA: ñanay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, papaiLEMMA: papay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋuiLEMMA: loudünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuwnLEMMA: chaliuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ahora manda el nguenpín a los organizadores: «Montad los caballos, mocetones y jóvenes». Obedecen y se van. El cacique de los organizadores anda a la cabeza; se acerca al primer hombre de la fila de los invitados para saludarlo; en pos de él siguen sus mocetones. Como saludo usa expresiones como: «Tú forastero, tú sobrino, tío, concho (1), cachü (1), trafquín (1), cuñado, suegro, pariente (2), pepe (3), amigo etc.». La contestación reza: «Eh forastero, sobrino etc.». También a las mujeres las saludan diciendo: «Buenos días, hermana, tía, mamacita», y las mujeres de los metrem contestan en la forma correspondiente.
15 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliuluLEMMA: chaliulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makodkëleiLEMMA: makodküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkelenLEMMA: kofkelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukawiLEMMA: matukawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nülayeiLEMMA: nülayey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñeweñLEMMA: ñeweñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külkoLEMMA: külko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apolŋeiLEMMA: apolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpolŋeyeiLEMMA: kimpolngeyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ekullLEMMA: ekul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqelyefiLEMMA: traqelyefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« apopeLEMMA: apope
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llaqmeafiyuLEMMA: laqmeafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Después del saludo recíproco, los organizadores se dirigen hacia el rehue, en donde están amontonadas sus provisiones, como carne cocida, chicha y pan. «Venga carne con pan», mandan a sus mujeres. Ellas se apuran, abren sus sacos, redes o canastos que contienen la carne y llenan canastitos; a veces la llevan en platos grandes y hasta la reparten en atados hechos de unos trapos. Esos enseres los entregan a sus maridos montados a caballo. «Toma», les dicen. «También chicha», pide el marido; «llénense dos cántaros, a fin de que podamos brindar a nuestros invitados».
16 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneleiLEMMA: wüneley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mallunLEMMA: malun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaleiLEMMA: inaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· tuLEMMA: tu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelümaelLEMMA: kachüngelümael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaLEMMA: puñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleiLEMMA: anüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trananakümelfiLEMMA: trananakümelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « lutruŋLEMMA: lutrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiŋeLEMMA: elufinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuŋLEMMA: pülkung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadikëlechiLEMMA: afkadikülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelümLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnakümelfiLEMMA: femnakümelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DomoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewütuleiLEMMA: pewütuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluelLEMMA: eluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los cónyuges se van; adelante va el hombre a caballo con el canasto lleno de carne cocida y el pan; la mujer le sigue de a pie, lleva los dos cántaros de chicha; van para distribuir los alimentos a los invitados. Llegados al sitio donde está sentado el invitado, el hombre le echa abajo una gruesa presa de carne, que retumba al caer al suelo. A su mujer le ordena: «Dale a ése un cántaro de chicha. Ella lo hace. Al metrem que está sentado al lado del primero le da otro gran tajo de la carne de distribución; se lo echa como al primero. La mujer ya está en espera; en cuanto ha recibido la carne le da la chicha de distribución.
17 ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋëüllkëlechiLEMMA: wingüülkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anünLEMMA: anün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WelliluLEMMA: welilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuumaLEMMA: pütuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefemetuiLEMMA: yefemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolmeiLEMMA: apolmey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupafiLEMMA: elupafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadilechiLEMMA: afkadilechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluyeuyeluLEMMA: eluyeuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApëmluLEMMA: apümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmluLEMMA: kachüngelümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellutuLEMMA: kawelutu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolelenLEMMA: apolelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaiweLEMMA: chaiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolŋeLEMMA: apolnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
De esta manera pasa el hombre a lo largo de la fila de los invitados sentados. Cuando uno de los metrem ha vaciado su cántaro, la mujer lo retira, anda a llenarlo de nuevo y lo da al vecino de fila que ya había recibido su porción de la carne correspondiente al grado de amistad denominado cachü. Si al hombre que desempeña la distribución se le acaba su carne, vuelve montado al rehue. Allí manda a su esposa: «Lléname otra vez mi canasto; tus cántaros también, y vamos otra vez».
18 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweluLEMMA: mülewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafielLEMMA: eluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepumumLEMMA: fentepumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yechilputuiLEMMA: yechilputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllLEMMA: wipül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlnieiLEMMA: wülniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluniefiLEMMA: eluniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiŋnLEMMA: femingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenieiLEMMA: yeniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilalLEMMA: wilal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutamaLEMMA: kutama
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemealuLEMMA: yemealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiŋnLEMMA: yeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesheŋLEMMA: mesheng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotaLEMMA: fota
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemuamLEMMA: yemuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego andan a dar a los invitados todavía no servidos; el hombre entra a distribuir donde antes se le acabó la carne. Continúa como antes a convidar a los invitados con las presas de la carne, llamada «de distribución amistosa»; la mujer hace otro tanto con la chicha. Los demás organizadores del nguillatún proceden en igual manera: cada uno da a cada uno de los metrem; no hay ninguno que no lo hiciera. Las mujeres de los invitados se han equipado de huilales y sacos de cuero para llevar la carne (que no se alcanza a devorar); otras tienen jarros y botas para poder llevar la chicha.
19 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llouyeluLEMMA: louyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS: N
ENG: call
SPA:
MORPH: mütrüm
call
()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmmaialLEMMA: kachüngelümaial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolleLEMMA: kole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaqiLEMMA: laqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliŋnLEMMA: wülingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmLEMMA: kachüngelüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apümluLEMMA: apümlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuiŋnLEMMA: ilotuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kofketuiŋnLEMMA: kofketuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. . ( NOTALEMMA: nota
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
).
Cuando todos los invitados han recibido su porción, empieza la distribución a los que se han invitado a sí mismos (los gorrones) y a los forasteros. Además, el que tiene amigos los convida; a todos, les dan los organizadores liberalmente. Si la carne no alcanza, matan otras ovejas en el mismo recinto festival. Todos comen carne con pan y beben chicha. A veces dejan también una ofrenda de chicha en una batea sobre el altar.
1 AfluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inLEMMA: in
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1): « PelelmeenLEMMA: pelelmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« konchotuaiyuLEMMA: konchotuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilelmeenLEMMA: pilelmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküelLEMMA: werküel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WerküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋuiLEMMA: loudünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküñmaelLEMMA: werküñmael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konchotuaiyuLEMMA: konchotuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikënufemmefiLEMMA: pikünufemefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminada la comilona el hombre que está en la relación de concho (1) con otro, dice a su mozo: «Vas a ver a mi concho; dile que deseo hacerme concho con él». El mozo enviado va a encontrarse con el hombre señalado y le dice: «Me manda mi patrón». «¿Sí?» contesta el avisado. El mozo le comunica: «Mi patrón dice: “Venga mi concho; quiero tomarlo de concho yo también”». Eso no más deja dicho el enviado; después vuelve.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WerküñmaeyuLEMMA: werküñmaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchotuaiyuLEMMA: konchotuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieiLEMMA: tuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechunLEMMA: wechun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuLEMMA: lashu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rutrakënolfiLEMMA: rutrakünolfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowiLEMMA: lowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluelLEMMA: eluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÑillatuaiyuLEMMA: ñilatuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëluumaLEMMA: wüluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenchiLEMMA: elungenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdkañmafiLEMMA: wüdkañmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëküLEMMA: rükü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El metrem avisado se acerca; se va al llanguillangui y se encuentra allí con su concho. Este le dice: «Te he enviado el mensaje: “Venga por acá mi concho”». «Así es pues», le contesta el otro, «por ese motivo vine por acá». El primero sigue: «Es que vamos a tomarnos hoy mutuamente por conchos; aquí está el cordero». Tiene un cordero amarrado en un lazo, cuyo extremo entrega a su concho, poniéndolo en sus manos. Este lo recibe. «Hagamos rogativas», propone el donador. «Bueno», contesta el otro y entrega el cordero regala- do a su mozo, para que le parta el pecho.
3 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluelLEMMA: eluel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- witranentuñmafiLEMMA: witranentuñmafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelenLEMMA: mongelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunieluLEMMA: tunielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochidüfiLEMMA: fochidüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trofkünpramiLEMMA: trofkünprami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adpëleLEMMA: adpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënemapunLEMMA: ngünemapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, KallfüwenuLEMMA: kalfüwenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elumutuaiñLEMMA: elumutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelepeLEMMA: mongelepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; elmukiliñLEMMA: elmukiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeLEMMA: weshake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!» « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëluumaLEMMA: wüluma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüinLEMMA: nüin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « OoomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ChauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allkütuñmamuiñLEMMA: alkütuñmamuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuñmaukenLEMMA: ngilatuñmauken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ütrëfmulaiaiñLEMMA: ütrüfmulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ReiLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ReiLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KusheLEMMA: kushe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anüleimiLEMMA: anüleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mesaLEMMA: mesa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, naqkintuñmupaiñLEMMA: naqkintuñmupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elumuiñLEMMA: elumuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawën·ñiLEMMA: mawün'ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeamLEMMA: pengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeweLEMMA: mongewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatuleiñLEMMA: ngilatuleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntepuLEMMA: tuntepu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeliiñLEMMA: mongeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ooomLEMMA: om
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!», füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarükeiLEMMA: wirarükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El donatario del cordero corre a arrancarle, vivo todavía, el corazón; lo mantiene en su mano, chupa de él, escupe después hacia arriba y dice: «¡Ooom!, aquí estás, Dominador de la tierra, Cielo azul; danos nuestros sembrados; dirás respecto de nosotros “que vivan muchos años mis hijos, que tengan abundancia de animales mis corderos” , no nos induzcas en desgracias, ¡ooom!» «Ahora tú», dice al que le regaló el cordero. Ese toma el corazón y reza: «¡Ooom! aquí estás, Padre; escucha nuestras oraciones, no nos rechaces, Rey Padre, Anciana Reina, que estás sentado en tu mesa de oro; dirige tu mirada protectora hacia nosotros, danos buen tiempo y lluvia para que encontremos nuestro sustento y te haremos nguillatunes por toda nuestra vida». Termina con un fuerte grito: «¡Ooom!»
4 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfünLEMMA: molfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloftuŋeiLEMMA: loftungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlefLEMMA: trülef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witruntëkuŋeiLEMMA: witruntükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümpramkëleluLEMMA: anümpramkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchoLEMMA: koncho
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, shollkipufiLEMMA: sholkipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñepëleLEMMA: kiñepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuñmaŋenLEMMA: entuñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
korderoLEMMA: kordero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, katrükatrütuŋeiLEMMA: katrükatrütungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütraltuiŋnLEMMA: kütraltuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anümtëkuiŋnLEMMA: anümtükuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋeiLEMMA: nentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anükënoŋepuiLEMMA: anükünongepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
orküleLEMMA: orküle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënemapunLEMMA: ngünemapun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
orkenLEMMA: orken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La sangre saliente (de la herida) se recoge en un vaso viejo y la vacian en la batea que queda colocada sobre el llanguillangui o altar. Luego el concho metrem lleva su cordero para despellejarlo algo retirado del altar. Terminado ese trabajo, cortan la carne en pedazos, hacen fuego y ponen una olla con toda la carne al fuego. Después que está cocida, la quitan del fuego y ponen la carne en una batea. Esa la llevan al llanguillangui y la colocan encima. «¡Que despida vaho!» dicen; «el Dominador de la tierra se servirá de este vaho».
1 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konchotuluLEMMA: konchotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuaiñLEMMA: püruaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüaiñLEMMA: awüaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DëŋupeLEMMA: düngupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machiLEMMA: machi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawautrautuiLEMMA: trawautrautuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eyentuleiLEMMA: eyentuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! KonpapeLEMMA: konpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elpeLEMMA: elpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feikaLEMMA: feyka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feikaLEMMA: feyka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellŋeluLEMMA: kawelngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawelluupeLEMMA: prakawelupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküiLEMMA: alküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluumnLEMMA: elumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochëmLEMMA: fochüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mutukënoiñLEMMA: mutukünoiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukawiLEMMA: matukawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafpuiLEMMA: trafpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·kekawiñLEMMA: ngen'kekawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauuluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! përuaiñLEMMA: püruaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolpinLEMMA: ñidolpin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·kawiñŋeluLEMMA: ngen'kawiñngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pasado el conchotún manda el oficiante: «Ahora bailaremos y ejecutaremos otro awün; ¡machi, toca la caja! » Ella comienza a golpear su instrumento y a vociferar sus cantos. Otra vez ordena el nguenpín: «Acérquense los invitados: fórmense los mocetones, ¡ligero! ¡ligero! ¡Por acá, mujeres! los hombres que tienen caballos, que suban en ellos! Los invitados perciben la orden. Su nguenpín la repite: «Eso es; alistaos, señoras, hijos; apurémonos, el día ya declina». Entonces todos se dan prisa; junto al rehue se reunen con los organizadores. Cuando están todos, manda el nguenpín general - el de los organizadores de la fiesta- «¡Ya, bailemos ahora!»
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋufiLEMMA: düngufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpaimnLEMMA: konpaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripanLEMMA: tripan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiñLEMMA: ngeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimnLEMMA: eimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nietualLEMMA: nietual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütuaimiLEMMA: nütuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalintëkuleluutuaiñLEMMA: chalintükulelutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentutuiñLEMMA: nentutuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apeuLEMMA: apeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkefelLEMMA: femkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akuLEMMA: l'aku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüaimiLEMMA: nüaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En esta ocasión el oficiante de los organizadores dirige una alocución al nguenpín de los invitados; le dice: «Bueno. Pues; hoy se llevó a cabo nuestra fiesta en que habéis tomado parte; nosotros ya estamos libres; la fiesta del año siguiente corre a vuestro cargo. Tú recibirás hoy el rehue y la sarta de tortilla (l); te encomendamos esas cosas. Nosotros acabarnos de celebrar el nguillatún en la forma tradicional que nos han legado nuestros antepasados y abuelos. Tomarás, pues, tu rehue».
4 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeafuiLEMMA: ngeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluutuaiñLEMMA: elutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! përuiñLEMMA: püruiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋukeiLEMMA: düngukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raliLEMMA: rali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përutuiŋnLEMMA: pürutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(= rouLEMMA: rou
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kël·onLEMMA: kül'on
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
) mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nen·pinLEMMA: nen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kélkaitëkulelŋeiLEMMA: kelkaitükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilpanLEMMA: wilpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentekënoiŋnLEMMA: fentekünoingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëdaiaiñLEMMA: wüdaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëdaiaiñLEMMA: wüdaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmLEMMA: mütrüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·pinLEMMA: ngen'pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëdaiŋnLEMMA: wüdaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El oficiante de los metrem contesta: «Así es; ¿qué voy a decir? sea como dices». El nguenpín principal replica: »Bailando te entregaremos el rehue. Bailemos, pues». Luego toca el tambor y los demás instrumentos abriendo un baile solemne en el curso del cual se entrega al oficiante de los invitados el rehue (ramo de maqui) y se lo cuelga la sarta de tortillas. Hecho eso cesa el baile. El portavoz principal añade: «Hemos cumplido con nuestro deber; separémonos». «Así es; separémonos», contesta el oficiante de los invitados. Se despiden. Fin de la fiesta.
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matukeLEMMA: matuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuyetuiLEMMA: tükuyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, apolyeŋetuiLEMMA: apolyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wellinLEMMA: welin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yeŋemetuiLEMMA: yengemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashunLEMMA: mashun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, meñkulyenietuiLEMMA: meñkulyenietuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lastaLEMMA: lasta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chechëmyeŋetuiLEMMA: chechümyengetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeupewiLEMMA: peupewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripayetunLEMMA: tripayetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieyeluLEMMA: nieyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellutuiLEMMA: prakawelutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MaŋeluwnLEMMA: mangeluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteiLEMMA: tutey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maŋeliLEMMA: mangeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillanLEMMA: ngilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piyeŋeiŋnLEMMA: piyengeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiLEMMA: tripatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfkëlenLEMMA: wilüfkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepeLEMMA: niepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletuiŋnLEMMA: amuletuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aloŋkëlenLEMMA: alongkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuyetuiLEMMA: amuyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillanLEMMA: chilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëdkolenLEMMA: ngüdkolen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llamllamkëleiLEMMA: lamlamküley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ëeiñiLEMMA: üeiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuletueŋnLEMMA: amuletuengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Las mujeres se apuran a amontonar sus trastos sobre la rastra, la llenan de enseres vacíos, traen los bueyes y se la cuelgan; hasta sus cabalgaduras las cargan con vasos. Luego se alejan del rehue en un confuso revoltijo; quien tiene caballo monta en él. Se complacen en convidarse a tomaduras ulteriores; cuñados, amigos o parientes se convidan: «venga a mi casa», les dicen. En seguida la masa de gente deja atrás el recinto festival. Al retirarse lucen las mujeres sus prendas de plata; los caciques y demás hombres vuel- ven en el resplandor de sus arreos de montar; en gran aglomeración andan por los caminos y se alejan en enjambres compactos.
6 FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apopuiLEMMA: apopuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolleLEMMA: kole
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KawiñweLEMMA: kawiñwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewelaiLEMMA: ngewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wellilewetuiLEMMA: welilewetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleweiLEMMA: mülen
POS: V
ENG: be
SPA:
MORPH: müle-we-iy
be
(--)
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoelLEMMA: tranakünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WilupaiLEMMA: wilupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaniñLEMMA: kaniñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipaiLEMMA: ipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mollfüñLEMMA: molfüñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trafotrafopafiLEMMA: trafotrafopafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlefLEMMA: trülef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patiaLEMMA: patia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LlaŋillaŋiLEMMA: langilangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
teifurpuiLEMMA: teifurpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, aŋküiLEMMA: angküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reweLEMMA: rewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Todas las rucas son invadidas de gente gorrona a causa de la chicha que hay allí. En el lugar de la fiesta ya no hay nadie; está desierto y abandonado; solo quedan el rehue y el altar con la sangre ofrecida en él. Tirando sus círculos vienen los jotes, se hacen caer y comen la sangre de los corderos haciendo trizas el vaso y la batea. El altar es demolido por el tiempo, el rehue se marchita; nada recuerda ya el nguillatún.
7 PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiŋnLEMMA: nieingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: PichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kalülLEMMA: kalül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloyünakëmmekeukeiLEMMA: loyünakümekeukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külmedükeiLEMMA: külmedükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trekanonLEMMA: trekanon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑochiLEMMA: ñochi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋkükeiLEMMA: rüngkükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FüchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüukeiLEMMA: ayüukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wirarükeiLEMMA: wirarükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rüŋküruŋkütukeiLEMMA: rüngkürungkütukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuyümLEMMA: püruyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuaiukeiLEMMA: wichuaiukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wichuLEMMA: wichu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauukelaiŋnLEMMA: traukelaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los mapuches practican tres clases de bailes: En el baile chico doblan su cuerpo hacia adelante y atrás y mecen la cabeza a ambos lados sin moverse de su sitio. En el baile moderado hacen lo mismo, pero además dan brincos y pasos chicos. En la danza solemne están llenos de loca emoción, gritan y hacen saltos altos continuos. Durante el baile mujeres y hombres andan separados unos de otros; nunca se juntan los dos sexos.

-4

CAPIÍTULO XX. -ENTIERRO TRADICIONAL DE UN CACIQUE PAGANO. «Capilla ardiente»: El difunto es colocado en una parihuela; el ataúd indígena; tratamiento que dan al cadáver. Visitas de pésame: - Un diálogo que da a conocer las frases acostumbradas en esta ocasión. Las preparaciones para el entierro. - Aviso a los deudos ausentes; fabricación de la chicha, provisión de carne; llegada de la concurrencia en vísperas del entierro. Ritos del «velario»: - Traslado del cadáver a la pampa; las honras que le atribuyen: la «trilla» y el «ashnel» se repiten por toda la noche; la danza, el trago ritual, una alocuación dramática. El día del entierro: - Llegada del acompañamiento; honras que atribuyen al difunto; agasajos que reciben de parte de los deudos; conducción del cadáver al cementerio; inhumación, oración fúnebre.

1 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpaiafiñLEMMA: konümpaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekenLEMMA: elngeken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranluLEMMA: kutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituŋekefuiŋnLEMMA: machitungekefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llafnoluLEMMA: lafnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akaiŋnLEMMA: l'akaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlmakeeyeuLEMMA: ngülmakeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümakeiŋnLEMMA: ngümakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trauluLEMMA: traulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyaqtukeiŋnLEMMA: koyaqtukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiyeukeiŋnLEMMA: pipiyeukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukeiŋnLEMMA: kintukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuŋeluLEMMA: traqyungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkënoiLEMMA: anümkünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wël·ŋiñLEMMA: wül'ngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
damintëkulelŋeiLEMMA: damintükulelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuŋeiLEMMA: takungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chenuLEMMA: chenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkeLEMMA: trülke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëtantulŋenLEMMA: ngütantulngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleluLEMMA: felelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramŋeiLEMMA: witrañpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kudumkënoŋeiLEMMA: kudumkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukënoŋeiLEMMA: takukünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurüLEMMA: kurü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En lo siguiente voy a hablar del entierro de los antiguos nobles araucanos. Cuando éstos se enfermaban, hacían atenderse por las médicas de la raza, las machis; al no encontrar mejoría tenían que morir. Si había muerto un cacique, se reunían al rededor de él sus mocetones y vecinos. Las mujeres levantaban gran lamento, mientras que los hombres se perdían en largos diálogos para darse mutuamente el pésame. Después buscan cuatro estacas rematadas en ganchos y las plantan en el suelo cerca de la puerta. Además van por dos palos largos, los que envarillan estrechamente; tapan después esas varas con una estera de küna y sobreponen, además, pellejos oveju- nos, así que resulta una cama que se llama pillgai o parihuela. Sobre ésta colocan el cadáver y lo dejan bien tapado con paños negros.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramŋeiLEMMA: witrañpramngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkualLEMMA: tükual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeñpëleLEMMA: kakeñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llochontëkuyeŋeiLEMMA: lochontükuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimaLEMMA: wima
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqyuŋechiLEMMA: traqyungechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋkoLEMMA: üngko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrüleiLEMMA: pültrüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kintuŋepeLEMMA: kintungepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ialLEMMA: ial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkëleluLEMMA: ñidolkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeiLEMMA: l'angümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollŋekeiLEMMA: apolngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1). LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋeiLEMMA: kintungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farillaLEMMA: farila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkaweyaelLEMMA: kangkaweyael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋekeiLEMMA: elelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, melarkënolxeiLEMMA: melarkünolxey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2). KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ükülkënoyeŋeiLEMMA: ükülkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) wëlŋiñLEMMA: wülngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apollLEMMA: apol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrülkënolŋeiLEMMA: pültrülkünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ahora levantan el pillgai con el finado para dejarlo encima de las cuatro estacas. Los palos largueros vienen a descansar en ambos extremos dentro de los ganchos de las estacas, de modo que el cadáver queda colgante. Hecho eso manda el hombre a quien se ha nombrado jefe de la casa mortuoria: «Búsquese una oveja para preparar el asado para el alma del finado». Matan la oveja rellenando con su sangre los bofes (1). Además dejan listas bastantes varillas para asadores. Cuando el asado está al punto, lo dejan puesto (2), un pedazo al lado del otro, en la cabecera de la parihuela. Otros pedazos de asado los encajan en la sobrepuerta de la casa; el palo lo cuelgan (3) por encima de la testera del pillgai.
3 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlëmelkeiLEMMA: ngülümelkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupefelLEMMA: tükupefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillauyümLEMMA: chilauyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafishatuLEMMA: kafishatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituLEMMA: machitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akulyekeiŋnLEMMA: akulyekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlLEMMA: ngül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtrülkënoyeŋeiLEMMA: pütrülkünoyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadiLEMMA: kadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; apoleiLEMMA: apoley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillqaiLEMMA: pilqay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wilëfkëlekeiLEMMA: wilüfkülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego unen también las prendas de plata que solía lucir el difunto, cuando montaba a caballo: como ser cabezada, estribos, espuelas y el sable. Los vecinos también traen sus prendas; toda la plata la llevan donde el cadáver y la cuelgan encima de la cabeza y a ambos lados del muerto; se llena todo el pillgai y resplandece de pura plata.
4 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënuluLEMMA: femkünulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkakeiLEMMA: nütramkakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaiLEMMA: ngünay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkënoafielLEMMA: chumkünoafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiaiñLEMMA: deumaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampontëkukënoafiiñLEMMA: wampontükukünoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwafiiñLEMMA: eluwafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KüdauŋeiLEMMA: küdaungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukawalLEMMA: kintukawal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
matuLEMMA: matu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluulaiaiñLEMMA: elulaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WampontëkukënoliiñLEMMA: wampontükukünoliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüafiiñLEMMA: katrüafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiafielLEMMA: deumaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado eso el hijo del finado, o su hermano, se pone a conversar. Dice así: «Ya se ha ido nuestro jefe; ahora tenemos que acordar el modo y el plazo de su entierro». Otros se oponen y dicen: «Eso sí; pero antes de todo hay que labrar la canoa y encajar en ella al muerto. ¿Cómo podremos estar listos tan pronto? Cuesta proveerse con lo que falta; no somos iguales todos, hay pobres también y por eso es imposible acabar tan ligero los preparativos». «Coloquemos primero al muerto en la canoa, después fijaremos lo demás. Mañana cortaremos el trozo para el huampo.»
5 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukeiLEMMA: traukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amukeiŋnLEMMA: amukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PepufiLEMMA: pepufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchárumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelliñLEMMA: peliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- koyamLEMMA: koyam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümpupufiŋnLEMMA: kümpupufingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkieLEMMA: konkie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpufielLEMMA: rüpufiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LëfkuLEMMA: lüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deukeiLEMMA: deukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleamLEMMA: takuleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetukefiŋnLEMMA: yetukefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashunLEMMA: mashun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampontëkuŋekeiLEMMA: wampontükungekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋekeiLEMMA: tükulelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iaqelLEMMA: iaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- llunLEMMA: lun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
poñüLEMMA: poñü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñaelLEMMA: rokiñael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuleelLEMMA: tükulel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takukënoŋekeiLEMMA: takukünongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuluLEMMA: pütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramkeiLEMMA: witrañpramkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëtruñmakefiLEMMA: wütruñmakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkuLEMMA: lüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yiweLEMMA: yiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtruñmakefiŋnLEMMA: wütruñmakefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al otro día se juntan y se dirigen al bosque. Allí encuentran un grueso roble apellinado y se ponen a trozarlo. Cortado un trozo, empiezan a ahuecarlo a hachazos. Además labran una tapa para cubrir el cadáver. La canoa hecha la llevan a casa mediante una yunta de bueyes. Luego trasladan difunto a la canoa, poniéndole adentro, además, gran cantidad de alimentos, como el asado especial de los muertos, harina tostada, chicha de maíz, pan, hasta papas cocidas. «Que vaya bien aprovisionado», dicen respecto al muerto. Cuando ya tiene todas sus provisiones, lo dejan tapado. Luego toman un trago. Mientras que beben, unos hombres levantan sus jarros llenos y derraman su contenido en honor al extinto sobre la tapa de la canoa; otros le rocían con sus copas.
1 AkuyümLEMMA: akuyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëntekualuLEMMA: püntekualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋekeiLEMMA: anümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalikënoŋeiLEMMA: chalikünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koyaqtunLEMMA: koyaqtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weñaŋnLEMMA: weñangn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·lLEMMA: ngen'l
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· aLEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemërkeiLEMMA: femürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküñmakeeyuLEMMA: alküñmakeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamuwnLEMMA: ngünamuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pefichiLEMMA: pefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluuprakerkenLEMMA: yafüluprakerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋechiLEMMA: mongechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküleLEMMA: ladküle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamuuluLEMMA: ngünamulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋewekerlaiLEMMA: ngewekerlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumnLEMMA: chumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; adërkeelLEMMA: adürkel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënechenLEMMA: ngünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallkeeteuLEMMA: yalketeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋeafuiLEMMA: chumngeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? kiñekarkeiLEMMA: kiñekarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakintupiyümLEMMA: inakintupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluukeiLEMMA: yafülukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamnLEMMA: duamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pefichiLEMMA: pefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiyuLEMMA: müleiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukëlenLEMMA: peukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». ( WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
).
Cuando llega un forastero para dar su condolencia por el difunto, se le ofrece asiento dentro de la casa y todos lo saludan. Luego comienza el diálogo con el dueño de la casa: El forastero: «¿Estás aquí, pues?» El deudo: «Sí, estoy aquí». «Así es, pues, ¿con duelo estás aquí?» continúa el forastero. «De duelo, pues», replica el dueño del muerto. Entonces sigue el visitante: «Habrá de ser así. He sabido de tu pérdida. Entonces me dije: “Tengo que montar a caballo y visitar a mi amigo”, y vine por acá. Porque con tales visitas intentan a consolarse los sobrevivientes. Por más que uno se aflija a causa de un fallecimiento, ya no hay medio de cambiar el hecho. En todo el mundo suceden estos casos; son disposiciones del Supremo Regidor, que es nuestro progenitor. Por eso ¿qué hacer? La última mirada a la tumba abierta es ley universal. Sabiendo que los dolientes suelen consolarse con palabras y consejos benévolos, por eso me dije: “Voy a visitar a mi amigo”. Hoy estoy aquí, pues, a verte». (Grita fuerte, elevando el tono en la última sílaba de su discurso).
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkuluLEMMA: pentükulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümanLEMMA: ngüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuntenLEMMA: tunten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« awüŋenLEMMA: awüngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pillefuliLEMMA: pilefuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamnLEMMA: ngünamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adniepefeteuLEMMA: adniepefeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulmeleweiñLEMMA: kulmeleweiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñaŋkeiLEMMA: weñangkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëlellelaiaiLEMMA: mülelelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakintuamLEMMA: inakintuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelirupaiawaiñLEMMA: lelirupaiawaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋewelaiaiLEMMA: ngewelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafülduamkëleweamLEMMA: yafülduamküleweam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». ( WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
).
Mientras que conversan los dos, las mujeres rompen a llorar. El dueño de la casa contesta: «Eso es, pues, lo que me dices. Ya me tocó, pues, la mala suerte, y eso irrevocablemente. Por más que diga ¡ay. qué desgracia! ya he perdido mi guía seguro; el que nos ha encaminado con tanto acierto al bienestar; ahora somos desamparados. Y lo que más apena mi corazón es que habrá de venir el día de la despedida definitiva. Entonces vamos a mirar por todos lados, pero ya no habrá quien nos dé consuelo». (También termina con un grito lastimero de la última sílaba).
3 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenamnLEMMA: ngenamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleaiLEMMA: müleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medinLEMMA: medin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenielfielLEMMA: ngünenielfiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamnLEMMA: tamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakintuamLEMMA: inakintuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumërkenoluLEMMA: chumürkenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamuwnLEMMA: ngünamuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekarkeiLEMMA: kiñekarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inakintupiyümLEMMA: inakintupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemllelaiaimnLEMMA: femlelaiaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piñmafilmenLEMMA: piñmafilmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chaliwëlmefichiLEMMA: chaliwülmefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellunLEMMA: prakawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; adLEMMA: ad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukerkenLEMMA: peukerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üwenLEMMA: wen'üwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënanLEMMA: ngünan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewnLEMMA: pewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋekeiLEMMA: ngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluuprakeiñLEMMA: yafüluprakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyeuliiñLEMMA: ladküyeuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaelLEMMA: chumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El forastero continúa: «Así es, pues, has perdido a tu padre; no se podrá evitar tampoco que fijéis un día determinado para darle el último adiós, puesto que no podemos hacer otra cosa, si hemos perdido a uno por la muerte; la última mirada a la tumba es inevitable para todos. Tal vez ya está acordado y habéis ya fijado el día del entierro. A saber eso vine yo; diciéndome: “Voy a ir a saludar a mi amigo”, monté a caballo, tanto más que es costumbre entra amigos visitarse mutuamente si hay una defunción. Hay, pues, una entrevista y así procuramos consolarnos uno al otro; porque, por más que nos aflijamos, no podemos remediar nada». Grita.
4 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümelaiLEMMA: kümelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewnLEMMA: pewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « ŋënaituwiLEMMA: ngünaituwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwëluukerkeiLEMMA: chaliwülukerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pillelaiLEMMA: pilelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaimiLEMMA: küpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamuwnLEMMA: ngünamuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuŋenLEMMA: deungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumërkenoluLEMMA: chumürkenolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepikañmaŋealLEMMA: pepikañmangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuleLEMMA: akule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiayuLEMMA: pilaiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalladkükerkeenLEMMA: inaladkükerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Contesta el hombre que preside el duelo: «Bueno, eso me dices, pues; te agradezco que viniste a verme. A los que sufren se les tiene lástima; por eso se va a saludarlos, te habría aconsejado tu buen corazón y viniste por acá. Es un hecho, pues, se me murió; me tocó ya la desgracia. Tendremos pues que acordar el día del entierro, puesto que uno no puede hacer otra cosa con su muerto». «Lo único es que uno tome sus medidas para que todo esté listo cuando llegue el día de la sepultura. Más no te diré hoy: ya tomaste parte en mi duelo y yo he manifestado lo bastante el estado de mi alma». Grita.
5 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefichiLEMMA: pefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuŋeimiLEMMA: deungeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penLEMMA: pen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwëlmefichiLEMMA: chaliwülmefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukaleiyuLEMMA: peukaleiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepafiñLEMMA: pepafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peLEMMA: pe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- niefiñLEMMA: niefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këlleñuLEMMA: küleñu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fenLEMMA: fen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tepunLEMMA: tepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeyuLEMMA: pepaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalituiLEMMA: chalituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkuLEMMA: pentüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepakefiLEMMA: pepakefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeluuluLEMMA: l'ayelulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkuŋepaiŋnLEMMA: pentükungepaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupipakeiLEMMA: weupipakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neweLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnoluLEMMA: kimnolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weupipakeiLEMMA: weupipakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felekefuiLEMMA: felekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anLEMMA: l'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Así es pues; me propuse ver a mi amigo, ya que es triste realidad que te ha visitado la desgracia; ese es el motivo que me impulsó a saludarte; lo digo hoy que nos vemos». El deudo contesta: «Estuvo bueno que viniste a verme después que me veo puesto en tan llorosa situación». El visitante dice: «Bueno, pues; he exteriorizado lo bastante los sentimientos por que vine a verte hoy». «Bueno, está bien», replica el dueño del cuerpo. Luego se despide el forastero. Gran número de forasteros visitaban al dueño de la casa mortuoria para expresarle su pésame. Lo hacían todos en conceptos semejantes a los referidos. Algunos que tenían más cultura conversaban más extensamente; otros que eran más rudos proferían pocas palabras. Estas visitas relacionadas con las defunciones eran costumbre general, antiguamente.
1 KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üñmakeiLEMMA: al'üñmakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelleafielLEMMA: peleafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aweLEMMA: awe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekelaiLEMMA: elngekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëlekaiLEMMA: mülekay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üñmakeiLEMMA: al'üñmakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fünakeiLEMMA: fünakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·ümükeiLEMMA: n'ümükey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konŋewekelaiLEMMA: konngewekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ümünLEMMA: n'ümün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adŋerkefelLEMMA: adngerkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleprakefuiLEMMA: feleprakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋekelafuiLEMMA: ngekelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumelLEMMA: chumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋetuiLEMMA: l'angümngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkalŋekefuiLEMMA: kangkalngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; afüluLEMMA: afülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkaweLEMMA: kangkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelkënomekeŋetukefuiLEMMA: elelkünomekengetukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mürkeLEMMA: mürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mudaiLEMMA: muday
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋekefuiLEMMA: elelngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielafuiLEMMA: nielafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekañmaŋenLEMMA: ayekañmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Antes los difuntos quedaban mucho tiempo sin enterrar, Para verlos hasta el fin no se los sepultaba pronto; los conservaban dos, tres meses, a veces más todavía. Entraban en descomposición y despedían un olor que hizo imposible a veces la entrada a la casa; pero ¿qué hacer? así era costumbre entre los antiguos araucanos. El cadáver quedaba sin atenciones especiales, no se ocupaban mucho de él. Eso sí que mataban una oveja de vez en cuando, asaban su carne y colocaban por medio del asador algunos pedazos por encima de la canoa. Además hacían pan, harina tostada y muday y lo pusieron al muerto: pero velorios no celebraban en su honor.
2 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeluwiñLEMMA: l'ayeluwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelŋealLEMMA: kimelngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaelLEMMA: kimael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elfiñLEMMA: elfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üŋeiŋnLEMMA: al'üngeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaimiLEMMA: elaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuŋeluLEMMA: karukatungelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elanLEMMA: elan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras que el cadáver quedaba en tal estado designaba el dueño de la casa a un mensajero y le dice: «Ya que se nos ha muerto éste, estamos en el deber de avisar a sus parientes y emparentados. Yo tengo listo ya a un mensajero, pero son tantos parientes. Manda tú también a uno, pide a un buen vecino. Aquél contesta: «Cómo no; haré ir a uno». '
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PepuafimiLEMMA: pepuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. -« FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « pelelenLEMMA: pelelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeeneuLEMMA: pikeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peukëlenLEMMA: peukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienofelLEMMA: nienofel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufilmiLEMMA: pipufilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋenLEMMA: werküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felefuiLEMMA: felefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraneluukëlenLEMMA: kutranelukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuiLEMMA: ngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inautunLEMMA: inautun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëmamuukanLEMMA: ngümamukan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpeLEMMA: kimpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifilmiLEMMA: pifilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëlepeiLEMMA: mülepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaeteuLEMMA: piaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupufiLEMMA: elupufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋemumLEMMA: werküngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego se da a los mensajeros este recado: «Vete a fulano se da el nombre de aquel pariente o cuñado y le dices que vas mandado, que tu patrón te ha encargado ver a tu amigo para decirle: “Ya hace algún tiempo que nos hemos visto; ojalá no hayas tenido ninguna desgracia hasta este día”. Después de estas palabras añadirás lo siguiente: “Soy, pues, enviado para hacerte saber por orden del que me ha mandado: Tenía a un enfermo; más de un mes seguía así; pero en estos últimos días fue de mal en peor; ahora, pues, se me murió”. Cuando hayas cumplido con el encargo, él te dará la contestación». El mensajero se pone en camino y llegado da el recado que se le encargó.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋepunchiLEMMA: elungepunchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋënakeiLEMMA: ngünakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋeafuiLEMMA: chumngeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamunwnLEMMA: ngünamunwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyeŋeleLEMMA: ladküyengele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayeluuluLEMMA: l'ayelulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nielaiLEMMA: nielay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋealLEMMA: chumngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñekarkeiLEMMA: kiñekarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inakintupiyümLEMMA: inakintupiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. mLEMMA: m
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FemŋellelaiaiLEMMA: femngelelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pulëLEMMA: pulü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medinLEMMA: medin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋenLEMMA: elelngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefiñLEMMA: kimniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënamuwnLEMMA: ngünamuwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piputuafimiLEMMA: piputuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentepunLEMMA: fentepun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikeelLEMMA: pikel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weküeteuLEMMA: weküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfinLEMMA: kimfin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando el cuñado acaba de enterarse del aviso recibido, contesta: «¡Ah, lástima! Murió, pues, mi cuñado. Al fin ¿qué podemos hacer? Casos de duelo suceden en todo el mundo; por más que se apesadumbre el deudo, ya no puede remediarlo; queda únicamente el enviarle a la tumba abierta la mirada de despedida. Lo mismo sucederá con éste: llegado el día prefijado habrá que sepultarlo. A tu vuelta di a tu patrón que ya estoy en conocimiento de la pérdida que hemos sufrido». «Bueno», dice el mensajero, «he cumplido la orden del que me encargó». El emparentado replica: «Está bien, ya lo tengo presente».
5 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuchiLEMMA: amuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëliLEMMA: miawüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillpëleLEMMA: filpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulkeiLEMMA: amulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënorkeiLEMMA: künorkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋemumLEMMA: werküngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemkeiLEMMA: femkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayümLEMMA: l'ayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupachiLEMMA: rupachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋnaqkëlewetukeiŋnLEMMA: tüngnaqkülewetukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peutukeiLEMMA: peutukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofcheLEMMA: lofche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elalLEMMA: elal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Los demás mensajeros que andan por otras regiones, propagan semejante aviso; unos ampliando su tenor por su propia retórica, otros dándolo casi en las mismas palabras recibidas. Así solían proceder los antepasados en casos de duelo. Cuando los mensajeros acaban de divulgar el aviso, no se toma por algunos días otra medida en el asunto. Pasados esos días, los vecinos de la parcialidad del difunto se dan otra cita para fijar un nuevo plazo.
6 PeuluLEMMA: peulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiñLEMMA: nieiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukawamLEMMA: kintukawam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiŋnLEMMA: elkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuleLEMMA: pule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medinLEMMA: medin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewiŋnLEMMA: pewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumleiLEMMA: chumley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « trürwimnLEMMA: trürwimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüruwnLEMMA: trüruwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Se reúnen, pues, y hablando entre sí deciden: «Ya que tenemos esta desgracia, debemos pensar en el entierro; fijemos hoy el plazo en que han de efectuarse las preparaciones (1)». Un mes establecen a veces para este fin. Pasado el mes acordado, vuelven a verse. El dueño del muerto pregunta: «¿Cómo está, os habéis provisto de todo?» Contestan: «Sí, nos hemos surtido de todo».
7 « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüruwërkeimnLEMMA: trüruwürkeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüŋekeiLEMMA: nüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dewamLEMMA: dewam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuchiLEMMA: deuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewaiñLEMMA: pewaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DewelLEMMA: dewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peutuiŋnLEMMA: peutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaiñLEMMA: elaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tunteweLEMMA: tuntewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafielLEMMA: elafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliŋnLEMMA: elingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amupeLEMMA: amupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- keLEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « elelŋemeaiLEMMA: elelngemeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiamLEMMA: küpaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entonces ordena el dueño de la casa mortuoria: «En este caso empezaremos mañana con la preparación del maíz para la fabricación de la chicha. Cuando la chicha esté al punto, tendremos otra reunión.» Luego vuelven todos a sus rucas donde se dedican a la elaboración de la chicha, acusando después en una nueva reunión la terminación del trabajo. El dueño del muerto dice entonces: «Bueno, hoy nos pondremos de acuerdo en cuántos días se hará el entierro». Concuerdan que en cuatro. Entonces propone el jefe de la casa mortuoria: «Que vaya ahora otro mensaje a los deudos que les dé cuenta del día fijado, para que puedan venir.»
8 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werLEMMA: wer
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küŋenLEMMA: küngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dituiLEMMA: dituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllituamLEMMA: pülituam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eliiñLEMMA: eliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋaltuamLEMMA: rüngaltuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniepeLEMMA: kimniepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiamLEMMA: küpaiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elupufiLEMMA: elupufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋemumLEMMA: werküngemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuelLEMMA: pepuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfiñLEMMA: kimfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualLEMMA: amual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋunLEMMA: loudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlpatuiLEMMA: wülpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimiLEMMA: kimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiaiLEMMA: küpaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, peuweLEMMA: peuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
En seguida designa otra vez a un Mensajero al que encarga: «Ve, pues, y avisa: “Una vez más soy enviado por acá; el que me ha mandado te dice: Se acerca ya el día del entierro, hemos fijado cuatro días, entonces excavaremos la tumba”. Sepa eso mi amigo para que pueda asistir». El mensajero se va y, llegado, comunica exactamente el encargo recibido, añadiendo: «Esta es la diligencia en que vine». El dueño de la casa avisada contesta: «Bueno, lo sé ahora; tendré que ir, pues». El mensajero vuelve y trae la contestación recibida al que lo ha enviado. El dueño del muerto replica: «Está bien, ya lo sabe; si quiere puede venir mañana o pasado mañana».
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋealLEMMA: kintungeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋemkulliñaiñLEMMA: l'angemkuliñaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuŋeiLEMMA: kintungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanshuLEMMA: sanshu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüyeŋeiLEMMA: nüyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·axëmyeŋeiLEMMA: l'axümyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋewechiLEMMA: ngewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afümŋeiLEMMA: afümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kachüŋelëmaelLEMMA: kachüngelümael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrünLEMMA: katrün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeweluLEMMA: ngewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umatuaiñLEMMA: umatuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piukeiñLEMMA: piukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego da la orden: «Nosotros tenernos que lacear hoy los animales; mañana estaremos ocupados en beneficiarlos» Entonces van en busca de los diversos animales, como vacunos, caballunos, cerdos y ovejas; hay matanza en todas las casas. El segundo día antes del entierro lo ocupan enteramente en cocer carne para poder distribuir gruesas presas a la concurrencia. Habían ya convenido de alojar al finado (=hacerle el velorio) en la pampa para la noche precedente al entierro.
10 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumakeiLEMMA: deumakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« krusLEMMA: krus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
krusLEMMA: krus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelkënoLEMMA: chelküno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücharumeLEMMA: fücharume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leuLEMMA: leu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këmpunLEMMA: kümpun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafŋekeiLEMMA: kafngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋekeiLEMMA: elelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wënLEMMA: wün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, yüuLEMMA: yüu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pil·unLEMMA: pil'un
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adentukefiŋnLEMMA: adentukefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuchilloLEMMA: kuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütaltëkulelŋekeiLEMMA: ütaltükulelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elelŋekeiLEMMA: elelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëpachiLEMMA: tüpachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafranLEMMA: lafran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, malofeLEMMA: malofe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümkënoŋeiLEMMA: anümkünongey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekunLEMMA: wekun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liqLEMMA: liq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
panderaLEMMA: pandera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimneamLEMMA: kimneam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umatunLEMMA: umatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋekeiLEMMA: yengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chémanëllLEMMA: chemanül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
panderalenLEMMA: panderalen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋepukeiLEMMA: anümngepukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además habían hecho ya lo que llaman cruz, aunque no es cruz, sino solamente un palo en forma humana. Labran un grueso y duro trozo, esculpen la cara, la boca, las narices, los ojos, las orejas y los brazos: una figura del difunto. Al costado del palo labrado encajan un gran cuchillo, lo que quiere decir que este hombre era conocido como bravo y maloquero. Terminada esta estatua del finado, la habían colocado junto con una banderita blanca fuera de la casa como señal de que había un muerto adentro. Para la celebración del velorio llevan también ese palo tallado y la bandera y los asientan allá en la pampa a la cabecera de la canoa-ataúd.
11 AkuyeluLEMMA: akuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umatunLEMMA: umatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkuyepakeiŋnLEMMA: pentükuyepakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», pipaimnLEMMA: pipaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FelenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimeñmaeyuLEMMA: kimeñmaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñaŋnLEMMA: weñangn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepellelaiafuiLEMMA: mülepelelaiafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñaŋleiñLEMMA: weñangleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheŋenLEMMA: iñchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluukëleprakeiñLEMMA: yafüluküleprakeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felefelchiLEMMA: felefelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»… WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando llegan los deudos para asistir al velorio, entonces ellos también expresan uno por uno su condolencia. Dicen: «¿En esta triste situación estás aquí?» «Estoy en ella», contesta el que preside el duelo. «Así es, pues; ya sé que estás en este duelo; desgracia más sensible no podía haber venido sobre ti. Sucesos de esta índole nos sumergen a nosotros mortales en profunda pena y, aunque tratemos consolarte, el sincero dolor ha de quedarte… » Pronuncia la última sílaba con un grito lastimero.
12 « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pienLEMMA: pien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felepranLEMMA: felepran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doilafuiLEMMA: doilafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penienLEMMA: penien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»… WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pentëkupaiLEMMA: pentükupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Contesta el dueño del muerto: «Eso me dices, pues, aquí; es efectivo que la profunda tristeza queda a pesar de todo en mi corazón; cosa más penosa no podía venir sobre mí, lo digo aquí… ». Grita también. Todos los deudos exteriorizan, en expresiones semejantes, su pésame al dueño del muerto.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umatunLEMMA: umatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofcheLEMMA: lofche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuyekeiLEMMA: tuyekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellamLEMMA: ashngelam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1); feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillayeŋeiLEMMA: chilayengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋekeiLEMMA: tükulelngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: kafishatuLEMMA: kafishatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ketrelLEMMA: ketrel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, witrantuweLEMMA: witrantuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, istipuLEMMA: istipu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawalltulenLEMMA: trawaltulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawellaluLEMMA: prakawelalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuiLEMMA: tükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
shumelLEMMA: shumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2), plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ispuelaLEMMA: ispuela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituLEMMA: machitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuaiñLEMMA: nentuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
alweLEMMA: alwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umañmaiafiñLEMMA: umañmaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En vísperas el velorio se junta toda la gente de la parcialidad del finado. Unos cuantos hombres toman sus mejores caballos para ejecutar la ceremonia del ashnel (1), los ensillan usando monturas adornadas de plata en la cabeza, el bocado, las riendas y los estribos con sus colgantes plateados. Los que han de figurar como jinetes oficiales visten "botas de potro" (2), espuelas de plata y un sable. Terminadas esas preparativas, manda el dueño del muerto: «Ya se pone el sol; saquemos ahora al muerto a la pampa; allá lo velaremos».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuŋeiLEMMA: nentungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elkënoŋepuiLEMMA: elkünongepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋnLEMMA: piwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuelLEMMA: akuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiŋnLEMMA: puingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamŋepuiLEMMA: wiñamngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüpuiŋnLEMMA: awüpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wallowallotuiawiŋnLEMMA: walowalotuiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillaukeleluLEMMA: chilaukelelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüiŋnLEMMA: awüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaluLEMMA: konalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfaiŋnLEMMA: kefüfaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkeiŋnLEMMA: femkeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpanonLEMMA: konpanon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüalLEMMA: awüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfaluLEMMA: kefüfalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirafünLEMMA: wirafün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpakeiŋnLEMMA: konpakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupakeiŋnLEMMA: rupakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kashkafillaLEMMA: kashkafila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kornetaLEMMA: korneta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KultrafüiLEMMA: kultrafüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefamunLEMMA: lefamun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rürükünLEMMA: rürükün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaiaukeiLEMMA: walpaiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; - feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuukeiLEMMA: tukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümanLEMMA: ngüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así lo hacen; llevan al difunto y lo colocan en medio de una extensa loma. “Aquí lo dejamos”, Dicen los vecinos y los forasteros llegados ya acompañan al cadáver a ese sitio; además, acarrean grandes cantidades de chicha y de carne cocida. Los jinetes del ashnel le tributan el honor de la «trilla», en cuanto lleguen, dando sus vueltas en carrera alrededor del cádaver; los demás hombres que andan a caballo se juntan con ellos. Pero, antes de iniciar ese awün o trilla, levantan su clamor tradicional (owowo) y gritan cuatro veces ¡ya! Hecho eso se acercan a riendas sueltas y dan las vueltas repitiendo el grito ¡ya! Al mismo tiempo chirrían los cascabeles, suena el tambor, clama la corneta de cardo y la flauta lolquín, truena el pataleo de los caballos galopantes, que en medio de tal bullicio corren sus círculos alrededor del difunto, y las mujeres rompen a llorar.
3 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawellunLEMMA: kawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epukekënoukeiŋnLEMMA: epukekünoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirafkëienLEMMA: wirafküien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripakeiŋuLEMMA: tripakeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupakeiLEMMA: rupakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñifemiawnLEMMA: ñifemiawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekekeiLEMMA: femekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellkawellunLEMMA: ashngelkawelun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekechiLEMMA: kümekechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkutulekeiŋnLEMMA: tükutulekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëcháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rekeLEMMA: reke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiŋnLEMMA: mülekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoLEMMA: apo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leiLEMMA: ley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëkuLEMMA: rüku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kashkafillaLEMMA: kashkafila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëltrüntëkunieiLEMMA: pültrüntükuniey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pel·kawellLEMMA: pel'kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la trilla se forman los jinetes del ashnel en filas de a dos y se allegan a la cabecera del muerto. De allí galopan los dos hacia el oriente, vuelven y repiten otra vez su carrera. Cuando han vuelto por segunda vez a la cabecera del ataúd, salen otros dos y así hacen sus carreras todos los pares de jinetes, partiendo todos desde la cabecera del cadáver: esta ceremonia se llama el ashnel a caballo. Esos jinetes están primorosamente ataviados; parecen ser grandes señores. Sus cabalgaduras tienen el pecho cubierto de campanillas, chicas, llamadas cascabeles, colgada del cuello, una campana más grande.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awütukeiŋnLEMMA: awütukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rürükünLEMMA: rürükün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« aifiñiLEMMA: aifiñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüiŋnLEMMA: awüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënoukeiLEMMA: witrakünoukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), refemmekekeiŋnLEMMA: refemekekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·; awüiŋnLEMMA: awüingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellkawelluiŋnLEMMA: ashngelkaweluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traumanieŋeiLEMMA: traumaniengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·.
Todos juntos repiten de tiempo en tiempo sus carreras alrededor del cadáver entre el bullicio de todas estas campanillas. Entonces dicen los deudos: «Son verdaderamente encantadores nuestros jinetes oficiales (del ashnel)». Después de cada trilla se colocan los jinetes a la cabecera del muerto (1); toda la noche siguen así alternando entre la trilla y el ashnel; quedan reunidos la noche entera en honor del finado.
5 PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawelLEMMA: trawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkeiLEMMA: elkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PëruñmaŋeaiLEMMA: püruñmangeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apokënoyeŋekeiLEMMA: apokünoyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllkënoyeŋekeiLEMMA: wipülkünoyengekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NaqpamnLEMMA: naqpamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋekeiLEMMA: pingekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalmnLEMMA: küpalmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellweLEMMA: ashngelwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wipëllpaiŋnLEMMA: wipülpaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PërumnLEMMA: pürumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perukeiŋnLEMMA: perukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
campanaLEMMA: campana
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WalloiaukeiLEMMA: waloiaukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiaukeiŋnLEMMA: ülkantuiaukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A veces proponen algunos: «Bailemos en honor de nuestro difunto». Luego se llenan con chicha los cantaritos llamados mareupull y se los pone en fila a ambos lados de la canoa con el cadáver. Los jinetes del ashnel son invitados a desmontar y allegarse trayendo consigo las campanillas con sus fajas. Ellos lo hacen y toman puesto a lo largo del ataúd en uno y otro lado. «¡Ya! ¡Bailad!», se les manda. Ellos bailan haciendo sonar al mismo tiempo sus cascabeles. Otros tocan las trompetas lolquín y trutruca, el tambor y todos los instrumentos presentes. La danza se mueve alrededor de la canoa acompañada con cantos.
6 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përuluLEMMA: pürulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpapeLEMMA: konpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyewnLEMMA: mongeyewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konluLEMMA: konlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konyepakeiLEMMA: konyepakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuluLEMMA: ngefulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pitrülkënoupakeiŋnLEMMA: pitrülkünoupakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrañpramkefiLEMMA: witrañpramkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LlaqeyuLEMMA: laqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piukeiŋnLEMMA: piukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulelŋepaiLEMMA: rulelngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; welukonLEMMA: welukon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traqeluukeiŋnLEMMA: traqelukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekeiŋnLEMMA: femekeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welulwelulyewiŋnLEMMA: welulwelulyewingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilewechiLEMMA: pichilewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëtrunakëmŋekeiLEMMA: wütrunakümngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkuLEMMA: lüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütunLEMMA: pütun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wencheñmawnLEMMA: wencheñmawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después del baile manda el dueño del muerto: «Acérquense al cadáver los parientes que están aquí». Los que tienen vínculos de parentesco con el finado se allegan y se ponen en filas a ambos lados del huampo-féretro. Luego levantan los jarritos llenos de chicha y se brindan mutuamente. En seguida toman un sorbo; cambian después los jarritos cada uno con el hombre que está en frente al otro lado de la canoa, entregándose el vaso por encima del féretro, y beben otra vez. De esta manera proceden todos los parientes; truecan recíprocamente sus jarritos por encima de la caja del muerto. Los restos de chicha que quedan en los vasos los vierten sobre la tapa de la canoa. Este trago ritual se llama “sobrebeber al finado”.
7 FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpakeiLEMMA: rulpakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·eŋnLEMMA: pun'engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütunLEMMA: pütun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotunLEMMA: ilotun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋollikeiŋnLEMMA: ngolikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelotuamLEMMA: pelotuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaŋekeiLEMMA: deumangekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdeLEMMA: küde
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋkenLEMMA: angken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋiLEMMA: rüngi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekeiLEMMA: mülekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peloŋekeiLEMMA: pelongekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükonluLEMMA: al'ükonlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·feiLEMMA: pun'fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakeiLEMMA: witrakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulpëllüafimiLEMMA: amulpülüafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Así pasan la noche, bebiendo y comiendo; algunos se emborrachan también. Para el alumbrado se arreglan antorchas de colihue seco. Además mantienen fuegos que esparcen su luz. Cuando la noche ya ha avanzado mucho, se levanta un hombre a quien entregan un palo de chueca y le ordenan: «Tú despidirás el alma del finado».
8 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuiLEMMA: tuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tralëmkënofiLEMMA: tralümkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoLEMMA: wüño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chëLEMMA: chü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleluLEMMA: anülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ooopLEMMA: op
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, toooLEMMA: to
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·maiLEMMA: pun'may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañuwiñLEMMA: kompañuwiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
téfáLEMMA: tefa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wülechiLEMMA: wülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chaliwëdaiaiñLEMMA: chaliwüdaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaimiLEMMA: ngetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaimiLEMMA: ngetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënomuaiñLEMMA: tranakünomuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoaimiLEMMA: femkünoaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elLEMMA: el
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuimiLEMMA: niefuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënofimiLEMMA: tranakünofimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyeuliiñLEMMA: ladküyeuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumuLEMMA: chumu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: walLEMMA: wal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»… WirarüiLEMMA: wirarüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wün·maluLEMMA: wün'malu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamŋeiLEMMA: wiñamngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afünLEMMA: afün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlpuiLEMMA: ngülpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillautuiŋnLEMMA: chilautuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekekeiLEMMA: mekekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashLEMMA: ash
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋellnLEMMA: ngeln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epukeLEMMA: epuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënoukeiŋnLEMMA: künoukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Este hombre empuña su chueca, golpea con ella al poste-imagen que está plantado a la cabecera del muerto, grita “¡ooop!” y dice: «Esta noche te estamos acompañando todavía, mañana tendremos que decirte adiós. Volverás a ser polvo y volverás a ser espíritu. Ya te irás de nosotros dejarás tu numerosa descedencia, toda tu apesadumbrada familia. Poseíste tantos bienes; ya los has abandonado todos. Por más desconsolados que estemos, ya no podemos cambiar nada respecto de tu estado; ya te irás ahora». Termina con un fuerte grito. En la madrugada del día siguiente acarrean otra gran cantidad de chicha, carne cocida y pan; loa amontonan todo cerca del cadáver. Los jinetes del ashnel vuelven a esillar y, formados de a dos, ejecutan de nuevo sus carreras rituales.
1 Al·üLEMMA: al'ü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antükaluLEMMA: antükalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeyeŋnLEMMA: feyengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëluupakeiŋnLEMMA: ngülupakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·üluLEMMA: al'ülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlechiLEMMA: mülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkukepaiLEMMA: akukepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külakeLEMMA: külake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechukeLEMMA: kechuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëluukepeiLEMMA: ngülukepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FenteLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëlLEMMA: ngül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupakeiLEMMA: tükupakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelmeenLEMMA: pelelmen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëluupaiñLEMMA: ngülupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « awüaiñLEMMA: awüaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëliLEMMA: wüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimluLEMMA: kimlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al avanzar el día acude una infinidad de gente proveniente de comarcas más lejanas; a alguna distancia del cadáver se paran. Llegan en grupos de a treinta, a veces a cincuenta, y (esperándose unos grupos a otros), se suman hasta doscientos y más. Cuando están reunidos en tal número, despachan a un mensajero al que encargan: «Vete donde el dueño del finado, dile en nombre de tu patrón, que ya estamos juntos y que deseamos «trillar» al difunto». El mensajero cumple con el encargo que ha recibido. Cuando el dueño del muerto se ha enterado, contesta: «está bien; que se acerquen».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AwümnLEMMA: awümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpaialuLEMMA: konpaialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwiLEMMA: eluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trokiñLEMMA: trokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüalLEMMA: awüal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpalLEMMA: küpal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripziLEMMA: tripzi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nentuiLEMMA: nentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituLEMMA: machitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kefëfamnLEMMA: kefüfamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kekëfaiLEMMA: keküfay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënetuiawiLEMMA: ngünetuiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puñmaLEMMA: puñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋëdaltukon·aiawiLEMMA: ngüdaltukon'aiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wifël·kiawiLEMMA: wifül'kiawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
machituLEMMA: machitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pimnLEMMA: pimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pituiLEMMA: pituy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al mismo tiempo dice el dueño del muerto a los guardias de honor: «Empezad a trillar, iniciad la trilla grande que hará lugar». Mientras que éstos cumplen la orden, se alista aquella multitud de gente para tomar parte en la ceremonia. El cacique principal que trajo a los mocetones aparece en primer lugar, desenvaina su sable y manda: «Gritad ¡ya! levantad nuestro clamor». Ellos lo hacen. El cacique marcha a la cabeza de su gente arengándolos y dirigiéndolos con su sable. Otra vez manda: «Gritad ¡ya!»
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkeiLEMMA: konkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trutrukaLEMMA: trutruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lolkiñLEMMA: lolkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullkullLEMMA: kulkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
troltroLEMMA: troltro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- klarinLEMMA: klarin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifëlkaLEMMA: pifülka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeküweLEMMA: pingeküwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kikürkaweLEMMA: kikürkawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadaLEMMA: kada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wadaLEMMA: wada
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kultruŋLEMMA: kultrung
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tambulLEMMA: tambul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tralkatukeiŋnLEMMA: tralkatukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallorupaiawiŋnLEMMA: walorupaiawingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PeloŋewelaiLEMMA: pelongewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüfüriLEMMA: trüfüri
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümakeiŋnLEMMA: ngümakeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋnLEMMA: tripatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Con eso entran en la trilla. Hacen estrépito con todos los instrumentos; las trompetas, trutrucas y lolquín, las cornetas culcul y clarín, las flautas pifilca y pincuhue, el violín araucano, las conchas cada y la calabaza, el tamboril cultrun y el tambor grande; además disparan armas. Entretanto, rodean en contorno del cadáver. Se obscurece el sol por las nubes de polvo que suben del suelo mientras se ejecutan las solemnes carreras. Las mujeres colocadas inmediatamente alrededor de la canoa, prorrumpen en ruidosas lamentaciones. Después de la trilla los jinetes rompen las líneas galopando en dirección al sol naciente.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YeŋepeLEMMA: yengepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüumaLEMMA: awüuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋemeiŋnLEMMA: yengemeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wipëllanüpaiŋnLEMMA: wipülanüpaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüluLEMMA: anülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëluwiLEMMA: ngüluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karukatuLEMMA: karukatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChaliwitranaiñLEMMA: chaliwitranaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawelluiŋnLEMMA: prakaweluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneleiLEMMA: wüneley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiyudkëlenLEMMA: wiyudkülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalipafielLEMMA: chalipafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manLEMMA: man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalifiluLEMMA: chalifilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküiLEMMA: werküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NentumnLEMMA: nentumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yememnLEMMA: yememn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachüŋelëmŋealuLEMMA: kachüngelümngealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ReLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuyeluLEMMA: akuyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El dueño del cuerpo ordena entonces: «Búsquense los forasteros que acaban de efectuar la trilla». Los aducen y ellos toman asiento en contorno del extinto. Luego se reunen también los deudos que habían sido comuneros con el finado. «Saludemos a los forasteros», manda el jefe. Acto seguido montan todos a caballo; el jefe los capitanea y lleva a sus mocetones en fila detrás de sí; así dan principio al saludo oficial, apretando la derecha de los forasteros. Después del saludo mandan a sus mujeres e hijas para que saquen chicha y traigan carne y pan para distribuirlo entre los forasteros. Todos los que habían concurrido son agasajados de esta manera.
5 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuluLEMMA: ilotulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TrürpeLEMMA: trürpe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mareupullLEMMA: mareupul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apolyeŋeiLEMMA: apolyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ApoyeluLEMMA: apoyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yelyeŋeiLEMMA: yelyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- keLEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüamLEMMA: awüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; marikeLEMMA: marike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeumelLEMMA: ngeumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaliLEMMA: wüdali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TumnLEMMA: tumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüamLEMMA: awüam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënolŋeiLEMMA: femkünolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolkeLEMMA: ñidolke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ükeLEMMA: al'üke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PütuluLEMMA: pütulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
prakawewelluiŋnLEMMA: prakaweweluingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « elumnLEMMA: elumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluuluLEMMA: elulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefëfaiŋnLEMMA: kefüfaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femelLEMMA: femel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋulkeiLEMMA: düngulkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekaweLEMMA: ayekawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirarünLEMMA: wirarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaleiLEMMA: rupaley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awünLEMMA: awün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
awüluLEMMA: awülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋnLEMMA: tripatuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaweLEMMA: tripawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todos han comido, ordena el dirigente de los funerales: «alístense los jarros rituales». Entonces llenan dichos jarritos y los llevan a los caciques principales para que organicen una segunda trilla; diez, a veces más vasos les llevan a la vez. Los caciques reparten los jarritos entre su gente convidándolos: «Tomaos esta chicha y ejecutaremos otra trilla». Cada cacique que ha traído gran número de mocetones, recibe los jarritos. Los vacían y montan sus caballos. Los guardias de honor habían empezado entretanto la trilla. Dirigiéndose a ellos dicen los caciques: «ahora nosotros. ¡Alistaos!», mandan a sus mocetones. Estos se forman, levantan su clamor habitual y, cumplido con este requisito entran en la trilla solemne. Vuelven a hacer sonar todos los instrumentos musicales y describen sus círculos con gran vocería. Terminan la trilla galopando a riendas sueltas hacia el oriente.
6 AwüñmaluLEMMA: awüñmalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelŋepaiLEMMA: tükulelngepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trarünLEMMA: trarün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mashunLEMMA: mashun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneleiŋnLEMMA: wüneleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellLEMMA: ashngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiŋnLEMMA: amuleingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllilLEMMA: pülil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋanLEMMA: rüngan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nülaŋeiLEMMA: nülangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkuLEMMA: lüfku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuleluLEMMA: takulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nülaelLEMMA: nülael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
metaweLEMMA: metawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1), fotellaLEMMA: fotela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kofkeLEMMA: kofke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋkanLEMMA: kangkan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; melertëkuŋeiLEMMA: melertükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rokiñLEMMA: rokiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeinoluLEMMA: feynolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋekeiLEMMA: elngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipualLEMMA: ipual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikeiŋnLEMMA: pikeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnokechiLEMMA: kimnokechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feipikefuiŋnLEMMA: feypikefuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeputufelLEMMA: mongeputufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlepufelLEMMA: chumlepufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamlafuiŋnLEMMA: inaduamlafuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkënoelLEMMA: femkünoel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuŋetuiLEMMA: takungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wampoLEMMA: wampo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfuñmaŋetuiLEMMA: küfuñmangetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tueLEMMA: tue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chelkënoLEMMA: chelküno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümŋeiLEMMA: anümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando todos los forasteros han honrado al difunto con dichas carreras, se engancha una yunta de bueyes a la canoa, la que arrastran hacia el recinto de las sepulturas. Abren el cortejo los jinetes del ashnel, que continúan en el trayecto sus carreras alrededor de todo el acompañamiento de forasteros que escolta al finado. Llegados al cementerio bajan la canoa con el cadáver a la fosa. Allí sacan la tapa del huampo-ataúd y colocan adentro jarros de varias formas con chicha (1), botellas con licores, mucho pan y carne asada; estrechamente juntado, ponen todo el cocaví. Lo que no cabe dentro lo meten sobre la canoa o a sus dos lados. Dicen: «Que tenga para comer el alma allende del mar». Pero eran palabras solamente para decir algo; acaso volvería a revivir allá y en que estado, era cosa que no reflexionaban ellos. Aprovisionando el difunto, vuelven a tapar la canoa y erigen un túmulo de tierra encima. El palo con la figura (del finado) lo plantan ala cabecera del sepultado.
7 KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küfuñmaŋenLEMMA: küfuñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalintëkuiñLEMMA: chalintükuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋënaluLEMMA: ngünalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliŋetuiLEMMA: pülingetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinoaluLEMMA: pinoalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋullcheñmawiLEMMA: ngulcheñmawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weulliLEMMA: weuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
püllitukerkenLEMMA: pülitukerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyeŋeleLEMMA: ladküyengele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumŋefuiLEMMA: chumngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? FillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montukarkenoamLEMMA: montukarkenoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënaitukerkenLEMMA: ngünaitukerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuluukeiLEMMA: mapulukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfiiñLEMMA: femfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pülliLEMMA: püli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëletuiLEMMA: mületuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminado el túmulo, empieza a platicar un cacique: «Entregamos pues, hoy a la tierra a nuestro cacique; habiendo ya muerto, se transformó en polvo, y no quiso vivir más; ya se ha reunido con la gente del occidente; se fue a la isla de los antepasados (1). Así vuelven a la tierra la gente que muere; por más que se aflija uno, ¿qué puede hacer? En todas partes suceden casos de esta clase; si llega el día prefijado, no hay ninguna esperanza de escapar. Es, pues, una obra de caridad que nos demos sepultura unos a otros. La dispensamos hoy a nuestro cacique que ha llegado a esta tumba.
8 « FentrenchiLEMMA: fentrenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋnaituLEMMA: ngnaitu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoiLEMMA: tranakünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
keyüLEMMA: keyü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
demoLEMMA: demo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñaŋnLEMMA: weñangn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiŋnLEMMA: müleaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; felekerkenLEMMA: felekerken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenamuuluLEMMA: ngenamulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋelnLEMMA: femngeln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋelafuiLEMMA: pengelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluuleLEMMA: yafülule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpallelaiaiLEMMA: rulpalelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieumanoluLEMMA: nieumanolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feletuaiŋnLEMMA: feletuaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
traukeleiñLEMMA: traukeleiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamiLEMMA: ñami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tunteLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiliiñLEMMA: konümpafiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëltuafielLEMMA: kintuwültuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaleaiñLEMMA: wüdaleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maLEMMA: ma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pichintuLEMMA: pichintu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeliiñLEMMA: mongeliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
penieullelaiaiñLEMMA: penieulelaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentenchiLEMMA: fentenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ül·menLEMMA: ül'men
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimnLEMMA: müleimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
¡Tantos deudos que dejó! Abandonó a sus hijos, sus numerosas hijas y sus mujeres, enlutando a todos: triste suerte de todos los que pierden a un deudo». «Pero al fin, tales desgracias no suceden cada día; así volverán a la serenidad y vencerán su pena. Después se sentirán como si no hubieran tenido novedad». «Para asistir al entierro nosotros los caciques estamos reunidos hoy en gran número; ¡ya no existe nuestro amigo por mas que nos acordemos de él, ya no podrá alcanzarlo nuestras miradas! Nos despedimos, pues, hoy; la vida es tan corta; después volveremos a vernos. Lo he dicho hoy, distinguida concurrencia de caciques».
9 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaluLEMMA: wüdalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieumaLEMMA: nieuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofcheLEMMA: lofche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeiLEMMA: yey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelafiluLEMMA: ilelafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütulafiluLEMMA: pütulafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afíLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuyetuiLEMMA: amuyetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋekefuiLEMMA: femngekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, niekefuiLEMMA: niekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatunLEMMA: afmatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwnLEMMA: eluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego se separan y los vecinos del difunto llevan consigo cada uno a sus amigos uno a su cuñado, otro a su yerno, otro al esposo de su tía paterna, otro al marido de su prima (hija del tío materno), y así por el estilo cada uno a sus parientes para agasajarlos con comida y bebida. Al día siguiente, después de acabar con la chicha, se retiran los forasteros. Así se trataba antiguamente a los caciques; tenían entierros suntuosos y costosos.

CAPíTULO XXI. - CUENTOS ARAUCANOS Primera Versión A.- El bicho vivificador. Nota.- El cuento A (El bicho vivificador) me fué explicado por el viejo Huailquill Blanco, con ayuda de Ignacio Marifil. Huaiquill lo había oído en años pasados del cacique Llanquin Cayun, de Runguipulli.

CUENTO A: FEICHILEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÜÑËMLEMMA: ÜñËm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MOÑELTUCHEFELEMMA: moñeltuchefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CUENTO A: EL BICHO VIVIFICADOR
KuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apeuLEMMA: apeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
:
Un Cuento de los antiguos indígenas tiene el contenido siguinete:
1 MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋeleiLEMMA: mongeley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallkelafuiLEMMA: yalkelafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niepëñeñrumeiŋuLEMMA: niepüñeñrumeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñyeiŋuLEMMA: püñeñyeingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reinaLEMMA: reina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñeñiLEMMA: peñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñeñLEMMA: peñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reinaLEMMA: reina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñimiLEMMA: püñeñimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumaiyuLEMMA: chumaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? EyeuLEMMA: eyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiyuLEMMA: eluafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielelaeteuLEMMA: üielelaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiyuLEMMA: ngeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküiLEMMA: werküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafielLEMMA: eluafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akutuafielLEMMA: l'akutuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeamLEMMA: ngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amauiLEMMA: amauy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Erase un matrimonio real viviendo en una casa. Algo lejos vivía otra tal pareja real; los dos matrimonios nunca tuvieron hijos. Entonces un año sucedía que ambos se hallaban inesperadamente con buenas esperanzas. Las dos reinas dieron a luz en un mismo día; una a medio día un hijo hombre, la otra a la tarde una hija mujer. Entonces el rey casado, cuya esposa tuvo hijo primero, dijo a su señora: «Ya que tienes hijo, ¿qué haremos? allá hay un rey casado, que es amigo mío. A él le daremos nuestro hijo a fin de que le dé nombre; así seremos compadres los dos». En seguida despachó un mensajero al cual encargó: «Anda y avisa allí; ayer tuvo hijo la señora de mi rey, a medio día sanó de él; por eso quiero darle mi hijo para que le ponga su nombre y seamos compadres». El mensajero se fue con esta noticia.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñërkeiLEMMA: püñürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PüñeñluLEMMA: püñeñlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñimiLEMMA: püñeñimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·nüiLEMMA: wen'nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üielaqeneuLEMMA: üielaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « WiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, üielelaneuLEMMA: üielelaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadreŋeamLEMMA: compadrengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuafimiLEMMA: pipuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La señora del otro rey también tuvo criatura, como ya se ha dicho. Después que había dado a luz en la tarde dijo ese rey a su señora: «Ya que tienes hija, voy a dar esta pequeña niña a mi amigo real para que le ponga nombre y seamos compadres los dos». Entonces mandó a uno de sus mozos con el encargo: «Digas allá: ayer dio a luz mi esposa; ahora quiero dar la niña a él para que la bautice y seamos compadres». El mozo se puso en camino por acá.
3 AŋkaLEMMA: angka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaimiLEMMA: amuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeluLEMMA: kiñelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielaeteuLEMMA: üielaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadreŋeamLEMMA: compadrengeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pilelmeaqenLEMMA: pilelmeaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeteuLEMMA: werküeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». - « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patrónLEMMA: patron
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, werküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weluwiyuLEMMA: weluwiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A medio camino se encontraron los dos mensajeros y se saludaron con buenos días. Uno preguntó: «¿A dónde vas? » «Me voy donde el rey de allá», contestó el otro, «ayer dió a luz la esposa de mi rey, por eso me ha mandado. Tengo que avisar allá en nombre de mi patrón, que quiere darle al rey su hijo como ahijado y hacerlo su compadre; por eso me voy yo». «¿Y tú?» preguntó el primero. El segundo mensajero contestó: «Yo me voy a tu patrón real. Ayer en la tarde dió a luz la señora de mi rey; quiere dar su hija a su rey amigo. Ese es el motivo de mi viaje». «Bueno, entonces; crucémonos», se despidieron uno del otro. Uno siguió para alla, el otro para acá.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WerküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « WiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelelmeqenLEMMA: pelelmeqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielelateuLEMMA: üielelateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeamLEMMA: ngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloudëŋuiLEMMA: loudünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femaiLEMMA: femay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiyuLEMMA: ngeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielaelLEMMA: üielael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaltuiLEMMA: küpaltuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiLEMMA: küpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegó el mensajero (de aquí) donde el rey de allá; lo saludó y le dijo: «Me manda mi rey; me dijo que ayer tuvo hijo su esposa; que fuera a ver a su rey amigo. “Quiero darle mi hijo como ahijado y hacerme compadre del rey”, manda decir mi rey». El rey de allá contestó: «Eso es, pues. En la misma situación estoy yo; mi mensajero ya se fue. Ayer dió a luz mi señora también». «¡Esta bien! Sea, pues, seremos compadres». Como contestación mandó por medio de mensajero la orden: «En tal día vamos a bautizar nuestros hijos». El mensajero volvió con esa respuesta.
5 KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WenküŋenLEMMA: wenküngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküeneuLEMMA: werküeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielelaeteuLEMMA: üielelaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeamLEMMA: ngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; pikeiLEMMA: pikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaiLEMMA: pipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiyaLEMMA: wiya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñiLEMMA: püñeñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeLEMMA: fe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yërkeLEMMA: yürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feleaiLEMMA: feleay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiyuLEMMA: ngeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FantenLEMMA: fanten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üieleluwalLEMMA: üieleluwal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋealLEMMA: ngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuñpëleLEMMA: epuñpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñoliLEMMA: wüñoli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkenLEMMA: werken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras tanto llegó el mensajero de allá donde el rey de aquí; lo saludó y le dijo: «Soy enviado; ayer tuvo hija la esposa de mi rey; por ese motivo me envió mi rey con el recado: “Voy a darle mi hija, para que me la bautice y seamos compadres”». El rey le contestó: «Eso es, pues; mi esposa dió también a luz ayer; ya se ha ido mi mensajero adonde tu rey. Está bien; acepto la proposición; nos haremos, pues, compadres». «En tal día iremos a bautizar nuestros hijos y tomarnos mutuamente por compadres con toda formalidad». Esa orden la hizo devolver por medio del mensajero.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dituluLEMMA: ditulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, traupuiŋuLEMMA: traupuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielamLEMMA: üielam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielnonLEMMA: üielnon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwuiLEMMA: piwuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
compadrewenLEMMA: compadrewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeaiyuLEMMA: ngeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, compadreLEMMA: compadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiyuLEMMA: piwiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielafiyuLEMMA: üielafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñŋeiLEMMA: püñeñngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋeleLEMMA: mongele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuafiyuLEMMA: tükuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaelLEMMA: kimael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewaiŋuLEMMA: niewaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, compadreLEMMA: compadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Llegado el día señalado los dos reyes se fueron y se unieron en la casa destinada para el bautismo de la prole. Antes de bautizarlos dijo uno de los reyes al otro: «Hoy, pues, seremos compadres; con ese título nos llamamos en adelante. Por eso yo quisiera proponer una cosa». «¡A ver! ¿Cuál es tu proposición? » Preguntó el otro. Siguió así: «Hoy daremos nombres a nuestros hijos, nacidos en un mismo día. Ahora bien, mi propuesta es la siguiente: “Si quedan con vida, los pondremos a un colegio para que aprendan a leer y escribir y después, cuando cumplan quince años, se casarán. Ese es mi proyecto. ¿Qué dices, compadre?»
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifielLEMMA: pifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, compadreLEMMA: compadre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiduamLEMMA: rakiduam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemaiLEMMA: femay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuafiyuLEMMA: tükuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimaelLEMMA: kimael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dituleLEMMA: ditule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentutuafiyuLEMMA: nentutuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewaiŋuLEMMA: niewaingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üielŋeiLEMMA: üielngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremkeiLEMMA: tremkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nieyeluLEMMA: nieyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkuŋeiLEMMA: tükungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimiLEMMA: kimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DituluLEMMA: ditulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuŋetuiLEMMA: entungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
colegioLEMMA: colegio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewiyuLEMMA: niewiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieuleLEMMA: nieule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
exuLEMMA: exu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yetuiLEMMA: yetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El otro contestó: «Tu propuesta es buena, compadre: yo tenía el mismo pensamiento». Así lo haremos, pues; los pondremos al colegio y en cuanto alcancen a los quince años, los retiramos y se casarán. Luego bautizaron a las dos huahuas; se criaron bien y a la edad de cinco años pusieron a los chiquillos al colegio, donde se dedicaron con gran aplicación y buen resultado al estudio. Llegados a los quince años, volvieron del colegio y se casaron. Después del casamiento el joven marido se llevó a su esposa a la casa de su padre.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reinaLEMMA: reina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeiLEMMA: fütangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukënueneuLEMMA: kishukünueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nielanLEMMA: nielan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküluLEMMA: ladkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeuLEMMA: feu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiLEMMA: küpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuleweluLEMMA: kishulewelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepatueyeuLEMMA: pepatueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trürLEMMA: trür
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reinaLEMMA: reina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpaluLEMMA: küpalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküluLEMMA: ladkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
La reina madre de la joven se entristeció mucho. «¡Que mala suerte!» dijo: «Tenía una sola hija ahora se ha casado y me ha dejado sola; ningún niño más me queda». Murió a causa de su pena. Entonces regresó la casada, volvió al lado de su padre solitario junto con su esposo. Pero ahora se agravió la otra reina, cuyo hijo se había alejado. Por su tristeza, murió también.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiLEMMA: küpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « peputuanLEMMA: peputuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuleweiLEMMA: kishulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishulenLEMMA: kishulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chumanLEMMA: chuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « peputuanLEMMA: peputuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuleweiLEMMA: kishulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiŋuLEMMA: küpatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuleweiLEMMA: kishulewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! kishulewenLEMMA: kishulewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lladküluLEMMA: ladkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces el hombre volvió otra vez. Dijo: «Ahora se me ha muerto mi madre a mí también; voy a ir a ver a mi padre». Se cambió junto con su esposa. Con eso quedó sólo el rey, padre de la joven casada. En su pesar dijo: «Estoy solo ahora: ¿que voy a hacer?» Se entristeció y luego murió. Entonces dijo la hija casada: «Mi papá ha fallecido también ahora; me voy. Me restituyo a la casa de mi padre que está abandonada. En seguida el matrimonio se fue allá. Ahora quedó solo el otro rey; se afligió sobre manera. «¡Desgraciado de mí!», dijo, «¡Estoy abandonado!» y en su dolor, murió.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwiŋuLEMMA: piwingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpafiluLEMMA: konümpafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraniLEMMA: kutrani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraniLEMMA: kutrani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lewenLEMMA: lewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·antunLEMMA: l'antun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillañLEMMA: ngilañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumanLEMMA: chuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aianLEMMA: l'aian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmuwanLEMMA: l'angümuwan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumafuiñLEMMA: chumafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Entonces el matrimonio doliente dijo: «Ahora se nos han muerto los padres y las madres». El hombre volvió a la casa de su finado padre junto con su muejr. Ella recordando sus padres muertos, se enfermó también; dos días estaba enferma cuando murió. Después de la defunción de su esposa dijo el hombre: «Ahora estoy solo, enviudado, han muerto mi mujer, mi padre y madre, suegro y suegra; ¿qué voy hacer ahora? Quiero morir también; voy a matarme yo mismo. Tango tanto terreno, tanto dinero y animales, ¿qué haré con eso?»
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmfalfiLEMMA: mütrümfalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalkëlechiLEMMA: kuñifalkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalkëleluLEMMA: kuñifalkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AkuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aialuLEMMA: l'aialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiŋnLEMMA: pingeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluwaiñLEMMA: eluwaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpamoanLEMMA: konümpamoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hizo llamar a la gente pobre; les hizo saber: «que vengan los más menesterosos; les daré mi tierra, mi ganado, mi plata». Los pobres se reunieron. El hombre dijo: «Yo voy a morir; todos mis deudos se acabaron; os doy esa hacienda y todo cuanto tengo: guardadme una buena memoria en lo venidero». En seguida hizo entrega de todos los bienes a los pobres.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlLEMMA: wül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieelLEMMA: niel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamrumeiLEMMA: ñamrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlempumLEMMA: mülempum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « layanLEMMA: layan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋillatuñmaupuiLEMMA: ngilatuñmaupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, anükënuupuiLEMMA: anükünupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·alanLEMMA: l'alan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümewelaiLEMMA: kümewelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuelanLEMMA: dünguelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dituluLEMMA: ditulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqparumeiLEMMA: naqparumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpaiLEMMA: anüpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukuLEMMA: luku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wechupaiLEMMA: wechupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpaiLEMMA: konpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuluLEMMA: tripatulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeletunLEMMA: kümeletun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feletuiLEMMA: feletuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheŋetunLEMMA: wechengetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de la distribución de sus bienes, cierto día desapareció. Se dirigió al cementerio a donde había sido llevado el cadáver de su esposa. Entró en el mausoleo que había allí y dijo: «Aquí voy a morir». Hizo oración y se sentó allí. «Estaba ya diez días, no podía morir, aunque todo mi cuerpo estaba insensible, como muerto; ni hablar podía siquiera». «Llegado los catorce días se bajó de repente un pajarito del cielo, se sentó sobre mis rodiilas, subió arriba y entró en la boca. Cuando salió de allí, mi cuerpo volvió alentado de salud perfecta que tenía antes; rejuvenecí completamente».
2 « AmutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüpuiLEMMA: anüpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lukuLEMMA: luku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wechupaiLEMMA: wechupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüfiñLEMMA: nüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkufiñLEMMA: tükufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fonchilloLEMMA: fonchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqtupaqeneuLEMMA: naqtupaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afunLEMMA: l'afun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetunLEMMA: mongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elueteuLEMMA: elueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ÑënechenLEMMA: ñünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküleneuLEMMA: werküleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraprametunLEMMA: witraprametun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuiLEMMA: mongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelLEMMA: mongel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- laiaLEMMA: laia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«El bicho se voló, pero volvió; se sentó otra vez sobre mi rodilla y subió hacia arriba. Entonces lo cogí y lo metí en el bolsillo. Enseguida reflexioné: “este pajarito bajo hacia mí; estaba casi muerto, entonces volví a vivir ¿Quién lo ha mandado? el Dominador de la gente me lo habrá enviado; por eso resucite como revive un muerto. ¿No devolverá la vida a mi esposa también?»
3 « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontufiñLEMMA: kontufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifunLEMMA: pifun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiafuluLEMMA: l'aiafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkületeuLEMMA: werkületeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ÑënechenLEMMA: ñünechen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetunLEMMA: mongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetupeiLEMMA: mongetupey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KülaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cruzLEMMA: cruz
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalfiñLEMMA: deumalfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tol·meuLEMMA: tol'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkületeuLEMMA: werkületeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋepeLEMMA: mongepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afküduamiLEMMA: afküduami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« umaqturkefunLEMMA: umaqturkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trepenLEMMA: trepen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«Luego me dirigí adonde estaba el cuerpo de mi esposa difunta. Me dije: “Este pájaro vino a verme cuando ya estaba agonizante, enviado quién sabe por quién, tal vez por Nguenechen. Resucité. ¡Bien podría hacer revivir de igual modo a mi mujer!» La señalé con tres cruces, una en la frente otra en la boca, la última sobre el pecho rogando al mismo tiempo: “Quién quiera que haya mandado este pájaro haga vivir a mi esposa”». «Luego mi mujer muerta tiró un profundo suspiro y dijo: “Me había adormecido; ahora desperté”».
4 « L·afuimiLEMMA: l'afuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiafuluLEMMA: l'aiafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·alanLEMMA: l'alan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepafunLEMMA: mülepafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqrumeiLEMMA: naqrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompaeneuLEMMA: kompaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüŋetunLEMMA: yafüngetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomeiLEMMA: wüñomey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nüfiñLEMMA: nüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elkafiñLEMMA: elkafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fonchilloLEMMA: fonchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« l·aiafuluLEMMA: l'aiafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelpatueneuLEMMA: mongelpatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetupeiLEMMA: mongetupey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatunLEMMA: ngilatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaleyuLEMMA: deumaleyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
crusLEMMA: crus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuamLEMMA: mongetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MoŋetupeLEMMA: mongetupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuimiLEMMA: mongetuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«“Habías muerto”, le dije. Yo también debería haber muerto, pero no morí. Catorce días ya me encontraba en esta tumba, cuando de repente apareció este bicho. Estando yo casi muerto, me entró en la boca y al momento recobré toda mi fuerza vital. El pájaro se fue, pero volvió; lo agarré y lo guarde en mi bolsillo. Pense así: “Cuando estaba por morir, me hizo revivir este bicho; de la misma manera podría devolver la vida a mi mujer”, y, haciendo votos te persigné, con tres cruces para que revivieras. “¡Que viva mi esposa!” dije yo, - y reviviste».
5 « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaiyuLEMMA: chumaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afuimiLEMMA: l'afuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aianLEMMA: l'aian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlnLEMMA: wüln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlnLEMMA: wüln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlnLEMMA: wüln
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuiyuLEMMA: mongetuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumaiyuLEMMA: chumaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋümaiLEMMA: ngümay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; amuafuiyuLEMMA: amuafuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kintuaiyuLEMMA: kintuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·». « FemaiyuLEMMA: femaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«pero ahora ¿Qué haremos? Toda nuestra familia estaba muerta, tú también moriste, yo quise morir. Repartí entre los pobres nuestro terreno; nuestros animales y nuestro dinero; ahora volvimos a la vida; ¿Que haremos ahora? ». Entonces la mujer se puso a llorar y dijo: «Tendríamos que ir a buscar trabajo donde quiera a orillas del mar». «Así lo haremos», dijo su esposo.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiŋuLEMMA: tripatuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
liwenLEMMA: liwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· kintualuLEMMA: kintualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; raŋiantüiLEMMA: rangiantüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiantüluLEMMA: rangiantülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kanshanLEMMA: kanshan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kanshatuiyuLEMMA: kanshatuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AnükënuwiLEMMA: anükünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kopëdkënuwiLEMMA: kopüdkünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuiLEMMA: umaqtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; umaqtuluLEMMA: umaqtulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nepelaiLEMMA: nepelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleiLEMMA: anüley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AdkintueyeuLEMMA: adkintueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluLEMMA: miaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ÜiyéLEMMA: Üiye
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluLEMMA: miaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego salieron de cementerio. Era una mañana cuando empezaban a andar, siguiendo la playa en busca de trabajo. A medio día todavía estaban viajando. Entonces dijo el hombre a su mujer «Estoy cansado; descansemos aquí». La mujer se sentó sobre sus piernas; el hombre se hecho boca abajo y se durmió; ya no despertó. La mujer seguía sentada a su lado. Mientras tanto pasó un buque grande por el mar. Los tripulantes del buque divisaron a los dos y exclamaron; «Y ¿qué es eso allí?»
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; peŋepaiLEMMA: pengepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anüleluLEMMA: anülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuleluLEMMA: umaqtulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadiLEMMA: afkadi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumkeimiLEMMA: chumkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋepaiLEMMA: pingepay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pipaeyeuLEMMA: pipaeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluchiLEMMA: miauluchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« IñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuküdawaluLEMMA: kintuküdawalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amualuLEMMA: amualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaltuLEMMA: inaltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaluLEMMA: tripapalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AmaiyuLEMMA: amaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chofüLEMMA: chofü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewaiyuLEMMA: niewaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqtuleiLEMMA: umaqtuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeyaeyuLEMMA: yeyaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
seraLEMMA: sera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rofaLEMMA: rofa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuaqeyuLEMMA: takuaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trepepelaiaiLEMMA: trepepelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TrepelaiaiLEMMA: trepelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, metaŋeiLEMMA: metangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuŋepuiLEMMA: tükungepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces salió un hombre del buque y se acercó a la mujer sentada al lado de su marido dormido. Cuando el marinero del buque estaba donde la mujer, le preguntó que hacía allí. Ella contestó: «Nosotros estamos en busca de trabajo, por eso viajamos siguiendo la playa del mar». Entonces dijo el hombre del buque: «Vamos al buque: Este hombre es un flojo; yo voy a tomarte de mujer». Ella replicó: «No quiero; yo tengo marido». Le contestó: «pero tu marido sigue durmiendo; yo te voy a llevar no más; te vestiré con trajes de pura seda y además te regalaré unas tijeras de puro oro». Entonces consintió. «¿Pero no despertará mi marido? » Preguntó todavía. «Ese no va a despertar», se le contestó. Enseguida la llevó tomándola en brazos, y la trasladó al buque.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nepelaiLEMMA: nepelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·umaqtuiLEMMA: pun'umaqtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trepeiLEMMA: trepey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nepeluLEMMA: nepelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« MënáLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrarameiLEMMA: witraramey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yeñmaŋenLEMMA: yeñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « amuanLEMMA: amuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peaelLEMMA: peael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lanchaLEMMA: lancha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lancheroLEMMA: lanchero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepuiLEMMA: ngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaupuiLEMMA: küdaupuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El esposo no se despertó, durmió un día y una noche entera. Al día siguiente hacía medio día despertó al fin. «¡Ay de mí! » Dijo, «se me ha ido mi mujer». Se levantó diciéndose: «Me han llevado a mi esposa; seguiré en la playa; tengo que encontrar no más a mi mujer». Luego se fue. Llegó a una pequeña ciudad; se acercó a una lancha y se ajustó de lanchero; durante un mes trabajó ahí.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuiLEMMA: tripatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rüŋkütripapaiLEMMA: rüngkütripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukenLEMMA: kintuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mëlepeafuiLEMMA: mülepeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KimimiLEMMA: kimimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimleLEMMA: kimle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalafiñLEMMA: deumalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weleLEMMA: wele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kintualuLEMMA: kintualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Después dejó esa ocupación y se fue a un puerto grande. Llegó precisamente cuando hechó anclas un gran buque del cual salía a saltos un soldado. Dirigiéndose a ese soldado le dijo: «Yo ando en busca de trabajo; ¿Habrá por casualidad trabajo en aquel buque?» El soldado le preguntó: «¿Sabes tú leer y escribir? ». Le contestó: «Para que tu comandante tenga prueba cabal, le haré una carta con la mano izquierda». El soldado se fue y dio aviso a su comandante «Aquí anda un mozo que está buscando empleo».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapaiLEMMA: tripapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cpaitánLEMMA: cpaitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukeimiLEMMA: kintukeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintukenLEMMA: kintuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nielmiLEMMA: nielmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KimimiLEMMA: kimimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiLEMMA: ki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlmiLEMMA: mülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weleLEMMA: wele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalaqeyuLEMMA: deumalaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weleLEMMA: wele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëlLEMMA: miawül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- luLEMMA: lu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ŋëneifiŋeLEMMA: ngüneifinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneiLEMMA: ngüney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; dëŋulaiLEMMA: düngulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kimniefiLEMMA: kimniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkaLEMMA: chilka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El capitán salió a tierra y le preguntó: «¿Qué es lo que buscas?» Recibió la contestación: «Busco trabajo; si a caso tienes, dámelo». «¿Sabes escribir correctamente?» «Para que te convenzas bien te escribiré una bonita carta con mi mano izquierda». Luego hizo una carta con su izquierda. El capitán el mismo que llevaba en su compañía a la mujer de aquel hombre, entregó el papel a su mujer y le dijo: «Revisa eso». Ella lo revisó; no contestó nada; había reconocido la letra de su esposo anterior.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DituluLEMMA: ditulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiŋnLEMMA: tripaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kechanentuiLEMMA: kechanentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peeyeuLEMMA: peyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AháLEMMA: aha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleimiLEMMA: müleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kontuiLEMMA: kontuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nürëftëkukënuwiLEMMA: nürüftükukünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, llükafiLEMMA: lükafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emuLEMMA: emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pütualuLEMMA: pütualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - inanLEMMA: inan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpufuiLEMMA: konpufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces entra el hombre al buque; veinte días viajaba en el mar. Al cabo de estos veinte días, arribaron en un puerto y el comandante bajó a tierra con una tropa de marineros; Nuestro hombre quedó en el buque. Poco rato después salió también la mujer y así la vio el marido antiguo. Le dijo a ella: «Ah! aquí estas ahora». La mujer corrió apresurada- mente al interior del buque y se encerró allí; tenía miedo de su marido burlado. Después el hombre se fue también a la ciudad acompañado de un soldado, para echarse un trago, había avanzado al puesto de segundo oficial.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtarkeLEMMA: fütarke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tayiLEMMA: tayi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « chumafiñLEMMA: chumafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeufalafiñLEMMA: weñeufalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oroLEMMA: oro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukënulmefiLEMMA: tükukünulmefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeufalafiyümLEMMA: weñeufalafiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ñamrumeiLEMMA: ñamrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mal·ütuafiñLEMMA: mal'ütuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « l·aŋëmafiñLEMMA: l'angümafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñefeLEMMA: weñefe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Entretanto volvió el capitán a su buque. Su compañera lo recibió con voz de alarma: «Ahora está en el buque nadie menos que mi legitimo esposo; Hace poco lo he visto». El comandante se turbó; «¡Maldito!» dijo, «¿Qué voy hacer con ese hombre? de repente voy a acriminarlo del hurto de tus tijeras de oro». Luego se fue y se metió las tijeras de oro en el pequeño cajón de aquel hombre con el fin de poder culparlo del robo. Explicó: «Cuando vuelva, diré que desaparecieron mis tijeras; que registrare todos los cajones y mataré al ladrón sin vergüenza».
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëlelLEMMA: miawülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmaŋeimiLEMMA: elmangeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋealLEMMA: l'angümngeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weñeufalafiñLEMMA: weñeufalafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
millaLEMMA: mila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeimiLEMMA: pingeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüñmafiñLEMMA: trüñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipanLEMMA: lipan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmafiñLEMMA: katrüñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmafiñLEMMA: katrüñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelLEMMA: pel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieimeuLEMMA: pieimew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiñidolLEMMA: tamiñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ElkënoaqenLEMMA: elkünoaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neLEMMA: ne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puunonLEMMA: punon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
faiLEMMA: fay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompaesoldaoLEMMA: kompaesoldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dënuenLEMMA: dünuen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konaqelLEMMA: konaqel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentutuaqenLEMMA: nentutuaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmŋeliLEMMA: l'angümngeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cruzLEMMA: cruz
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulelpaiaqenLEMMA: rulelpaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tol·meuLEMMA: tol'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuamLEMMA: mongetuam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmfimiLEMMA: l'angümfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmeafielLEMMA: elmeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piafimiLEMMA: piafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelkënofiLEMMA: kimelkünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeltuaeteuLEMMA: mongeltuaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelŋeiLEMMA: elelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋuLEMMA: amutuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Nuestro hombre llevaba su bicho incesantemente con sigo; ese le previno diciéndole: «Te están armando una trampa para matarte, quieren inculparte del robo de unas tijeras de oro. Tu comandante se ha propuesto cortarte las manos y los pies y decapitarte al fin. Antes de que vuel- vas al buque déjame encargado a este soldado». Entonces el hombre conversó con el soldado que lo acompañaba; le dijo: “ «Como tú me hiciste entrar al buque, así sácame también, después que se me haya muerto. Persigna en forma de cruz mi frente, mi boca y mi corazón por medio de este pajarito; así reviviré. Dirás a tu comandante: “ya lo mataste; dámelo ahora para que lo sepulte en el cementerio”. Dejó bien instruido a este soldado sobre el modo en que tuviera que hacerlo volver a la vida enseguida le entregó todo su dinero y el pajarito. Después de eso volvieron los dos al buque.
2 AkutuluLEMMA: akutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaimiLEMMA: küpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelLEMMA: kimel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- layuLEMMA: layu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñamrumeiLEMMA: ñamrumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·ütuanLEMMA: mal'ütuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « femaimiLEMMA: femaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mal·ütuiLEMMA: mal'ütuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukënumeiLEMMA: tükukünumey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
oroLEMMA: oro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amufemiLEMMA: amufemi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pemetuiLEMMA: pemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tikerásLEMMA: tikeras
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeferkeLEMMA: weñeferke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëümaqeyuLEMMA: l'angüümaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « l·aŋëmaenLEMMA: l'angümaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
Llegado allí le dijo el capitán: «Tú entraste en este buque sin que yo supiera qué clase de hombre fueras; ahora faltan mis tijeras y voy a registra todos los cajones». «Bueno, pues; hazlo no más», le contestó nuestro hombre. Luego revisó el comandante el cajón del hombre donde había metido antes sus tijeras de oro. Se lanzó directamente sobre este cajón y las tijeras salieron a luz. Exclamó: «¿No son esas acaso? Tú eres el ladrón; ahora te mataré». Este contestó: «¡Así es! mátame no más».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« katrüñmaiaqeyuLEMMA: katrüñmaiaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelLEMMA: pel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femenLEMMA: femen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuñmaiafelLEMMA: takuñmaiafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋéLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « l·aŋëmenLEMMA: l'angümen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « chumalLEMMA: chumal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takuñmaiaqenLEMMA: takuñmaiaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋéLEMMA: nge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, leliniechiLEMMA: leliniechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmaiafielLEMMA: katrüñmaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
katrüñmaŋeiLEMMA: katrüñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelLEMMA: pel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmelLEMMA: l'angümel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëftëkuafelLEMMA: ütrüftükuafel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuiLEMMA: dünguy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmfimiLEMMA: l'angümfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupafiñLEMMA: tükupafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupafiñLEMMA: tükupafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entutuafiñLEMMA: entutuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaelLEMMA: amuael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmeafielLEMMA: elmeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumalLEMMA: chumal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ültrëftuafimiLEMMA: ültrüftuafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfeiLEMMA: tüfey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqenLEMMA: eluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmeafielLEMMA: elmeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yekënoeteuLEMMA: yekünoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « yeafimiLEMMA: yeafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werkülŋeiLEMMA: werkülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego se dijo al hombre: «Te haré cortar las manos, los pies y el cuello». «Hazlo, pues», replicó Luego quiso vendarle los ojos. No consintió el hombre. «Mátame así no más», dijo. «¿Por qué habrá que tapar mis ojos? Yo quiero ver cómo desmiembras mi cuerpo». Acto seguido le cortaron las manos, los pies y el cogote. Habiéndolo matado quiso echarlo al mar. Entonces tomó la palabra el soldado: «Tú, como comandante, diste muerte a ese hombre. Yo lo traje al buque y como lo entré, tengo que sacarlo también». Dame permiso de ir y sepultarlo en el cementerio. ¿Para qué arrojarlo al mar? Ya está muerto. Además facilítame dos compañeros que me ayuden a llevarlo a la sepultura». «Sea, pues, contestó el capitán, «llévatelo». Además ordenó que lo acompañaran dos hombres.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; anekaLEMMA: aneka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yefiŋnLEMMA: yefingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerpuiŋnLEMMA: yerpuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakónLEMMA: kakon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elŋeamLEMMA: elngeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiŋnLEMMA: puingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « YemeŋeLEMMA: yemenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellupeelLEMMA: kelupel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulperoLEMMA: kulpero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemealuLEMMA: yemealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieluLEMMA: nielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentufiLEMMA: nentufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anekaLEMMA: aneka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlemufumLEMMA: chumlemufum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawaLEMMA: trawa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltufiLEMMA: eltufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paillakënofiLEMMA: pailakünofi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkulelfiLEMMA: tükulelfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lipaŋLEMMA: lipang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemchiLEMMA: chemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleteuLEMMA: eleteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawelLEMMA: miawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelepeyümLEMMA: mongelepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetupeLEMMA: mongetupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichíLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulelpafiLEMMA: rulelpafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cruzLEMMA: cruz
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tol·meuLEMMA: tol'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfküduamiLEMMA: afküduami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋetuiLEMMA: mongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetunLEMMA: mongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « l·aŋëmfeneuLEMMA: l'angümfeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheŋetunLEMMA: wechengetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces se pusieron en camino; metieron el cadáver en un saco de fanega; llevaron también un cajón (ataúd) para sepultarlo en él. Llegados al cementerio los dos soldados ayudantes fueron enviados a buscar un trago. Se dirigieron a un cantinero (pulpero) para proveerse de licor. Cuando se habían ido los dos, el soldado que tenía el bicho tiró el cadáver del saco y colocó sus partes así como el cuerpo estaba antes. Para ese fin lo puso cuidadosamente de espaldas y ajustó las manos, los pies y la cabeza. Luego dijo: «Tú, pajarito, quienquiera que te haya ordenado andar por este mundo, haz revivir a este desgraciado así como ha vivido antes». Dicho eso signó el cadáver con una cruz en la frente, otra sobre la boca y la tercera sobre el corazón. El muerto suspiró profundamente y volvió a la vida. «Ya volví a vivir, dijo, mandante; ahora tengo más juventud y vigor».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemekeluLEMMA: yemekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aumaLEMMA: l'auma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witraleiLEMMA: witraley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlaiLEMMA: kimlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetufelLEMMA: mongetufel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellupaeneuLEMMA: kelupaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aumaLEMMA: l'auma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nünietuiLEMMA: nünietuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiLEMMA: elufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
melikeLEMMA: melike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesuLEMMA: pesu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elpafielLEMMA: elpafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmeyeuLEMMA: l'angümeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauluLEMMA: miaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nietuiLEMMA: nietuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aumaLEMMA: l'auma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En ese momento volvieron los dos soldados, enviados a buscar chicha. El hombre resucitado estaba parado con el soldado. Los dos no sabían que el muerto había vuelto a la vida. El soldado les dijo: «Este buen hombre me encontró casualmente y me ayudó». Ellos lo creyeron. El hombre vuelto de los muertos ya había tomado posesión de su dinero, del bicho y de todas sus cosas. Regaló al soldado veinte pesos y catorce a cada uno de los compañeros y les dijo: «Habéis hecho una buena obra con venir a sepultar aquí a este difunto. Era un buen hombre aunque lo mató el comandante del buque». Cándidamente lo creyeron los dos soldados, tanto más que el resucitado había puesto otra ropa.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pun·pütuiŋnLEMMA: pun'pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elafiiñLEMMA: elafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋnLEMMA: pingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amutuaiñLEMMA: amutuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AmutualuLEMMA: amutualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimchiLEMMA: kimchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« rëfLEMMA: rüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiaimiLEMMA: pilaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « moŋetuiLEMMA: mongetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pilaiamiLEMMA: pilaiami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « ineiLEMMA: iney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimëñmalaiaqeneuLEMMA: kimüñmalaiaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetunLEMMA: mongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋeaimiLEMMA: ñidolngeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiŋnLEMMA: amutuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Bebiendo pasaron juntos toda la noche. Al otro día dijeron: «Ya hemos sepultado al extinto; volvámonos al Buque.» Cuando ya se alistaron para irse, el hombre amonestó al soldado iniciado: «Nunca cuentes lo sucedido; no dirás jamás que he revivido. Quiero que no sepa ninguna persona de mi vuelta a la vida. Día vendrá en que serás comandante del buque por causa mía». «Bueno, pues», contestó. Después se volvieron al buque.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechuLEMMA: kechu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmutuluLEMMA: amutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuküdaualuLEMMA: kintuküdaualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripapayümLEMMA: tripapayüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoiLEMMA: tranakünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküiLEMMA: alküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anLEMMA: l'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋen·keLEMMA: ngen'ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», pipufiLEMMA: pipufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·antuLEMMA: l'antu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « L·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaLEMMA: füta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemeafiñLEMMA: pemeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? ». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
El hombre quedó cinco días en la ciudad. Después que el buque había zarpado, fue él también para buscar trabajo en otra parte. Llegó a una gran ciudad con paradero de buques. Allí vivía un rey que había muerto en esos mismos días; dejó mucha familia. Nuestro hombre llegó a oír que había un fallecimiento en la ciudad y se fue adonde los deudos. Preguntó a la viuda: «¿Qué es lo que pasa aquí?» «Murió mi buen marido». «Yo quisiera verlo; ¿dónde está?» «Aquí en esta casa».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawëlfiñLEMMA: miawülfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋeltueneuLEMMA: mongeltueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ayelLEMMA: l'ayel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeltupeLEMMA: mongeltupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalfiLEMMA: deumalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cruzLEMMA: cruz
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tol·meuLEMMA: tol'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wën·meuLEMMA: wün'mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MoŋetupeLEMMA: mongetupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afküduamiLEMMA: afküduami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « umaqturkefunLEMMA: umaqturkefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « UmaqturkimiLEMMA: umaqturkimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « faLEMMA: fa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akunLEMMA: akun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afkentuLEMMA: afkentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankawnLEMMA: kutrankawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawnLEMMA: miawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mienLEMMA: mien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awenLEMMA: l'awen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelpetufuümLEMMA: mongelpetufuüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·achiLEMMA: l'achi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuluLEMMA: mongetulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aLEMMA: l'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumiLEMMA: mañumi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuluLEMMA: mongetulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlaiaimiLEMMA: chumlaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». RofëlfiLEMMA: rofülfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trüyüfiLEMMA: trüyüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego el hombre entró donde estaba el muerto. Reflexionó así: «Este bicho que llevo conmigo me devolvió la vida cuando me habían matado; que haga revivir también a ese difunto». Formó cruces con el bicho en la frente, la boca y el corazón del muerto y dijo: «¡Que vuelva a vivir! ». Al momento respiró el finado y dijo: «Habría dormido». «De veras que dormiste, ahora llegué yo por acá, andando por todas partes con incesantes sufrimientos. Yo tengo un remedio para resucitar hasta los muertos», dijo al muerto revivido. Entonces el resucitado le dio las gracias; dijo: «Ahora está bien; mi corazón te guardará eterna gratitud». Lo abrazó y lo halagó.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, moŋelpatuenLEMMA: mongelpatuen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeletunLEMMA: mongeletun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elfunLEMMA: elfun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënofunLEMMA: tranakünofun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeletuanLEMMA: mongeletuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaimiLEMMA: piaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? NienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ayülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niealLEMMA: nieal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nieaimiLEMMA: nieaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dulliaimiLEMMA: duliaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « incheLEMMA: inche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamlafiñLEMMA: duamlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lafiñLEMMA: lafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋealLEMMA: kurengeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuchiLEMMA: mongetuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamimiLEMMA: duamimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? PifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Además dijo: «Llegaste, pues, a mi casa y me has resucitado; vivo ahora por causa tuya. Había dejado tantos terrenos, tanto ganado y riquezas; abandonado una numerosa familia; pero ahora continuaré a vivir por intervención tuya. ¿Qué me pides? Tengo terrenos, plata, animales, también tengo hijas; si quieres una de mis hijas, la tendrás, elige cuál te gusta, y te la daré». «No quiero», dijo el hombre: «yo no necesito ni animales ni mujer». «¿Qué quieres entonces? » Le preguntó el rey redivivo.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋeimiLEMMA: ñidolngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· miauchiLEMMA: miauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneniefimiLEMMA: ngüneniefimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « deumalafimiLEMMA: deumalafimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleyeluLEMMA: müleyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» ayüfunLEMMA: ayüfun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peafielLEMMA: peafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« feyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mëtrëmfalfiLEMMA: mütrümfalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miauchiLEMMA: miauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces contestó el hombre: «Voy a decirte una cosa. Tú eres jefe de todos los buques que viajan en el mar; todos están bajo tus órdenes. Quiero que hagas un gran mitin con asistencia de todos los comandantes de navío, que vengan todos por acá. Yo quería conocer a tus capitanes». El rey consintió. Hizo llamar a todos los comandantes que viajaban con sus buques.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« küpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·afkenLEMMA: l'afken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· miauchiLEMMA: miauchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kënuiLEMMA: künuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AŋkantuLEMMA: angkantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akulyeiLEMMA: akulyey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ërkeLEMMA: ürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apeuLEMMA: apeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupeLEMMA: nentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋnLEMMA: yengn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlefelLEMMA: chumlefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wecheLEMMA: weche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumkefelLEMMA: chumkefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
»; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentupeLEMMA: nentupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ApeumnLEMMA: apeumn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apewiLEMMA: apewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apewalLEMMA: apewal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmcheumaLEMMA: l'angümcheuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El rey despachó, pues, una orden del tenor: «Vengan por acá todos los comandantes de mis buques». Poco a poco arribaron todos los buques. Llegados todos, se reunieron los capitanes en el palacio del rey, acompañados de sus esposas. Entonces el hombre dijo al rey: «Bueno, esos, pues, son tus comandantes. Te hago una proposición: "Ya que están presentes tus capitanes, que cuenten una historia sobre cómo pasaron su vida desde el tiempo de sus mocedades, en qué se ocuparon. Eso que lo cuenten tus capitanes en el día de hoy». «¡Contad, pues!» Se ordenó a los capitanes. Luego contaron sus historias: uno sólo se negó a hacerlo; el asesino de antes.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentuanLEMMA: nentuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apeuLEMMA: apeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramiLEMMA: nütrami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋemumLEMMA: mongemum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankaumumLEMMA: kutrankaumum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramiLEMMA: nütrami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqpamumLEMMA: naqpamum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetueyümLEMMA: mongetueyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuiLEMMA: entuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmcheumaLEMMA: l'angümcheuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayonaqiLEMMA: wayonaqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aadkëleweiLEMMA: l'adkülewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aŋeLEMMA: ange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëtrëmeyeuLEMMA: mütrümeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femfimiLEMMA: femfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: dü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋulaiLEMMA: ngulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después dijo nuestro hombre: «Yo también voy a contar una historia». Luego refirió toda su vida y sus sufrimientos originados por la muerte de su familia, por su mujer y el comandante del buque. Además dio cuenta de la bajada del bicho y cómo lo había hecho volver dos veces a la vida. Minuciosamente y con todos los detalles contó todo eso. El comandante homicida y su mujer se agachaban y sus caras se ponían lívidas como los muertos. El rey llamó al capitán y le preguntó: «¿por qué procediste de esa forma con el hombre?» Se calló.
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküiLEMMA: werküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YemeŋeLEMMA: yemenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechanLEMMA: kechan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofoLEMMA: lofo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dulliŋeiLEMMA: dulingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tutekeluLEMMA: tutekelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lofoLEMMA: lofo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trapëltëkuñmaŋeiLEMMA: trapültükuñmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wemünentuŋgeiLEMMA: wemünentunggey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; l·aiŋuLEMMA: l'aingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El rey ordenó a cuatro mozos: «Buscad un tropel de caballos indómitos». Ellos fueron y los trajeron. Luego se eligieron cuatro hermosos potros chúcaros. A cada uno de ellos se amarró una pierna de los esposos. En seguida se ahuyentó a los potros y el matrimonio encontró la muerte.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankapeeteuLEMMA: kutrankapeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soldaoLEMMA: soldao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetuumaLEMMA: mongetuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmŋeiLEMMA: mütrümngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KüpapeLEMMA: küpape
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afkadipaiLEMMA: afkadipay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋetunLEMMA: mongetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
capitánLEMMA: capitan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋetuaimiLEMMA: ngetuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋetuiLEMMA: ñidolngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; femeyeuLEMMA: femeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeanLEMMA: kurengean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KureŋeaimiLEMMA: kurengeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « tuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüimiLEMMA: ayüimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MeliLEMMA: meli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dulliLEMMA: duli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inanŋeluLEMMA: inanngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después dijo el rey al hombre: «Ahora han muerto los causantes de tus sufrimientos». Acto seguido se llamó al soldado que había resucitado a nuestro hombre. «¡Adelante! » Se le mandó. Llegó al lado de su amigo. Este le dijo: «Antes volví yo a la vida por causa tuya; por eso tú serás capitán del buque por causa mía». Luego el rey lo nombró comandante. «Ahora sí que quisiera casarme», dijo nuestro hombre al rey. «Cásate no más», le dijo; «¿Cuál de mis hijas te gusta?» Le preguntó el rey. Tenía cuatro hijas. Eligió el hombre. «Esa me gusta», dijo «la más jovencita».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawiñLEMMA: kawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; niewiŋuLEMMA: niewingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütuiŋnLEMMA: pütuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kayuLEMMA: kayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlewepraiLEMMA: mülewepray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ürkutuiLEMMA: ürkutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolletukeiŋnLEMMA: koletukeingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kurewenLEMMA: kurewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkawnLEMMA: ilelkawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureŋeluLEMMA: kurengelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeleimiLEMMA: mongeleimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kümeletukaimiLEMMA: kümeletukaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuanLEMMA: amutuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdaiyuLEMMA: wüdaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apëmkënuŋeLEMMA: l'apümkünunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenteLEMMA: wente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëlaiLEMMA: pülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kuqLEMMA: kuq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënuwiLEMMA: witrakünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üñëmLEMMA: üñüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üpënpratuiLEMMA: üpünpratuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wenuLEMMA: wenu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeleweiLEMMA: kümelewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋepuiLEMMA: ñidolngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femkënoeyeuLEMMA: femkünoeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyLEMMA: rey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces hubo gran reunión festiva para el casamiento; seis días duró el festín; todos los capitanes recibían permiso para los seis días; la flotilla quedaba ociosa porque toda la gente tomó parte en el banquete nupcial. Cuando el hombre ya estaba casado, le habló el bicho diciéndole: «ya estás salvado y en bienestar; hoy me voy y nos separamos». En seguida le dijo: «Abre tu mano», y se sentó sobre la palma de su mano. Entonces desplegó sus alas y voló hacia el cielo. Desde entonces le fue bien al hombre; recibió muchas tierras y animales; más tarde un decreto real lo designó gobernador de aquella ciudad.

B. - La zorra astuta. (La primera parte en dos versiones) El cuento B. (La zorra astuta) es de Huaiquill Blanco; la segunda versión de Ignacio Marifil, quien explicó también lo demás. CUENTO B

FEICHILEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŊËRÜLEMMA: ngËrÜ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AFŊËNENŊELULEMMA: afngËnenngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LA ZORRA ASTUTA
1 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« weñeaiyuLEMMA: weñeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
werküŋeiLEMMA: werküngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemealuLEMMA: yemealu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kechawiLEMMA: kechawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuaimiLEMMA: lashuaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lashuiLEMMA: lashuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüiLEMMA: nüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelaiLEMMA: rumelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmfiLEMMA: mütrümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KüpaŋeLEMMA: küpange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kelluaqenLEMMA: keluaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellupaiLEMMA: kelupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüpaiLEMMA: nüpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·amunLEMMA: n'amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
· meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trantuiLEMMA: trantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aŋëmfiŋuLEMMA: l'angümfingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmiLEMMA: l'angümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cuchilloLEMMA: cuchilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chüŋarüfiLEMMA: chüngarüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkentuiŋuLEMMA: trülkentuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trëlkentuluLEMMA: trülkentulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdamiLEMMA: wüdami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotuiŋuLEMMA: ilotuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En una casa vivía un puma. Allá también una zorra. Entonces propuso el puma: «Vamos a trabajar (robar)». La zorra fue enviada a buscar animales. Se fue y rodeó yeguas. Luego dijo al león: «Desde aquí tirarás el lazo». Este se allegó, tiró el lazo y alcanzó una. No fue capaz de dominarla; por eso llamó a la zorra: «Ven, ayúdame». La zorra corrió en auxilio, agarró la yegua en una pierna y la volteó. Después la mataron; la ejecutó la zorra, apuñalándola con un cuchillo. Luego la descueraron, se repartieron la carne y se pusieron a comerla.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümerkelaiLEMMA: kümerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kümerkelaiLEMMA: kümerkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WëdamluLEMMA: wüdamlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lemlaianLEMMA: lemlaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeafielLEMMA: yeafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemetuanLEMMA: yemetuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelluaeteuLEMMA: keluaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaimiLEMMA: müleaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, penieaimiLEMMA: penieaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akuliLEMMA: akuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëdatripaiaiñLEMMA: wüdatripaiaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AmuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkakënoiLEMMA: elkakünoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawidaLEMMA: mawida
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuliLEMMA: akuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·aLEMMA: kon'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pepalaiLEMMA: pepalay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MënáLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; chumŋeleLEMMA: chumngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeñmaŋenLEMMA: weñeñmangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « CheuchiLEMMA: cheuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiafiñLEMMA: inaiafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelleLEMMA: ngele
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dipalaiafunLEMMA: dipalaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inafiLEMMA: inafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
«No está buena esa carne». Dijo la zorra «¿Por qué dices que tu carne no está buena? » La preguntó a la zorra. «No dije eso; dije que está muy buena», contestó la zorra. Después de la repartición de la carne dijo el puma: Yo solo no alcanzo a llevar esta carne; voy en busca de unos mozos que me ayuden. Mientras tanto te quedas aquí y cuidas la carne; después de mi vuelta saldremos juntos. Cuando el león se había alejado, escondió la zorra la carne del puma en el monte, y ahora ella tenía buena carne. Volvió el puma con sus mozos y no encontró su carne. «¡Maldito!» Exclamó, «¿Cómo se me roba mi carne? ¿Dónde anda la zorra? » Dijo y se puso triste. Luego se decidió: «Ahora mismo voy a perseguirla y sea dondequiera, voy a alcanzarla no más». Entonces se fue en persecución de la zorra.

Segunda Versión

1 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintumeanLEMMA: kintumean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloalLEMMA: iloal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaimiLEMMA: müleaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pichileweiLEMMA: pichilewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaiaimiLEMMA: deumaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ipatuanLEMMA: ipatuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. «¡ YaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yaLEMMA: ya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nërüLEMMA: nürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintualuLEMMA: kintualu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotualLEMMA: ilotual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilewechiLEMMA: pichilewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kintutëkuŋeLEMMA: kintutükunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wadküpeichiLEMMA: wadküpeichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KintutëkumeluLEMMA: kintutükumelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wayontëkufiLEMMA: wayontükufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wadLEMMA: wad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küiLEMMA: küy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wadkülechiLEMMA: wadkülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
challaLEMMA: chala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyükënufiLEMMA: reyükünufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichilewechiLEMMA: pichilewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una leona y una zorra vivían en la misma casa. La leona tenía tres hijos. Cierto día dijo el puma a la zorra: «Voy a ir en busca de carne; quédate aquí; hay todavía un resto de carne; la prepararás. A mi vuelta voy a servírmela». «A tus órdenes, contestó la zorra». Se fue la leona para buscar alimentos. La zorra se puso a preparar el resto de la carne. Los tres hijos de la leona se hallaban en la casa. La zorra les mandó: «Mirad adentro de la olla, acaso está hirviendo». Mientras que los pequeñuelos miraban hacia adentro, la zorra los empinó así que (perdieron el equilibrio y) se escaldaron en la olla hirviente. Luego los revolvía la zorra con el resto de la carne.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ramtupatuiLEMMA: ramtupatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuiLEMMA: kintuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeiLEMMA: elungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- korüLEMMA: korü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotupatuiLEMMA: ilotupatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « MëtrëmelmetuenLEMMA: mütrümelmetuen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmafiluLEMMA: mütrümafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmlaiLEMMA: mütrümlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·üluLEMMA: al'ülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñokintuiLEMMA: wüñokintuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmiLEMMA: mütrümi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: pü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- ñeñLEMMA: ñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotutuiLEMMA: ilotutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotutuiLEMMA: ilotutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantumëtrëmnLEMMA: ülkantumütrümn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, allküiLEMMA: alküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChempimiLEMMA: chempimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëtrëmkefiñLEMMA: mütrümkefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtrëmpuiLEMMA: mütrümpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotutuiLEMMA: ilotutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilotutuiLEMMA: ilotutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allküiLEMMA: alküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋiLEMMA: pangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inafiLEMMA: inafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ContinuaciónLEMMA: continuacion
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
comúnLEMMA: comun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deLEMMA: de
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lasLEMMA: las
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dosLEMMA: dos
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
versionesLEMMA: versiones
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Después volvió el puma y preguntó por sus tres hijos. La zorra le contestó: «Están buscando leña chica». Luego sirvió caldo con carne a la leona que devoró sus propios hijos. En seguida mandó la leona a la zorra que le llamara sus hijos. Entonces se fue la zorra para llamarlos. Pero no llamó: corriendo se alejó. Llegado ya lejos, miró por atrás y gritó: «Sus propios hijos se sirvió la malvada. Sus propios hijos se sirvió la malvada». Cantando gritó eso la zorra. El puma la oyó y le preguntó: «¿Qué es lo que has dicho?» Contestó: «No he dicho nada; he llamado a los pequeñuelos». Después la zorra siguió corriendo; de más lejos volvió a gritar a la leona: «Sus propios hijos se comió la malvada. Sus propios hijos se comió la malvada». Esta vez lo entendió bien la leona; se fue en persecución de la zorra. Continuación común de las dos versiones
1 PerpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treqëllLEMMA: treqül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, treqëllLEMMA: treqül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treqëllLEMMA: treqül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelanLEMMA: pelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
treqëllLEMMA: treqül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋeLEMMA: chinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chiŋeLEMMA: chinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋeLEMMA: chinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelanLEMMA: pelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiŋeLEMMA: chinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuluLEMMA: amutulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·oikaLEMMA: l'oika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·oikaLEMMA: l'oika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·oikaLEMMA: l'oika
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« penLEMMA: pen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tieLEMMA: tie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, káaLEMMA: kaa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këreuLEMMA: küreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, këreuLEMMA: küreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këreuLEMMA: küreu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Encontró en su trayecto a un tregle y le dijo: «¿No me has visto la zorra, tregle?» Contestó que no. El león siguió adelante y encontró el chingue. «¿No has visto la zorra, chingue? » Le preguntó. También dijo que no. Continuó y encontró la loica. Le preguntó: «¿No has visto la zorra, loica?» Ella contestó: «Sí, la he visto; aquí pasó hace poco rato; por allí se fue». Continuó el león y se encontró con el tordo; le dijo: «¿No has visto la zorra, tordo?» «Sí, la ví; ahora no más pasó por acá, le contestó».
2 KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
okoriLEMMA: okori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ramtufiLEMMA: ramtufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, okoriLEMMA: okori
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « PefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiñmaLEMMA: pichiñma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaninLEMMA: kanin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaninLEMMA: kanin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaninLEMMA: kanin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelanLEMMA: pelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», koil·atukeiLEMMA: koil'atukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaninLEMMA: kanin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « CheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
diafiñLEMMA: diafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedañmaLEMMA: wedañma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inalfiLEMMA: inalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëdüLEMMA: füdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fëdüLEMMA: füdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëdüLEMMA: füdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», « rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëdüLEMMA: füdü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuleiLEMMA: amuley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiuküLEMMA: chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chiuküLEMMA: chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiuküLEMMA: chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiuküLEMMA: chiukü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Siguiendo adelante encontróse con el peuco. «¿No has visto la zorra, peuco?» «Sí, la vi; denante pasó por aquí.» El león siguió corriendo y se vió con el jote. «¿No habrás visto la zorra, jote?» Le preguntó. «No la he visto, mintió el jote». «¿Dónde he de alcanzar la malvada? » Dijo el león y llevó adelante la persecución. Encontró la perdiz y le preguntó: «¿No me has visto la zorra? » Contestó: «Se fue, por aquí pasó». Avanzó el león y divisó el tiuque. «¿No has visto la zorra, tiuque? » Le preguntó. Contestó: «En este momento pasó por aquí».
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuluLEMMA: amulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodkodLEMMA: kodkod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kodkodLEMMA: kodkod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kodkodLEMMA: kodkod
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelanLEMMA: pelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, praiLEMMA: pray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mamëllLEMMA: mamül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiLEMMA: pefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, koil·atukeiLEMMA: koil'atukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiLEMMA: raki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rakiLEMMA: raki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rakiLEMMA: raki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tieLEMMA: tie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kanshaiLEMMA: kanshay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëchiuLEMMA: püchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëchiuLEMMA: püchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëchiuLEMMA: püchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelanLEMMA: pelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëchiuLEMMA: püchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·aLEMMA: koil'a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikoñoLEMMA: maikoño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maikoñoLEMMA: maikoño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maikoñoLEMMA: maikoño
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PefiñLEMMA: pefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« tieLEMMA: tie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amukeiLEMMA: amukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Andando más, vió al gato montés. «¿No has visto la zorra huiña? » No, dijo y subió a un árbol; pero la había visto; mintió no más. El león siguió adelante y encontró la bandurria. Le preguntó: «¿No has visto la zorra?» Contestó «Sí, la ví; se fue poco hace por allá». El león casi no podía más, sin embargo siguió; encontró el pitigüe y le preguntó: «¿No me has visto la zorra, Pichíu? ». Dijo que no, pero era pura mentira. Otra vez siguió adelante el león, encontró la tórtola y le preguntó: «¿No me has visto la zorra, tórtola? » «Sí, la he visto; allá corre todavía, le contestó».
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pefiLEMMA: pefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuwëlfiLEMMA: kintuwülfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nuafiñLEMMA: nuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumpülliLEMMA: kumpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imëlkantumekeiLEMMA: imülkantumekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallotumeeyeuLEMMA: walotumeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lloftuŋeiLEMMA: loftungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, lefkontuŋepuiLEMMA: lefkontungepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüŋepuiLEMMA: nüngepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
leflaiLEMMA: leflay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, presuŋeiLEMMA: presungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femenLEMMA: femen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋrüLEMMA: ngrü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeñeñmaenLEMMA: weñeñmaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iloLEMMA: ilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « L·aŋëmëñmaenLEMMA: l'angümüñmaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
- El león avanzó de nuevo y poco rato después divisó a la zorra; la vió a bastante distancia. “¿Cómo prenderla? ” Se preguntó. La zorra estaba revolcándose muy despreocupada en una mancha de tierra suelta. Entonces el león rodeó la zorra, la asechó; de repente la embistió y la prendió; no podía escaparse y fue tomada presa. «¿Por qué me tratas así?» Preguntó la zorra. Porque me robaste mi carne, se le contestó (Primera versión). Porque me mataste mis hijos, se le contestó. (segunda versión)
2 « FemnLEMMA: femn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« chumanLEMMA: chuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? yafkaeyuLEMMA: yafkaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaqeyuLEMMA: kuliaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafkamufiyümLEMMA: yafkamufiyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaqenLEMMA: kuliaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fenLEMMA: fen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trenLEMMA: tren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ometuLEMMA: n'ometu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « n·opelaiyuLEMMA: n'opelaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieiLEMMA: niey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
La zorra confesó: «Lo hice no lo puedo negar, te he ofendido; pero voy a pagarte por la ofensa que te hice» «¿Con qué me vas a pagar?» La zorra replicó: «Tengo anima- les, muchos animales, tengo en todas partes. Vamos allá, al otro lado tengo animales. ¿Por qué no nos trasladamos al otro lado? Hay un pequeño estero, pero tiene un palo como puente para pasar».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋuLEMMA: amuingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, puiŋuLEMMA: puingu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oaimiLEMMA: n'oaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « yafüpeichiLEMMA: yafüpeichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiLEMMA: n'oi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋelluLEMMA: ngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiLEMMA: n'oi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; küdautuufaluwiLEMMA: küdautufaluwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükaiLEMMA: lükay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oaluLEMMA: n'oalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. N·onuluLEMMA: n'onulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefiLEMMA: lefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Fueron, pues, y llegaron a orillas del estero. El león dijo a la zorra: «Pasa tú primero, quién sabe si este puente está firme». La zorra pasó a duras penas; fingió como si le costara mucho. El león tuvo miedo de confiarse a un paso tan arriesgado. Como no se trasladó, la zorra que ya se hallaba al otro lado, tomó las de Villadiego.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miawiLEMMA: miawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·ometuLEMMA: n'ometu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pewiLEMMA: pewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋuwiLEMMA: dünguwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TëfaLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaleneuLEMMA: küpaleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fapëleLEMMA: fapüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiepëleLEMMA: tiepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « TuñmaqenLEMMA: tuñmaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiyepëleLEMMA: üiyepüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallomeanLEMMA: walomean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiafiluLEMMA: inaiafilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InanieluLEMMA: inanielu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williñLEMMA: wiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williñLEMMA: wiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williñLEMMA: wiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
williñLEMMA: wiliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pero por desgracia anduvo rondando por el otro lado un segundo león; los dos se vieron y se pusieron a conversar. El uno, que estaba a este lado, dijo al otro: «Por acá me trajo una zorra. ¿No me la has visto por allí?» Este contestó: «Aquí pasó». «Agárramela»; dijo el primero, «voy a hacer una vuelta para llegar por allá». Entonces el segundo león emprendió la persecución de la zorra. Llevándola a efecto se encontró con la nutria y le preguntó si no había visto la zorra. Contestó «que en ese momento acababa de pasar».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inaliLEMMA: inali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
perpufiLEMMA: perpufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PelelafenLEMMA: pelelafen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « RupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tieLEMMA: tie
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konoLEMMA: kono
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefLEMMA: lef
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, inalfiLEMMA: inalfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kumpülliLEMMA: kumpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
imëlkantukeiLEMMA: imülkantukey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peŋeiLEMMA: pengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, nüŋekeiLEMMA: nüngekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El león continuó siguiendo a la zorra y encontró la torcaza. Le preguntó: «¿No me habrás visto la zorra, torcaza?» Contestó: «Aquí pasó; allá esta corriendo». El león se dio prisa y persiguió a la zorra. Había allá otra mancha de tierra molida sin vegetación. Allí se revolcó (y bañó) la zorra. El león la vió y la prendió.
1 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüelLEMMA: nüel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
presueyeuLEMMA: presueyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, trarüŋeiLEMMA: trarüngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemkenoeliLEMMA: femkenoeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeimiLEMMA: ngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliafielLEMMA: kuliafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kulliaqeyuLEMMA: kuliaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wënenLEMMA: wünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüeteuchiLEMMA: nüeteuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaqeyuLEMMA: kuliaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kaŋgeluLEMMA: kanggelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PilaiLEMMA: pilay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaqenLEMMA: kuliaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nofilloLEMMA: nofilo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliayuLEMMA: kuliayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mientras que la había tomado, llegó el primer león; entre los dos la pusieron presa y la ataron. La zorra dijo: «No me hagas eso; voy a pagar». Contestaron: «¿Qué animales tienes para pagar?» Entonces dijo la zorra a los dos leones: «Tengo animales vacunos», y prometió un buey al león que la tomó presa en primer lugar; al otro se obligó a pagar una vaca. El león no se contentó con eso; «dos animales me pagarás», exigió. «Bueno, pues, tengo además un novillo; te pagaré los dos», dijo al león.
2 « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋenLEMMA: kulingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yërüLEMMA: yürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kullianLEMMA: kulian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « AmuaiñLEMMA: amuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋërüLEMMA: pingürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiŋnLEMMA: amuingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, presuyeŋeiLEMMA: presuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiŋnLEMMA: puwingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oaimiLEMMA: n'oaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëneLEMMA: wüne
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëLEMMA: ngü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: rü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·olmiLEMMA: n'olmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weñeaimiLEMMA: weñeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pëlleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeaimiLEMMA: yemeaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñaŋelaiyuLEMMA: iñangelaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El otro león pidió: «A mí también tienen que pagar dos». La zorra replicó: «Tengo también un caballo; ese lo añadiré entonces. Vamos; tengo mis animales al otro lado del río». Se fueron, pues llevando presa a la zorra. Había allí otra agua con un palo de puente; se acercaron a él. La zorra dijo a uno de los leo- nes: «Pasa tú primero al otro lado y roba allá; mis animales están cerca. Los traes por acá; nosotros quedamos esperando aquí».
3 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feyentuiLEMMA: feyentuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oiLEMMA: n'oi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñtuLEMMA: rangiñtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwiLEMMA: puwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·opaŋeLEMMA: n'opange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RaŋiñtuLEMMA: rangiñtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neŋëmneŋëmtuiLEMMA: nengümnengümtuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
watroiLEMMA: watroi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuikuiLEMMA: kuikuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranakonpuiLEMMA: tranakonpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefiLEMMA: lefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trolofüñmapafiLEMMA: trolofüñmapafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aŋëmfiLEMMA: l'angümfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
paŋküllLEMMA: pangkül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefiLEMMA: lefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëpüLEMMA: rüpü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
El león le dio crédito y se fue. Después pasó también la zorra; estando ya en medio del palo, llamó al otro león. Trasládate tú también, le dijo». El león entró al palo. Cuando había llegado a la mitad, empezó la zorra a hacer cimbrar el palo-puente. Ese se quebró y el león cayó al río. La zorra corrió, buscó una piedra y con ella le rompió la cabeza al león. Así lo mató. Muerto el león, huyó la zorra; tomando un camino contrario, desapareció.
1 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weráLEMMA: wera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudekeiLEMMA: kudekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiLEMMA: rangi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumkeimnLEMMA: chumkeimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» « KudekeiñLEMMA: kudekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumleiLEMMA: chumley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, miawërkeimiLEMMA: miawürkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NieimiLEMMA: nieimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashŋellulŋeiLEMMA: ashngelulngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kudekelaiLEMMA: kudekelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; llükañmaŋeiLEMMA: lükañmangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Había por allá una junta con mucha gente que organizaba carreras. La zorra se introdujo entre la gente y preguntó: «¿Qué estáis haciendo aquí?» Apostamos en carreras, le contestaron. «¿Y tú, cómo te va? ¿Estás paseando? ¡Qué hermoso caballo tienes! », «Por supuesto», contestó. Luego trató sobre una carrera con ellos; pero no jugaron con ella; el caballo de la zorra les inspiró miedo.
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlerkeiLEMMA: mülerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudelafiñLEMMA: kudelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KudeiLEMMA: kudey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WewiLEMMA: wewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lefamuchiLEMMA: lefamuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeuluLEMMA: weulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudelŋeiLEMMA: kudelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawelluLEMMA: kawelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weuŋetuiLEMMA: weungetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weuŋenLEMMA: weungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumanLEMMA: chuman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: pì
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « nielanLEMMA: nielan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliaelLEMMA: kuliael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « empeñaianLEMMA: empeñaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FemkilmiLEMMA: femkilmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EmpeñanLEMMA: empeñan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, triltraŋkënuwiLEMMA: triltrangkünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
areleyeuLEMMA: areleyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takutumutuiLEMMA: takutumutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hubo allí otra zorra. Esta dijo: «Voy a correr con ella». Corrie- ron las dos y la zorra fugitiva ganó. Pero se le presentó un nuevo rival con otro caballo y en esta carrera fue vencida. «¡Caramba! » Dijo; «me ganó», y se puso triste. «¿Qué hacer? No tengo dinero aquí para pagar; voy a dejar mi manta como prenda». Otro la previno que no lo hiciera. «La empeño no más», contestó. Lo hizo; sacándose la manta se desnudó. Al fin otro le prestó un manta y con ella se cobijó la zorra.
3 NaqnLEMMA: naqn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wëdaleaiñLEMMA: wüdaleaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « elutuaqenLEMMA: elutuaqen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumalLEMMA: chumal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përëmenLEMMA: pürümen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; arelenLEMMA: arelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pelaianLEMMA: pelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peanLEMMA: pean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋënenLEMMA: ngünen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
neimiLEMMA: neimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pikenoeliLEMMA: pikenoeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « wen·üiwenLEMMA: wen'üiwen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
arelŋeiLEMMA: arelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WüleLEMMA: wüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elelpatuayuLEMMA: elelpatuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Hacia la tarde se retiró la gente y el otro pidió a la zorra le devolviera la manta. La zorra contestó: «¿Por qué me apuras? Préstamela; bien pronto encontraré otra manta; mañana mismo voy a hallar una». El otro le contestó: «Pero tú eres muy pícara». «No digas eso de mí, contestó la zorra, somos amigos». Entonces el otro prestó la manta a la zorra que prometió devolverla el día siguiente.
1 Wün·manLEMMA: wün'man
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuiLEMMA: kintuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipuiLEMMA: pipuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumpaimiLEMMA: chumpaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « fëreneaqeneuLEMMA: füreneaqeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillatukenLEMMA: ngilatuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weumaŋenLEMMA: weumangen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Al amanecer el otro día la zorra se puso a buscar una manta. Se fue donde su tía paterna. Cambiaron el saludo (mari mari). La tía preguntó: «¿Qué es lo que buscas aquí?» «Bueno, yo vine por acá, me dije, “mi tía tendrá compasión de mí”, pido una manta». La tía le preguntó: «¿Y la manta tuya?» Confesó la zorra: «He jugado y me ganaron mi manta».
2 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieyeuLEMMA: pieyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « YemeŋeLEMMA: yemenge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakaiLEMMA: chakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charwaLEMMA: charwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». AmuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemeiLEMMA: yemey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakaiLEMMA: chakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charwaLEMMA: charwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrakënoŋeLEMMA: witrakünonge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « nentufiŋeLEMMA: nentufinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretuLEMMA: aretu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triltraŋkënuwiLEMMA: triltrangkünuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wimakëtuyeŋeiLEMMA: wimakütuyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chakaiLEMMA: chakay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
charwaLEMMA: charwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AnünüiLEMMA: anünüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
!», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces la tía le ordenó: «Anda y búscame chacai y chaura». La zorra fue a buscar esos dos arbustos (espinudos). Luego se le mandó: «Párate allá y sácate tu manta prestada». La zorra se desnudó y fue azotada abundantemente con chacay y chaura. «¡Ay! qué dolor! » Gemía la zorra. 3. Se le preguntó: «¿Qué es lo que tienes? No dices: Ay qué dolor?» La zorra replicó: «No digo eso». Con eso volvió a tener un poncho nuevo y entregó el prestado. «Porque tengo tía tengo poncho; me lo proporcionó mi arrugada tía», dijo cantando la maliciosa zorra. Hubo otra junta, también de carreras. Se fue y se la invitó al correr. Pero contestó: «No tengo gana; me da miedo; bastante he sufrido al recibir el poncho». Luego la zorra volvió a su casa y dijo a su madre: «Ya no me gustan las carreras».
3 « ChemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pimiLEMMA: pimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « anünüiLEMMA: anünüy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! pilaimiLEMMA: pilaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nietuiLEMMA: nietuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elpatuiLEMMA: elpatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aretuLEMMA: aretu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « Pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋenLEMMA: ngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « elueneuLEMMA: elueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sonülechiLEMMA: sonülechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pal·uLEMMA: pal'u
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantuiLEMMA: ülkantuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tichiLEMMA: tichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawnLEMMA: trawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KudeaiyuLEMMA: kudeaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « llükawnLEMMA: lükawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrantulanLEMMA: kutrantulan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋeelLEMMA: elungel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
makuñLEMMA: makuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋërüLEMMA: ngürü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amulaianLEMMA: amulaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudenLEMMA: kuden
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Se le preguntó: «¿Qué es lo que tienes? No dices: Ay qué dolor?» La zorra replicó: «No digo eso». Con eso volvió a tener un poncho nuevo y entregó el prestado. «Porque tengo tía tengo poncho; me lo proporcionó mi arrugada tía», dijo cantando la maliciosa zorra. Hubo otra junta, también de carreras. Se fue y se la invitó al correr. Pero contestó: «No tengo gana; me da miedo; bastante he sufrido al recibir el poncho». Luego la zorra volvió a su casa y dijo a su madre: «Ya no me gustan las carreras».

CAPÍTULO XXII. - LA SEGUNDA MITAD DE LA VIDA DEL NARRADOR (1884 - 1927) Pascual en calfulemu. - Mudanza de casa y pueblo; el nuevo terreno; segunda nupcias. Desgracias y reveses. - Quema de la ruca dos veces repetida; huída de la mujer; muerte de la hija. Concesión «El Budi» - Llegada de Eleuterio Domínguez; resistencia de los mapuches desalojados, radicación del narrador en Foyeco. Últimos años de Pascual. - Dificultades relacionadas con su terruño; dolencias originadas por su vejez. Conclusión. - Epílogo del narrador; despedida.

1 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cóleraLEMMA: colera
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishulewenLEMMA: kishulewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yallLEMMA: yal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefunLEMMA: niefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kupülweLEMMA: kupülwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoeyeuLEMMA: tranakünoeyeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñuckeLEMMA: ñucke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwnLEMMA: piwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishuieweiLEMMA: kishuiewey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepuafiñLEMMA: pepuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, n·oanLEMMA: n'oan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tranakënoafiñLEMMA: tranakünoafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RaukenweLEMMA: raukenwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oapanLEMMA: n'oapan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·olpanLEMMA: n'olpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkulLEMMA: wingkul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después de morir mi mujer de la enfermedad del cólera, (1884), me quedé sólo en Rauquenhue; una hijita tenía, que su madre al morir había dejado en la cuna. Me dije entonces: Ya que se me han muerto mi mujer, mi padre y mi hermana, y mis parientes están sin amparo, cualquier día me voy a estar con ellos al otro lado (del lago Budi); me salgo de mi terreno en Rauquenhue. Realmente me pasé a este lado y traje conmigo a mi hijita a esta región, Llamada Calfulemu. Me vine donde mi madre y mis hermanos, cuya casa estaba precisamente en este mismo cerro donde hoy día se encuentra la Misión Budi.
2 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaelLEMMA: mülepael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papaeneuLEMMA: papaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanmartínLEMMA: sanmartin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ÑeweñtueLEMMA: ñeweñtue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuuluLEMMA: tulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleparkimiLEMMA: müleparkimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« wen·üiyeafiñLEMMA: wen'üiyeafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieyuLEMMA: pieyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamnLEMMA: duamn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feyentueliLEMMA: feyentueli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleaiyuLEMMA: müleaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piafiñLEMMA: piafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifielLEMMA: pifiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« deumaiyuLEMMA: deumaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BajoLEMMA: bajo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ImperialLEMMA: imperial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumapuiyuLEMMA: deumapuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koil·atunoamLEMMA: koil'atunoam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ineiLEMMA: iney
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuluLEMMA: deulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamtunLEMMA: wiñamtun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; akuliLEMMA: akuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñilLEMMA: kuñil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wakaLEMMA: waka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kawellLEMMA: kawel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aukaLEMMA: auka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
máquinaLEMMA: maquina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koxiamLEMMA: koxiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiukëpülliLEMMA: chiuküpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqeltuLEMMA: naqeltu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando ya estaba aquí, me vino a ver cierto Eleuterio San martín, un chileno de Nehuentúe, que me dijo: «Aquí estás, pues; yo he pensado hacerme amigo contigo. Necesito terreno. Me propuse decirte que, si me tienes con- fianza, estaremos juntos los dos». «Está bien no más», le contesté. A lo cual él me dijo: «Pues, hagamos un documento». Conforme, le contesté. Luego fuimos al juez de Bajo Imperial, hicimos allí el contrato para que ninguno engañara. Hecho el documento, Eleuterio empezó el acarreo de sus trastos, trajo su familia y muchas vacas, caballos y yeguas; también una máquina trilladora y todas sus cosas. En seguida hizo algunos ranchos en la bajada del cerro Tiuquepulli a orillas de la vega.
3 IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñmalefuiLEMMA: rangiñmalefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koLEMMA: ko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KomoweLEMMA: komowe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikeLEMMA: pichike
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrunLEMMA: witrun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, NulŋutranLEMMA: nulngutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WallpiñLEMMA: walpiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentepufuiLEMMA: fentepufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneniefielLEMMA: ngüneniefiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llowiLEMMA: lowi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elueteuLEMMA: elueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wekuLEMMA: weku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LefíánLEMMA: lefian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KomLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekefuiLEMMA: mülekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- keLEMMA: ke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lelfünLEMMA: lelfün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishukeLEMMA: kishuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üiŋeiLEMMA: üingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiukëpülliLEMMA: chiuküpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
donLEMMA: don
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WendelínLEMMA: wendelin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
); kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaliweLEMMA: paliwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ArévaloLEMMA: arevalo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
); kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PaillawakaLEMMA: pailawaka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LealLEMMA: leal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
); kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋulŋutranLEMMA: ngulngutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaŋeluLEMMA: kangelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WallpiñLEMMA: walpiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wallpaiLEMMA: walpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Mi terreno estaba en medio entre dos grandes esteros; uno se llama Foyeco, el otro Comoe. Había dos arroyos más, Ngulngutrán el uno y Hualpín el otro; hasta allí alcanzaba el fundo Calfulemu de que yo disponía. Este terreno lo recibió mi padre por donación de su tío Lefián. Se llamaba Calfulemu en toda su extensión, pero había diversas lomas que tenían su nombre propio. Una se llamaba Tiuquepulli (donde vive don Wendelín ahora), otra Palihue (donde están los Arévalos), otra Paillahuaca (donde están los Leales), otras Ngulngutrán y Hualpín, que formaban el límite este del fundo Calfulemu.
4 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimërkeimiLEMMA: kimürkeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkatunLEMMA: chilkatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintulayuLEMMA: kintulayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « KintuŋeLEMMA: kintunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kintunLEMMA: kintun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « dëŋufiñLEMMA: düngufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, maíLEMMA: mai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« amuaiyuLEMMA: amuaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëkuafiyuLEMMA: tükuafiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kasaraiaimuLEMMA: kasaraiaimu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yerpufiiñLEMMA: yerpufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; DanielaLEMMA: daniela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LealLEMMA: leal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PuuluLEMMA: pulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiñLEMMA: konpuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wentetuLEMMA: wentetu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DëŋupufiiñLEMMA: düngupufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, - taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ConstancioLEMMA: constancio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtuŋeiLEMMA: ramtungey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AyüfimiLEMMA: ayüfimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieateuLEMMA: nieateu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? - AyüfiñLEMMA: ayüfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « ElŋeLEMMA: elnge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
krusLEMMA: krus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
krusLEMMA: krus
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiaimuLEMMA: küpaiaimu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamuLEMMA: tamu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaraiaelLEMMA: kasaraiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiyuLEMMA: pingeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yenLEMMA: yen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, füchaLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entueneuLEMMA: entueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaranLEMMA: kasaran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaraiyuLEMMA: kasaraiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un día me dijo Eleuterio: «Ya que sabes el habla chilena y leer y escribir, voy a buscar para ti una señora chilena». «Búscala, pues», le contesté. Después de algún tiempo me dijo: «He buscado a una señora, he hablado con ella; ella está de acuerdo; vamos, presentémosla al Padre y os vais a casar». Entonces fuimos y pasamos a llevar a la señora; se llamaba Daniela Leal. Llegados nosotros, entramos a la Misión que estaba arriba (en Stella Maris) y tratamos con el P., Juan, nuestro P., Constancio ya había fallecido (en 1886). Se preguntó a la señora: «¿Quieres que te tenga este hombre?» «Sí, lo quiero», contestó. «Forma una cruz (=jura)», se le dijo. Ella la formó. Después el P., Juan hizo las informaciones y en seguida dijo: «Vuestro asunto ya está en trámite, vendréis otra vez a casaros». Pasado algún tiempo, fuimos otra vez. Yo llevé gran compañía de amigos y al viejo Painemilla, que me sirvió de padrino en el casamiento. Nos casamos, pues.
5 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kasaraelLEMMA: kasarael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiñLEMMA: küpatuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiñLEMMA: akuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PainemillaLEMMA: painemila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ilelkaupaiñLEMMA: ilelkaupaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
punLEMMA: pun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mekeiñLEMMA: mekeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
përunLEMMA: pürun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yewnLEMMA: yewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pütunLEMMA: pütun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuluyeeneuLEMMA: kintuluyeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanmatínLEMMA: sanmatin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayekanLEMMA: ayekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·olpafiñLEMMA: n'olpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëlepaiyuLEMMA: mülepaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaelLEMMA: deumael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiukëpülliLEMMA: chiuküpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulmeLEMMA: kulme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, EdesiaLEMMA: edesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·achiLEMMA: l'achi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiñLEMMA: mülefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üllchaLEMMA: ülcha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niewelLEMMA: niewel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkalefuiyuLEMMA: kümelkalefuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimfuiLEMMA: kimfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapudëŋunLEMMA: mapudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋaupeLEMMA: ngaupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremuyefuiLEMMA: tremuyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adëmpefuiLEMMA: adümpefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapudëŋunLEMMA: mapudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después del casamiento regresamos, llegamos a la casa de Painemilla. Allí banqueteamos, pasamos toda la noche bailando y bebiendo. Asistieron también chilenos. De esta manera, pues, me buscó Eleuterio Sanmartín una mujer chilena. Pasada la fiesta, trasladé a mi mujer al fundo Calfulemu. Nos establecimos en la casa que había hecho en Tiuquepulli. Estaba allí también mi hija huerfanita. Edesia se llamaba, la criatura de mi finada mujer; además se vino mi madre; vivíamos juntos en esa casa. Mi esposa era jovencita, buena moza, y lo pasamos bien como recién casados. Hasta sabía hablar en mapuche, porque se había criado en Ngaupe que medio de los indígenas.
1 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋemeiyuLEMMA: ngemeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
TraitraikoLEMMA: traitraiko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeiyuLEMMA: yeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakameiyuLEMMA: ngilakameiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akutuelLEMMA: akutuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepatuiyuLEMMA: pepatuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfLEMMA: lüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afërkeiLEMMA: afürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
monturkelaiLEMMA: monturkelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; ŋümapatuiLEMMA: ngümapatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kureLEMMA: kure
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepanoluLEMMA: pepanolu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afluLEMMA: aflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montuliyuLEMMA: montuliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkunieelLEMMA: tükuniel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtrerkeiLEMMA: pütrerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SegundoLEMMA: segundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fotëmLEMMA: fotüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuleluLEMMA: kishulelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yeŋuLEMMA: yengu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nenturkeiLEMMA: nenturkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
madomLEMMA: madom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wël·ŋiñLEMMA: wül'ngiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrüŋLEMMA: kütrüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; miaufuiLEMMA: miaufuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « PëtrefichiLEMMA: pütrefichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaíLEMMA: kai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfamLEMMA: lüfam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillkuñLEMMA: filkuñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pirkeiLEMMA: pirkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SeLEMMA: se
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
gundoLEMMA: gundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichikafuiLEMMA: pichikafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtaweLEMMA: mütawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wedwedkëleluLEMMA: wedwedkülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtrerkefiLEMMA: pütrerkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaíLEMMA: kai
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfiLEMMA: lüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tayuLEMMA: tayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « SegundoLEMMA: segundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtreiLEMMA: pütrey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. chachaiLEMMA: chachay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SegundoLEMMA: segundo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkefiLEMMA: pirkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chauLEMMA: chau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cierto día fuimos a Nueva Imperial, llevamos un buey y por su valor hicimos nuestras compras. A la vuelta encontramos nuestra casa quemada, todos nuestros trastos y provisiones se habían acabado; no se salvó nada. Mi mujer se puso a llorar cuando ya no encontró nada de sus cosas, todo abrasado por el fuego. En esta ocasión salvabamos sobre nuestro cuerpo. Fue Segundo Coña, mi sobrino, hijo de mi hermano Felipe, quien había quemado la casa. Este, estando solo con mi hijita, sacó un tizón hacia la puerta de la casa. Allí había un atado de hojas de chupón en que se paseaba una largartija. Según me contaron, dijo Segundo: «Voy a prender fuego a ese chupón para que se queme la lagartija». Él era niño todavía en aquel tiempo y muy travieso; quemó el chupón y así se abrasó nuestra casa. Mi hijita me dijo: «Segundo quemó la casa, papacito»; y Segundo mismo lo había confesado a su padre Felipe.
2 LëfluLEMMA: lüflu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
koniLEMMA: koni
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalŋenLEMMA: kuñifalngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukakefunLEMMA: rukakefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfkatuiLEMMA: lüfkatuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewül·kürëfLEMMA: pewül'kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FuriLEMMA: furi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kadilLEMMA: kadil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
këtrüŋLEMMA: kütrüng
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
künaLEMMA: küna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelŋeiLEMMA: puwülelngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëtiwichiLEMMA: pütiwichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pewülLEMMA: pewül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
·- kürëfLEMMA: kürüf
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aftuiLEMMA: aftuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pramfuiyuLEMMA: pramfuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kachillaLEMMA: kachila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
karüLEMMA: karü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
uwaLEMMA: uwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weLEMMA: we
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëülorfuiyuLEMMA: ngüülorfuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lëfiLEMMA: lüfi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqiLEMMA: naqi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mawën·feichiLEMMA: mawün'feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fochoiyuLEMMA: fochoiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauluLEMMA: küdaulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PutuelLEMMA: putuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entuyeputuiyuLEMMA: entuyeputuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
takunLEMMA: takun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piwëmkënoyefiyuLEMMA: piwümkünoyefiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñewnLEMMA: kiñewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afiLEMMA: afi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, epeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triltraŋtriltraŋweiyuLEMMA: triltrangtriltrangweiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifaliyuLEMMA: kuñifaliyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Con el incendio de mi casa empezó nuestra pobreza. Yo trabajaba, había hecho una casucha nueva, pero se quemó otra vez. Fue un día en que había un torbellino. Por un costado de la casa en su parte posterior había unos atados de paja cortada (küna); el torbellino hizo llegar unas chispas a esas pajas, resultando que se quemó nuestra ruca. Ya habíamos guardado nuestra cosecha, mucho trigo y maíz verde que habíamos cosechado ese mismo día: todo se quemó. Llovía mucho en aquel día y nos habíamos mojado durante el trabajo en el campo. Por eso, vueltos a casa, habíamos sacado la ropa, colgándola a secar dentro de la casa: se quemó a la vez y quedamos casi desnudos. Entonces estuvimos aún más pobres.
3 PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FütapülliLEMMA: fütapüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiyuLEMMA: amuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawaelLEMMA: küdawael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiuLEMMA: iñchiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FlandesLEMMA: flandes
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpalfuiLEMMA: küpalfuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeumeLEMMA: kakeume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ropaLEMMA: ropa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ashukarLEMMA: ashukar
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rëŋoLEMMA: rüngo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülkuLEMMA: pülku
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
salmonLEMMA: salmon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chalwaLEMMA: chalwa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋamchemchiLEMMA: ngamchemchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. InaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FlandesLEMMA: flandes
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dewiLEMMA: dewi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
apoiLEMMA: apoi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
itrokomLEMMA: itrokom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlyeŋeiLEMMA: puwülyengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FrancésLEMMA: frances
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ruluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kekumeLEMMA: kekume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pañilweLEMMA: pañilwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
farilLEMMA: faril
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuraLEMMA: kura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cementoLEMMA: cemento
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
romanoLEMMA: romano
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋerkeiLEMMA: pingerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiñamŋeiLEMMA: wiñamngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
launaLEMMA: launa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, yeŋeiLEMMA: yengey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lanchaLEMMA: lancha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KonümLEMMA: konüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carretaLEMMA: careta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlŋeiLEMMA: puwülngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wariaLEMMA: waria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FrancésLEMMA: frances
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puwëlelLEMMA: puwülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliŋeiyuLEMMA: kulingeiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kimwelafiñLEMMA: kimwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuntéLEMMA: tunte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reqleLEMMA: reqle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheiLEMMA: chey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
plataLEMMA: plata
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufinLEMMA: elufin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ŋillaŋeLEMMA: ngilange
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakeiLEMMA: ngilakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümekeLEMMA: kümeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkupeelLEMMA: tükupel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillarkeiLEMMA: ngilarkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
- Poco después encalló un vapor (1) en la playa de Futapulli (2). Fui con mi mujer a trabajar allí. El vapor, Flamstead se llamaba, traía muchas clases de géneros, azúcar, harina. Licores, pescado, salmón y una infinidad de otras cosas más. Junto al Flamstead se habían construído dos grandes bodegas que se llenaban de las mercaderías; en seguida todas estas cosas se trasladaron a la casa que los franceses tenían en la vega (del río cautín). Salieron del vapor también diferentes maquinarias y muchísimos barriles de una piedra que llamaban cemento romano. Estas especies fueron trasladadas al lago Budi, de ahí en lancha a Boca Budi y desde allá las llevamos con carretas a la casa francesa en el pueblo bajo Imperial. Después de haber entregado la carga, se nos pagó; ya no recuerdo la cantidad del dinero, alrededor de setente pesos tal vez. Los dí íntegros a mi mujer, diciéndole que comprara enseres nuevos, pero ella los gastó todos en comprarse bonitos vestidos.
4 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpatuiyuLEMMA: küpatuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akuiyuLEMMA: akuiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñodeumatuelLEMMA: wüñodeumatuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiukëpülliLEMMA: chiuküpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawaelLEMMA: küdawael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MauleLEMMA: maule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
triparkeiLEMMA: triparkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ArnoLEMMA: arno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuelLEMMA: amuel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « PepuliLEMMA: pepuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yepatuayuLEMMA: yepatuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepufunLEMMA: mülepufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepueneuLEMMA: pepueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkuimiLEMMA: akuimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipaeneuLEMMA: pipaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « AkulaiLEMMA: akulay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaiLEMMA: tripay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuweLEMMA: epuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pipaneuLEMMA: pipaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkuperkeiLEMMA: akuperkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaupeLEMMA: ngaupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llallaLEMMA: lala
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiñLEMMA: pipufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AkutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, piamLEMMA: piam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DanielaLEMMA: daniela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, akutuiLEMMA: akutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipufiñLEMMA: pipufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
illkukaiLEMMA: ilkukay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlanLEMMA: kimlan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumpeichiLEMMA: chumpeichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·ukatueneuLEMMA: l'ukatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñomenLEMMA: wüñomen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpatunLEMMA: konpatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawaelLEMMA: küdawael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nafiuLEMMA: nafiu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « DalluanLEMMA: daluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifunLEMMA: pifun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kakeluLEMMA: kakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « CiviltufimiLEMMA: civiltufimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
?» - « FemlafiñLEMMA: femlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. - « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pipiŋepraiaimiLEMMA: pipingepraiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», PiŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « falituñmaŋelaiaimiLEMMA: falituñmangelaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« deuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felerkeiLEMMA: felerkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kalliLEMMA: kali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felepeLEMMA: felepe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaduamwelafiñLEMMA: inaduamwelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Luego volvimos y llegamos a la pequeña choza que yo había reconstruído en Tiuquepulli. Estábamos poco tiempo cuando fui otra vez a trabajar a un lugar que se llamaba Maule (1). Allí había salido otro buque, el Arno. Al despedirme dije a mi mujer: «Cuando encuentre trabajo vendré a llevarte». Ya estaba dos días en el va- por, cuando mi hermano Felipe me vino a ver y me preguntó si mi mujer había llegado acá. Le contesté que no. «Pero si salió hace dos días, me dijo». Le contesté: «Entonces habrá ido donde su madre en Ngaupe». Fui a donde mi suegra y le dije: «Mi mujer Daniela está otra vez aquí dicen; ¿Ha llegado ella?» La suegra se enojó y me dijo: «No sé; ¿cómo puedo saberlo yo? » Y me colmó de insultos. Regresé sin haber conseguido nada. Entonces volví a mi trabajo en el buque. «Voy a presentar el asunto ante el juez, dije yo». Pero los compañeros me preguntaron: «¿Y te habías inscrito en el registro civil?» «No lo hice», contesté yo. «Entonces vas a fracasar», me dijeron, «no van a reconocer tu casamiento». Ya está, que quede así no más gestiones en el asunto.
5 YuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afnLEMMA: afn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëleLEMMA: püle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yuLEMMA: yu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalŋenLEMMA: kuñifalngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkürkeiLEMMA: ladkürkey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutuiLEMMA: amutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puturkefuiLEMMA: puturkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaupeLEMMA: ngaupe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welukarkefuiLEMMA: welukarkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruLEMMA: wentru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·omeLEMMA: n'ome
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·eufüLEMMA: l'eufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ÑeweñtueLEMMA: ñeweñtue
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëtaŋeputuiLEMMA: fütangeputuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
JoseLEMMA: jose
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SanmartínLEMMA: sanmartin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñmaküdaukeluLEMMA: rangiñmaküdaukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malleLEMMA: male
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nieeteuLEMMA: nieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« AlmagroLEMMA: almagro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋefunLEMMA: pingefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepuiLEMMA: mülepuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« l·apuiLEMMA: l'apuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋechiLEMMA: femngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
norLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëŋelLEMMA: müngel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlefelLEMMA: chumlefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenchiLEMMA: felenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenonchiLEMMA: felenonchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumpeafuiñLEMMA: chumpeafuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, deumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoeteuLEMMA: tranakünoeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felepranLEMMA: felepran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A causa del incendio de nuestra casa y de la lamentable situación en que nos encontramos después, se había afligido mi mujer; por eso se había ido. Cuando mi mujer había llegado a casa de su madre en Ngaupe, ella la entregó en seguida a otro hombre de Nehuentúe al otro lado del río. Allí la casaron con el chileno José María Sanmartín, un sobrino de mi mediero. Cuando murió el que la tenía, oí decir que estaba en Almagro; después que se había marchado y llegado a Loncoche; también que murió allá. Noticias precisas no tengo sobre ella; no sé de fijo ni si ha muerto ni si vive todavía. ¿Para qué me serviría también después que me ha abandonado? Mejor me quedo solo.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepaeneuLEMMA: pepaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tremLEMMA: trem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
serfipakefeneuLEMMA: serfipakefeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LlaŋkütraiLEMMA: langkütray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutraniLEMMA: kutrani
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, al·üntuLEMMA: al'üntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feleiLEMMA: feley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëlenLEMMA: kutrankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishulenLEMMA: kishulen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ChiukëpülliLEMMA: chiuküpüli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrañiLEMMA: kutrañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñaweLEMMA: ñawe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EdesiaLEMMA: edesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pesteLEMMA: peste
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. CholkiLEMMA: cholki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñenLEMMA: kiñen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, elkënofiñLEMMA: elkünofiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·apuiLEMMA: l'apuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elmelafiñLEMMA: elmelafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
llükafielLEMMA: lükafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleleneuLEMMA: eleleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eltuweLEMMA: eltuwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Pasado mucho tiempo me vino a ver una mujer de edad ya; ella consintió en servirme; se llamaba Llanquitray. Ultimamente, se enfermó, pasó muchos años enferma, así se consumió y murió. Mientras que vivía todavía sólo en Tiuquepulli, se enfermó también mi hijita Edesia de la peste. Mi única hermana Clorinda en Cholqui se había hecho cargo de ella; allí murió. Yo no fui siquiera a sepultarla por miedo de esa epidemia tremenda. Mi hermana la sepultó en reemplazo mío.
1 FeichiweLEMMA: feychiwe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(1) akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Kallfül·emuLEMMA: kalfül'emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FranciscoLEMMA: francisco
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OlivierLEMMA: olivier
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuluLEMMA: akulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weltaLEMMA: welta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. RuluLEMMA: rulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PedroLEMMA: pedro
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LarréreLEMMA: larere
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumaiLEMMA: deumay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MandaneuLEMMA: mandaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GofiernoLEMMA: gofierno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PichinLEMMA: pichin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kafalleruLEMMA: kafaleru
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, EeuterioLEMMA: euterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kompañLEMMA: kompañ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OlivierLEMMA: olivier
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolŋeiLEMMA: ñidolngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋueneuLEMMA: düngueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chalieneuLEMMA: chalieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaeneuLEMMA: kümelkaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « kumeLEMMA: kume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiyewaiyuLEMMA: wen'üiyewaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mekeiLEMMA: mekey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel tiempo (1) llegó a mi fundo Calfulemu cierto Francisco Oliver. En seguida construyó una casa en el suelo mío, en el sitio donde está actualmente la huerta de la Misión Budi; otra casa levantó abajo en la vega donde está ahora Pedro Larrere. «Me manda el Gobierno», me dijo no más. Poco timpo después vino otro caballero, de nombre Eleuterio Dominguez. «Este es mi compañero», me dijo Oliver; «ésta es la persona principal». Entonces Eleuterio mismo habló conmigo, me saludó y me trató muy afablemente: «Vamos a hacernos buenos amigos», me dijo. En común seguían construyendo sus casas.
2 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « DëŋulelanLEMMA: düngulelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
caciqueLEMMA: cacique
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FranciscoLEMMA: francisco
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ElaneuLEMMA: elaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welueluafiñLEMMA: welueluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ayüleLEMMA: ayüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapicheLEMMA: wapiche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilelanLEMMA: pilelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kelenpaŋLEMMA: kelenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ElaneuLEMMA: elaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kon·alenLEMMA: kon'alen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
welueluafiñLEMMA: welueluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kañpëleLEMMA: kañpüle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifaleimenLEMMA: pifaleimen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifaleimenLEMMA: pifaleimen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DominguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. NewéLEMMA: newe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülaiLEMMA: ayülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cierto día me dijo Domínguez: «Habla en mi nombre con el cacique Francisco Quilempán y dile que me entregue su terreno junto con el de sus mocetones, en cambio voy a darle otro suelo donde él quiera. También a la gente de Huapì diles lo mismo». En seguida desempeñé el recado diciendo a Quilempán (1) «Me cederá su terreno junto con el de todos sus mocetones, yo le daré en cambio suelo en otro lugar", te manda decir Eleuterio Dominguez» dije yo a Quilempán. Quilempán tenía poca gana de hacerlo.
3 LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapicheLEMMA: wapiche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, dëŋufiñLEMMA: düngufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AnchonLEMMA: anchon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LlaŋkiñLEMMA: langkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñidolLEMMA: ñidol
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- lonkoLEMMA: lonko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülaiLEMMA: ayülay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pirkefiLEMMA: pirkefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FélixLEMMA: felix
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
(2) LlaŋkiñLEMMA: langkiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oluLEMMA: n'olu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DoLEMMA: do
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
minguezLEMMA: minguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiLEMMA: trawi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FélixLEMMA: felix
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋuLEMMA: engu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « EimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayüimiLEMMA: ayüimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nentumapuafielLEMMA: nentumapuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapicheLEMMA: wapiche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FélixLEMMA: felix
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülanLEMMA: ayülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femafielLEMMA: femafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- femlaiaimiLEMMA: femlaiaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküiLEMMA: ladküy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripatuaiLEMMA: tripatuay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PadreLEMMA: padre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pianLEMMA: pian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
A los huapianos les dije lo mismo; hablé con el cacique principal Antonio Llanquín. Él tampoco consintió. Parece que dio aviso del asunto al P., Félix (2). Después cuando Domínguez se había trasladado una vez a Huapi, se encontró con el P., Félix, que le dijo: «Tú quieres ocupar el terreno de mis Huapianos; yo me opongo a tu tentativa, no lo conseguirás». Entonces se agravió Domínguez y dijo: «De repente saldrá ese Padre, eso lo digo yo». Estas con sus propias palabras.
4 DeumaLEMMA: deuma
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
n·oluyefuiLEMMA: n'oluyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ofishaLEMMA: ofisha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pichiLEMMA: pichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemetuiLEMMA: yemetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FélixLEMMA: felix
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdawnLEMMA: küdawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
manshunLEMMA: manshun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elkënofuiLEMMA: elkünofuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
niefuiLEMMA: niefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küdaufeLEMMA: küdaufe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., FélixLEMMA: felix
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kellufielLEMMA: kelufiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« nentuŋeLEMMA: nentunge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reyefuiLEMMA: reyefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuafielLEMMA: tuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felewepraiLEMMA: felewepray
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Domínguez ya había balseado sus ovejas a la isla Huapi, pero a causa de los esfuerzos del P., Félix tuvo que sacarlas otra vez después de poco tiempo. También tenía estacionados ya en la isla muchas yuntas de bueyes y numerosos trabajadores. Por la ayuda que prestaba el P., Félix a los mapuches recibió Domínguez la orden: «Retira todo eso». Todavía insistió en ocupar la isla Huapi, pero al fin fracasó en su intento.
5 AllküluLEMMA: alkülu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KëlenpaŋLEMMA: külenpang
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WapiLEMMA: wapi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yafüluutuiLEMMA: yafülutuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« pilanLEMMA: pilan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femlaiLEMMA: femlay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamkakefuiñLEMMA: ngülamkakefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ramtueteuLEMMA: ramtueteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « AyülmnLEMMA: ayülmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, wëlaimnLEMMA: wülaimn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünolmnLEMMA: ayünolmn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuñmaŋealLEMMA: tuñmangeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mnLEMMA: mn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
newenLEMMA: newen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋelaiLEMMA: ngelay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋülamLEMMA: ngülam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümuwiLEMMA: anümuwi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Cuando Quilempán tuvo noticia de la feliz solución del asunto en Huapi, se reanimó él también y dijo que no. Así no se realizó nunca la ocupación atentada del terreno. Yo también di el siguiente consejo a los que me consultaban respecto el terreno: «Si queréis, entregad vuestro terreno, pero si no os parece bien no pueden quitároslo a la fuerza; eso no se puede». Con ese consejo se tranquilizó la gente.
6 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TrafkintulaenLEMMA: trafkintulaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayülmiLEMMA: ayülmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayükanLEMMA: ayükan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trafkintuafielLEMMA: trafkintuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfülpaneuLEMMA: alfülpaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, túŋëmlafeneuLEMMA: tungümlafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulliñLEMMA: kuliñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; pepiLEMMA: pepi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
umaqkëlafunLEMMA: umaqkülafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, raŋipun·iLEMMA: rangipun'i
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuidakefelLEMMA: kuidakefel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkunLEMMA: tükun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afeluwnLEMMA: afeluwn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
sanchuLEMMA: sanchu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konkefuiLEMMA: konkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afkefuiLEMMA: afkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maínLEMMA: main
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluanLEMMA: eluan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ayünLEMMA: ayün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « KümeiLEMMA: kümey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
al·ülŋeimiLEMMA: al'ülngeimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Un día Domínguez dijo a mí también: «Cámbiame tu terreno, te doy suelo adonde lo quieras». Entonces yo acepté el cambio de mi terreno. Demasiado daño que habían causado en mis siembras los animales de Domínguez; no me dejaban tranquilo ni un momento; no podía dormir, hasta media noche, estaba cuidando mi siembra. Así me aburrí por fin; todos los chanchos entraban en mi siembra, la acababan en el campo mismo. Por esos motivos consentí. «Siempre que me des terreno en Calfuqueu (Foyeco), acepto», dije a Domínguez. «Bueno; allí vas a recibir más terreno de lo que tienes aquí, me prometió el».
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eleleneuLEMMA: eleleneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ingenieroLEMMA: ingeniero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PérezLEMMA: perez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AmuiñLEMMA: amuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medilŋemealLEMMA: medilngemeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfükeULEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medikeiLEMMA: medikey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: füchÁLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentenLEMMA: fenten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufeneuLEMMA: elufeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentÉLEMMA: fente
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüñmaŋetunLEMMA: nüñmangetun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; RamírezLEMMA: ramirez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RojasLEMMA: rojas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nüñmatueneuLEMMA: nüñmatueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; fiskakëlefuiLEMMA: fiskakülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. JuanLEMMA: juan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfüanLEMMA: kalfüan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikefuiLEMMA: pikefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. EleuterioLEMMA: eleuterio
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiluLEMMA: akuilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolónLEMMA: kolon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. Al·uüntuLEMMA: al'uüntu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
anümupaiLEMMA: anümupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepaluLEMMA: mülepalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
akuiLEMMA: akuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
obispoLEMMA: obispo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, JaraLEMMA: jara
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋefuiLEMMA: pingefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peupaiŋnLEMMA: peupaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witranLEMMA: witran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misapaiLEMMA: misapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
AlmacénLEMMA: almacen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋechiLEMMA: pingechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
trawiñLEMMA: trawiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misaiaelLEMMA: misaiael
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Después Domínguez puso a mi disposición al ingeniero Pérez. Fuimos a medir mi terreno en Calfuqueu, Pérez lo midió; mucho terreno me adjudicó. Pero actualmente me tienen ocupado gran parte del campo; Ramírez Rojas me lo quitó, declaró fiscal aquel terreno. Juan Calfuán también reclamó diciendo: «Ese suelo es mío». Eleuterio Domínguez trajo a esta tierra multitud de colonos. El mismo se estableció aquí por mucho tiempo. Cuando ya se había trasladado por acá, vino también el obispo Jara (1). En aquella ocasión se dieron cita to- dos los forasteros. Hubo Misa pontifical en la tienda llamada "Almacén Budi". Nosotros también nos juntamos todos para oír misa.
8 RupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misaluLEMMA: misalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpaiLEMMA: küpay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
misauyeelLEMMA: misauyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, bendicioñmapafiLEMMA: bendicioñmapafi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleamLEMMA: müleam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
witrapaiLEMMA: witrapay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
obispoLEMMA: obispo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ülkantupaiLEMMA: ülkantupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « OLEMMA: o
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MaríaLEMMA: maria
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piLEMMA: pi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ülkantunLEMMA: ülkantun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FemluLEMMA: femlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramkaiLEMMA: nütramkay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allkütukeiñLEMMA: alkütukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kolónLEMMA: kolon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñchiñLEMMA: iñchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, felenLEMMA: felen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiñuraLEMMA: chiñura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kintuiLEMMA: kintuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
carpinteroLEMMA: carpintero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; deumaŋeiLEMMA: deumangey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iglesiaLEMMA: iglesia
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Terminada la misa vino el obispo con todo el ornato de misa pontifical para bendecir el lugar de la nueva iglesia. Se paró aquí y entonó el canto: «Oh María»; después predicó. Todos juntos le escuchamos: los colonos, nosotros, los indígenas y las señoras chilenas. Después Domínguez buscó carpinteros; se construyó la iglesia denominada "Misión Budi".
9 DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepakefuiLEMMA: ngepakefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
müchaiLEMMA: müchay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutukefuiLEMMA: amutukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; reLEMMA: re
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femkiaukefuiLEMMA: femkiaukefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. TurpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimlafiñLEMMA: kimlafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anLEMMA: l'an
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. L·aluLEMMA: l'alu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋen·ŋetuiLEMMA: ngen'ngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LarrainLEMMA: larain
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BulnesLEMMA: bulnes
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « sociedadLEMMA: sociedad
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
agricolaLEMMA: agricola
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» ŋetuiLEMMA: ngetuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëlaLEMMA: wüla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DomínguezLEMMA: dominguez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elërpuelchiLEMMA: elürpuelchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; RamírezLEMMA: ramirez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RojasLEMMA: rojas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlefuiLEMMA: mülefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëlaLEMMA: füla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripaluLEMMA: tripalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RojasLEMMA: rojas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konpuiLEMMA: konpuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PabloLEMMA: pablo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
GirouxLEMMA: giroux
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋëneniefiLEMMA: ngüneniefi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuifiLEMMA: kuifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Domínguez vino y se fue otra vez; permanentemente estaba viajando. Nunca llegué a saber dónde se murió. Después de su muerte se adueñó Larraín Bulnes, y la sucesión de Domínguez se transformó en una sociedad agrícola; Ramírez Rojas representa a Bulnes. Rojas salió y en su lugar entró Pablo Giroux; él administraba el fundo que era antes propiedad de los pobres mapuches.
1 FeichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
muLEMMA: mu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepufunLEMMA: mülepufun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, FoyekoLEMMA: foyeko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukapuiñLEMMA: rukapuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FidelLEMMA: fidel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepanLEMMA: mülepan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelenLEMMA: mongelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küdauLEMMA: küdau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kefunLEMMA: kefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fillLEMMA: fil
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ketranLEMMA: ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëkukefunLEMMA: tükukefun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puraLEMMA: pura
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñukeLEMMA: ñuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kusheŋefuiLEMMA: kushengefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kulmeLEMMA: kulme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoeiñLEMMA: tranakünoeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiñLEMMA: ngefuiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FelipeLEMMA: felipe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FidelLEMMA: fidel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; domoLEMMA: domo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eliLEMMA: eli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·amumLEMMA: l'amum
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
En aquel tiempo me había trasladado ya a mi terreno en Calfuqueu o Foyeco, como se llama ahora. Allí hicimos casa, mi madre y mis dos hermanos Felipe y Fidel conmigo. Allá me quedé, pues; más de veinte años es- tuve viviendo allí, trabajaba en el campo y sembraba toda clase de cereales. Hace ahora diez y ocho años que murió allí (1908) mi madre; era muy vieja. Entonces quedamos huérfanos; éramos tres hombres: yo, Felipe y Fidel; mujeres quedó una sola, la Clorinda, pero después de haber muerto muchas otras.
2 KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
naqLEMMA: naq
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
KechukawinLEMMA: kechukawin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, CholkiLEMMA: cholki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piŋeiLEMMA: pingey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, cheuLEMMA: cheu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlenLEMMA: mülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lamŋenLEMMA: lamngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rupaluLEMMA: rupalu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñekeLEMMA: kiñeke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
külaLEMMA: küla
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amutunLEMMA: amutun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kallfükeuLEMMA: kalfükeu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlepatunLEMMA: mülepatun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkaeneuLEMMA: adkaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
vecinoLEMMA: vecino
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
( puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
RamírezLEMMA: ramirez
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
); raŋiñLEMMA: rangiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürëftëkLEMMA: nürüftük
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- uñmaeneuLEMMA: uñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femmekekaeneuLEMMA: femekekaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lineaLEMMA: linea
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiümeLEMMA: kiüme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalkelaiŋnLEMMA: malalkelaingn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rulpakeiLEMMA: rulpakey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malalLEMMA: malal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Una vez me fui a Quechucahuín, al lugar Cholqui, donde está viviendo mi hermana Clorinda. Después de unos tres años volví a mi propio terreno en Calfuqueu, donde me quedé sin moverme más. Muchas injusticias me hacían en este terreno los vecinos: me ponían cercos por medio de mi fundo, continuamente me violaron la línea de demarcación. Un cerco bueno (en el deslinde) no erigían; por mi suelo no más pasaron sus cercos esos huincas.
3 Al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pepufiñLEMMA: pepufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« ProtectorLEMMA: protector
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
IndígenasLEMMA: indigenas
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», TemukoLEMMA: temuko
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « NorLEMMA: nor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ŋeaiLEMMA: ngeay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluŋenLEMMA: elungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ütrëfnentuŋeamLEMMA: ütrüfnentungeam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feichiLEMMA: feychi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiñLEMMA: elufiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
soleaoLEMMA: soleao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleluLEMMA: mülelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
BajoLEMMA: bajo
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ImperialLEMMA: imperial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, weluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wëñolelŋelanLEMMA: wüñolelngelan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
turpuLEMMA: turpu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
allfülmapukaeneuLEMMA: alfülmapukaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkükenLEMMA: ladküken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wentruŋenLEMMA: wentrungen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, afkefuiLEMMA: afkefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkünLEMMA: ladkün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FantenLEMMA: fanten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiLEMMA: kay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deŋüLEMMA: dengü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimwetulaiafunLEMMA: kimwetulaiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalŋenLEMMA: kuñifalngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pilewnLEMMA: pilewn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Muchas veces me fui donde el protector de indígenas en Temuco. «Se te hará justicia», me dijo. «También me entregó la orden de lanzamiento de los chilenos». La presenté al subdelegado en Pto. Saavedra, pero mi terreno no se me ha devuelto nunca. Además los mismos parientes me causaban daño en el terreno. Por eso me afligía, mucho yo, pobre hombre, me cansaba por los eternos disgustos. Me dije a mí mismo: «Ojalá pudiera morir ahora, para no ver nada más de toda esta miseria, yo pobre desgraciado».
4 FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küpanLEMMA: küpan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëefachiLEMMA: tüefachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
MisiónLEMMA: mision
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
FudiLEMMA: fudi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelafielLEMMA: kimelafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapudëŋunLEMMA: mapudüngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ErnestoLEMMA: ernesto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteLEMMA: müte
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mufüLEMMA: mufü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pukemLEMMA: pukem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëlekanLEMMA: mülekan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fauLEMMA: fau
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëleelLEMMA: mülel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entunLEMMA: entun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wirintëkuiLEMMA: wirintükuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ErnestoLEMMA: ernesto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëlenLEMMA: kutrankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « l·aperkeanLEMMA: l'aperkean
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
» pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumpeafunLEMMA: chumpeafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? puiLEMMA: puy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiamLEMMA: l'aiam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalLEMMA: kuñifal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. WeluLEMMA: welu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenchiLEMMA: fentrenchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimpafiñLEMMA: kimpafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
duamLEMMA: duam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fëreneeteuLEMMA: füreneteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrentuLEMMA: fentrentu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumafiñLEMMA: mañumafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aliLEMMA: l'ali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋepuanLEMMA: ngepuan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
konümpapuafiñLEMMA: konümpapuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumlepeyümLEMMA: chumlepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankaukëlepeyümLEMMA: kutrankaukülepeyüm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramyepuafiñLEMMA: nütramyepuafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
WenumapuLEMMA: wenumapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anonLEMMA: l'anon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fachiLEMMA: fachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Ahora en estos últimos años vine en la Misión Budi para enseñar el habla indígena al P., Ernesto; él es mi buen amigo ahora. Unos cuantos años pasaba el invierno con él, explicaba en idioma araucano muy diferentes asuntos; el Padre hizo apuntes. Como ahora estoy continuamente enfermo me digo: «Quizá voy a morir». Pero ¿qué hacer? Una vez viene la hora para los mortales. ¡Tantos conocimientos pude apropiarme en tantos años que vivo; por la voluntad y la bondad de Dios tengo tan larga vida; siempre le seré agradecido! Si me muero ahora, espero irme al cielo y estar feliz. Allá voy a dar cuenta de mi modo de vivir en esta tierra y de mis sufrimientos; de todo eso voy a hablar en el cielo; esto lo digo yo hoy estando todavía con vida.
5 (1) ElláLEMMA: ela
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranelLEMMA: kutranel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « L·amiLEMMA: l'ami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋelenLEMMA: mongelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
testalanLEMMA: testalan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elayuLEMMA: elayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·almiLEMMA: l'almi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afmatuLEMMA: afmatu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elaqeyuLEMMA: elaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeyërkeLEMMA: feyürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lleLEMMA: le
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. MañumfiñLEMMA: mañumfiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« femaeyuLEMMA: femaeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranelLEMMA: kutranel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amunLEMMA: amun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CholkiLEMMA: cholki
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deyaLEMMA: deya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rukaLEMMA: ruka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeLEMMA: piuke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋeiLEMMA: ngey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuidanieaneuLEMMA: kuidanieaneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
(1) Cuando empezó mi enfermedad, me dijo uno de mis sobrinos: «Si tú mueres, yo viviré; légame tu terreno; yo te daré un entierro grande en caso que mueras; por mi cuenta te haré sepultar». «Bueno» le dije, en eso quedamos. Le estaba agradecido a él, por eso acepté su proposición. Cuando se empeoró mi estado, me fui a Cholqui, a la casa de mi hermana menor Clorinda. «Tiene buen corazón; ella me cuidará», me dije yo.
6 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
raŋiñmaküdaukeluLEMMA: rangiñmaküdaukelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nielaiyuLEMMA: nielaiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
papelLEMMA: papel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokemLEMMA: chokem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aijáoLEMMA: aijao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ClorindaLEMMA: clorinda
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëñeñLEMMA: püñeñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieneuLEMMA: pieneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deumalaimiLEMMA: deumalaimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
contratoLEMMA: contrato
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
medieroLEMMA: mediero
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emuLEMMA: emu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? L·almiLEMMA: l'almi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adnoLEMMA: adno
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, küpaLEMMA: küpa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkauleLEMMA: adkaule
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adkawafuiLEMMA: adkawafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tiLEMMA: ti
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wiŋkaLEMMA: wingka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». « FemiLEMMA: femi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pinLEMMA: pin
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « amuayuLEMMA: amuayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuésLEMMA: kues
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; « eimiLEMMA: eimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqeyuLEMMA: eluaqeyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋan·ketranLEMMA: ngan'ketran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·aliLEMMA: l'ali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋillakakeenLEMMA: ngilakaken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tuteluLEMMA: tutelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rejaLEMMA: reja
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aijáoLEMMA: aijao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deyaLEMMA: deya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluafiñLEMMA: eluafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñelenLEMMA: kiñelen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deyaLEMMA: deya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femiyuLEMMA: femiyu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Resulta que tenía un mediero en mi terreno sin haber celebrado contrato con él. Por eso me dijo otro sobrino y además ahijado mío, un hijo de Clorinda:« ¿Por qué no haces un contrato con tu mediero? Puesto el caso que tú murieras, ese huinca pude hacer lo que se le dé la gana, si lo desea». «Así es, pues, dije yo, vamos al juez; a ti te daré mi siembra; si me muero algún día, me vas a comprar una bonita reja. A mi hermana menor le daré todos los trastos que tengo, pues es tan buena y es la única hermana mía». Así lo hicimos.
7 FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pifiLEMMA: pifi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
peñiLEMMA: peñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « ChumŋeluLEMMA: chumngelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femimiLEMMA: femimi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
? IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluayuLEMMA: eluayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piŋenLEMMA: pingen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nienLEMMA: nien
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
malmaltulaianLEMMA: malmaltulaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaqeliLEMMA: eluaqeli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiafunLEMMA: maiafun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elualaiaenLEMMA: elualaiaen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tamiLEMMA: tami
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piwelaiayuLEMMA: piwelaiayu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», piñmaeneuLEMMA: piñmaeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aijáoLEMMA: aijao
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. IñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fücháLEMMA: fücha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaiñeeneuLEMMA: kaiñeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
femnLEMMA: femn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
elufiliLEMMA: elufili
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumerkeafeneuLEMMA: mañumerkeafeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, « weshaLEMMA: wesha
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; nienufuliLEMMA: nienufuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋaLEMMA: nga
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
deyaLEMMA: deya
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chumleperkeafuluLEMMA: chumleperkeafulu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chiLEMMA: chi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PetuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·anonLEMMA: l'anon
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mënaLEMMA: müna
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladkülanLEMMA: ladkülan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pieteuLEMMA: pieteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chokëmLEMMA: choküm
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Entonces el otro sobrino dijo a su primo (por la tía materna) «¿por qué haces eso? A mí me ha legado ya todo, todo cuanto tiene. Yo no me contento con el terreno solo; si me das todo, entonces me contento; si no me entregas en seguida tu poder, no te miro más como pariente»; así dijo a mi sobrino y ahijado. A mí mismo me molestaba también mucho, a causa de mi porceder. En mi corazón pensé yo: «Si le hubiera dado todo, entonces tal vez se me habría mostrado agradecido; es hombre malo el que habla de tal manera. Si yo no hubiera tenido a mi buena hermana, ¿qué habría sido de mí?» Me causaron hondo dolor estas palabras pronunciadas delante de mí antes de mi muerte.
8 KakeLEMMA: kake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeelLEMMA: mongeyel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
lladküyetueneuLEMMA: ladküyetueneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üdepeeneuLEMMA: üdepeneu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eŋnLEMMA: engn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëteweLEMMA: mütewe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankaukëlenLEMMA: kutrankaukülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutranLEMMA: kutran
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. « ChumerkeluchiLEMMA: chumerkeluchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
iñcheLEMMA: iñche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
fentrenLEMMA: fentren
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankawnLEMMA: kutrankawn
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kuñifalŋenLEMMA: kuñifalngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pilewenLEMMA: pilewen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·anmufuliLEMMA: l'anmufuli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeafuiLEMMA: kümeafuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, pikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. AfLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
También otros de mis parientes me entristecieron; me aborrecían tanto a causa de mi terruño. Además sufrí mucho por mi enfermedad. «¿Qué he hecho yo, pobre hombre, para tener que sufrir tanto?» Me pregunté yo; «si pudiera morir, ¡qué bueno sería!»
1 DeuLEMMA: deu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chillkantëkuñmafiñLEMMA: chilkantükuñmafiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tañiLEMMA: tañi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
puLEMMA: pu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kutrankëlenLEMMA: kutrankülen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piaiLEMMA: piay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumŋechiLEMMA: chumngechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
felealLEMMA: feleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋealLEMMA: mongeal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aialLEMMA: l'aial
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aialiLEMMA: l'aiali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tranakënoanLEMMA: tranakünoan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, chemLEMMA: chem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
weshakeluLEMMA: weshakelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yelaianLEMMA: yelaian
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pëllüLEMMA: pülü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mëtenLEMMA: müten
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
amuiLEMMA: amuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentukenLEMMA: feyentuken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mupiñLEMMA: mupiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aliLEMMA: l'ali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
üŋëmanLEMMA: üngüman
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
montulaeteuLEMMA: montulaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
eluaeteuLEMMA: eluaeteu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋenLEMMA: mongen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeluLEMMA: kümelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. KishuLEMMA: kishu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kamLEMMA: kam
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
SeñorLEMMA: señor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piluLEMMA: pilu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « TuchiLEMMA: tuchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuñmaialiLEMMA: feyentuñmaiali
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·awelaiaiLEMMA: l'awelaiay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
marichiLEMMA: marichi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
noLEMMA: no
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumeLEMMA: rume
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
».
EPÍLOGO Ya están terminados los apuntes respecto a los hermanos de mi raza. Ahora estoy enfermo; díos dirá lo que será de mí, si sanaré o si moriré. Si muero ahora, abandonaré todo; nada de las cosas de este mundo me lleveré; mi alma sola se irá. Durante mi vida he creído siempre en la verdadera religión de Dios, por eso vivo en la esperanza de que Dios el día de mi muerte me salvará y me dará una vida mejor. Nuestro señor mismo lo dice: «Todo aquel que cree en mí no morirá para siempre». (San Juan, Cap. II, v. 26).
2 EpeLEMMA: epe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aialuLEMMA: l'aialu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
piukeiñLEMMA: piukeiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheŋenLEMMA: mapuchengen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: « FeulLEMMA: feul
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- aLEMMA: a
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaiLEMMA: rupay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
komLEMMA: kom
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimnokeLEMMA: kimnoke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
füchakeLEMMA: füchake
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
chéLEMMA: che
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
yemLEMMA: yem
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, feulaLEMMA: feula
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
petuLEMMA: petu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimniefiiñLEMMA: kimniefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kimelchekenLEMMA: kimelcheken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
: mëleiLEMMA: müley
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
feyentuafielLEMMA: feyentuafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kaLEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: iñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inaiafielLEMMA: inaiafiel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pielLEMMA: piel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; feiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, l·ayeluLEMMA: l'ayelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
inchiñLEMMA: inchiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupanLEMMA: rupan
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
moŋeyeluLEMMA: mongeyelu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, doiLEMMA: doi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümelkaletuaiñLEMMA: kümelkaletuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, femŋenLEMMA: femngen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nürpuaiñLEMMA: nürpuaiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taiñLEMMA: taiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afnoachiLEMMA: afnoachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mañumtuLEMMA: mañumtu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
DiosLEMMA: dios
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapuLEMMA: mapu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
». PikenLEMMA: piken
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
maiLEMMA: may
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
taLEMMA: ta
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. PascualLEMMA: pascual
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
CoñaLEMMA: coña
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
Estando en el umbral de la muerte os digo a todos mis connacionales lo siguiente: «Ya han pasado las creencias deficientes de nuestros antepasados, ya tenemos las enseñanzas que nos transmitió nuestro Señor. Es preciso aceptar con fe sus verdades y poner en práctica sus preceptos. Si lo hacemos, nos esperará, después de una vida bien llevada, un estado más perfecto; recibiremos una recompensa si fin allí donde está Dios». He dicho. Pascual Coña.
3 Al·ünLEMMA: al'ün
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rupaLEMMA: rupa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pemefiñLEMMA: pemefiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·akutranluLEMMA: l'akutranlu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
; inaLEMMA: ina
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kütralLEMMA: kütral
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
pülliLEMMA: pülli
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kudulekefuiLEMMA: kudulekefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kutranchiLEMMA: kutranchi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mapucheLEMMA: mapuche
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
adërkeLEMMA: adürke
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfáLEMMA: tüfa
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ChumëlLEMMA: chumül
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
« deumakënolmiLEMMA: deumakünolmi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
miLEMMA: mi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
nütramLEMMA: nütram
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümefuiLEMMA: kümefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
», pifiñLEMMA: pifiñ
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
entufiLEMMA: entufi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋuLEMMA: düngu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ÑiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
afLEMMA: af
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
- dëŋunLEMMA: düngun
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ŋefuiLEMMA: ngefuy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
LEMMA: ka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. FeiLEMMA: fey
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tëfachiLEMMA: tüfachi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
l·aiLEMMA: l'ay
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
kümeLEMMA: küme
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
wen·üiLEMMA: wen'üy
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
emLEMMA: em
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, külalewechiLEMMA: külalewechi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
antüLEMMA: antü
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
OctubreLEMMA: octubre
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
küyenLEMMA: küyen
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, kiñeLEMMA: kiñe
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
waraŋkaLEMMA: warangka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
aillaLEMMA: aila
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
patakaLEMMA: pataka
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
epuLEMMA: epu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
mariLEMMA: mari
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
reqleLEMMA: reqle
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tripantuLEMMA: tripantu
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
meuLEMMA: mew
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
. ElufiŋeLEMMA: elufinge
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, SeñorLEMMA: señor
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
, ñiLEMMA: ñi
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
rumelLEMMA: rumel
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
tüŋkëlealLEMMA: tüngküleal
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
! PLEMMA: p
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
., ERNESTOLEMMA: ernesto
POS:
ENG:
SPA:
MORPH:

()
.
Muchas veces visité a mi amigo gravemente enfermo; estaba acostado en el suelo a orillas del fuego, conforme la antigua costumbre de los indígenas enfermos. Cierto día le dije: «sería bueno que pusieras una conclusión a tus narraciones». Entonces dictó el mencionado epílogo. Representa sus últimas palabras. Murió mi buen amigo en ese mismo día, que era el 28 de Octubre de 1927. ¡Q.I.P.D.! P. ERNESTO.